(1999) 1 ΑΑΔ 544
[*544]26 Απριλίου, 1999
[ΠΙΚΗΣ, Π., ΝΙΚΗΤΑΣ, ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, Δ/στές]
1. ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΣΠΑΝΟΥ ΑΛΛΩΣ ΚΑΦΦΑ,
2. ΑΝΔΡΕΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΦΦΑ,
Eφεσείοντες,
ν.
ΣΑΒΒΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΦΦΑ,
Εφεσιβλήτου.
(Πολιτική Έφεση Aρ. 10064)
Πολιτική Δικονομία — Παρατυπία — Έφεση – Καταχώρηση έφεσης εναντίον αποθανόντος εναγομένου ως εφεσιβλήτου — Συνιστά θέμα τυπικού λάθους (irregularity) το οποίο μπορεί να διορθωθεί με προσφυγή στη Δ.64 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας.
Πολιτική Δικονομία — Αλλαγή διαδίκων λόγω, μεταξύ άλλων, θανάτου — Δ.12 θ.1,2,4 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας — Εφαρμοστέες αρχές – Ανάλυση αυθεντιών.
Στις 8.8.97, οι εφεσείοντες-ενάγοντες, καταχώρησαν έφεση κατά της πρωτόδικης απόφασης με την οποία απερρίφθη η αγωγή τους εναντίον του εφεσίβλητου-εναγομένου. Ο εφεσίβλητος-εναγόμενος απέθανε στις 15.7.97. Στις 25.7.97 κατετέθη αίτηση για παραχώρηση εγγράφων διαχειρίσεως της περιουσίας του, τα οποία παρεχωρήθησαν στις 13.8.97. Στα πλαίσια της έφεσης, υπεβλήθη στις 17.2.99 η παρούσα αίτηση με την οποία επιδιώκεται τροποποίηση του τίτλου της έφεσης ώστε το όνομα του εφεσιβλήτου να αντικατασταθεί με τα ονόματα των διαχεριστριών της περιουσίας του. Οι διαχειρίστριες καταχώρησαν ένσταση στην αίτηση, ισχυριζόμενες ότι η έφεση είναι εξ υπαρχής άκυρη ως στρεφόμενη εναντίον ανύπαρκτου προσώπου, αφού ο εφεσίβλητος έπαυσε να είναι διάδικος πριν την καταχώρηση της έφεσης, ώστε να μην τίθεται θέμα τροποποίησης του τίτλου της. Η ίδια θέση αναπτύχθηκε και από την συνήγορο των διαχειριστριών κατά την αγόρευση της, η οποία εισηγήθηκε ότι δεν τίθεται ούτε θέμα περίσωσης της έφεσης με τη Δ.64 προκειμένου περί εξ υπαρχής άκυρης διαδικασίας.
[*545]Το δικαστήριο παρέπεμψε στη Δ.12 θ.1,2,4, η οποία διέπει την αλλαγή των διαδίκων λόγω, μεταξύ άλλων, θανάτου. Η αντίστοιχη αγγλική διαταγή είναι η Ο.17 r.1,2,4, η οποία είναι ουσιαστικά πανομοιότυπη.
Αποφασίστηκε ότι:
1. Το κριτήριο της Δ.12 για μη τερματισμό (abatement) και για συνέχιση της διαδικασίας δεν είναι το πρόσωπο του διαδίκου αλλά η συνεχιζόμενη ύπαρξη επιδίκου θέματος (cause or matter). Δοθέντος δε του δικαιώματος εφέσεως και μάλιστα καταχωρηθείσας εμπροθέσμως, σιγουρα υπάρχει τέτοιο θέμα το οποίο καλεί για τελεσίδικη απόφαση. Η καταχώρηση της έφεσης αφορά ακριβώς αυτό, η δε καταχώρηση της στο όνομα του αποθανόντος εναγομένου ως εφεσιβλήτου ουδόλως συνιστά θέμα ουσίας που να άπτεται της βάσεως του πράγματος, αλλά θέμα τυπικού λάθους (irregularity) το οποίο μπορεί να διορθωθεί με προσφυγή στη Δ.64. Αυτή, εξ άλλου, είναι και η φιλοσοφία της Δ.64, ώστε να μην επηρεάζονται ουσιαστικά δικαιώματα από τεχνικής φύσεως λάθη και να μην εξαρτάται η διάσωση της ουσίας από εξεζητημένες διακρίσεις.
