[*204] 1985 Δεκ. 20

(Γ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Ε.Δ.)

ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ

Δώρος Παπαπέτρου,

ν.

Γιώργου Μιχαήλ,

Κατηγορουμένου.

(Αρ. Υποθ. 3770/85).

Εξύβριση μνήμης τεθνεώτος - Ποινικός Κώδικας, Κεφ. 154, όπως τροποποιήθηκε, Άρθρο 202Α - Η υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος - Δεν απαιτείται ειδική πρόθεση - Αρκεί η πρόθεση δημοσιεύσεως του κειμένου.

Εξύβριση μνήμης τεθνεώτος - Ποινικός Κώδικας, Κεφ. 154, όπως τροποποιήθηκε, Άρθρο 202Α - Οι όροι "κακόβουλος" και "βάναυσος" δημιουργούν θέματα πραγματικά - Τούτο δεν ανατρέπεται από το ότι τυγχάνουν διαφορετικής κατάταξης στα συστήματα δικαίου από τα οποία είναι παρμένο το Άρθρο 202Α - Στον όρο "κακόβουλος" πρέπει να δοθεί η συνήθης έννοιά του.

Εξύβριση μνήμης τεθνεώτος - Ποινικός Κώδικας, Κεφ. 154, όπως τροποποιήθηκε, Άρθρο 202Α - Τι συνιστά εξύβριση - Εξυπακούει το στοιχείο της ιδιοτέλειας στο ατομικό επίπεδο μεταξύ ενός προσώπου έναντι άλλου προσώπου ή περιορισμένης ομάδας ή κατηγορίας προσώπων, αλλ' όχι έναντι του κοινού γενικά - Ιστορικά θέματα - Προβολή θέσεων, διατύπωση κρίσεων και κατάληξη σε χαρακτηρισμούς πάνω σ' αυτά - Δεν αποτελούν εξύβριση - Τι είναι ιστορία.

Μ. Χριστοφίδης με τους κκ. Α. Ανδρέου και Σ. Χ" Γιάννη, για τον Κατήγορο.        

Φ. Κληρίδης με την Ε. Σαββίδου (δνις), για τον Κατηγορούμενο.

[*205] ΑΠΟΦΑΣΗ

Η απόφαση δόθηκε από:

ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Ε.Δ.: Ο κατηγορούμενος αντιμετωπίζει κατηγορία για προσβολή της μνήμης τεθνεώτος με κακόβουλη ή βάναυση εξύβριση κατά παράβαση του άρθρου 202Α του Ποινικού Κώδικα, Κεφ. 154.

Η κατηγορία προέκυψε από το ακόλουθο δημοσίευμα που περιέχεται σε βιβλίο που εξέδωσε ο κατηγορούμενος:

"Ο λαός της Αθήνας καθώς και άλλων περιοχών της χώρας, εκτός από τους κατακτητές και τους άλλους συνεργάτες τους, είχε να αντιμετωπίσει και την οργάνωση 'Χ' , που είχε ιδρυθεί από τον τότε ταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα και η οποία πολλές φορές ήλθε σε αιματηρές συγκρούσεις με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Η 'Χ' συνεργαζόταν όχι μόνο με τις κατοχικές κυβερνήσεις και τα περιβόητα Τάγματα Ασφαλείας αλλά και με γερμανικές υπηρεσίες.

Η οργάνωση των 'Χιτών', που ήταν φιλομοναρχική, στράφηκε με ιδιαίτερο φανατισμό ενάντια στους αντιφασίστες Έλληνες που πολεμούσαν τον κατακτητή και διάπραξε πολλά εγκλήματα, ιδιαίτερα μέσα στην Αθήνα.

Στις 28 του Απρίλη του 1944, τρεις νεαροί επονίτες, ο Δημήτρης Αυγέρης, ο Κώστας Φολτόπουλος και ο Φάνης Κιοκμενίδης, οχυρωμένοι μέσα σ' ένα σπιτάκι κοντά στις βουνοπλαγιές του [*206] Υμηττού, κράτησαν 10 ώρες επίθεση 200 Γερμανών και γερμανοτσολιάδων και προτίμησαν τον ηρωικό θάνατο παρά την παράδοση τους στον εχθρό. Το σπιτάκι του Υμηττού έγινε ένας από τους θρύλους που σφραγίζουνε την ηρωική Αντίσταση της Αθήνας "ενάντια στο χιτλερικό κατακτητή κι έμεινε στην ιστορία σαν 'Κάστρο του Υμηττού'.

Γερμανοί, ταγματασφαλίτες και Χίτες χτυπούν τις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας.

