(2011) 1 ΑΑΔ 2298
[*2298]23 Δεκεμβρίου, 2011
[ΚΡΑΜΒΗΣ, ΦΩΤΙΟΥ, ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Δ/στές]
ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΟΜΟΔΟΥΣ,
Εφεσείοντες-Εναγόμενοι,
v.
ΑΝΝΑΣ ΚΟΝΝΑΡΗ,
Εφεσίβλητης-Ενάγουσας.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 290/2008)
Αστικά Αδικήματα ― Αμέλεια ― Επικύρωση πρωτόδικης κρίσης σύμφωνα με την οποία η γενεσιουργός αιτία της πρόκλησης ζημιών και καθίζησης στην οικία της εφεσίβλητης, ήταν η αμέλεια των εφεσειόντων κατά τη διάρκεια εργασιών διάνοιξης αυλακίου πλησίον της επίδικης οικίας.
Απόδειξη ― Αξιολόγηση Μαρτυρίας ― Για σκοπούς αξιολόγησης της μαρτυρίας εμπειρογνωμόνων ισχύουν οι ίδιοι κανόνες που ισχύουν στην περίπτωση κάθε άλλου μάρτυρα ― Το καθήκον του εμπειρογνώμονα είναι να εφοδιάσει το δικαστήριο με όλες τις απαραίτητες για σκοπούς ελέγχου της ορθότητας των συμπερασμάτων του, επιστημονικές πληροφορίες, έτσι ώστε το δικαστήριο να είναι σε θέση, εφαρμόζοντας αυτές τις πληροφορίες στα γεγονότα της ενώπιον του υπόθεσης που έχουν αποδειχθεί, να σχηματίσει τη δική του κρίση.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο εξέδωσε απόφαση υπέρ της εφεσίβλητης/ενάγουσας η οποία ήγειρε αγωγή εναντίον των εφεσειόντων αξιώνοντας - γενικές, ειδικές και τιμωρητικές – αποζημιώσεις για ζημιές που προκλήθηκαν στην οικία της λόγω αμέλειας των εφεσειόντων.
Σύμφωνα με την υπόθεση της εφεσίβλητης, στη οικία της προκλήθηκαν εκτεταμένες ζημιές συνεπεία εκσκαφών που έγιναν από τους εφεσίβλητους έξω από αυτή. Συγκεκριμένα, είχε διανοιχθεί από τους εφεσείοντες αυλάκι για σκοπούς επιδιόρθωσης σωλήνων ύδρευσης, το οποίο όμως είχε αφεθεί ακάλυπτο και λόγω έλλειψης πρόνοιας για διαφυγή των όμβριων υδάτων, αυτά κατέληξαν στα θεμέλια της οικίας της εφεσίβλητης με αποτέλεσμα το ανατολικό μέρος της να υποστεί καθίζηση και να παρουσιαστούν σοβαρές ρωγμές στους εσωτερι[*2299]κούς τοίχους τριών δωματίων και η βεράντα έμπροσθεν της οικίας να αποκολληθεί από τον κυρίως κορμό της.
Οι εφεσείοντες, αρνήθηκαν ότι οι ζημιές που διαπιστώθηκαν στην οικία της εφεσίβλητης προκλήθηκαν λόγω δικής τους αμέλειας.
Σύμφωνα με τους εφεσείοντες, η αλλοίωση στα θεμέλια της οικοδομής της εφεσίβλητης, η οποία οδήγησε σε καθίζηση, οφειλόταν σε παντελώς αιτία ξένη προς οποιαδήποτε ενέργεια ή παράλειψη τους.
Προώθησαν δε τη θέση ότι ενδεχομένως η καθίζηση να οφειλόταν σε σεισμό ή σε κακή θεμελίωση ή σε φυσική φθορά ή ακόμα στο επικλινές του υπεδάφους πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει το χωριό Όμοδος, γενικότερα.
Το Επαρχιακό Δικαστήριο επιδίκασε, με τη μορφή ειδικών αποζημιώσεων, το ποσό των €35.880 (Λ.Κ. 21.000), πλέον έξοδα, χωρίς να επιδικάσει γενικές και τιμωρητικές αποζημιώσεις.
Με την έφεση υποστηρίχθηκε μεταξύ άλλων ότι:
α) Έπασχε το συμπέρασμα του πρωτόδικου δικαστηρίου αναφορικά με την αιτία που προκάλεσε την καθίζηση της οικίας με συνακόλουθο την πρόκληση των ζημιών, λόγω έλλειψης μαρτυρίας σχετικά με (i) το χρόνο ανόρυξης του αυλακιού,(ii) το χρονικό διάστημα που το αυλάκι παρέμεινε ακάλυπτο και (iii) το κατά πόσο κατά τη διάρκεια που το αυλάκι ήταν ακάλυπτο, έλαβε χώρα βροχόπτωση στο Όμοδος.
β) Το πρωτόδικο δικαστήριο καθοδήγησε τον εαυτό του λανθασμένα αναφορικά με τη μαρτυρία των εμπειρογνωμόνων.
Αποφασίστηκε ότι:
1. Ενώπιον του πρωτόδικου δικαστηρίου τέθηκε μαρτυρία, η οποία μάλιστα αφού κρίθηκε αξιόπιστη έγινε δεκτή, αναφορικά με το γεγονός της βροχόπτωσης κατά την κρίσιμη περίοδο.
2. Επιπλέον η γενικότερη θέση της εφεσίβλητης ότι κατά την περίοδο που μεσολάβησε μεταξύ των δύο τελευταίων επισκέψεων της στην οικία της, έλαβε χώρα βροχόπτωση στο χωριό Όμοδος, στην ουσία δεν αμφισβητήθηκε πρωτόδικα.