2. Η παρούσα υπόθεση διαφοροποιείται από την Έλληνας v. Χριστοδούλου, την οποία επικαλέσθηκε η συνήγορος των διαχειριστριών, καθ’ ότι, στην εξεταζόμενη υπόθεση και το πλαίσιο αντιδικίας είναι καθαρό και οι διάδικοι είναι καθορισμένοι σύμφωνα με τον ίδιο τον τίτλο της αγωγής, υπάρχει δε αίτημα για τροποποίηση του τίτλου ώστε να συνάδει με την διαμορφωθείσα κατάσταση πραγμάτων χωρίς καθόλου να θίγεται η ουσία.
Η αίτηση εγκρίνεται δυνάμει της Δ.12 θ.1,2,4, και της Δ.35 θ.8 και δυνάμει της Δ.64, και διατάσσεται όπως το όνομα του αποθανόντος αντικατασταθεί με τα ονόματα των διαχειριστριών της περιουσίας του, ως εφεσιβλήτων, και όπως η διαδικασία συνεχίσει μεταξύ των υφισταμένων εφεσειόντων και των εν λόγω νέων μερών ως εφεσιβλήτων.
Η αίτηση επιτράπηκε. Εκδόθηκε διαταγή ως ανωτέρω.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Salt v. Cooper [1880] 16 Ch. D.544,
Haywood v. Faraker [1915] W.N. 11,
[*546]Knight [1888] 32 S.J. 166,
Missouri [1889] 32 S.J. 438,
Έλληνας v. Χριστοδούλου (1993) 1 Α.Α.Δ. 485.
Aίτηση.
Aίτηση με την οποία επιδιώκεται τροποποίηση του τίτλου της έφεσης ώστε το όνομα του εφεσίβλητου να αντικατασταθεί με τα ονόματα των διαχειριστριών της περιουσίας του.
Ν. Ανδρέου, για τους Aιτητές-εφεσείοντες.
Ν. Ιωάννου για Χρύση Δημητριάδη, Α. Μουσιούττα & Σία, για τον Kαθ’ ου η αίτηση-εφεσίβλητο.
Cur. adv. vult.
ΠΙΚΗΣ, Π.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Δ. Χατζηχαμπής.
ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, Δ.: Στις 30 Ιουνίου 1997, κατόπιν ακροάσεως, εξεδόθη απόφαση από το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας με την οποία απερρίφθη η αγωγή των Ιωάννη Καφφά και Ανδρέα Ιωάννη Καφφά εναντίον του Σάββα Ιωάννη Κκαφά, υιού και αδελφού αντίστοιχα των εναγόντων. Μόλις δύο εβδομάδες αργότερα, στις 15 Ιουλίου 1997, ο εναγόμενος απέθανε. Στις 25 Ιουλίου 1997 κατετέθη αίτηση για παραχώρηση εγγράφων διαχειρίσεως της περιουσίας του, τα οποία παρεχωρήθησαν στις 13 Αυγούστου 1997. Εν τω μεταξύ, στις 8 Αυγούστου 1997 κατεχωρήθη από τους ενάγοντες έφεση εναντίον της απόφασης στην αγωγή. Στα πλαίσια της έφεσης, υπεβλήθη στις 17 Φεβρουαρίου 1999 η παρούσα αίτηση με την οποία επιδιώκεται τροποποίηση του τίτλου της έφεσης ώστε το όνομα του Εφεσίβλητου να αντικατασταθεί με τα ονόματα των διαχειριστριών της περιουσίας του. Οι εν λόγω διαχειρίστριες όμως κατεχώρησαν ένσταση στην αίτηση, ισχυριζόμενες ότι η έφεση είναι εξ υπαρχής άκυρη ως στρεφόμενη εναντίον ανύπαρκτου προσώπου, αφού ο Εφεσίβλητος με το θάνατό του έπαυσε να είναι διάδικος πριν από την καταχώριση της έφεσης, ώστε να μην τίθεται ούτε θέμα τροποποίησης του τίτλου της. Τη βασική αυτή θέση ανάπτυξε και στην αγόρευση της η ευπαίδευτη συνήγορος για τις διαχειρίστριες, εισηγούμενη ότι δεν τίθεται ούτε θέμα περίσωσης της έφεσης με προσφυγή στη Δ.64 προκειμένου περί εξ υπαρ[*547]χής άκυρης διαδικασίας. Η κα. Ιωάννου εισηγήθηκε περαιτέρω ότι η αδικία η οποία κατ’ ισχυρισμό θα προκαλείτο στους ενάγοντες αν ο διορισμός διαχειριστή δεν εγίνετο πριν τη λήξη της προθεσμίας έφεσης θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί από αυτούς αν είχαν έγκαιρα ζητήσει το διορισμό διαχειριστή για σκοπούς της διαδικασίας και συγχρόνως παράταση χρόνου για καταχώριση της έφεσης. Τη δυσχερή θέση των Εφεσειόντων, ως εκ της οποίας αναγκάσθησαν να καταχωρήσουν την έφεση με τον αποβιώσαντα ως Εφεσίβλητο για να προλάβουν την προθεσμία αφού δεν υπήρχε ακόμα διαχειριστής, πρόβαλε στην αγόρευση του ο ευπαίδευτος συνήγορος τους.
