[*365]1986 Φεβρ. 10
(ΑΡΤΕΜΙΔΗΣ, Π.Ε.Δ.)
ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
Ενάγων,
Εναγόμενοι.
(Αρ. Υποθέσεως 5428/82).
Αμέλεια - Πυρκαϊά - Πότε ο εναγόμενος φέρει το βάρος της αποδείξεως ότι δεν υπήρξε αμέλεια - Ο Περί Αστικών Αδικημάτων Νόμος, Κεφ. 148, Άρθρο 53 - Δημιουργεί μαχητόν τεκμήριο ότι υπάρχει αμέλεια - Το αδίκημα του άρθρου αυτού είναι ανεξάρτητο και δεν αποκλείει την αυστηρή ευθύνη του κανόνα της υπόθεσης RyIands v. Fletcher (1868) 3 Η. L. 330.
Ιδιοκτήτης - Ενοικιαστής - Ρήτρα ότι ο ενοικιαστής κατά την λήξη της ενοικιάσεως πρέπει να παραδώσει το μίσθιο εις οίαν καλήν κατάσταση το παρέλαβε, εξαιρουμένης ζημίας εκ πυρκαϊάς – Δεν απαλλάσσει ενοικιαστήν από ευθύνη για πυρκαϊά δυνάμει του Άρθρου 53 του Περί Αστικών Αδιμημάτων Νόμου, Κεφ. 148.
Χ. Ιερείδης, για τον Ενάγοντα
Ρ. Σχίζας με τη Ε. Σταύρου (δνις) για τον κ. Μ. Ιακώβου, για τον Εναγόμενο 1.
Ε. Σταύρου (δνις), για τον Εναγόμενο 2.
Ρ. Σχίζας, για τον Εναγόμενο 3.
[*366] ΑΠΟΦΑΣΗ
Η απόφαση δόθηκε από:
ΑΡΤΕΜΙΔΗ, Π.Ε.Δ.: Ο ενάγων είναι ιδιοκτήτης ενός παλιού σπιτιού στην οδό Αισχύλου στη Λευκωσία. Το σπίτι αυτό αποτελείται από το ισόγειο, το οποίο χρησιμοποιείται ως επιπλοποιείο από τους εναγομένους, και μία ανώγειο κατοικία από 4 δωμάτια και τους άλλους βοηθητικούς χώρους. Ο 1ος εναγόμενος είναι συναιτερισμός και οι εναγόμενοι 2 και 3 οι συνεταίροι. Με γραπτή συμφωνία οι εναγόμενοι ενοικίασαν από την προηγούμενη ιδιοκτήτρια στις 13.3.68, τεκμ. 1, το ισόγειο, που όπως έχω ήδη αναφέρει χρησιμοποιούν ως επιπλοποιείο. Οι εναγόμενοι συνεχίζουν να είναι οι ενοικιαστές του υποστατικού γιατί προφανώς η ενοικίαση έχει καταστεί θέσμια, πληρώνουν δε στο νέο ιδιοκτήτη, τον ενάγοντα δηλαδή, ενοίκιο £36 το μήνα.
Στις 28.4.82 το πρωί εξερράγη πυρκαγιά στο επιπλοποιείο η οποία προκάλεσε ζημιές τόσο στο ισόγειο εργαστήριο όσον και την ανώγεια κατοικία. Για τη ζημιά αυτή ο ενάγων ζητεί με την παρούσα αγωγή του αποζημιώσεις ύφους £3,180.- που αντιπροσωπεύουν το κόστος των επιδιορθώσεων.
Τα αδιαμφισβήτητα γεγονότα αναφορικά με την έναρξη της πυρκαγιάς είναι τα πιο κάτω: Ενώ εργαζόντουσαν στο κατάστημα και οι δύο συνεταίροι με τον υπάλληλο τους, ο Χρ. Αδαμίδης είδε τη φωτιά μέσα από την εξώπορτα και άρχισε να φωνάζει. Ο[*367] Λ. Βλάμης ειδοποίησε την πυροσβεστική η οποία κατέφθασε και έσβησε τη φωτιά αφού όμως είχαν ήδη προκληθεί ζημιές στο κτίριο. Ο Χρ. Αδαμίδης, ήταν, όπως ο ίδιος είπε, 10-12 πόδια μακριά από το μέρος που άρχισε η φωτιά. Και οι δύο συνεταίροι ανάφεραν πως δε γνωρίζουν με ποιο τρόπο άναψε η φωτιά.