3. Δεν ήταν ορθή ούτε η εισήγηση περί αποδοχής ανεπίτρεπτης μαρ[*2300]τυρίας ως επίσης εσφαλμένη ήταν και η εισήγηση ότι το πρωτόδικο Δικαστήριο λειτούργησε ως εμπειρογνώμονας αναφορικά με θέματα για τα οποία ο κοινός άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίζει. Το συμπέρασμα του πρωτόδικου δικαστηρίου αναφορικά με την αιτία που προκάλεσε, τις ζημιές είχε ως πραγματικό υπόβαθρο τις διαπιστώσεις του πραγματογνώμονα της εφεσίβλητης.
4. Δεν διαπιστώθηκε οτιδήποτε που να συνηγορούσε είτε υπέρ της θέσης ότι το πρωτόδικο δικαστήριο δεν προσέγγισε τη μαρτυρία των εμπειρογνωμόνων της υπεράσπισης και ιδιαίτερα αυτή του Μ.Υ. 5, «ως μαρτυρία ανεξάρτητου μάρτυρα», είτε υπέρ της θέσης ότι ο τρόπος προσέγγισης της εν λόγω μαρτυρίας από το πρωτόδικο δικαστήριο βρισκόταν έξω από τα πλαίσια που η νομολογία έχει για το σκοπό αυτό θέσει.
5. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, με εξαίρεση τη μαρτυρία του εμπειρογνώμονα Μ.Υ. 6, την οποία το πρωτόδικο δικαστήριο απέρριψε γιατί την έκρινε ανασφαλές υπόβαθρο για την εξαγωγή συμπερασμάτων, η υπόλοιπη μαρτυρία της υπεράσπισης περιλαμβανομένης αυτής των υπολοίπων εμπειρογνωμόνων μαρτύρων, απορρίφθηκε ως αναξιόπιστη.
6. Το πρωτόδικο δικαστήριο οδηγήθηκε στη συγκεκριμένη κατάληξη του με βάση την ενώπιον του αποδεκτή μαρτυρία, σε ουσιώδεις πτυχές της οποίας κάνει αναφορά.
Η έφεση απορρίφθηκε με έξοδα.
Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Νικολάου διά της πλησιέστερης φίλης του Μυριάνθης Γεωργίου v. Σταύρου (1992) 1(B) Α.Α.Δ. 746,
Porter v. Bell [1955] 1 D.L.R. 62,
Waller v. Southern California Gas Co., 170 Cal. App. 2nd 747, 337, P. 2d, 577,
Πιττάλης κ.ά. v. Ianira Enterprises Ltd. κ.ά. (1997) 1 Α.Α.Δ. 814,
Cybarco Ltd. v. Kovascik (2001) 1 Α.Α.Δ. 2013.
Έφεση.
Έφεση από τον εφεσείοντα εναντίον της απόφασης του Eπαρ[*2301]χιακού Δικαστηρίου Λεμεσού (Ταλαρίδου-Κοντοπούλου, E.Δ.), (Αγωγή Aρ. 7105/04), ημερομ. 27.6.2008.
Σ. Φασουλιώτης για Χρ. Πουργουρίδη, για τους Εφεσείοντες.
Ζ. Νικολάου (κα), για την Εφεσίβλητη.
Cur. adv. vult.
ΚΡΑΜΒΗΣ, Δ.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Α. Πασχαλίδης.
ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Δ.: Η εφεσίβλητη είναι ιδιοκτήτρια μιας οικίας στο χωριό Όμοδος. Με αγωγή που καταχώρισε στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού αξίωνε από τους εφεσείοντες αποζημιώσεις – γενικές, ειδικές και τιμωρητικές – για ζημιές που προκλήθηκαν στην εν λόγω οικία λόγω αμέλειας των εφεσειόντων.
Σύμφωνα με την εφεσίβλητη - η εκδοχή της τελευταίας τέθηκε ενώπιον του πρωτόδικου δικαστηρίου από την ίδια και τρεις άλλους μάρτυρες – κατά τη διάρκεια επίσκεψης της στην οικία της στις 21/12/2003, διαπίστωσε σοβαρές ρωγμές στους εσωτερικούς τοίχους τριών δωματίων. Παρόμοιες ρωγμές διαπίστωσε και στον εξωτερικό τοίχο της εισόδου της απέναντι κατοικίας. Οι ρωγμές δεν υπήρχαν στις 9/11/2003, που ήταν η αμέσως προηγούμενη φορά που είχε επισκεφθεί την οικία της.
Έξω από την οικία της και σε απόσταση 1,50 - 2 μέτρων από τον ανατολικό τοίχο, ο δρόμος ήταν σκαμμένος. Συγκεκριμένα, είχε δημιουργηθεί από τους εφεσείοντες αυλάκι για σκοπούς επιδιόρθωσης σωλήνων ύδρευσης, το οποίο όμως είχε αφεθεί ακάλυπτο. Επειδή εκείνη η περίοδος ήταν ιδιαίτερα βροχερή και δεν είχε γίνει μέριμνα για διαφυγή των όμβριων υδάτων, αυτά συγκεντρώνονταν στο αυλάκι και λίμναζαν στο βάθος του. Στη συνέχεια, αφού απορροφούντο από το έδαφος, κατέληγαν στα θεμέλια της οικίας τα οποία φούσκωσαν, με αποτέλεσμα το ανατολικό μέρος της να υποστεί καθίζηση και να παρουσιαστούν σοβαρές ρωγμές στους εσωτερικούς τοίχους τριών δωματίων.