Οι ευπαίδευτοι συνήγοροι δεν ανεφέρθησαν σε θεσμούς ή νομολογία που να προνοούν ρητά για τέτοια περίπτωση ή να βοηθούν ιδιαίτερα το δικαστήριο. Το ίδιο το δικαστήριο παρέπεμψε στη Δ.12 θ.1, 2, 4, η οποία διέπει την αλλαγή των διαδίκων λόγω, μεταξύ άλλων, θανάτου, προνοώντας:
“1. A cause or matter shall not become abated by reason of the death or bankruptcy of any of the parties, if the cause of action survive or continue, and shall not become defective by the assignment, creation, or devolution of any estate or title pendente lite; and, whether the cause of action survives or not there shall be no abatement by reason of the death of either party between the termination of the hearing and judgment, but judgment may in such case be given notwithstanding the death.
2. In case of the death, or bankruptcy, or devolution of estate by operation of law, of any party to a cause or matter, the Court or a Judge may, if it be deemed necessary for the complete settlement of all the questions involved, order that the personal representative, trustee or other successor in interest (if any) of such party be made a party, or be served with notice in such manner and form as hereinafter prescribed, and on such terms as the Court or Judge shall think just, and shall make such order for the disposal of the cause or matter as may be just.
3. ...................................................................................................
4. Where by reason of death, bankruptcy, or any other event occurring after the commencement of a cause or matter, and causing a change or transmission of interest or liability, or by reason of any person interested coming into existence after the commencement of the cause or matter, it becomes necessary or [*548]desirable that any person not already a party should be made a party, or that any person already a party should be made a party in another capacity, an order that the proceedings shall be carried on between the continuing parties, and such new party or parties, may be obtained ex parte on application to the Court or a Judge, upon an allegation of such change, or transmission of interest or liability, or of any such person interested having come into existence.”
Η αντίστοιχη αγγλική διαταγή είναι η O.17 r.1, 2, 4, η οποία είναι ουσιαστικά πανομοιότυπη.
Είναι πρόδηλο από τη Δ.12 θ.1 ότι, εφόσον επίδικο θέμα (cause or matter) είναι τέτοιας φύσεως ώστε να επιβιώνει του θανάτου του διαδίκου (δηλαδή, ουσιαστικά, δεν είναι τέτοιας προσωπικής φύσεως ώστε να εξαιρείται του γενικού κανόνα), δεν τερματίζεται (abates) λόγω του θανάτου και δεν επηρεάζεται από αυτό. Στην προκειμένη περίπτωση το επίδικο θέμα, εφόσον δεν εμπίπτει στις εξαιρέσεις των προσωπικής φύσεως απαιτήσεων, επιβιώνει του θανάτου. Η Δ.12 θ.2 ρυθμίζει περαιτέρω ότι, σε τέτοια περίπτωση, ο διαχειριστής αποβιώσαντος μπορεί να γίνει διάδικος ώστε να διεκπεραιωθεί η διαδικασία και να αποφασισθούν τα επίδικα θέματα. Και η Δ.12 θ.4 ρυθμίζει τα του διατάγματος για συνέχιση της διαδικασίας μεταξύ των υφισταμένων διαδίκων και του καθισταμένου αναγκαίου νέου διαδίκου. Ούτε περιορίζεται η Δ.12 στο προ της αποφάσεως στάδιο. Και λογικά. Εφόσον μετά την έκδοση αποφάσεως υπάρχει δικαίωμα εφέσεως, όπως και άλλα ζητήματα, υπάρχει και “cause or matter” το οποίο συνεχίζει και το οποίο καθιστά αναγκαία τη διεκπεραίωση της διαδικασίας για να αποφασισθούν τελεσίδικα τα επίδικα θέματα, ώστε να είναι δυνατή η επίκληση της Δ.12.
