ΕΝΩΠΙΟΝ: Κ. Πασιαρδή, Ε.Δ.
Αρ. Αγωγής: 303/2017
Μεταξύ:
1. Χ. Χ.
2. Χ. Μ, μέσω της φυσικής του μητέρας και κηδεμόνoς του Χ. Χ.
Ενάγοντες
-και-
UNIVERSAL LIFE INSURANCE PUBLIC COMPANY LIMITED
Εναγόμενη
Αίτηση ημερομηνίας 26/03/2024 για προσκόμιση μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης
Ημερομηνία: 15 Μαΐου 2024
Εμφανίσεις:
Για τους Ενάγοντες/Αιτητές: κ. Α. Κυριάκου για Φελλάς & Χρίστου Δ.Ε.Π.Ε
Για την Εναγόμενη/Καθ’ ης η Αίτηση: κα. Θ. Θεοδώρου για Τάσσος Παπαδόπουλος & Συνεργάτες Δ.Ε.Π.Ε
ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΑΠΟΦΑΣΗ
Εισαγωγή
1. Στις 08/02/2017 οι Ενάγοντες («Αιτητές»), καταχώρησαν την παρούσα αγωγή με κλητήριο ένταλμα γενικώς οπισθογραφημένο και έκθεση απαίτησης την 18/09/2019. Με την αγωγή τους οι Αιτητές διεκδικούν γενικές αποζημιώσεις εναντίον της Εναγόμενης (η «Καθ’ ης η Αίτηση»), για παράβαση σύμβασης ασφαλιστικής κάλυψης όταν η Εναγόμενη αρνήθηκε να παρέχει κάλυψη για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και άλλων συναφών εξόδων του Ενάγοντα 2 όταν διαγνώστηκε το 2009 με παιδικό γλαύκωμα στο αριστερό μάτι. Σύμφωνα τους δικογραφημένους ισχυρισμούς ενώ οι Αιτητές αναφέρουν ότι η εν λόγω πάθηση εμφανίστηκε ξαφνικά στην ηλικία των 4 ετών η Καθ’ ης η Αίτηση προωθεί με την Υπεράσπιση της την θέση ότι η πάθηση προϋπήρχε και ήταν μια εκ γενετής πάθηση/ανωμαλία. Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι ήταν ουσιώδης όρος της εν λόγω συμφωνίας ότι η Καθ’ ης η Αίτηση δεν θα παρείχε κάλυψη για θεραπεία και έξοδα που αφορούσαν εκ γενετής παθήσεις, απέρριψε σχετικό αίτημα των Αιτητών.
2. Μέχρι την ημερομηνία έκδοσης της παρούσας απόφασης έχουν προσκομίσει μαρτυρία στα πλαίσια εκδίκασης της παρούσας διαφοράς 3 πρόσωπα. Στις 26/03/2024 κατόπιν σχετικής άδειας του Δικαστηρίου, καθότι η παρούσα διέπεται από τους Περί της Εκδίκασης Καθυστερημένων Υποθέσεων (Ειδικούς Διαδικαστικούς Κανονισμούς), καταχωρήθηκε η παρούσα αίτηση (η «Αίτηση»).
3. Με την υπό κρίση αίτηση αξιώνεται διάταγμα με το οποίο να δίδεται άδεια και να επιτρέπεται η προσαγωγή μαρτυρίας του μάρτυρα των Αιτητών Professor Sir Peng T Khaw από το Ηνωμένο Βασίλειο, με εικονοτηλεδιάσκεψη και/ή μέσω βιντεοδιάσκεψης (zoom call), καθώς και μεταφραστή και/ή διερμηνέα από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα σε ημερομηνία και ώρα που θα καθορίσει το Δικαστήριο και όπως δοθούν οδηγίες στον Πρωτοκολλητή του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λεμεσού όπως προβεί στις δέουσες ενέργειες για ετοιμασία αίθουσας και των αναγκαίων τεχνολογικών μέσων (τηλεόραση, ηλεκτρονικό υπολογιστή και οτιδήποτε άλλο χρειαστεί) που να επιτρέπει την λήψη της μαρτυρίας.
