ΕΦΕΤΕΙΟ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(Εφέσεις Κατά Απόφασης Διοικητικού Δικαστηρίου Αρ. 155/2019 και 162/2019)
21 Μαρτίου, 2024
[ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ-ΝΙΚΟΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ, ΣΕΡΑΦΕΙΜ, ΛΥΣΑΝΔΡΟΥ, Δ/ΣΤΕΣ]
Ε.Δ.Δ. 155/2019
ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ
Εφεσείων,
v.
ΚΩΣΤΑ ΠΕΤΡΙΔΗ
Εφεσίβλητου.
-------------------
Ε.Δ.Δ. 162/2019
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΣΩ,
(α) ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ
(β) ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Εφεσείουσας,
v.
ΚΩΣΤΑ ΠΕΤΡΙΔΗ
Εφεσίβλητου.
-------------------
Α. Χρίστου (κα), για ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δ.Ε.Π.Ε., δικηγόροι για τον Εφεσείοντα στην Ε.Ε.Δ. 155/2019.
Μ. Κοτσώνη (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, δικηγόρο για την Εφεσείουσα στην Ε.Ε.Δ. 162/2019.
Ρ. Βραχίμη-Πετρίδου (κα), δικηγόρος για τον Εφεσίβλητο.
-------------------
ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ -ΝΙΚΟΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ, Δ.: Η ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δοθεί από τον Σεραφείμ, Δ.:
--------------------
ΑΠΟΦΑΣΗ
ΣΕΡΑΦΕΙΜ, Δ.: Με την Προσφυγή Αρ. 320/2015, ο εφεσίβλητος πρόσβαλε, ως κατέγραψε το πρωτόδικο Δικαστήριο στην απόφαση του, την «επιβολή εκ μέρους των καθ' ων η αίτηση, μείωσης επί των συντάξεων του αιτητή (α) επί θέσεων που υπηρέτησε στην κρατική υπηρεσία και ως Υπουργός της Δημοκρατίας (β) ως Επίτροπος Αγροτικών Πληρωμών στον Κυπριακό Οργανισμό Αγροτικών Πληρωμών και (γ) της σύνταξης γήρατος που ο ίδιος λαμβάνει από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, μειώσεις κατ' εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 3 του περί Μείωσης των Απολαβών και των Συντάξεων των Αξιωματούχων, Εργοδοτουμένων και Συνταξιούχων της Κρατικής Υπηρεσίας και του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα Νόμου του 2012, Ν. 168(Ι)/2012 και του τροποποιητικού αυτού Νόμου, Ν. 31(Ι)/2013.».
Η εν λόγω προσφυγή είχε επιτυχή κατάληξη για τον εφεσίβλητο, αφού το πρωτόδικο Δικαστήριο, απορρίπτοντας, πρώτα, σειρά προδικαστικών ενστάσεων που είχαν εγερθεί από τους καθ’ ων η αίτηση (εδώ εφεσείοντες), αποφάνθηκε (α) ότι, κατ’ υιοθέτηση των αποφασισθέντων στην απόφαση ημερομηνίας 27.11.2018 του Διοικητικού Δικαστηρίου στις συνεκδικασθείσες Προσφυγές Αρ. 898/13 κ.ά., Αυγουστή κ.ά. ν. Δημοκρατίας, το Άρθρο 3 του περί Μείωσης των Απολαβών και των Συντάξεων των Αξιωματούχων, Εργοδοτουμένων και Συνταξιούχων της Κρατικής Υπηρεσίας και του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα Νόμου του 2012, Ν. 168(Ι)/2012 και του τροποποιητικού αυτού Νόμου, Ν.31(Ι)/2013 (εφεξής ο «Νόμος») αντίκειται στο Άρθρο 23 του Συντάγματος, και, συνακόλουθα και ως εκ τούτου, οδηγείται σε ακύρωση και ο τρόπος υπολογισμού των συντάξεων του εφεσίβλητου και (β) ότι, η προσθήκη, στον αθροιστικό υπολογισμό της υπό συζήτηση σύνταξης, με βάση το Άρθρο 3 του Νόμου, ακολουθώντας, προς τούτο, σχετική εγκύκλιο του Υπουργείου Οικονομικών ημερομηνίας 13.12.2012 με Αρ. 1461, λανθασμένα συμπεριέλαβε και τη σύνταξη γήρατος που ο εφεσίβλητος ελάμβανε από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, συνυπολογισμός που οδήγησε σε υψηλότερη κλίμακα αποκοπών από τη σύνταξη του εφεσίβλητου.