Με οδηγίες της εφεσίβλητης οι ζημιές επιθεωρήθηκαν και αξιολογήθηκαν από Πολιτικό Μηχανικό, το Μ.Ε. 4, ο οποίος για το σκοπό αυτό επισκέφθηκε μαζί με την εφεσίβλητη την οικία στις 12/1/2004, ημερομηνία κατά την οποία διαπιστώθηκε ότι το αυλάκι είχε κλείσει με μπετόν. Κατά την εν λόγω επίσκεψη διαπιστώθηκε επίσης ότι η εμπρόσθια βεράντα είχε αποκολληθεί [*2302]από τον κυρίως κορμό της οικίας. Οι ζημιές φωτογραφήθηκαν από το Μ.Ε. 4, ο οποίος αφού προέβη σε εκτίμηση τους, ετοίμασε έκθεση την οποία κατέθεσε στο πρωτόδικο δικαστήριο.
Με οδηγίες του Μ.Ε. 4 η εφεσίβλητη προέβη στην εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών, των ολιγότερων υπό τις περιστάσεις δαπανηρών, αναγκαίων για την ενίσχυση των θεμελίων και γενικά την αποκατάσταση των ζημιών. Κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των εργασιών η εφεσίβλητη και η οικογένεια της δεν διέμεναν στην οικία.
Προσπάθειες που καταβλήθηκαν για λογαριασμό της εφεσίβλητης από το σύζυγο της, Μ.Ε. 1, με στόχο να της καταβληθούν αποζημιώσεις από τους εφεσείοντες, δεν καρποφόρησαν λόγω οικονομικών δυσκολιών των εφεσειόντων.
Πάνω στις ίδιες γραμμές κυλά και η μαρτυρία των άλλων τριών μαρτύρων της εφεσίβλητης, ήτοι των Γ. Κονναρή (Μ.Ε. 1), Η. Κονναρή (Μ.Ε. 2) και του Πολιτικού Μηχανικού Ν. Δημητρίου (Μ.Ε. 4).
Οι εφεσείοντες, για τους οποίους κατέθεσαν έξι συνολικά μάρτυρες, τρεις από τους οποίους ως εμπειρογνώμονες, δεν αρνούνται την ανόρυξη του αυλακιού. Αρνούνται όμως ότι οι ζημιές που διαπιστώθηκαν στην οικία της εφεσίβλητης προκλήθηκαν λόγω δικής τους αμέλειας και ειδικότερα των ενεργειών και/ή παραλείψεων που η εφεσίβλητη τους καταλογίζει. Σύμφωνα με τους εφεσείοντες, η αλλοίωση στα θεμέλια της οικοδομής της εφεσίβλητης, η οποία οδήγησε σε καθίζηση του εδάφους και συνακόλουθα στη δημιουργία ρωγμών σε εσωτερικούς τοίχους του υποστατικού, οφείλεται σε παντελώς ξένη προς οποιαδήποτε ενέργεια ή παράλειψη τους, αιτία, και ειδικότερα σε αιτία ξένη προς την κατασκευή και διατήρηση του αυλακιού έξω από το σπίτι της εφεσίβλητης. Σύμφωνα με τη θέση που οι εφεσείοντες προώθησαν, ενδεχομένως η καθίζηση να οφειλόταν σε σεισμό ή σε κακή θεμελίωση ή σε φυσική φθορά ή ακόμα στο επικλινές του υπεδάφους πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει το χωριό Όμοδος, γενικότερα.
Με απόφασή του – την εκκαλούμενη απόφαση – το Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού δικαίωσε την εφεσίβλητη, στην οποία επιδίκασε, με τη μορφή ειδικών αποζημιώσεων, το ποσό των €35.880 (Λ.Κ.21.000), πλέον έξοδα, ενώ απέρριψε ως ατεκμηρίωτες τις αξιώσεις της για γενικές και τιμωρητικές αποζημιώσεις. Το πρωτόδικο δικαστήριο οδηγήθηκε στη σχετική κατάληξη του αφού έκαμε δεκτή στο σύνολο της τη μαρτυρία της εφεσίβλητης και των μαρτύρων της, την οποία έκρινε αξιόπιστη και [*2303]με εξαίρεση τη μαρτυρία του Μ.Υ. 6, απέρριψε αυτή των εφεσειόντων, την οποία έκρινε αναξιόπιστη. Αναφορικά με το Μ.Υ. 6, το πρωτόδικο δικαστήριο, αν και τον θεώρησε ειλικρινή, έκρινε τη μαρτυρία του ανασφαλές υπόβαθρο για την εξαγωγή συμπερασμάτων και ως τέτοια την απέρριψε.
Την ορθότητα της κρίσης του πρωτόδικου δικαστηρίου οι εφεσείοντες αμφισβητούν με οκτώ λόγους έφεσης, οι οποίοι σε αρκετά σημεία τους συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό και αλληλοκαλύπτονται. Θα τους εξετάσουμε με τη σειρά που έχουν προωθηθεί και συζητηθεί ενώπιον μας από τον ευπαίδευτο συνήγορο. Θα πρέπει να πούμε ότι αρχικά οι λόγοι έφεσης ήταν εννέα. Στην πορεία όμως αποσύρθηκε ο λόγος έφεσης 8, ο οποίος και δεν θα μας απασχολήσει.