Αίτηση
4. Η υπό κρίση Αίτηση βασίζεται στα άρθρα 26, 36Α του Περί Αποδείξεως Νόμου (Κεφ.9), στο άρθρο 8 του Ευρωπαϊκού Κανονισμού αρ.1206/2001 του Συμβουλίου της 28ης Μαΐου 2001 για τη συνεργασία των κρατών μελών κατά τη διεξαγωγή αποδείξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις άρθρα 1,2 ,3 ,4 ,5 ,6, 7, 9 και 10, στο άρθρο 6 της ΕΣΔΑ, στη σύμβαση της Χάγης για τη λήψη μαρτυρικών αποδείξεων στην αλλοδαπή σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις της 18ης Μαρτίου 1970, στους Περί της Εκδίκασης Καθυστερημένων Υποθέσεων (Ειδικοί Διαδικαστικοί Κανονισμοί) του 2022, Κανονισμός (5) (7) και (9), στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας άρθρα 28 και 30, στους Θεσμούς Πολιτικής Δικονομίας Δ.32, Δ.36 θ.1, Δ.37, Δ.48 θ.θ1-3, 8 και 9, Δ.64, στην Νομολογία των Κυπριακών Δικαστηρίων και επί της εγγενούς εξουσίας και πρακτικής του Δικαστηρίου. Την Αίτηση υποστηρίζει η ένορκη δήλωση ημερομηνίας 26/03/2024 της Ενάγουσας 1 (η «Ε/Δ ΧΧ») το περιεχόμενο της οποίας θα συνοψίσω, καθότι παρέλκει η αναγκαιότητα αυτούσιας μεταφοράς και επανάληψης όλων των αναφορών στο πλαίσιο της παρούσας.
5. Στην Ε/Δ ΧΧ αναφέρεται ότι η πάθηση από την οποία πάσχει ο Ενάγοντας 2 είναι πολύ σπάνια πάθηση και το 2009 όταν διαγνώστηκε με την εν λόγω πάθηση δεν υπήρχε ειδικός ιατρός στην Κυπριακή Δημοκρατία. Συνεπώς κατόπιν συστάσεων μετέβηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο και επισκέφθηκαν τον Professor Sir Peng T Khaw ο οποίος και εδρεύει στο ιατρικό κέντρο Moorfields Children Eye Hospital και τον οποίο επισκέπτονται παιδιά ασθενείς από όλο τον κόσμο με προκαθορισμένα ραντεβού για εξετάσεις και χειρουργεία. Ο εν λόγω ιατρός σύμφωνα με την Ε/Δ ΧΧ, διαμένει και εργάζεται μόνιμα στο Λονδίνο είναι ο μόνος ιατρός που γνωρίζει πλήρως το ιστορικό του Ενάγοντα 2, ο οποίος τον έχει χειρουργήσει και είναι οι δικές του ιατρικές εκθέσεις που έχουν ήδη καταχωρηθεί στα πλαίσια της παρούσας διαδικασίας και γενικότερα είναι ο βασικότερος μάρτυρας για απόδειξη της υπόθεσης τους.
6. Σε άλλο μέρος της Ε/Δ ΧΧ επεξηγείται ότι ο κος Khaw αδυνατεί να παρευρεθεί με φυσική παρουσία ενώπιον του Δικαστηρίου λόγω προγραμματισμένων εξετάσεων και χειρουργείων παιδιών που προσέρχονται από διάφορες χώρες, που έχει κάθε εβδομάδα στο Λονδίνο, προκαλώντας αναστάτωση στους ασθενείς του. Ειδικότερα, επικαλείται εξ αντικειμένου αδυναμία του εν λόγω μάρτυρα να προσέλθει στο Δικαστήριο, καθότι ο εν λόγω μάρτυρας τις πρώτες δύο ημέρες κάθε εβδομάδας εξετάζει παιδιά που πάσχουν από γλαύκωμα και τις επόμενες δύο ημέρες διενεργεί χειρουργεία κάθε εβδομάδα τα οποία δεν μπορούν να ακυρωθούν. Επιπλέον, αναφέρει ότι τόσο τα ραντεβού εξέτασης όσο και τα χειρουργεία με τους εν λόγω ασθενείς προγραμματίζονται αρκετούς μήνες προηγουμένως και συνεπώς θεωρεί ότι τα πιο πάνω αποτελούν καλό λόγο για να εφαρμοστεί η εξαίρεση του κανόνα εγκρίνοντας την παρούσα Αίτηση, ώστε να μην επηρεαστεί το πρόγραμμα των χειρουργείων και των εξετάσεων των παιδιών χωρίς να χρειαστεί να ταξιδέψει πέντε ώρες στην Κύπρο και πέντε ώρες να επιστρέψει πίσω στο Ηνωμένο Βασίλειο.