Η πιο πάνω απόφαση του πρωτόδικου Δικαστηρίου εφεσιβλήθηκε από τους εφεσείοντες με τις εδώ υπό εξέταση εφέσεις.
Με τον πρώτο και δεύτερο λόγο έφεσης στην Έφεση Αρ. 155/2019, ο εφεσείων είχε, αρχικώς, στραφεί εναντίον της πρωτόδικης απόρριψης προδικαστικών ενστάσεων του περί εκπροθέσμου της Προσφυγής Αρ. 320/2015 και περί έλλειψης εκτελεστότητας της επίδικης διοικητικής απόφασης, τους οποίους, όμως, κατά την ακρόαση των εφέσεων, απέσυρε. Αντιστοίχως αποσύρθηκε, κατά την ακρόαση της έφεσης και ο πρώτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 162/2019, ο οποίος αφορούσε και πάλιν τον ισχυρισμό περί εκπροθέσμου της Προσφυγής Αρ. 320/2015.
Ενώπιον μας, συνεπώς, παρέμειναν προς εξέταση (α) ο τρίτος και τέταρτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 155/2019 και ο δεύτερος και τρίτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 162/2019, οι οποίοι αφορούν, συνοπτικά και στην ουσία τους (εξ ου και μπορούν να εξεταστούν μαζί), σε ισχυρισμό περί λανθασμένου της κήρυξης του Άρθρο 3 του Νόμου ως αντισυνταγματικού λόγω παραβίασης του Άρθρου 23 του Συντάγματος, στη βάση και/ή κατ’ υιοθέτηση των λεχθέντων στην απόφαση ημερομηνίας 27.11.2018 του Διοικητικού Δικαστηρίου στις συνεκδικασθείσες Προσφυγές Αρ. 898/13 κ.ά., Αυγουστή κ.ά. ν. Δημοκρατίας και (β) ο πέμπτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 155/2019 και ο τέταρτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 162/2019, οι οποίοι στρέφονται κατά της ερμηνείας που το πρωτόδικο Δικαστήριο απέδωσε στο Άρθρο 3 του Νόμου με τρόπο ώστε να εξαιρείται από τον αθροιστικό υπολογισμό της σύνταξης για σκοπούς της μείωσης της, σύνταξη γήρατος που ο εφεσίβλητος ελάμβανε από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων.
Αναγνώσαμε ενδελεχώς τις γραπτές τοποθετήσεις των διαδίκων και είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε και προφορικά τις θέσεις τους.
Όσον αφορά στο υπό α) ανωτέρω ζήτημα, δεν απαιτείται να ειπωθούν πολλά. Η απόφαση ημερομηνίας 27.11.2018 του Διοικητικού Δικαστηρίου στις συνεκδικασθείσες Προσφυγές Αρ. 898/13 κ.ά., Αυγουστή κ.ά. ν. Δημοκρατίας ανατράπηκε κατ’ έφεση με την απόφαση (πλειοψηφίας) της Ολομέλειας του (τότε) Ανωτάτου Δικαστηρίου ημερομηνίας 10.5.2020 στις Εφέσεις κατά Απόφασης Διοικητικού Δικαστηρίου στην ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ν. ΑΥΓΟΥΣΤΗ κ.α. (εφεξής η «Αυγουστή»). Αποφασίστηκε, μετά από εξαντλητική συζήτηση του θέματος από την Ολομέλεια στην απόφαση της (και αφού προηγήθηκε εκτενής επεξήγηση και αναφορά στην εμβέλεια των αποφάσεων στην απόφαση της Ολομέλειας στην Γεώργιος Χαραλάμπους και Άλλοι ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (2014) 3 ΑΑΔ 175 και στην απόφαση της Ολομέλειας στην Κουτσελίνη-Ιωαννίδου κ.α. ν. Δημοκρατίας (2014) 3 ΑΑΔ 361), καταληκτικά το εξής:
«Καταλήγοντας, λοιπόν, δε διαπιστώνεται παραβίαση του Άρθρου 23 του Συντάγματος ως προς την περίπτωση των Ν. 168(Ι)/2012 και 113(Ι)/2011. Ως εκ τούτου, οι εφέσεις με αρ. 177/2018, 76/2019, 79/2019 και 85/2019, με τις οποίες εξετάζεται η νομιμότητα του άρθρου 3 του Ν. 168(Ι)/2012 και η έφεση αρ. 77/2019, με την οποία εξετάζεται η νομιμότητα του άρθρου 4 του Ν. 113(Ι)/2011, επιτρέπονται, οι δε πρωτόδικες αποφάσεις, στις οποίες αυτές αφορούν, παραμερίζονται.»