Όπως παρατήρησε με γενικότερη αναφορά ο Jessel, M. R., στην υπόθεση Salt v. Cooper [1880] 16 Ch.D. 544, C.A., στη σελ. 551:
“A cause is still pending even though there has been final judgment given ....................”
Σχετική είναι η απόφαση του Court of Appeal στην υπόθεση Haywood v. Faraker [1915] W.N. 11. Εκεί ο εναγόμενος είχε αποβιώσει μετά την καταχώριση της έφεσης και το Court of Appeal ενέκρινε αίτηση του εφεσείοντα για να προστεθεί ως διάδικος ο διαχειριστής του και να συνεχίσει η διαδικασία εναντίον του ως εφεσίβλητου (ίδε επίσης: Re Knight [1888] 32 S.J. 166, Re [*549]Missouri (1889) 32 S.J. 438).
Η προσέγγιση αυτή απαντά και την εισήγηση της κας. Ιωάννου ότι το αιτούμενο διάταγμα δεν μπορεί να εκδοθεί καθ’ όσον η έφεση είναι εξ υπαρχής άκυρη ως στρεφομένη εναντίον ανύπαρκτου προσώπου. Η άποψη μας είναι ότι η βάση της υπόθεσης Haywood v. Faraker δεν διαφοροποιείται ως εκ του ότι, στην προκειμένη υπόθεση, η έφεση κατεχωρήθη μετά το θάνατο του εναγόμενου επ΄ονόματι του. Αν το επιχείρημα της κας. Ιωάννου ήταν ορθό, θα εσήμαινε ότι ο θάνατος του εναγομένου μετά την καταχώριση έφεσης επ’ ονόματι του θα καθιστούσε, από τη στιγμή που συνέβαινε, άκυρη την έφεση ως στρεφομένη εναντίον ανύπαρκτου προσώπου. Η υπόθεση Haywood v. Faraker, όμως, δείχνει ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Το κριτήριο της Δ.12 για μη τερματισμό (abatement) και για συνέχιση της διαδικασίας δεν είναι το πρόσωπο του διαδίκου αλλά η συνεχιζόμενη ύπαρξη επιδίκου θέματος (cause or matter). Δοθέντος δε του δικαιώματος εφέσεως και μάλιστα καταχωρηθείσας εμπροθέσμως, σίγουρα υπάρχει τέτοιο θέμα το οποίο καλεί για τελεσίδικη απόφαση. Η καταχώριση της έφεσης αφορά ακριβώς αυτό, η δε καταχώρηση της στο όνομα του αποθανόντος εναγομένου ως Eφεσιβλήτου ουδόλως συνιστά θέμα ουσίας που να άπτεται της βάσεως του πράγματος, αλλά θέμα τυπικού λάθους (irregularity) το οποίο μπορεί να διορθωθεί με προσφυγή στη Δ.64. Η κα. Ιωάννου δεν αμφισβήτησε ότι οι Eφεσείοντες θα μπορούσαν να ζητήσουν να ορισθεί διαχειριστής για σκοπούς καταχώρισης της έφεσης, η οποία, εφόσον εξασφαλίζετο διάταγμα δυνάμει της Δ.12, θα μπορούσε τότε να καταχωρηθεί εναντίον του διαχειριστή. Τελικά, δηλαδή, η ουσία της έφεσης δεν θα επηρεάζετο από το θάνατο του εναγομένου. Όλα τα άλλα λοιπόν είναι θέματα διαδικασίας και όχι ουσίας, η δε παράλειψη τήρησης της διαδικασίας δεν μπορεί να θεωρηθεί ως πλήττουσα την ίδια τη βάση της έφεσης ως επίδικου θέματος ώστε να μην είχε εφαρμογή η Δ.64. Αυτή, εξ άλλου, είναι και η φιλοσοφία της Δ.64, ώστε να μην επηρεάζονται ουσιαστικά δικαιώματα από τεχνικής φύσεως λάθη και να μην εξαρτάται η διάσωση της ουσίας από εξεζητημένες διακρίσεις.