7. Το υπόλοιπο μέρος της Ε/Δ ΧΧ αναλώνεται σε νομική επιχειρηματολογία ως προς το ότι η μαρτυρία του κου Khaw είναι αναγκαία για σκοπούς απόδειξης της υπόθεσης τους, ότι θα παραβιαστεί η αρχή της ισότητας των όπλων σε περίπτωση που δεν εγκριθεί το αίτημα τους προκαλώντας στους Αιτητές καταστρεπτικές συνέπειες στην προώθηση της παρούσας αγωγής, ότι η διαδικασία θα διεξαχθεί σε ζωντανή σύνδεση και οι δικηγόροι της Καθ΄ ης η Αίτηση θα έχουν την ευκαιρία να τον αντεξετάσουν, ότι το Δικαστήριο εξετάζει αιτήσεις όπως την παρούσα ασκώντας την διακριτική του ευχέρεια με γνώμονα την εξυπηρέτηση των σκοπών της ορθής απονομής της δικαιοσύνης και ότι το νομοθετικό πλαίσιο που βρίσκεται σε ισχύ ενθαρρύνει την χρήση της τεχνολογίας εκεί όπου οι περιστάσεις το δικαιολογούν. Καταληκτικά, στην Ε/Δ ΧΧ αναφέρεται ότι η ομνύουσα είναι πρόθυμη να καταβάλει οποιαδήποτε τέλη απαιτηθούν για την ολοκλήρωση της διαδικασίας.
Ένσταση
8. Η Καθ’ ης η Αίτηση καταχώρισε την ένσταση της στις 11/04/2024 και με αυτή προβάλλονται 12 συνολικά λόγοι ένστασης ως προς το γιατί η υπό κρίση Αίτηση θα πρέπει να απορριφθεί. Συνοπτικά αποδιδόμενοι, οι λόγοι ένστασης επικεντρώνονται κυρίως στο ότι: α) δεν υπάρχουν ειδικοί κανονισμοί που να διέπουν τη διαδικασία λήψης μαρτυρίας με τεχνολογικά μέσα β) ότι στην αίτηση δεν προσκομίζεται μαρτυρία/λεπτομέρειες ως προς τις συγκεκριμένες διαδικασίες που θα ακολουθηθούν και πώς θα διεξαχθεί η διαδικασία ώστε τυχόν διάταγμα που θα εκδοθεί να μπορεί να εφαρμοστεί γ) η νομική βάση της αίτησης με αναφορά στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 1206/2001 είναι εσφαλμένη καθότι το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση δ) δεν προσφέρεται μαρτυρία για την ύπαρξη τεχνολογικών μέσων και εξοπλισμού στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού ε) ότι θα παραβιαστεί το συνταγματικό δικαίωμα της ισότητας των όπλων και δίκαιης δίκης καθώς θα απογυμνώσει τη φύση της ακροαματικής διαδικασίας στ) οι λόγοι για τους οποίους ζητείται η έκδοση του αιτούμενου διατάγματος είναι ανεπαρκείς και ότι υπάρχει υπέρμετρη καθυστέρηση στην προώθηση της παρούσας. Η ένσταση υποστηρίζεται από ένορκη δήλωση της κας Μιχαηλίνας Κουτσόφτα δικηγόρου στο δικηγορικό γραφείου που εκπροσωπεί την Καθ’ ης η Αίτηση (Ε/Δ ΜΚ).
9. Η ένσταση βασίζεται στο άρθρο 36Α του Περί Αποδείξεως Νόμου (Κεφ. 9), στη σύμβαση της Χάγης για τη λήψη μαρτυρικών αποδείξεων στην αλλοδαπή σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις της 18ης Μαρτίου 1970 και στον κυρωτικό Νόμο 67/1982, στο άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το άρθρο 30.2 του Συντάγματος, στους Θεσμούς Πολιτικής Δικονομίας Δ.32, Δ.36 θ.1, Δ.37, Δ.48 θ.θ1-4 και 9, Δ.64, στην νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου, στο δίκαιο της επιείκειας, στις συμφυείς εξουσίες και στη γενική πρακτική του Δικαστηρίου.