Η αστυνομία εξέτασε την υπόθεση από πλευράς της ποινικής ευθύνης μόνο και το πόρισμα ήταν πως τα αίτια της πυρκαγιάς ήταν άγνωστα. Για το γεγονός αυτό κατάθεσε ο λοχίας Ηλίας Παπασάββας που δεν είναι ειδικός πυροτεχνουργός.
Όπως έχω πει τα πιο πάνω γεγονότα είναι αδιαμφισβήτητα και αποτελούν μαρτυρία των ίδιων των εναγομένων οι οποίοι παραδέκτηκαν επίσης πως στο κατάστημά τους είχαν εύφλεκτα υλικά, όπως θίννερ και βερνίκι, που χρησιμοποιούν στη δουλειά τους. Η μαρτυρία επίσης καταδεικνύει πως η φωτιά άρχισε σε ένα σημείο του εργαστηρίου όπου υπήρχαν συσσωρευμένα αποφλοιώματα ξύλων.
Οι δικηγόροι των εναγομένων, με βάση τα πιο πάνω παραδεκτά γεγονότα, υποστήριξαν πως ο ενάγων δεν απέδειξε οποιαδήποτε αμέλεια εις βάρος των και έτσι η αγωγή του πρέπει να απορριφθεί. Επειδή τόσο από τις εκθέσεις υπερασπίσεως όσον και από τη διεξαγωγή της ακροαματικής διαδικασίας, διεπίστωσα πως οι δικηγόροι των εναγομένων αγνοούσαν τις νομικές αρχές που εφαρμόζονται πάνω στο ζήτημα [*368] της απόδειξης σε μια τέτοιας φύσεως υπόθεση, όταν αναβλήθηκε για να συνεχιστεί η ακρόαση σε άλλη ημερομηνία έκαμα σαφή νύξη και υπέδειξα πως επερίμενα να εξετάσουν τα νομικά ζητήματα έτσι που να είναι έτοιμοι να βοηθήσουν το δικαστήριο. Τίποτε όμως δεν έγινε, με αποτέλεσμα να ξαφνιαστούν όταν άκουσαν το δικηγόρο του ενάγοντος να κάμνει αναφορά στο άρθρο 53 του Περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 148. Το άρθρο έχει ως εξής:-
"Εν αγωγή εγειρομένη εν σχέσει προς ζημίαν, καθ' ην αποδεικνύεται:
(α) ότι η ζημία προεκλήθη υπό πυρός ή συνέπεια πυρός, και
(β) ότι ο εναγόμενος ήναψε το πυρ ή ευθύνετο δια το έναυσμα του πυρός ή ήτο ο κάτοχος της ακινήτου ιδιοκτησίας ή ο κύριος της κινητής ιδιοκτησίας εφ' ης ήρξατο το πυρ
ο εναγόμενος φέρει το βάρος της αποδείξεως του ότι δεν υφίστατο αμέλεια δι' ην ούτος ευθύνεται ως προς την έναρξιν ή την επέκτασιν του πυρός."
Το νομικό αυτό ζήτημα είχα την ευκαιρία να εξετάσω στην υπόθεση Λούης Χριστοδουλίδης ν. Σπύρου Δημητρίου (1983) 1 Α.Α.Δ. (Επαρχιακού Δικαστηρίου) 117 και ξαναχρησιμοποιώ την έρευνα που έκαμε σε αυτή την υπόθεση. Στην υπόθεση Μουσταφά Χαμζά ν. Κυριάκου Βλάχου 21 Α.Α.Δ. 169, το Ανώτατο Δικαστήριο, απαρτιζόμενο από τους Χάλλιναν ΑΔ, και Ζαννετίδη Δ, απεφάνθη πως το άρθρο 53 (τότε 49) δημιουργεί μαχητό τεκμήριο [*369] αμέλειας και το βάρος μετατόπισης αυτού του τεκμηρίου φέρει ο κάτοχος της ακινήτου ιδιοκτησίας όπου η φωτιά άρχισε ή το πρόσωπο που την άναψε. Το Ανώτατο Δικαστήριο είπε επίσης πως το άρθρο αυτό δημιουργεί ένα ανεξάρτητο αστικό αδίκημα από την αρχή της αυστηρής ευθύνης που για πρώτη φορά δημιουργήθηκε, και έκτοτε εμπεδώθηκε στο Δίκαιο, στη γνωστή απόφαση Rylands & Fletcher (1868) H.L. 330.