Στις 4 του Ιούλη 1944, πάνω από 500 Γερμανοί των Ες-Ες, ταγματασφαλίτες και Χίτες του Γρίβα χτύπησαν τις συνοικίες Γούβας, Παγκρατίου, Καισαριανής και Άη-Γιάννη. Οι μάχες κράτησαν από τα ξημερώματα ως τις 4 το απόγευμα. Οι άντρες του ΕΛΑΣ και ο άμαχος πληθυσμός αμύνθηκαν σθεναρά και οι φασίστες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν αφήνοντας στο πεδίο της μάχης πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Μεγάλο ρόλο στη νίκη αυτή έπαιξαν τα αετόπουλα, παιδιά 12 και 14 χρονών, που αποτελούσαν την υπηρεσία πληροφοριών του ΕΛΑΣ.

Τα χτυπήματα του ΕΛΑΣ της Αθήνας φούντωσαν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της πρωτεύουσας, το μαζικό απεργιακό κίνημα και αναπτέρωσαν το φρόνημα του λαού. Οι λαϊκές συνοικίες ξεκαθαρίζονταν από τους προδότες τρομοκράτες και οι συνεργάτες των κατακτητών τιμωρούνταν αμείλικτα για τις προδοσίες τους. Ο λαός δε φοβόταν [*207] ούτε τους Γερμανούς ούτε τους γερμανοτσολιάδες ούτε τους Χίτες.

Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας μέρα με τη μέρα δυνάμωνε. Δεν περίμενε πια τον εχθρό στις συνοικίες μα τον χτυπούσε στα άντρα του.

Τρεις μήνες ύστερα από τη μάχη της Καισαριανής, οι μάχες ξαπλώθηκαν στην Αθήνα και τις συνοικίες της καθώς και στον Πειραιά.

Στις 24 του Ιούλη του 1944, το πρώτο σύνταγμα του ΕΛΑΣ Καλλιθέας έδωσε σκληρή μάχη με ισχυρές δυνάμεις που δοκίμασαν να καταλάβουν τη συνοικία του με σκοπό να ενεργήσουν μαζικές συλλήψεις πατριωτών. Στην οδό Μπιζανίου δέκα Ελασίτες δημιούργησαν καινούργιο ηρωικό ολοκαύτωμα. Κυκλωμένοι, αφού εξόντωσαν δεκάδες εχθρούς, έπεσαν μέχρι τον τελευταίο. Στο κάλεσμα των αντιπάλων τους να παραδοθούν απαντούσαν με πυροβολισμούς και με τη φράση 'Ο ΕΛΑΣ δεν παραδίνεται, πεθαίνει'. Τελικά, ο εχθρός απότυχε να πραγματοποιήσει τους σκοπούς της επιχείρησης του στην Καλλιθέα.

Μπλόκα και επιδρομές των κατακτητών.

Στη διάρκεια των τελευταίων μηνών της κατοχής, ιδιαίτερα τον Αύγουστο του 1944, οι Γερμανοί εφάρμοζαν τα 'μπλόκα'. Ολόκληρες συνοικίες αποκλείονταν και γίνονταν πολλές συλλήψεις πατριωτών, που ρίχνονταν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τα Ες - Ες έστηναν στους τοίχους και εκτελούσαν επί τόπου και χωρίς διατυπώσεις, έναν από κάθε δέκα [*208] πατριώτες, απ' αυτούς που είχαν την κακή τύχη να βρεθούν αποκλεισμένοι μέσα στην περίμετρο του 'μπλόκου'. Συχνά, επίσης, χρησιμοποιούσαν τη μέθοδο των προδοτών με την κουκούλα.

Τον Αύγουστο του 1944 και για 15 μέρες συνέχεια, φοβερές μάχες έγιναν στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας (Κουπόνια, Καισαριανή, Παγκράτι, Βύρωνα, Γούβα, Μπραχάμι, Δάφνη, Νέα Σμύρνη). Ο ΕΛΑΣ υπερασπίστηκε σθεναρά τις συνοικίες προκαλώντας μεγάλες απώλειες στον εχθρόν, που συνέλαβε χιλιάδες ομήρους (πολλούς από τους οποίους εκτέλεσε) και πυρπόλησε δεκάδες σπίτια.

Οι τελευταίοι μήνες της κατοχής, ιδιαίτερα ο Αύγουστος και ο Σεπτέμβρης του 1944, ήταν φριχτοί για το λαό της Αθήνας και του Πειραιά. Βασανιστήρια, εκτελέσεις και ένοπλες συγκρούσεις του ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς και τους γερμανοτσολιάδες. Η Αθήνα και ο Πειραιάς είχαν μεταβληθεί σ' ένα απέραντο πολεμικό μέτωπο. Στην Αθήνα, το νεκροτομείο ήταν γεμάτο παραμορφωμένα και ακρωτηριασμένα, από τα ανατριχιαστικά βασανιστήρια, πτώματα.

Οι αίθουσες των Ες - Ες της οδού Μέρλιν, της 'Ειδικής Ασφάλειας' και το Θησείο, που χρησιμοποιόταν από τους Χίτες ως καταφύγιο τους καθώς και άλλα άντρα των κατακτητών και των γραικύλων* τους, είχαν μετατραπεί σε τόπους φριχτών βασανιστηρίων των αγωνιστών.