10. Στην Ε/Δ ΜΚ ουσιαστικά υιοθετούνται και επαναλαμβάνονται οι λόγοι ένστασης σε συνάρτηση με κάποιες επί μέρους προσθήκες. Ειδικότερα, προωθείται η θέση ότι απουσιάζει το νομοθετικό υπόβαθρο που να επιτρέπει την λήψη μαρτυρίας μέσω τεχνολογικών μέσων, το άρθρο 36(Α) δεν προσφέρει κανένα κανόνα η καθοδήγηση για την πρακτική εφαρμογή του και το λεκτικό του αιτήματος είναι γενικό και αόριστο. Επιπλέον αναφέρεται ότι το νομοθετικό κενό που υφίσταται δεν δύναται να υποκατασταθεί μέσω του Δικαστηρίου παρεμβαίνοντας με αυτό τον τρόπο στην αρχή διάκρισης των εξουσιών και δεν μπορεί το Δικαστήριο να στηριχθεί στο λεκτικό του άρθρου 36Α και την αναφορά για επιβολή «κάθε αναγκαίο όρου» για να συμπληρώσει το Δικαστήριο το όποιο κενό. Συνεπώς, η έλλειψη ειδικών διαδικαστικών κανονισμών που να καθορίζουν την διαδικασία πρέπει να οδηγήσει σε απόρριψη της αίτησης καθότι τα διατάγματα είναι ανυπόστατα και πρακτικά ανεφάρμοστα.
11. Πέραν των πιο πάνω στην Ε/Δ ΜΚ υπάρχουν αναφορές ότι με την Αίτηση οι Αιτητές δεν διευκρίνισαν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα ώστε να διασφαλίζεται το γνήσιο της λήψης της μαρτυρίας του κου Khaw: τον χώρο στον οποίο θα βρίσκεται ο μάρτυρας, ενώπιον ποιων προσώπων, που θα βρίσκεται ο διερμηνέας, πώς θα ληφθεί οποιοδήποτε έγγραφο αν κατατεθεί ως τεκμήριο, πώς θα εξασφαλιστεί το αδιάβλητο της διαδικασίας, πώς θα εξασφαλιστεί η γνησιότητα της μαρτυρίας μέσω zoom call, πώς θα δοθεί η μαρτυρία χωρίς την παρουσία οποιουδήποτε φορέα δικαστικής εξουσίας, προξενικό ή διπλωματικό αντιπρόσωπο της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν προσκομίστηκε μαρτυρία υπάρχουν οι τεχνολογικές υποδομές για υλοποίηση κάτι τέτοιου στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού. Ως εκ των πιο πάνω, υπάρχει απουσία μαρτυρίας ως προς την πρακτική διεκπεραίωση της διαδικασίας και αοριστία στο αίτημα και το Δικαστήριο δεν πρέπει να διερευνήσει από μόνο του τα εν λόγω ζητήματα μετατρέποντας το σύστημα από αντιπαραθετικό σε ανακριτικό.
12. Επιπλέον στην Ε/Δ ΜΚ υπάρχει νομική επιχειρηματολογία ότι οι πρόνοιες του Ευρωπαϊκού κανονισμού 1206/2001 δεν εφαρμόζονται μετά και την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και παρομοίως ούτε οι πρόνοιες της σύμβασης της Χάγης εφαρμόζονται καθότι οι εν λόγω συμβάσεις δεν αναφέρονται σε χρήση τεχνολογικών μέσων αλλά στην υποβολή σχετικού αιτήματος μέσω των αρμόδιων αρχών των χωρών για λήψη μαρτυρίας ενώπιον αλλοδαπού Δικαστηρίου στην παρουσία εκπροσώπων.