Ο Χάλλιναν ΑΔ, είπε τα πιο κάτω στη σελ. 172 στην πιο πάνω απόφαση του Μουσταφά (σε δική μου μετάφραση) :
"Κατά τη γνώμη μας το άρθρο 49 του Περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου με τη δημιουργία πρόνοιας για το βάρος της απόδειξης σε αγωγές για ζημιά που προκλήθηκε από την εξ αμελείας χρήση φωτιάς δεν απέκλεισε την εφαρμογή της αρχής του κοινοδικαίου για την αυστηρή ευθύνη, όπου η ζημιά προκαλείται από φωτιά που επεκτείνεται, από την ακίνητη ιδιοκτησία που ιδιοκτήτης είναι ή κατέχεται από τον εναγόμενο στη γη του ενάγοντος· και μπορεί ο ενάγων σε αυτή την περίπτωση να βασισθεί στην έκθεση απαιτήσεως στο κανόνα της υπόθεσης Rylands & Fletcher."
Η ίδια άποψη εκφράστηκε πιο πριν από την υπόθεση Μουσταφά από το Δικαστή Asquith στην υπόθεση Mulholland & Tedd Ltd. v. Baker (1939) 3 ALL E.R. 253, στην οποία ο γνωστός Δικαστής είπε πως ανεξάρτητα από τις πρόνοιες στη Fire Prevention (Metropolis), Act 1774, η αρχή του κοινοδικαίου όπως καθιερώθηκε στην Rylands & Fletcher [*370] εφαρμόζεται. Παραθέτω το πιο κάτω απόσπασμα από τη σελ. 256:
"Και αν ακόμα κάμνω λάθος στο εύρημά μου ότι η φωτιά προκλήθηκε από την αμέλεια του εναγομένου, είμαι της γνώμης πως οι ενάγοντες δικαιούνται να επιτύχουν στην αγωγή τους βάσει της αρχής στην υπόθεση Rylands & Fletcher. Η Fires Prevention (Metropolis), Act, 1774, προνοεί ουσιαστικά πως η αμέλεια είναι προϋπόθεση ευθύνης στην περίπτωση που φωτιά επεκτείνεται στην ακίνητη ιδιοκτησία του εναγομένου σε αυτή του ενάγοντος. Αυτό όμως δεν ισχύει στις περιπτώσεις όπου ο ενάγων φέρει στην ακίνητη ιδιοκτησία του ένα αντικείμενο που δυνατόν να προκαλέσει ζημιά αν δεν φυλάγεται υπό έλεγχο και το αντικείμενο αυτό παίρνει ή προκαλεί φωτιά."
Η έκθεση απαιτήσεως στερείται ακρίβειας και λεκτικής διαύγειας. Σε αυτή δε γίνεται ειδική αναφορά στην αρχή της υπόθεσης Rylands & Fletcher αλλά ευτυχώς αναφέρονται γεγονότα που αποτελούν τη βάση για την εφαρμογή του κανόνα αυτού (Δες παραγράφους 5 και 6).
Με βάση τις πιο πάνω νομικές αρχές σε ότι αφορά το βάρος της απόδειξης, ο ενάγων επιτυγχάνει στην αγωγή του γιατί τα αδιαμφισβήτητα γεγονότα καταδεικνύουν πως η φωτιά άρχισε στο εσωτερικό του επιπλοποιείου των εναγομένων σε σημείο μάλιστα [*371] στο οποίο υπήρχαν συσσωρευμένα αποφλοιώματα ξύλων. Η υπεράσπιση των εναγομένων ήταν ότι δε γνωρίζουν πως προκλήθηκε η πυρκαγιά. Ο ισχυρισμός όμως αυτός δεν τους βοηθεί να μετατοπίσουν το βάρος της απόδειξης που έχουν οι ίδιοι με βάση τις πρόνοιες του άρθρου 53 του Περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 248, και της νομολογίας που έχω παραθέσει πιο πάνω.