“Λόγοι έφεσης 4, 5, 6 και 9
Το εύρημα του πρωτόδικου δικαστηρίου ότι η αιτία πρόκλησης της ζημιάς είναι η μεγάλη ποσότητα του νερού που είχε εισχωρήσει στο υπέδαφος κάτω από τα θεμέλια της οικίας, είναι λανθασμένο και/ή αυθαίρετο. (4ος λόγος έφεσης)
Το πρωτόδικο δικαστήριο καθοδήγησε τον εαυτό του λανθασμένα ως προς το βάρος και/ή επίπεδο της απόδειξης και έτσι λανθασμένα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι με βάση την αξιόπιστη μαρτυρία που είχε τεθεί ενώπιον του με βάση το ισοζύγιο των πιθανοτήτων η αιτία πρόκλησης της ζημιάς ήταν η μεγάλη ποσότητα νερού που είχε εισχωρήσει στο υπέδαφος κάτω από τα θεμέλια της οικίας. (5ος λόγος έφεσης)
Το πρωτόδικο δικαστήριο λανθασμένα έκανε δεκτή την μαρτυρία της Ενάγουσας – Εφεσίβλητης ότι ο λάκκος παρέμεινε ανοικτός αρκετές μέρες σε περίοδο και χρόνο που υπήρχε πολύ νερό στην περιοχή από τις βροχές. (6ος λόγος έφεσης)
Το εύρημα του Δικαστηρίου ότι η ενέργεια των Εναγομένων να ανοίξουν τον λάκκο και μετά να τον αφήσουν ανοικτό για μέρες ήταν αμελής, είναι λανθασμένο. (9ος λόγος έφεσης)”
Θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε αυτούσιο το επίμαχο συμπέρασμα του πρωτόδικου δικαστηρίου, όπως αυτό αποτυπώνεται στην πρωτόδικη απόφαση, όπως και τα γεγονότα που οδήγησαν το πρωτόδικο δικαστήριο στο συγκεκριμένο συμπέρασμα, όπως αυτά συνοψίζονται στην ίδια απόφαση:
[*2304]“Με βάση την αξιόπιστη μαρτυρία που έχει τεθεί ενώπιον μου καταλήγω στο συμπέρασμα με βάση το ισοζύγιο των πιθανοτήτων, ότι η αιτία πρόκλησης της ζημιάς είναι η μεγάλη ποσότητα του νερού που είχε εισχωρήσει στο υπέδαφος κάτω από τα θεμέλια της οικίας. Τα γεγονότα που οδηγούν στο πιο πάνω συμπέρασμα είναι ως ακολούθως:
1. Η πολύ μικρή απόσταση του ανοικτού λάκκου από τον ανατολικό τοίχο της οικίας.
2. Σύμφωνα με την μαρτυρία της ενάγουσας αυτός ο λάκκος παρέμεινε ανοικτός αρκετές ημέρες σε περίοδο και χρόνο όπου υπήρχε πολύ νερό στην περιοχή από τις βροχές.
3. Οι ζημιές της οικίας βρίσκονται μόνο στο σημείο πλησίον του σημείου του ανοικτού λάκκου.
4. Οι ζημιές στο εσωτερικό μέρος της οικίας υπάρχουν μόνο στα δωμάτια που εφάπτονται με τον εξωτερικό τον τοίχο που παρουσιάζει ρωγμές. Οι ρωγμές στο εσωτερικό μέρος της οικίας είναι μεγάλης έκτασης και πολύ βαθιές.
5. Η οικία είναι ηλικίας 45 ετών και δεν έχει υποστεί ζημιά προηγουμένως. Η οικία έπαθε μεγάλη ζημιά απότομα μέσα σε λίγες μέρες.
6. Όταν έκλεισε ο λάκκος δεν επιδεινώθηκε η ζημιά στην οικία.
7. Υπήρχαν ζημιές σε πολλά κτίρια στο χωριό Όμοδος λόγω του σεισμού. Εάν η οικία της ενάγουσας είχε ρωγμές θα μπορούσε να αποζημιωθεί και να ζητήσει επιδιόρθωση της οικίας της μετά τον σεισμό.
8. Η ενάγουσα ζήτησε αποζημιώσεις για την επιδιόρθωση της οικίας της κατά τον χρόνο που κατά παραδοχή του Μ.Υ.1 ο λάκκος είχε ανοιχτεί για επιδιόρθωση. (Βλέπε επιστολή 7 Ιανουαρίου τεκμήριο 2).”
Αναπτύσσοντας ενώπιον μας ο ευπαίδευτος συνήγορος των εφεσειόντων τους πιο πάνω τέσσερις λόγους έφεσης, αφού επεσήμανε ότι τον ουσιαστικότερο και βασικότερο παράγοντα στη διαμόρφωση της τελικής κρίσης του δικαστηρίου διαδραμάτισαν τα πορίσματα του Μ.Ε. 4, υποστήριξε ότι το συμπέρασμα του πρωτόδικου δικαστηρίου αναφορικά με την αιτία που προκάλεσε την καθίζηση της οικίας με συνακόλουθο την πρόκληση των ζημιών για τις οποίες η εφεσίβλητη παραπονείται, πάσχει λόγω έλλειψης μαρτυρίας αναφορικά:
(α) Με το χρόνο ανόρυξης του αυλακιού,
(β) Με το χρονικό διάστημα που το αυλάκι παρέμεινε ακάλυπτο [*2305]και
(γ) Με το κατά πόσο κατά τη διάρκεια που το αυλάκι ήταν ακάλυπτο, έλαβε χώρα βροχόπτωση στο Όμοδος.