[*209] Κάθε πρωί οι δρόμοι της Αθήνας ήταν γεμάτοι από κορμιά αγωνιστών, κακοποιημένα σε βαθμό που να μην μπορεί να εξακριβωθεί η ταυτότητά τους.

Όλο αυτό το διάστημα ο ΕΛΑΣ Αθήνας-Πειραιά μαχόταν ηρωικά, υπερασπίζοντας τις συνοικίες της πρωτεύουσας και του Πειραιά από τα 'μπλόκα' και τις επιδρομές των Γερμανών και των γερμανοτσολιάδων και σώζοντας τη ζωή και την περιουσία του λαού. Έδωσε εκατοντάδες μάχες, προκάλεσε μεγάλες απώλειες στον κατακτητή, μα και ο ίδιος ο ΕΛΑΣ έχυσε πολύ αίμα και στο τέλος νίκησε: Σταμάτησαν τα 'μπλόκα' και οι επιδρομές και η μια μετά την άλλη οι συνοικίες απελευθερώνονταν.

*γραικύλος: υποκοριστικό της λέξης Γραικός, που είναι το

λατινικό όνομα για τους Έλληνες. Το επίθετο γραικύλος

 αποδιδόταν περιφρονητικά στους Έλληνες της παρακμής

 κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή. Σήμερα χρησιμοποιείται με την

έννοια του προδότη, και γενικά του ανάξιου Έλληνα."

Η επιχειρηματολογία των διαδίκων.

Σε αυτό το στάδιο θα ήταν χρήσιμο να συνοψίσω την επιχειρηματολογία των διαδίκων αναφορικά με το ποια πρέπει να είναι η σωστή προσέγγιση στο δημοσίευμα σε συνάρτηση και με την υπόλοιπη μαρτυρία.

[*210] Το κεντρικό σημείο της εισήγησης του κ. Χριστοφίδη που διεύθυνε στο τελικό στάδιο την υπόθεση του κατηγόρου, συνίσταται στο ότι το δημοσίευμα περιέχει εξύβριση βάναυση όπως προκύπτει πρόδηλα από το ίδιο το περιεχόμενο του. Σε τέτοια περίπτωση το κατά πόσο η εξύβριση ήταν και κακόβουλη δε θα ενδιέφερε. Αλλά, συνέχισε ο κ. Χριστοφίδης, η εξύβριση ήταν και κακόβουλη αφού, εκτός από τα στοιχεία που προκύπτουν από το ίδιο το δημοσίευμα, είναι φανερό από τον όγκο των αμφιλεγόμενων κειμένων που ο κατηγορούμενος είχε ή θα έπρεπε να είχε υπόψη του, ότι επέλεξε μια καθαρά μονόπλευρη παρουσίαση του θέματος, συνδυάζοντας την με χαρακτηρισμούς που υποδηλώνουν και πιο άμεσα το βάναυσο της εξύβρισης. Στα στοιχεία που αγνόησε ο κατηγορούμενος εμφανίζονται να περιλαμβάνονται και ελληνικοί νόμοι και διατάγματα με τα οποία είχε αναγνωρισθεί και συνεχιζόταν η αναγνώριση για εθνική δράση, κατά την περίοδο στην οποία αναφέρεται το δημοσίευμα, τόσο της οργάνωσης "Χ", όσο και του αρχηγού της, Γεώργιου Γρίβα.