Χωρίς να υπάρχει ανάγκη, στην παρούσα περίπτωση, να ενδιατρίψουμε σε ένα έκαστο των επιχειρημάτων που εκατέρωθεν ετέθησαν (βλ απόφαση του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου (ενεργούντος ως τριτοβάθμιου) ημερομηνίας 21.2.2024 στην Αίτηση Αρ. 9/23), ουδέν από όσα ακούσαμε ή αναγνώσαμε από την πλευρά του εφεσίβλητου, συνιστά ζήτημα που δεν εξετάστηκε ήδη στη δεσμευτική (βλ. και πολύ πρόσφατη απόφαση της Ολομέλειας του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου ημερομηνίας 19.3.2024 στην Αίτηση Αρ. 10/2023 για χορήγηση άδειας (άρθρο 9(2) 9γ), Ν. 33/64)) απόφαση της Ολομέλειας στην Αυγουστή ή διαφοροποιεί την παρούσα περίπτωση από τα εκεί δεσμευτικώς κριθέντα. Ως εκ τούτου, ο τρίτος και τέταρτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 155/2019 και ο δεύτερος και τρίτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 162/2019 επιτυγχάνουν.
Όσον αφορά στο υπό β) ανωτέρω πέμπτο λόγο έφεσης στην Έφεση Αρ. 155/2019 και τέταρτο λόγο έφεσης στην Έφεση Αρ. 162/2019 ζήτημα, ήτοι κατά πόσο η ερμηνεία που το πρωτόδικο Δικαστήριο απέδωσε στο Άρθρο 3 του Νόμου ότι, εξαιρείται από τον αθροιστικό υπολογισμό της σύνταξης, για σκοπούς της μείωσης της, σύνταξη γήρατος που ο εφεσίβλητος ελάμβανε από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, με αποτέλεσμα η περί του αντιθέτου θέση και εφαρμογή (και) στην περίπτωση της επίδικης διοικητικής απόφασης να είναι λανθασμένη, η απόφαση μας είναι η ακόλουθη:
Σύμφωνα με την νομολογία, η γραμματική ερμηνεία, δηλαδή το απλό, γραμματικό και κατά κυριολεξία νόημα των λέξεων, είναι ο βασικός κανόνας ερμηνείας νομοθετημάτων (βλ., μεταξύ άλλων, Γεωργιάδης & Υιός ν. Δημοκρατίας (1991) 4(Ε) ΑΑΔ 142. Σολωμού κ.α. v. Δημοκρατίας (1991) 4(Ε) ΑΑΔ 3675, 3686. Αθανασίου ν. Δημοκρατίας (1991) 4(Δ) ΑΑΔ 3204). Εκεί που οι λέξεις ενός νόμου είναι σαφείς δεν εγείρεται καν θέμα ερμηνείας, αντικειμενικής ή υποκειμενικής, ώστε να χωρούν αντίθετες απόψεις επί του θέματος ή να χωρεί κατά λογική τάξη αντίλογος (βλ. Κωνσταντίνου κ.α. v. Αντωνίου (2017) 3 ΑΑΔ, 907). Εκεί που η γραμματική ερμηνεία δεν είναι ξεκάθαρη, λαμβάνεται υπόψη και η πρόθεση του νομοθέτη, οπότε εξετάζεται ολόκληρο το σχετικό μέρος του νόμου ή η ανάγκη και το κενό που επρόκειτο να θεραπεύσει με την τροποποίηση, ανάλογα με την περίπτωση (βλ. Theodosiou Ltd. v. Republic (1987) 3(Γ) CLR 1750, 1757-1758. Wilson κ.α. ν. Δημοκρατίας (1991) 4(Δ) ΑΑΔ 3294, 3304-3305). Δεν εναπόκειται στο Δικαστήριο να εξετάσει την σοφία του νομοθέτη (βλ. Board for Registration of Architects and Civil Engineers v. Kyriakides (1966) 3 CLR 640, ανωτέρω).