Έχουμε υπόψη μας την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην υπόθεση Έλληνας ν. Χριστοδούλου (1993) 1 Α.Α.Δ. 485 στην οποία ανεφέρθη η κα. Ιωάννου σε στήριξη της θέσης της, θεωρούμε όμως ότι διακρίνεται σαφώς από την παρούσα από περισσότερες της μιας απόψεις. Όπως παρατήρησε το Δικαστήριο στη σελ. 488, η έφεση υποβλήθηκε υπό τίτλο άλλο από εκείνο της αγωγής, όπως αυτός είχε τροποποιηθεί ώστε ως δεύτερος εναγόμενος να εμφανί[*550]ζετο ο διαχειριστής της περιουσίας του αποβιώσαντος αρχικού δευτέρου εναγομένου. Αυτό διαφοροποιεί την υπόθεση από την παρούσα, στην οποία η έφεση καταχωρήθη υπό τον τίτλο της αγωγής και το εγειρόμενο θέμα είναι ακριβώς η επιδιωκόμενη τροποποίηση του τίτλου, θέμα που δεν εγείρετο εκεί αφού κανένα αίτημα δεν υπήρχε ενώπιον του Δικαστηρίου για διόρθωση του τίτλου και καμμιά αναφορά δεν χωρούσε στις συνέπειες της Δ.12.
Το πρόβλημα στην Έλληνας ν. Χριστοδούλου όμως είχε ακόμα ευρύτερες και ουσιαστικές διαστάσεις. Κρίνοντας ότι η ειδοποίηση έφεσης ήταν άκυρη, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη του ότι, όπως ήταν έτσι διατυπωμένη, δεν θεμελίωνε το βάθρο της αντιδικίας με τον προσδιορισμό των διαδίκων και συνακόλουθα και του αντικειμένου της έφεσης, αφού δεν ήταν καθόλου καθαρό ποίος εκ των δύο εναγομένων ήταν ο εφεσείων, ή αν ήσαν και οι δύο, βλέποντας ότι στην ειδοποίηση έφεσης προσδιορίζετο απλώς ως εφεσείων “ο εναγόμενος”. Σε συνδυασμό και με το ότι δεν ήταν καθόλου καθαρό αν ο εμφανιζόμενος συνήγορος εκπροσωπούσε και τους δύο εναγόμενους ή μόνο τον πρώτο εναγόμενο ως εφεσείοντα, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ειδοποίηση έφεσης ήταν άκυρη αφού το Δικαστήριο εκαλείτο να ασκήσει τις εξουσίες του έξω από το πλαίσιο της υφιστάμενης αντιδικίας και από ακαθόριστο διάδικο.
Είναι λοιπόν προφανές ότι η Έλληνας ν. Χριστοδούλου διαφοροποιείται από την προκειμένη περίπτωση στην οποία και το πλαίσιο αντιδικίας στο οποίο το Δικαστήριο καλείται να ασκήσει τις εξουσίες του είναι καθαρό και οι διάδικοι είναι καθορισμένοι σύμφωνα με τον ίδιο τον τίτλο της αγωγής, υπάρχει δε αίτημα για τροποποίηση του τίτλου ώστε να συνάδει με τη διαμορφωθείσα κατάσταση πραγμάτων χωρίς καθόλου να θίγεται η ουσία.
Ασκώντας την εξουσία μας δυνάμει της Δ.12 θ.1, 2, 4, και της Δ.35 θ.8 και δυνάμει της Δ.64, εγκρίνουμε την αίτηση και διατάσσουμε όπως το όνομα του αποθανόντος Σάββα Ιωάννη Καφφά αντικατασταθεί με το όνομα των διαχειριστριών της περιουσίας του Γεωργίας Σ. Καφφά και Αικατερίνης Ιωάννου ως Εφεσιβλήτων, και όπως η διαδικασία συνεχίσει μεταξύ των υφισταμένων Εφεσειόντων και των εν λόγω νέων μερών ως Εφεσιβλήτων.
H αίτηση επιτρέπεται. Eκδίδεται διαταγή ως ανωτέρω.