Η υπεράσπιση την οποία διεύθυνε ο κ. Φ. Κληρίδης ξεκινά από τη θέση ότι το επίδικο δημοσίευμα αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα και συνεχίζει με την ακόλουθη σειρά εισηγήσεων. Η προβολή της αλήθειας δεν μπορεί να συνιστά βάναυση εξύβριση αλλά και ούτε μπορεί να συνεπάγεται κακοβουλία. Διαζευκτικά, αν η αλήθεια μπορούσε να συνιστά βάναυση εξύβριση, θα συνιστούσε ταυτόχρονα και υπεράσπιση. Αν όμως το Δικαστήριο έκρινε ότι στο άρθρο 202Α η αλήθεια του περιεχομένου του δημοσιεύματος δεν αποτελεί υπεράσπιση, τότε [*211] το άρθρο αυτό θα έπρεπε, σε αυτή του τουλάχιστο τη πτυχή, να κηρυχθεί αντισυνταγματικό. Αλλά για το ίδιο θέμα ο κ. Κληρίδης έχει διατυπώσει και ευρύτερη εισήγηση ότι εν πάση περιπτώσει το άρθρο 202Α θα έπρεπε να κηρυχθεί αντισυνταγματικό επειδή δεν εξειδικεύονται σε αυτό συγκεκριμένες υπερασπίσεις που θα μπορούσε να επικαλεσθεί ένας κατηγορούμενος. Ο κ. Κληρίδης έχει περαιτέρω υποβάλει ότι, εντελώς ανεξάρτητα από τα γεγονότα της παρούσας υπόθεσης, η απαγόρευση που ενσωματώνει το άρθρο 202Α δεν εμπίπτει σε οποιοδήποτε από τους επιτρεπόμενους περιορισμούς της ελευθερίας του λόγου που αναφέρονται στο άρθρο 19(3) του Συντάγματος και είναι επομένως και για αυτό το λόγο αντισυνταγματικό. Σύμφωνα με τον κ. Κληρίδη οι μόνοι περιορισμοί που θα μπορούσαν να σχετίζονται με το άρθρο 202Α είναι η προστασία της υπόληψης τρίτων ή η προστασία των δικαιωμάτων τρίτων. Αναφορικά με την προστασία της υπόληψης, υποβλήθηκε από τον κ. Κληρίδη ότι η υπόληψη δεν είναι έννοια που συνοδεύει το νεκρό και επομένως δεν μπορεί το άρθρο 202Α να στηριχθεί σε αυτό τον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου. Αναφορικά με την προστασία των δικαιωμάτων τρίτων, όπως έχει αναφερθεί στην υπόθεση Αστυνομία ν. Ηνωμένοι Δημοσιογράφοι Δίας Λτδ. & Άλλος, (1982) 2 C.L.R. 63, στη σελ. 71, επιτρέπεται ο περιορισμός στην ελευθερία του λόγου μόνο εφόσον πρόκειται για δικαίωμα αναγνωρισμένο από το νόμο. Σύμφωνα όμως με τον κ. Κληρίδη, n αναγνώριση του δικαιώματος πρέπει να είχε επέλθει με νομοθετική πρόνοια άλλη από εκείνη [*212] που ενσωματώνει την απαγόρευση στην ελευθερία του λόγου, πράγμα που δε συμβαίνει στην παρούσα περίπτωση.

Η προσαχθείσα μαρτυρία

Η προσαχθείσα μαρτυρία αναφέρεται μεταξύ άλλων στους εξής βασικούς τομείς.

(α)       Η νομιμοποίηση του κατηγόρου

Έχει προσαχθεί μαρτυρία αναφορικά με την καταγωγή, και το θάνατο του Γεώργιου Γρίβα το 1974, καθώς και για τη σχέση συγγένειας του κατηγόρου κ. Δώρου Παπαπέτρου με τον αποβιώσαντα. Προκύπτει από τη μαρτυρία αυτή ότι ο κατήγορος, ως γιός της αδελφής του αποβιώσαντα έχει τον αναγκαίο βαθμό συγγένειας ώστε να του παρέχεται δικαίωμα για άσκηση ποινικής δίωξης δυνάμει του άρθρου 202Α.

(β)       Το επίδικο δημοσίευμα

Αυτό είναι το κείμενο που περιέχεται στις σελίδες 91 έως 93 βιβλίου που τιτλοφορείται "Εθνική Αντίσταση", όπως το παράθεσα αυτούσιο πιο πάνω. Συγγραφέας του βιβλίου είναι ο Γεώργιος Μιχαήλ, κατηγορούμενος στην παρούσα υπόθεση. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1984 και κυκλοφόρησε στην Κύπρο. Πρόκειται για μικρό βιβλίο 164 σελίδων. Περιέχει πολλές εικόνες, κυρίως φωτογραφίες, και πολλά μικρά ποιήματα ή αποσπάσματα ποιημάτων τα οποία δανείζεται ο συγγραφέας για να τονίσει το νόημα που επιθυμεί να μεταδώσει και με τα οποία εντείνεται ο συγκινησιακός τρόπος αφήγησης που χαρακτηρίζει το σύγγραμμα.

[*213] Το σύγγραμμα καλύπτει μια περίοδο που ξεκινά από το 1936, με τη διενέργεια βουλευτικών εκλογών στην Ελλάδα και τελειώνει το 1949 με τη λήξη του εμφύλιου πολέμου. Σε εισαγωγικό σημείωμα ο συγγραφέας εξηγεί ότι κατά την περίοδο εκείνη, ο Ελληνικός λαός διεξήγαγε αγώνα που, όπως το θέτει, "δεν ήταν απλώς ένας εθνικοαπελευθερωτικός πόλεμος αλλά μια λαϊκή αντιφασιστική δημοκρατική επανάσταση". Ο αγώνας αυτός ονομάζεται "Εθνική Αντίσταση". Για δεκάδες χρόνια, εκείνοι που συνδέονταν με την "Εθνική Αντίσταση" υπέστησαν διωγμό από την πολιτεία αλλά, τελικά, το 1982, με εισήγηση της σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου, επήλθε η αναγνώριση και δικαίωση της με αποκατάσταση έτσι της ιστορικής αλήθειας.