13. Επί της ουσίας των θέσεων των Αιτητών, μέσω της Ε/Δ ΜΚ προωθείται η θέση ότι η επίκληση του βεβαρημένου επαγγελματικού προγράμματος του Khaw, ακόμη και αν αληθεύει, δεν αποτελεί ικανοποιητικό και επαρκή λόγο για έγκριση της παρούσας Αίτησης, ούτε και επεξηγείται για ποιο λόγο οι επαγγελματικές υποχρεώσεις του κου Khaw δεν μπορούν να διευθετηθούν με άλλο τρόπο. Ειδικότερα, στην Ε/Δ ΜΚ επισημαίνεται ότι η έναρξη της ακροαματικής διαδικασίας είχε προγραμματιστεί από το Δικαστήριο σε τρεις συνεχόμενες ημερομηνίες ήτοι στις 11,12 και 13/03/2024, 5 μήνες πριν από τις εν λόγω ημερομηνίες και συνεπώς η παρουσία του κου Khaw θα μπορούσε να είχε προγραμματιστεί δεόντως ή θα μπορούσαν οι Αιτητές τουλάχιστον κατά τις προηγούμενες ημερομηνίες που είχε τεθεί για προγραμματισμό η παρούσα υπόθεση (από 02/03/2023 και έπειτα) όπου εκφράζονταν προβληματισμοί από τους Αιτητές ως προς την σειρά προσκόμισης μαρτυρίας από τους εμπειρογνώμονες, να είχαν αναφέρει τις ημερομηνίες που θα μπορούσε να προσέλθει ο μάρτυρας χωρίς να παρέλθει χρόνος άπρακτος.
14. Όσον αφορά την προϋπόθεση του κατά πόσο η έγκριση της παρούσας «είναι προς το συμφέρον της Δικαιοσύνης» η Ε/Δ ΜΚ υποστηρίζει ότι πρέπει να συνυπολογιστεί και το δικαίωμα του εκάστοτε διαδίκου να διεκπεραιωθεί η δίκη εντός εύλογου χρόνου, αφού θα προκληθεί περαιτέρω καθυστέρηση με τυχόν έγκριση της αίτησης όπως και να διαφυλαχθεί το δικαίωμα στην ίση μεταχείριση, δεδομένου ότι η αίτηση δεν παρέχει κανένα εχέγγυο ότι η διαδικασία θα κινηθεί εντός των ορίων της δικαστικής εξουσίας. Υποστηρίζει ότι η ζωντανή ατμόσφαιρα της δίκης αποτελεί βασικό εργαλείο στην αξιολόγηση των μαρτύρων έχοντας την ευκαιρία να παρακολουθήσει τις αντιδράσεις, απαντήσεις και συμπεριφορά του μάρτυρα. Συνεπώς, θεωρεί ότι αν εγκριθεί η παρούσα θα προκληθεί άνιση μεταχείριση της Καθ’ ης η Αίτηση αφού αν προσκομισθεί μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης ή βιντεοκλήσης η διαδικασία θα είναι απογυμνωμένη από τη ζωντανή ατμόσφαιρα, που θα διασφάλιζε το ακέραιο της διαδικασίας.
Ακρόαση της Αίτησης
15. Η ακρόαση της Αίτησης διεξήχθη αποκλειστικά στη βάση των αντίστοιχων ένορκων δηλώσεων που συνοδεύουν την αίτηση και την ένσταση. Ουδείς εκ των ενόρκως δηλούντων αντεξετάστηκε. Οι ευπαίδευτοι συνήγοροι των διαδίκων προσκόμισαν στο Δικαστήριο γραπτές αγορεύσεις και αγόρευσαν προφορικά.
16. Επισημαίνω, ότι τα επιχειρήματα και όλη η μαρτυρία που προσκομίσθηκε, αμφότερων των πλευρών, εξετάστηκαν σε όλη τους την εμβέλεια από το Δικαστήριο χωρίς να υπάρχει ανάγκη ειδικής επίκλησής τους καθότι δεν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αιτιολόγησης δικαστικής απόφασης ειδική αναφορά ή πραγμάτευση κάθε επιχειρήματος που προβάλλεται. (BITONIC LTD v. BΑNK OF MOSCOW-BANK JOINT STOCK COMPANY ΠΡΩΗΝ JOINT STOCK COMMERCIAL BANK "BANK OF MOSCOW" (OPEN JOINT-STOCK COMPANY), Πολιτική ΄Εφεση Αρ. 117/2018, 16/3/2022, Νίκος Οδυσσέα ν. Αστυνομίας (1999) 2 Α.Α.Δ. 490).