Όταν κατά τη διάρκεια της συζήτησης των συγκεκριμένων λόγων έφεσης υποδείξαμε στον κ. Φασουλιώτη ότι ενόψει των εκατέρωθεν δικογραφημένων θέσεων, ο χρόνος ανόρυξης του αυλακιού ουδέποτε αποτέλεσε επίδικο θέμα – και οι δύο πλευρές τοποθετούν χρονικά την ανόρυξη του αυλακιού το Δεκέμβριο 2003 – ο ευπαίδευτος συνήγορος των εφεσειόντων χαρακτηρίζοντας τις υπό στοιχεία (α) και (β) πιο πάνω θέσεις του ως «ήσσονος σημασίας ζητήματα», επικεντρώθηκε στην τρίτη πιο πάνω θέση του, την οποία χαρακτήρισε ως «ζήτημα πρωταρχικής σημασίας».
Διεξήλθαμε προσεκτικά τα πρακτικά, όπως και την υπόλοιπη μαρτυρία που τέθηκε ενώπιόν μας. Διαφωνούμε με τις πιο πάνω θέσεις του κ. Φασουλιώτη. Ιδιαίτερα, αναφορικά με την υπό στοιχείο (γ) πιο πάνω θέση, η οποία συνιστά ουσιαστικά τον κεντρικό άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η σχετική και με τις τρεις πιο πάνω θέσεις επιχειρηματολογία του κ. Φασουλιώτη, παραπέμπουμε στη μαρτυρία της εφεσίβλητης και ιδιαίτερα στη μαρτυρία που δόθηκε στα πλαίσια της αντεξέτασης της, η οποία υπενθυμίζουμε, αφού κρίθηκε αξιόπιστη έγινε δεκτή από το πρωτόδικο δικαστήριο στο σύνολό της. Είναι αρκετό να διεξέλθει ένας την εν λόγω μαρτυρία για να διαπιστώσει το ανεδαφικό της υπό στοιχείο (γ) θέσης του κ. Φασουλιώτη. Παραθέτουμε αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα από τη σελ. 36 των πρακτικών:
“Ε. Εσύ είδες προσωπικά τα νερά μέσα στο λάκκο;
Α. Την ημέρα που είχα πάει, τη Δευτέρα, και την ημέρα της κηδείας που πήγα είδα τα νερά να πέφτουν μέσα στο λάκκο, ψιλόβρεχε αλλά τα νερά ήταν μέσα, δεν ήταν τόσο καταρρακτώδεις οι βροχές.
Ε. Έχεις συγγενείς στο Όμοδος;
Α. Μάλιστα.
Ε. Εφόσον είδες να πέφτουν νερά μέσα στο λάκκο δεν μπορούσες να ενδιαφερθείς να βρεις κάποιον του Κοινοτικού Συμβουλίου να τα μετακινήσει;
Α. Ενδιαφέρθηκα να βρούμε τον Δήμαρχο του χωριού αλλά ένεκα των γιορτών διότι δεν διέμενε μόνιμα στο χωριό. Ήταν γιορτή η μέρα.
Ε. Κι εγώ σου μιλώ για τη συγκεκριμένη μέρα που πήγες στην κηδεία και είδες λάκκο, διαπίστωσες ότι υπήρχε λάκκος [*2306]και/ή μετά ο σύζυγός σου γιατί δεν τον κλείσατε εσείς εφόσον είδατε ότι πιθανόν να δημιουργούσε κάποιο πρόβλημα στην κατοικία.
Α. Ήδη το σπίτι είχε πάθει τη ζημιά.
Ε. Για να αποφύγετε περισσότερη ζημιά γιατί δεν το κλείσατε;
Α. Δεν είχαμε ούτε φτυάρι ούτε τίποτε, βρεγμένοι να μαχούμαστε να κλείνουμε τους λάκκους, αλλά το σπίτι ήδη είχε πάθει τη ζημιά.”
Επομένως, ενώπιον του πρωτόδικου δικαστηρίου τέθηκε μαρτυρία, η οποία μάλιστα αφού κρίθηκε αξιόπιστη έγινε δεκτή, αναφορικά με το γεγονός της βροχόπτωσης κατά την κρίσιμη περίοδο. Ανεξάρτητα τούτου, θα πρέπει να επισημάνουμε και το γεγονός ότι η γενικότερη θέση της εφεσίβλητης ότι κατά την περίοδο που μεσολάβησε μεταξύ των δύο τελευταίων επισκέψεων της στην οικία της, έλαβε χώρα βροχόπτωση στο χωριό Όμοδος, στην ουσία δεν αμφισβητήθηκε πρωτόδικα.
Ο κ. Φασουλιώτης, με αναφορά σε νομολογία (Νικολάου, διά της πλησιέστερης φίλης του Μυριάνθης Γεωργίου v. Σταύρου (1992) 1 Α.Α.Δ. 746), υποστήριξε επίσης ότι τα συμπεράσματα του Μ.Ε. 4, πάσχουν και γιατί για σκοπούς απόδειξης του πραγματικού υπόβαθρου επί του οποίου αυτά εδράζονται, λήφθηκε υπόψη από το μάρτυρα και ανεπίτρεπτη μαρτυρία και συγκεκριμένα λήφθηκε υπόψη η ενημέρωση που αυτός έτυχε από την εφεσίβλητη, το περιεχόμενο της οποίας αποτελεί εξ ακοής μαρτυρία. Διαφωνούμε και με αυτή τη θέση του ευπαίδευτου συνηγόρου των εφεσειόντων. Η σχετική ενημέρωση που ο Μ.Ε. 4 έτυχε από την εφεσίβλητη αποτελεί πρωτογενή μαρτυρία με χαρακτήρα πληροφοριακό και ως τέτοια έγινε δεκτή από το πρωτόδικο δικαστήριο και όχι για σκοπούς απόδειξης αυτής καθ’ εαυτής της ύπαρξης των συμπερασμάτων του μάρτυρα. Ο Μ.Ε. 4 κατέληξε στα επίμαχα συμπεράσματα του στη βάση της δικής του εμπειρογνωμοσύνης, αφού έλαβε υπόψη μαρτυρία που ήταν επιτρεπτή. Το πιο κάτω απόσπασμα από τη μαρτυρία του Μ.Ε. 4, μαρτυρά του λόγου το αληθές:
“Από την επιτόπια μελέτη και επιθεώρηση των ζημιών που πραγματοποίησα εις την οικία της Ενάγουσας, κατέληξα εις το ασφαλές συμπέρασμα ότι η μερική καθίζηση του ανατολικού τοίχου της οικοδομής της και οι σοβαρές ρωγμές εις την τοιχοποιΐα ήταν αποτέλεσμα φουσκώματος του υπεδάφους από την απορρόφηση ομβρίων υδάτων λόγω της αποχέτευσης των νερών μέσω του λάκκου ο οποίος ήταν ανοικτός εις τον παράπλευρο στενό δρόμο της οικίας. Το νερό της βροχής [*2307]απορροφήθη από τα θεμέλια της οικοδομής προκαλώντας την καθίζησιν και ακολούθως τις ρωγμές.