Προχωρώ τώρα να εξετάσω το ζήτημα της αποζημίωσης. Πάνω στο θέμα αυτό η μαρτυρία που προσκόμισε ο ενάγων για να υποστηρίξει την υπόθεση του είναι αδύνατη, αόριστη και στερείται πειστικότητας.
Ο βασικός μάρτυρας του ενάγοντος είναι ο Μάρκος Μάρκου, αδειούχος οικοδόμος, ο οποίος επεσκέφθη το επίδικο ακίνητο και ετοίμασε έκθεση - κοστολόγιο των επισκευών που χρειάζονται - ανεβάζοντας το κόστος αυτό στο ποσό των £3,180. Από τη μαρτυρία του κ. Μάρκου όσον και του ιδίου του ενάγοντος αποδεικνύεται πως το ποσό αυτό είναι υπερβολικά διογκωμένο γιατί ο κ. Μάρκου φαίνεται πως δεν έλαβε υπόψη του το γεγονός πως είναι ένα παλιό κτίριο ηλικίας άνω των 90 χρόνων και τα έξοδα για τις επιδιορθώσεις, όπως τα υπολόγισε, δεν είναι για να το επαναφέρουν στην προηγούμενη από την πυρκαγιά κατάσταση του αλλά για να το κάμουν σχεδόν καινούργιο. Αυτό γίνεται πρόδηλο από τα εξής παραδείγματα. Υπολογίζει πως το καθάρισμα των καμένων θα στοίχιζε £200, ενώ αυτό έγινε από τους ίδιους τους εναγομένους με μόνο £60. Η ηλεκτρική εγκατάσταση υπολόγισε πως θα στοίχιζε για να διορθωθεί £300, ενώ ο ίδιος ο [*372] ενάγων είπε πως έκαμε την επιδιόρθωση και πλήρωσε £80. Για την εξώπορτα είπε πως χρειάζονται £250 για μια καινούργια, ενώ οι εναγόμενοι αγόρασαν, μάλιστα με μεσολάβηση του ενάγοντος, πόρτα αξίας £30 η οποία τοποθετήθηκε στη θέση της παλιάς. Για τα μπογιατίσματα είπε πως θα χρειαστεί ποσό £250 ενώ το παλιό αυτό σπίτι δεν ήταν μπογιατισμένο αλλά σουβατισμένο με γύψο. Ο ίδιος ο ενάγων και ο κ. Μάρκου δέχθηκαν πως οι εναγόμενοι επιδιόρθωσαν το ισόγειο, όπου το επιπλοποιείο τους, και ο κ. Μάρκου αφαίρεσε από τον αρχικό του υπολογισμό £1,135, ενώ ο ενάγων ο ίδιος λέγει πως οι επιδιορθώσεις που έκαμαν οι ενάγοντες ήταν μικροπράγματα. Όμως, δεν μπορεί οι επιδιορθώσεις αυτές να είναι μικροπράγματα εφόσον θα έπρεπε να στοιχίσουν κατά τον ίδιο τον κ. Μάρκου £1,135. Έτσι, κατά τη γνώμη μου, οι εναγόμενοι προέβηκαν σε τέτοιες επιδιορθώσεις στο ισόγειο, που αυτό επανήλθε στην προηγούμενη από την πυρκαγιά κατάστασή του. Εξάλλου η ενοικίαση συνεχίζεται και με βάση τους όρους του αρχικού συμβολαίου οι εναγόμενοι είναι υπόχρεοι να παραδώσουν στη λήξη του το κατάστημα στην κατάσταση που το παρέλαβαν, με εξαίρεση τη λογική φυσική φθορά από τη χρήση (παράγραφος 6 του τεκ. 1).
Ενώ βρίσκομαι σε αυτό το σημείο θεωρώ σκόπιμο να ανοίξω μια παρένθεση να εξετάσω ακόμα δύο νομικά ζητήματα που εγέρθηκαν. Οι δικηγόροι των εναγομένων ισχυρίζονται πως με βάση τις πρόνοιες της παραγράφου 6 του συμβολαίου δεν ευθύνονται για τις ζημιές που προκλήθηκαν από τη φωτιά. Η παράγραφος αυτή προβλέπει τα εξής:[*373]
"Ο ενοικιαστής οφείλει κατά την λήξιν της ενοικιάσεως να παραδώση εις τον ιδιοκτήτην το ειρημένον υποστατικόν ως ανωτέρω περιγράφεται εις ην το παρέλαβε καλήν κατάστασιν εξαιρουμένης λογικής φυσικής φθοράς και χρήοεως, καταστροφής ή ζημίας προξενηθείσης εκ πυρκαγιάς, ανωτέρας βίας, στάσεως, οχλαχωγίας, εχθρικών πράξεων και στοιχείων της φύσεως."