17. Σημειώνεται ότι κατά την ακρόαση της Αίτησης, ο συνήγορος των Αιτητών διευκρίνισε ότι εν τέλει το μόνο άρθρο επί του οποίου στηρίζεται η προώθηση της παρούσας Αίτησης είναι το άρθρο 36Α του Περί Αποδείξεως Νόμου (Κεφ. 9). Συνεπώς, οι σχετικές αναφορές σε άλλα νομοθετήματα στο περιεχόμενο των ενόρκων δηλώσεων αλλά και στο περιεχόμενο του σώματος της Αίτησης και της ένστασης δεν θα με απασχολήσουν άλλο.
Νομική Πτυχή και Συμπεράσματα
18. Το άρθρο 36Α του Κεφ.9 προνοεί ως ακολούθως:
«(1)Σε οποιαδήποτε ποινική ή πολιτική διαδικασία το Δικαστήριο δύναται, εάν κρίνει αυτό προς το συμφέρον της Δικαιοσύνης, να επιτρέψει σε μάρτυρα που βρίσκεται εκτός της Δημοκρατίας να δώσει τη μαρτυρία του μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης.
(2) Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου «εικονοτηλεδιάσκεψη» σημαίνει τη χρησιμοποίηση τεχνολογίας μετάδοσης εικόνας και ήχου ή άλλη διευθέτηση με την οποία μάρτυρας, παρόλο που απουσιάζει από την αίθουσα του Δικαστηρίου, δύναται να βλέπει και ακούει τα πρόσωπα που βρίσκονται στην αίθουσα του Δικαστηρίου και αντίστροφα τα πρόσωπα που βρίσκονται στην αίθουσα του Δικαστηρίου να βλέπουν και να ακούουν το μάρτυρα:
Νοείται ότι, για τους σκοπούς του παρόντος εδαφίου, «πρόσωπα που βρίσκονται στην αίθουσα του Δικαστηρίου» θεωρούνται το Δικαστήριο, ο κατηγορούμενος, οι δικηγόροι των μερών, ο διερμηνέας ή άλλα πρόσωπα που ορίστηκαν να βοηθούν το μάρτυρα ή τον κατηγορούμενο.
(3) Το Δικαστήριο μπορεί να επιβάλει όποιους όρους κρίνει αναγκαίους για τη λήψη μαρτυρίας με εικονοτηλεδιάσκεψη και οι οποίοι δεν είναι ασυμβίβαστοι με τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η Κυπριακή Δημοκρατία με διμερείς ή διεθνείς συμβάσεις που διέπουν το ζήτημα.»
19. Από το περιεχόμενο του ως άνω άρθρου καθίσταται αντιληπτό ότι παρέχεται η εξουσία στο Δικαστήριο να επιτρέψει σε μάρτυρα να δώσει μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης όταν πληρούνται οι ακόλουθες δύο προϋποθέσεις: 1) το πρόσωπο που θα προσκομίσει μαρτυρία να βρίσκεται εκτός της επικράτειας της Δημοκρατίας, και 2) η έγκριση του αιτήματος να είναι προς το «συμφέρον της δικαιοσύνης». Αν το Δικαστήριο ικανοποιηθεί ότι πληρούνται οι εν λόγω προϋποθέσεις τότε ακολούθως μπορεί να επιβάλει όρους που αφορούν την λήψη της μαρτυρίας.
20. Το κατά πόσο η έγκριση ή μη ενός τέτοιος αιτήματος εξυπηρετεί το συμφέρον της δικαιοσύνης το οποίο αποτελεί μια σύνθετη και πολυδιάστατη έννοια, είναι κάτι το οποίο εμπίπτει στα πλαίσια άσκησης της διακριτικής ευχέρειας του Δικαστηρίου, η οποία ασκείται, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των αρχών του δικαίου και τα ιδιαίτερα γεγονότα της κάθε υπόθεσης και στην προκειμένη περίπτωση την αντιστάθμιση, αφενός, της όποιας παρεκτροπής από τα θέσμια της συνήθους διαδικασίας και τα επακόλουθά τους στα δικαιώματα του αντιδίκου και αφετέρου, των συνεπειών άρνησης του σχετικού αιτήματος στα συμφέροντα του αιτητή (Χόππης ν. Παναγή (1993) 3 Α.Α.Δ και ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΦΥΡΙΛΛΑΣ v. ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Πολιτική Αίτηση Αρ. 184/2022, 14/6/2023), ECLI:CY:AD:2023:B206.