Από την πείρα μου και από το είδος και τη μορφή των ρωγμών καθώς και της καθίζησης του υπεδάφους δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλη αιτία οι ζημιές που προκλήθηκαν.”
Ο κ. Φασουλιώτης ισχυρίστηκε επίσης ότι η πρωτόδικος δικαστής ενήργησε ως πραγματογνώμονας αναφορικά με θέματα για τα οποία ο κοινός άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίζει. Ούτε η θέση αυτή μας βρίσκει σύμφωνους. Το συμπέρασμα του πρωτόδικου δικαστηρίου αναφορικά με την αιτία που προκάλεσε, στην οικία της εφεσίβλητης τις ζημιές για τις οποίες η τελευταία παραπονείται, έχει ως πραγματικό υπόβαθρο τις διαπιστώσεις του πραγματογνώμονα της εφεσίβλητης, του οποίου τη μαρτυρία το πρωτόδικο δικαστήριο έκαμε αποδεκτή στο σύνολό της.
Ήταν επίσης η θέση του κ. Φασουλιώτη ότι ενώ έκρινε το Μ.Υ. 6, γεωλόγο - εμπειρογνώμονα της υπεράσπισης, ειλικρινή, το πρωτόδικο δικαστήριο απέρριψε τη μαρτυρία του, αναιτιολόγητα. Για τους πιο κάτω λόγους και με αυτή τη θέση διαφωνούμε.
Είναι αλήθεια ότι, αν και δεν απέκλεισε την πιθανότητα η καθίζηση του υποστατικού της εφεσίβλητης να είχε προκληθεί από υγρασία που εισχώρησε στα θεμέλια της οικίας, ο Μ.Υ. 6 παράλληλα υποστήριξε ότι αυτό θα μπορούσε να είχε συμβεί και για λόγους άλλους από τη συσσώρευση όμβριων υδάτων στο αυλάκι που είχαν ανορύξει οι εφεσείοντες, όπως π.χ. λόγω προβληματικού αποχετευτικού συστήματος ή λόγω απορρόφησης όμβριων υδάτων από τις αυλές γειτονικών υποστατικών. Όμως, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η συγκεκριμένη θέση του Μ.Υ. 6 δεν τεκμηριώνεται με αναφορά σε γεγονότα, αδιαμφισβήτητο γεγονός, καθοριστικής μάλιστα για το ζήτημα που εξετάζουμε σημασίας, παραμένει το γεγονός ότι ο εν λόγω μάρτυρας αδυνατούσε να τοποθετηθεί κατά τρόπο σαφή αναφορικά με τα αίτια της καθίζησης, ή όπως πολύ ορθά το πρωτόδικο δικαστήριο το έθεσε «δεν μπορούσε να καταλήξει σε ασφαλές συμπέρασμα σε σχέση με την αιτία πρόκλησης της καθίζησης».
Ενδεικτικό της εικόνας που αναδύεται μέσα από τη μαρτυρία του Μ.Υ. 6 συνιστά και το εξής απόσπασμα από την αξιολόγηση της μαρτυρίας του από το πρωτόδικο δικαστήριο: «Ο Μ.Υ. 6 ήταν μάρτυρας ειλικρινής. Δεν μπορούσε να καταλήξει σε ασφαλές συμπέρασμα σε σχέση με την αιτία της καθίζησης διότι επισκέφθηκε μόνο μία φορά για λίγη ώρα και δεν του δόθηκε η [*2308]εντολή να προβεί στις απαραίτητες εξετάσεις για να διαπιστώσει την αιτία του προβλήματος .... Η μελέτη του και το πόρισμα του βασίζεται εξ ολοκλήρου στα δεδομένα που του ανέφερε ο Μ.Υ. 1 .... ». Το Μ.Υ. 1 όμως το πρωτόδικο δικαστήριο έκρινε αναξιόπιστο και ως αναξιόπιστη απέρριψε και τη μαρτυρία του. Επομένως, ορθά το πρωτόδικο δικαστήριο απέρριψε τη μαρτυρία του συγκεκριμένου μάρτυρα, όχι ως αναξιόπιστη, αλλά ως ανασφαλές υπόβαθρο για την εξαγωγή συμπερασμάτων.
Για όλους τους πιο πάνω λόγους, οι λόγοι έφεσης 4, 5, 6 και 9 δεν μπορούν να πετύχουν και απορρίπτονται.
Λόγοι έφεσης 1, 2, 3 και 7.