Στο βιβλίο σκιαγραφείται και εξυμνείται αυτή η "Εθνική Αντίσταση". Η επιλογή του υλικού και ο τρόπος της παρουσίασης του αντικατοπτρίζουν την ιδεολογική τοποθέτηση του συγγραφέα ο οποίος αποκαλύπτει από την αρχή όχι μόνο τους τομείς αναφοράς του έργου του αλλά και το δικό του προσανατολισμό. Ο συγγραφέας αναπτύσσει το θέμα του σε επίπεδο που δεν ξεπερνά τις δυνατότητες αντίληψης προσώπου με στοιχειώδη μόρφωση. Δεν είναι σύγγραμμα που μπορεί να έχει γενικότερες αξιώσεις. Αποτελεί απλώς μια σύντομη αφήγηση θέσεων που έχουν προβληθεί από διάφορους μελετητές ως η ιστορική πραγματικότητα ενώ από άλλους έχουν προβληθεί διαφορετικές ή και διαμετρικά αντίθετες θέσεις.

[*214] (γ)         Τα γεγονότα της περιόδου στην οποία αναφέρεται το επίδικο δημοσίευμα και ειδικότερα οι δραστηριότητες της οργάνωσης "Χ" και του Γεώργιου Γρίβα κατά την περίοδο εκείνη.

Προσήχθη, για λογαριασμό τόσο του κατηγόρου όσο και του κατηγορουμένου, μαρτυρία από πρόσωπα που κατέθεσαν για δικές τους εμπειρίες. Η μαρτυρία αυτή είναι αλληλοσυγκρουόμενη. Γενικά μπορεί να λεχθεί ότι οι εμπειρίες που αναφέρθηκαν δεν παρέχουν στερεά βάση για ευρήματα στα αμφισβητούμενα θέματα γιατί το νόημα και η σημασία τους στηρίζονται σε προσωπικές αντιλήψεις και εκτιμήσεις που ήταν το αποτέλεσμα αξιολόγησης από τους ίδιους τους μάρτυρες, εντυπώσεων που τους δημιούργησαν διάφορες καταστάσεις, πληροφορίες από τρίτους ή ακόμα και φήμες. Γι' αυτό, όπως ήταν φυσικό, οι αντίστοιχες εμπειρίες που αναφέρθηκαν στο Δικαστήριο, αντανακλούν την ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση των ενδιαφερομένων.

(δ)        Οι υπάρχουσες αντιλήψεις αναφορικά με την ιστορία της σχετικής περιόδου.

Ένα μεγάλο μέρος της μαρτυρίας που προσήχθη, έχει γίνει δεκτό από το δικαστήριο όχι για απόδειξη της αλήθειας του περιεχομένου των θεμάτων στα οποία αναφέρεται, εφόσον σε σχέση με εκείνα θα αποτελούσε ανεπίτρεπτη εξ ακοής μαρτυρία, αλλά για να θέσει το ευρύτερο πλαίσιο και για να φωτίσει το σκηνικό μέσα στο οποίο εκδηλώθηκε η επίδικη ενέργεια του κατηγορουμένου. Η μαρτυρία αυτή περιλαμβάνει και πληθώρα συγγραμμάτων.

[*215] Καταδεικνύεται από τη μαρτυρία αυτή η ύπαρξη μιας μεγάλης διάστασης και οξείας διαμάχης αναφορικά με το ποια είναι η πραγματικότητα για τα σχετικά γεγονότα της τότε εποχής και κατ' επέκταση για το ποια είναι η αληθινή ιστορία. Η ιστορία της σχετικής περιόδου προβάλλεται σε ευρύ φάσμα αλληλοσυγκρουόμενου περιεχομένου με έντονο συναισθηματικό χρωματισμό. Η διαπίστωση αυτή έχει σημασία όχι μόνο σε σχέση με το κατά πόσο στο επίδικο δημοσίευμα προβάλλονται θέσεις που ανάγονται στην ιστορία, αλλά και σε σχέση με τα κίνητρα του κατηγορουμένου.

(ε)        Ο χαρακτήρας, η σταδιοδρομία, το συγγραφικό έργο του κατηγορουμένου γενικά, και η συγγραφή του επίδικου δημοσιεύματος ειδικότερα, καθώς και τα κίνητρα του κατηγορουμένου.