Σύμφωνα με το Άρθρο 3 του Νόμου (με δικό μας τονισμό):
«Ανεξάρτητα από τις διατάξεις οποιουδήποτε άλλου νόμου ή Κανονισμών ή διοικητικών ρυθμίσεων ή πρακτικών που ρυθμίζουν θέματα καταβολής απολαβών και σύνταξης, οι ακαθάριστες μηνιαίες απολαβές αξιωματούχων και εργοδοτουμένων και οι συντάξεις των συνταξιούχων, μειώνονται, ως ακολούθως:
Σύμφωνα με το Άρθρο 2 του Νόμου, εκεί ερμηνεία του όρου «σύνταξη» (πάλιν με δικό μας τονισμό):
««σύνταξη» σημαίνει τη σύνταξη που καταβάλλεται δυνάμει οποιουδήποτε νόμου ή κανονισμών ή συμβάσεων απασχόλησης ή διοικητικών ρυθμίσεων ή πρακτικών σε συνταξιούχο της κρατικής υπηρεσίας, του ευρύτερου δημόσιου τομέα, των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης και των σχολικών εφορειών, ή αναφορικά με αυτόν, αλλά δεν περιλαμβάνει φιλοδώρημα ή εφάπαξ ποσό·»
Με βάση τον περί Ερμηνείας Νόμο, Κεφ. 1, εκεί Άρθρο 2:
«"Νόμος" σημαίνει οποιοδήποτε νομοθέτημα της αρμόδιας νομοθετικής εξουσίας της Δημοκρατίας αλλά δεν περιλαμβάνει Νόμο του Κοινοβουλίου που επεκτείνεται ρητά ή εξ υπακοής ή που εφαρμόζεται με Νόμο στη Δημοκρατία ούτε διάταγμα της Βασίλισσας εν Συμβουλίω, Βασιλικό Χάρτη ή Βασιλικά Ανοικτά Γράμματα.»
Καθίσταται, κατά την κρίση μας σαφές, εφαρμόζοντας τους προαναφερόμενους κανόνες της γραμματικής ερμηνείας νομοθετημάτων, ότι ο όρος «σύνταξη» περιλαμβάνει και σύνταξη που χορηγείται με βάση τον περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων Νόμο. Κατά πόσο ορθά έγινε τέτοια συμπερίληψη στον όρο «σύνταξη», εκφεύγει της δυνατότητας δικαστικού ελέγχου, αφού, ως προαναφέρθηκε, η σοφία του νομοθέτη δεν ελέγχεται από το Δικαστήριο.
Σημειώνεται, συναφώς, ότι, παρόμοιες αποκοπές σε απολαβές και συντάξεις (βάσει του περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων Νόμου), ως σημειώθηκε και στην Χαραλάμπους (supra) (βλ. απόφαση πλειοψηφίας «…Υπό αυτές τις συνθήκες δεν διαπιστώνουμε οποιαδήποτε παραβίαση της αρχής της ισότητας, εφόσον μεταξύ των μισθωτών και συνταξιούχων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα διαμορφώθηκε πλήρης ισότητα, χωρίς να εντοπίζεται οποιαδήποτε αυθαιρεσία…») επιβλήθηκαν και στον ιδιωτικό τομέα.
Συνεπώς, με βάση τα ανωτέρω, ο πέμπτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 155/2019 και ο τέταρτος λόγος έφεσης στην Έφεση Αρ. 162/2019 επίσης επιτυγχάνουν.
Για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, οι εφέσεις επιτυγχάνουν. Η πρωτόδικη απόφαση παραμερίζεται στο σύνολο της, συμπεριλαμβανομένων και των εξόδων αυτής.
Οι προσφυγές επιστρέφονται στο πρωτόδικο Δικαστήριο προς απόφαση επί των λοιπών λόγων ακυρώσεως, οι οποίοι δεν εξετάστηκαν πρωτόδικα (βλ. απόφαση ημερομηνίας 11.1.2024 στην ΕΦΕΣΗ ΚΑΤΑ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ Δ/ΡΙΟΥ ΑΡ. 40/2018 ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, μέσω ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ v. ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΦΑΡΜΑΚΑΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΛΤΔ).
Επιδικάζονται σε εκάστη έφεση έξοδα ύψους 1750 ευρώ (επιπλέον Φ.Π.Α. στην Έφεση Αρ. 155/2019) εναντίον του εφεσίβλητου και υπέρ των εφεσειόντων, αντίστοιχα.
Α. ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ-ΝΙΚΟΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ, Δ.
Γ. ΣΕΡΑΦΕΙΜ, Δ.
ΛΥΣΑΝΔΡΟΥ, Δ.