“Το εύρημα του πρωτόδικου δικαστηρίου ότι ο Μ.Υ.1 φαίνεται να υποκίνησε όλους τους υπόλοιπους μάρτυρες της υπεράσπισης να προβούν σε ενέργειες που θα κατέληγαν προς όφελος της θέσης του ότι το Κοινοτικό Συμβούλιο δεν πρέπει να πληρώσει για τις ζημιές στην οικία της Ενάγουσας, είναι λανθασμένο και αυθαίρετο.” (1ος λόγος έφεσης)
Το πρωτόδικο δικαστήριο καθοδήγησε τον εαυτό του λανθασμένα αναφορικά με τη μαρτυρία των εμπειρογνωμόνων και σαν αποτέλεσμα κατέληξε σε λανθασμένα ευρήματα και συμπεράσματα σχετικά με την μαρτυρία των Μ.Υ.2 και Μ.Υ.5. (2ος λόγος έφεσης)
Το εύρημα του πρωτόδικου δικαστηρίου ότι το πόρισμα του Μ.Υ.5 ετοιμάσθηκε για σκοπούς της αγωγής με σκοπό να υποστηρίξει τη θέση του Κοινοτικού Συμβουλίου ότι δεν έχει καμία ευθύνη για την ζημιά που υπέστη η οικία της Ενάγουσας, είναι λανθασμένο. (3ος λόγος έφεσης)
Το εύρημα του πρωτόδικου δικαστηρίου ότι τα συμπεράσματα των εμπειρογνωμόνων που κάλεσε το Κοινοτικό Συμβούλιο στηρίζονται σε γενικούς και μεταβαλλόμενους παράγοντες, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα να απορρίψει την μαρτυρία τους, είναι λανθασμένο. (7ος λόγος έφεσης)
Κατ’ αρχήν θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε αυτούσιο το σκεπτικό με βάση το οποίο το πρωτόδικο δικαστήριο οδηγήθηκε στα ευρήματα και συμπεράσματα, την ορθότητα των οποίων οι εφεσείοντες αμφισβητούν με τους πιο πάνω τέσσερις λόγους έφεσης:
[*2309]“..... Θεωρώ ότι τα συμπεράσματα των εμπειρογνωμόνων που κάλεσε το κοινοτικό συμβούλιο στηρίζονται σε γενικούς και μεταβαλλόμενους παράγοντες. Ο Μ.Υ.5 δεν προέβη σε δέουσες εξετάσεις κατά τον επίδικο χρόνο για να διαπιστώσει τι προκάλεσε τα θεμέλια της οικίας να υποχωρήσουν. Δεν έκανε οποιεσδήποτε εξετάσεις για να διαπιστώσει κατά πόσο το επικλινές υπέδαφος του Ομόδους ήταν η αιτία για την πρόκληση της καθίζησης της οικίας. Δεν κατέληξε σε ένα συμπέρασμα σε σχέση με την αιτία πρόκλησης της καθίζησης. Ανέφερε ότι η καθίζηση προκλήθηκε από την κακή ποιότητα των θεμελίων της οικίας, ή από σεισμούς, ή από φυσική φθορά λόγω της ηλικίας της οικίας και την ποιότητα των θεμελίων του. Ήταν γρήγορος στο να αποκλείσει το ενδεχόμενο η καθίζηση να προκλήθηκε από υγρασία στο υπέδαφος κάτω από τα θεμέλια της οικίας. Αγνόησε και δεν σχολίασε δύο σημαντικούς παράγοντες που ήταν εμφανείς παράγοντες και θα διαμόρφωναν την κρίση κάθε λογικού ανθρώπου για να εκτιμήσει ποια ήταν η αιτία της καθίζησης. Αγνόησε και/ή δεν αξιολόγησε επαρκώς το γεγονός ότι η ζημιά παρουσιάζεται μόνο σε μία πλευρά της οικίας και αγνόησε και δεν αξιολόγησε επαρκώς το γεγονός ότι η οικία υπέστη την ζημιά μέσα σε λίγες μέρες. Δεν μπορώ να αποδώσω ιδιαίτερη βαρύτητα στις εκτιμήσεις του Μ.Υ.5 αν και φαίνεται να κατέχει τις γνώσεις για να προβεί σ’ εκτίμηση σωστή κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Προτιμώ να στηριχθώ στον εμπειρογνώμονα της ενάγουσας και τις απλές διαπιστώσεις των μαρτύρων της ενάγουσας οι οποίοι ζούσαν μέσα στην οικία και είδαν με τα μάτια τους τι έγινε στην οικία εκείνες τις κρίσιμες μέρες.
Τούτο είναι απόλυτα θεμιτό και έχει γίνει και σε παρόμοιες υποθέσεις. Σε Αγγλική υπόθεση όπου το έργο του Δικαστηρίου ήταν να αξιολογήσει την επίδραση εκρήξεων που προκάλεσε εργολάβος σε κτίρια στην περιοχή επεξηγήθηκε ότι δεν υπήρχε κανένας κανόνας που να υποχρεώνει το Δικαστήριο να δώσει περισσότερη βαρύτητα είτε στην μαρτυρία του εμπειρογνώμονα ή των προσώπων που αισθάνθηκαν, ακούσαν και είδαν τις εκρήξεις. (Trigstram, Hodjikinson, Expert Evidence Law and Practice, Sweet & Maxwell, 1990, pg. 209 και υποσημείωση 41 Porter v. Bell [1955] 1 D.L.R. 62).”