Προκύπτει από τη μαρτυρία ότι ο κατηγορούμενος είναι διευθυντής δημοτικού σχολείου και ότι είχε στο παρελθόν ασχοληθεί με τη συγγραφή μικρών βιβλίων πάνω σε διάφορα θέματα σε επίπεδο παρόμοιο με εκείνο του βιβλίου στο οποίο περιέχεται το επίδικο δημοσίευμα. Για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού φαίνεται ότι μελέτησε διάφορες πηγές και είχε υπόψη του τη διάσταση στις αντιλήψεις για την ιστορία της σχετικής περιόδου. Π ε ρ ι - πλέον, μερίμνησε να συμβουλευθεί πρόσωπα τα οποία, λόγω κάποιας ανάμιξης τους στα πράγματα της τότε εποχής και της εμπιστοσύνης που του ενέπνεαν λόγω της θέσης τους, πίστευε ότι θα μπορούσαν να του δώσουν αξιόπιστη καθοδήγηση. Ο κατηγορούμενος όμως δεν αναφέρεται στο σύγγραμμά του σε θέσεις αντίθετες από εκείνες που [*216] επέλεξε να προβάλει. Και ο κατήγορος απέδωσε ιδιαίτερη σημασία στο ότι ο κατηγορούμενος αγνόησε νομοθετήματα και διατάγματα που εκδόθηκαν στην Ελλάδα, με τα οποία αναγνωριζόταν η εθνική δράση του Γεώργιου Γρίβα και της οργάνωσης "Χ" κατά τη σχετική περίοδο.

Δικαστική γνώση

Το Δικαστήριο έχει κληθεί από τους συνηγόρους των διαδίκων να λάβει δικαστική γνώση ορισμένων θεμάτων που αφορούν τη σχετική περίοδο. Στο θέμα αυτό δεν υπήρξε ταύτιση απόψεων μεταξύ των συνηγόρων των διαδίκων. Κατά την αντίληψή μου, στην περίοδο αυτή της μεγάλης δοκιμασίας για την Ελλάδα, η κατοχή της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξωνα, η αντίσταση του ελληνικού λαού για ανάκτηση της ελευθερίας του, και ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε την απελευθέρωση, είναι θέματα αδιαμφισβήτητα για τα οποία το Δικαστήριο μπορεί με ασφάλεια να λάβει δικαστική γνώση. Οι λεπτομέρειές τους όμως, σε σχέση με τις οποίες υπήρξε έντονη διαφωνία, δεν είναι δυνατό, όσο σημαντικές και αν είναι, να γίνουν το αντικείμενο δικαστικής γνώσης.

Τι είναι εξύβριση

Το τι είναι εξύβριση δεν προσδιορίζεται νομοθετικά. Αποτελεί θέμα πραγματικό που αποφασίζεται με βάση τα γεγονότα της κάθε υπόθεσης. (Βλ. την Αγγλική υπόθεση Brutus v. Cozens, ( 1972) 2 ALL E.R. 1 297 (Η. L.) ) . Εξετάζοντας την έννοια της εξύβρισης αποσυνδεδεμένη από οποιοδήποτε εξωγενές και ανεξάρτητο στοιχείο πρόθεσης που μπορεί να εμπεριέχεται σε μια ποινική διάταξη, προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο η έννοια της εξύβρισης [*217] περικλείει την ύπαρξη κάποιου παράγοντα ενδογενούς πρόθεσης.

Στην υπόθεση Brutus ν. Cozens (ανωτέρω) ο Δικαστής Dilhorne αναφέρθηκε στην έννοια της εξύβρισης με τρόπο που περιλάμβανε μια ενδογενή πρόθεση. Όπως όμως παρατήρησε άλλο δικαστήριο στην υπόθεση Parkin ν. Norman, (1982) 2 ALL E.R. 583, (C.A.), η διατύπωση εκείνης της άποψης δε σχετιζόταν άμεσα με το επίδικο θέμα, πράγμα που περιορίζει τη χρησιμότητά της. Κατά το ελληνικό δίκαιο, όπως αναφέρεται στον ποινικό κώδικα του Τούση και Γεωργίου, 2η Έκδοση, στη σελ. 718, Κεφ. ΑΠ 154/1956 Π. Χρ. στ 368, 373/1957 Ποιν. Χρ. η 83, στην περίπτωση παρόμοιας διάταξης στην Ελλάδα, προκύπτει δόλια προαίρεση η οποία αναλύεται "εις την βούλησιν της προσβολής της τιμής του άλλου και εν τη γνώσει του υβριστικού χαρακτήρος των λόγων ή έργων", ενώ σύμφωνα με την ΑΠ 329/1957 Π. Χρ. στ 27, "στοιχείο της εξυβρίσεως είναι ο δόλος του πράττοντος περιλαμβάνων την γνώσιν ότι η εκδήλωσις είναι πρόσφορος ίνα παραγάγη εξωτερικά την εντύπωσιν καταφρονήσεως ορισμένου προσώπου άμα δε και την βούλησιν όπως η τοιαύτη εκδήλωσις περιέλθη εις γνώσιν άλλων". Στην Αγγλία, σύμφωνα με την απόφαση στην υπόθεση Parkin v. Norman (ανωτέρω) η εξύβριση στοιχειοθετείται εξ αντικειμένου εφόσον εκτοξεύεται ύβρις εναντίον προσώπου το οποίο θα μπορούσε να την εκλάβει ως τέτοια, ανεξάρτητα του αν αυτός που την εκτοξεύει δε συνειδητοποιεί τη δυνατότητα εξύβρισης εκείνου του συγκεκριμένου προσώπου ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου [*218] και ανεξάρτητα του αν οποιοσδήποτε στη γνώση του οποίου έχει περιέλθει δεν την εξέλαβε ως ύβρη. Κατά τη γνώμη μου, και στο Κυπριακό ποινικό δίκαιο, οι ευρύτερες έννοιες του οποίου είναι συγγενικές με τις αντίστοιχες αγγλικές, το θέμα προσεγγίζεται με τον αυτό τρόπο. Στο αδίκημα προσβολής μνήμης τεθνεώτος, με εξαίρεση την περίπτωση στην οποία απαιτείται το στοιχείο της κακοβουλίας, δεν προβλέπεται από τη σχετική διάταξη ειδική πρόθεση αλλά είναι αρκετό ως πρόθεση, μόνο το ότι προβαίνει ένας στη δημοσίευση του επίδικου κειμένου.