Κατά τη γνώμη μου οι δικηγόροι κάμνουν πρόδηλο λάθος. Η παράγραφος πρέπει να διαβαστεί στο σύνολό της για να γίνει αντιληπτή η πρόνοιά της, αυτή δε δεν είναι άλλη από του να απαλλάσσει τους ενοικιαστές από ζημιές στο κατάστημα που προκαλούνται από εξωγενείς παράγοντες για τους οποίους οι ίδιοι δεν μπορεί να έχουν ευθύνη. Όχι όμως από παράγοντες για τους οποίους οι ίδιοι ευθύνονται, ιδιαίτερα όπως στην παρούσα περίπτωση για φωτιά που άναψε μέσα στο επιπλοποιείο τους και για την οποία ο νόμος κάμνει ειδική πρόνοια όσον αφορά το βάρος της απόδειξης της ευθύνης. 2C
Ο δικηγόρος του ενάγοντος είπε πως η σύμβαση είναι άκυρη γιατί η διάρκεια της είναι για δύο χρόνια και δεν έχουν τηρηθεί οι πρόνοιες του άρθρου 77(1)(β) του Περί Συμβάσεων Νόμου, Κεφ. 149, επειδή δεν υπογράφεται από δύο μάρτυρες. Είναι γεγονός πως γι' αυτό το λόγο η σύμβαση είναι άκυρη αλλά η περίοδος της ενοικιάσεως θεωρείται για ένα χρόνο και οι άλλοι όροι της ισχύουν, δες Πετρολίνα Λτδ. ν. Αθηνόδωρος Βασιλειάδης (1975) 1 Α.Α.Δ. 289, και Εταιρεία Τρύφων Λτδ. ν. Εταιρεία Μπλάκ & Ντέκερ Λτδ. ( 1983) 1 Α.Α.Δ. 971.[*374]
Βέβαια και μετά τη λήξη της οι εναγόμενοι τηρούν τους όρους της σύμβασης ως θέσμιοι ενοικιαστές γι' αυτή δε την ιδιότητά τους δεν υπάρχει αντιδικία.
Εξέτασα τα πιο πάνω δύο νομικά ζητήματα τροχάδην γιατί δεν νομίζω πως έχουν οποιανδήποτε βαρύτητα στην υπόθεση ούτε και οι δικηγόροι εξάλλου τα επελήφθησαν σε βάθος αναφερόμενοι π.χ. στη σχετική νομολογία.
Επανέρχομαι στο ζήτημα της ζημιάς. Όπως είπα οι εναγόμενοι επιδιόρθωσαν ικανοποιητικά το επιπλοποιείο στο οποίο ακόμα εργάζονται. Ζημιές όμως προκλήθησαν και στο ανώγειο σπίτι. Ο κ. Μάρκου δεν ήταν σαφής αναφορικά με το ισόγειο και ανώγειο παρόλο που από την έκθεση του ένας μπορεί να συμπεράνει ποια κονδύλια αναφέρονται στο ανώγειο όταν π.χ. γίνεται αναφορά στο αποχωρητήριο, δωμάτια, κ.λ.π. Όπως είπα όμως πιο πάνω το κοστολόγιο του κ. Μάρκου το βρίσκω πολύ διογκωμένο και εξωπραγματικό. Με βάση τη μαρτυρία που έχει προσαχθεί και κάμνοντας ό,τι είναι δυνατόν για να αποζημιωθεί δίκαια ο ενάγων, καταλήγω στο συμπέρασμα πως οι εναγόμενοι πρέπει να καταβάλουν ποσό £400 ως αποζημιώσεις για τις ζημιές που προκλήθησαν στην ανώγειο κατοικία και το εξωτερικό της οικοδομής. Έτσι εκδίδεται απόφαση υπέρ του ενάγοντος και εναντίον των εναγομένων για ποσό £400 με έξοδα στη κλίμακα £200-500.