Σημειώνουμε ότι σχετικά με τον τρόπο που η μαρτυρία εμπειρογνωμόνων προσεγγίζεται από τη νομολογία και γενικά με τον τρόπο που αυτή τυγχάνει χειρισμού στα πλαίσια αξιολόγησής της, το πρωτόδικο δικαστήριο παραπέμπει επίσης, στην παράγραφο 37-12 του συγγράμματος Phipson on Evidence, 15η Έκδο[*2310]ση, όπως και σε νομολογία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (Waller v. Southern California Gas Co., 170 Cal. App. 2nd 747, 337, P. 2d, 577). Επισημαίνουμε το γεγονός ότι τόσο οι αρχές που διατυπώνονται στο συγκεκριμένο σύγγραμμα όσο και αυτές που παρατίθενται στην υπόθεση Waller, ταυτίζονται πλήρως με τις αρχές που η δική μας νομολογία έχει επί του συγκεκριμένου θέματος καθιερώσει.
Διεξήλθαμε προσεκτικά τις επί του προκειμένου θέσεις των εφεσειόντων οι οποίες σε ένα μεγάλο βαθμό συμπίπτουν με θέσεις που έχουν προωθηθεί στα πλαίσια των υπόλοιπων λόγων έφεσης και με τις οποίες έχουμε ήδη ασχοληθεί. Στο βαθμό και την έκταση που παρατηρείται τέτοια σύμπτωση, υιοθετούμε και επαναλαμβάνουμε τα όσα έχουμε ήδη αναφέρει στα πλαίσια συζήτησης των λόγων έφεσης 4, 5, 6 και 9.
Στο βαθμό και την έκταση που δεν παρατηρείται τέτοια σύμπτωση, οι θέσεις των εφεσειόντων δεν μας βρίσκουν σύμφωνους. Δεν έχουμε διαπιστώσει οτιδήποτε που να συνηγορεί είτε υπέρ της θέσης ότι το πρωτόδικο δικαστήριο δεν προσήγγισε τη μαρτυρία των εμπειρογνωμόνων της υπεράσπισης και ιδιαίτερα αυτή του Μ.Υ. 5, «ως μαρτυρία ανεξάρτητου μάρτυρα», είτε υπέρ της θέσης ότι ο τρόπος προσέγγισης της εν λόγω μαρτυρίας από το πρωτόδικο δικαστήριο βρίσκεται έξω από τα πλαίσια που η νομολογία μας έχει για το σκοπό αυτό θέσει. Σε σχέση με τα εν λόγω πλαίσια, είναι πιστεύουμε αρκετό να υπενθυμίσουμε τη βασική και πάγια νομολογιακή αρχή ότι για σκοπούς αξιολόγησης της μαρτυρίας εμπειρογνωμόνων ισχύουν οι ίδιοι κανόνες που ισχύουν στην περίπτωση κάθε άλλου μάρτυρα. Το καθήκον του εμπειρογνώμονα είναι να εφοδιάσει το δικαστήριο με όλες τις απαραίτητες για σκοπούς ελέγχου της ορθότητας των συμπερασμάτων του, επιστημονικές πληροφορίες, έτσι ώστε το δικαστήριο να είναι σε θέση, εφαρμόζοντας αυτές τις πληροφορίες στα γεγονότα της ενώπιον του υπόθεσης που έχουν αποδειχθεί, να σχηματίσει τη δική του κρίση. (Βλ. Νικολάου (πιο πάνω), Πιττάλης κ.ά. v. Ianira Enterprises Ltd. κ.ά. (1997) 1 Α.Α.Δ. 814 και Cybarco Ltd. v. Kovascik (2001) 1 Α.Α.Δ. 2013).
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, με εξαίρεση τη μαρτυρία του εμπειρογνώμονα Μ.Υ. 6, την οποία το πρωτόδικο δικαστήριο απέρριψε γιατί την έκρινε ανασφαλές υπόβαθρο για την εξαγωγή συμπερασμάτων, η υπόλοιπη μαρτυρία της υπεράσπισης περιλαμβανομένης αυτής των υπολοίπων εμπειρογνωμόνων μαρτύρων, απορρίφθηκε ως αναξιόπιστη. Συγκεκριμένα απορρί[*2311]φθηκε γιατί κρίθηκε ως έχουσα αποκλειστικό στόχο την απαλλαγή των εφεσειόντων από ενδεχόμενη ευθύνη για τη ζημιά που υπέστη η οικία της εφεσίβλητης. Η συγκεκριμένη κατάληξη του πρωτόδικου δικαστηρίου κάθε άλλο παρά «αυθαίρετη και χωρίς αιτιολογία», ως είναι η εισήγηση των εφεσειόντων, μπορεί να χαρακτηρισθεί. Το πρωτόδικο δικαστήριο οδηγήθηκε στη συγκεκριμένη κατάληξη του, με την οποία να σημειωθεί συμφωνούμε, με βάση την ενώπιον του αποδεκτή μαρτυρία, σε ουσιώδεις πτυχές της οποίας κάμνει αναφορά. Τίποτε το συγκεκριμένο δεν έχει τεθεί ενώπιόν μας που να τείνει να δημιουργήσει έστω και υποψία ως προς το βάσιμο των προθέσεων των συγκεκριμένων μαρτύρων υπεράσπισης και ιδιαίτερα του Μ.Υ. 1, όπως αυτές οι προθέσεις διαπιστώθηκαν από το πρωτόδικο δικαστήριο.
Ως αποτέλεσμα των πιο πάνω και οι λόγοι έφεσης 1, 2, 3 και 7 δεν μπορούν να πετύχουν και απορρίπτονται.
Για όλους τους πιο πάνω λόγους η έφεση απορρίπτεται, με έξοδα όπως αυτά θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή και θα εγκριθούν από το Δικαστήριο, υπέρ της εφεσίβλητης και εναντίον των εφεσειόντων.
Η έφεση απορρίπτεται με έξοδα.