Εδώ είναι κατάλληλο στάδιο να προσθέσω ότι και η έννοια των όρων "κακόβουλος" και "βάναυσος" αποτελούν στο Κυπριακό δίκαιο, σύμφωνα με παρόμοιες αρχές, θέματα πραγματικά και αυτό δεν ανατρέπεται από το ότι τυγχάνουν διαφορετικής κατάταξης σε συστήματα άλλων χωρών από τις οποίες προέρχεται η πρόνοια του άρθρου 202Α. Πρέπει όμως να προσθέσω ότι στο εν λόγω άρθρο, στον όρο "κακόβουλος", πρέπει να αποδοθεί η συνήθης έννοια της λέξης και όχι η τεχνική έννοια που αποδίδεται σε αυτό ως στοιχείο στη διάπραξη αδικήματος που έχει την πηγή του είτε στο Αγγλικό κοινό δίκαιο είτε στην αγγλική νομοθεσία.

Έχοντας αποκλείσει την ύπαρξη ενδογενούς παράγοντα πρόθεσης ως μέρους της έννοιας της εξύβρισης, πρέπει να εξετάσω τώρα κατά πόσο είναι δυνατό να προσδιορισθεί περαιτέρω και με τρόπο θετικό η έννοια της εξύβρισης. Παρόλον ότι δεν είναι ορθό να διατυπώνεται δικαστικός ορισμός μιας απλής λέξης με έννοια καθιερωμένη στην κοινή αντίληψη, εν τούτοις είναι[*219] χρήσιμο εδώ, για να οξυνθεί π αντίληψη και να ελεγχθεί η σκέψη να εντοπισθεί ο πυρήνας ή το υπόβαθρο της έννοιας, χωρίς βέβαια με αυτό να προσδιορίζονται γενικότερα τα γνωρίσματα της, η μορφή, ή η έκταση που θα μπορούσε κατά περίπτωση να λάβει. Η ιδιάζουσα φύση της παρούσας υπόθεσης καθιστά το εγχείρημα αυτό καθοριστικής σημασίας και έχει απασχολήσει το Δικαστήριο ιδιαίτερα. Κατά την αντίληψή μου, η έννοια της εξύβρισης εξυπακούει το στοιχείο της ιδιοτέλειας στο ατομικό επίπεδο μεταξύ ενός προσώπου έναντι άλλου προσώπου ή περιορισμένης ομάδας ή κατηγορίας προσώπων αλλά όχι έναντι του κοινού γενικά. Τέτοια ιδιοτέλεια εκφράζεται όχι κατ' ανάγκη ενσυνείδητα και διαπιστώνεται εξ αντικειμένου. Η απομόνωση αυτού του στοιχείου δεν είναι εύκολη γιατί ίσως να μοιάζει λιγότερο με ένα εξωτερικό γνώρισμα και περισσότερο με μια σύμφυτη προϋπόθεση ή παράγοντα που ενσωματώνει κοινωνικές αξίες. Έτσι, η έννοια καλύπτει ενέργειες το αξιόποινο των οποίων κρίνεται αναγκαίο για εξυπηρέτηση κοινωνικών σκοπών, αλλά δεν εκτείνεται σε τομείς όπου θα επενεργούσε ανασταλτικά στην πρόοδο της ανθρωπότητας. Ένας τέτοιος τομέας είναι και η συγγραφή της ιστορίας.

Η προβολή θέσεων, η διατύπωση κρίσεων και η κατάληξη σε χαρακτηρισμούς επί ιστορικών θεμάτων δεν μπορεί να θεωρηθεί εξύβριση όσο και αν θίγει ή προσβάλλει, εφόσον ανάγεται μέσα στα όρια ενδιαφέροντος για την ιστορία. [*220]

Τι είναι ιστορία

Η απάντηση στο ερώτημα τι είναι "ιστορία" δεν είναι απλή και δεν θα επεκταθώ περισσότερο από ότι χρειάζεται για τους σκοπούς της παρούσας υπόθεσης. Η έννοια της ιστορίας εκτείνεται σε ευρύ πεδίο αντιλήψεων, σχολών και φιλοσοφικών τοποθετήσεων.

Κατά την κρίση μου, εδώ, το επίδικο δημοσίευμα αναφέρεται καθαρά στην ιστορία όσο αυστηρά και αν καθορισθούν τα όριά της. Η αναφορά στις πολιτικές, στρατιωτικές και κοινωνικές εξελίξεις της εν λόγω περιόδου, και η θέση του Γεώργιου Γρίβα σε σχέση με αυτές, αποτελεί θέμα ιστορίας. Το δημοσίευμα δεν επεκτείνεται πέρα από μια υπάρχουσα, βαθειά ριζωμένη διαμάχη, αναφορικά με την εξέλιξη των πραγμάτων της τότε εποχής στον Ελλαδικό χώρο, που καθρεφτίζει καταστάσεις οι οποίες έχουν σημαδέψει την πορεία του ελληνισμού.

Η θέση αυτή στην οποία έχω καταλήξει είναι ανεξάρτητη από το ποια μπορεί να ήταν τα ιστορικά γεγονότα. Η διακρίβωση των γεγονότων σε ποινική δίκη επιτυγχάνεται με την πρροκόμιση μαρτυρίας. Ως εξαίρεση έχει ήδη αναφερθεί η περίπτωση γεγονότος τόσο γνωστού και αδιαμφισβήτητου ώστε η ύπαρξη του να αποτελεί αντικείμενο δικαστικής γνώσης. Η προσαγωγή μαρτυρίας είναι θέμα που αφήνεται στις δυνατότητες και στην κρίση των διαδίκων. Παρόλον ότι, κάτω από ορισμένες σπάνιες περιστάσεις, το Δικαστήριο έχει δικαίωμα αυτεπάγγελτα να καλέσει μαρτυρία, περιοριστικοί κανόνες αποκλείουν την εισαγωγή μαρτυρίας [*221] που, αν και σχετική, δεν πληροί ορισμένα απόλυτα κριτήρια που έχουν την προέλευσή τους στο Αγγλοσαξωνικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Η προσπάθεια για διαπίστωση των γεγονότων σε μια δικαστική διαδικασία εντάσσεται σε στενά πλαίσια και δεν επεκτείνεται σε πολύπλευρη και εξαντλητική έρευνα με όλες τις διαθέσιμες δυνατότητες για ανακάλυψη της αλήθειας στο βαθμό που επιδέχονται οι περιστάσεις.

Το Δικαστήριο δεν είναι εφοδιασμένο με τους μηχανισμούς που χρειάζονται για να μπορέσει να εντοπίσει, σε μια υπόθεση όπως είναι η παρούσα, το σύνολο των στοιχείων που υπάρχουν για τα πράγματα της σχετικής περιόδου, ή για να εξετάσει σε ποια από αυτά θα έπρεπε να αποδοθεί σημασία. Αλλά, ούτε και θα μπορούσε με τα κριτήρια που εφαρμόζονται σε δικαστική διαδικασία να προβεί σε επιλογή και αξιολόγηση στοιχείων για να καταλήξει σε κάποια δική του θέση αναφορικά με το περιεχόμενο της ιστορίας. Ο τρόπος επιλογής του υλικού καθώς και η αξιολόγησή του διαφορετικά γίνεται για τη συγγραφή της ιστορίας και διαφορετικά γίνεται για τη διαπίστωση γεγονότων σε μια δικαστική διαδικασία. Διαφορετικές είναι οι προσεγγίσεις και οι βάσεις της κρίσης. Τα Απομνημονεύματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη είναι καταξιωμένα ως πολύτιμη ιστορική πηγή όσο και αν μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι ήταν μονόπλευρα, ότι περιλαμβάνουν ευρήματα που αναφέρονται σε ανεξακρίβωτα πραγματικά θέματα, καθώς και χαρακτηρισμούς που θίγουν και προσβάλλουν. Όμως τέτοια αντίκρυση των πραγμάτων θα ήταν εντελώς αδιανόητη σε μια δικαστική [*222] διαδικασία. Θα ήταν, επομένως, άτοπο για το Δικαστήριο να αποφανθεί ως προς το περιεχόμενο της ιστορίας.

Για τους λόγους που προσπάθησα να εξηγήσω, το επίδικο δημοσίευμα δεν αποτελεί εξύβριση.

Με το αποτέλεσμα αυτό δε χρειάζεται να επεκταθώ σε εξέταση των διαφόρων εισηγήσεων του κ. Κληρίδη αναφορικά με θέματα άλλων υπερασπίσεων σε κατηγορία δυνάμει του άρθρου 202Α.

Η κατηγορία δεν έχει αποδειχθεί. Ο κατηγορούμενος αθωώνεται και απαλλάσσεται.

Ο κατηγορούμενος αθωώνεται

και αιπαλλάσσεται.