21. Επιπλέον, στην απόφαση Κολλάτου Σταυρινή ν. Κυριάκου Παναγιώτου (2003) 1 ΑΑΔ 895, λέχθηκαν τα ακόλουθα :
"Στην αποτίμηση των συμφερόντων της δικαιοσύνης, προέχει η διασφάλιση δικαίας δίκης, η οποία συναρτάται τόσο με το δικαίωμα εκατέρου των διαδίκων να ακουστεί στην υπόθεσή του, όσο και με τη διεκπεραίωση της δίκης μέσα σε εύλογο χρόνο".
22. Αναφέρω από αυτό το σημείο ότι δεν έχω εντοπίσει ούτε και παραπέμφθηκα σε δεσμευτική νομολογία είτε του Εφετείου είτε του Ανωτάτου Δικαστηρίου επί της ερμηνείας και εφαρμογής των όσων προνοεί το άρθρο 36A. Οι συνήγοροι με παρέπεμψαν σε αριθμό πρωτόδικων αποφάσεων από τις οποίες μπορώ να αντλήσω καθοδήγηση και ειδικότερα τόσο στις αποφάσεις της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας στην υπόθεση Γενικός Εισαγγελέας v. Δράκου κ.ά., στην Υπόθεση αρ. 24267/08 Κακουργιοδικείου Λευκωσίας, ημ. 05/04/2011, όπου το εν λόγω άρθρο έτυχε εκτενούς ανάλυσης και που εν τέλει επιτράπηκε η προσκόμιση μαρτυρίας στη βάση του άρθρου 36Α.
23. Περαιτέρω, όσον αφορά την άσκηση της διακριτικής ευχέρειας του Δικαστηρίου, αν και η παρούσα υπόθεση καταχωρήθηκε πριν την θέσπιση των Νέων Διαδικαστικών Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας, εντούτοις δύναται να αντληθεί καθοδήγηση ως προς την άσκηση αυτής από τους Νέους Κανονισμούς Πολιτικής Δικονομίας κατ’ εφαρμογή των όσων προνοούνται στο Μέρος 60. Ειδικότερα στο Μέρος 60.2 αναφέρεται ότι: «Όταν ασκείται διακριτική ευχέρεια από το δικαστήριο σε διαδικασία η οποία άρχισε πριν από την ημερομηνία έναρξης της ισχύος των παρόντων κανονισμών, το δικαστήριο δύναται να λάβει υπόψη του τις αρχές οι οποίες καθορίζονται στους παρόντες κανονισμούς και, συγκεκριμένα, στο Μέρος 1 (ο πρωταρχικός σκοπός και καθήκον του δικαστηρίου να διαχειρίζεται υποθέσεις) και στο Μέρος 30 (Συνήθεις Απαιτήσεις)».
24. Επιπρόσθετα, στο Μέρος 1 των Νέων Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας δίδεται ορισμός του πρωταρχικού σκοπού:
«1.2. Πρωταρχικός σκοπός:
(1) Οι παρόντες κανονισμοί αποτελούν διαδικαστικό κώδικα, πρωταρχικός σκοπός του οποίου είναι η παροχή στο δικαστήριο δυνατότητας χειρισμού υποθέσεων κατά τρόπο δίκαιο και με αναλογικό κόστος.
(2) Ο χειρισμός υπόθεσης δίκαια και με αναλογικό κόστος περιλαμβάνει, στον βαθμό που είναι πρακτικά εφικτό:
(α) τη διασφάλιση ότι οι διάδικοι τίθενται επί ίσοις όροις·
(β) την εξοικονόμηση δαπανών
(γ) τον χειρισμό μιας υπόθεσης με τρόπους αναλογικούς προς:
(i) το υπό αναφορά χρηματικό ποσό·
(ii) τη σοβαρότητα της υπόθεσης·
(iii) την πολυπλοκότητα των θεμάτων·
και (iv) τις οικονομικές συνθήκες κάθε διαδίκου·
(δ) τη διασφάλιση ταχέος και δίκαιου χειρισμού·
(ε) την κατανομή σε αυτήν κατάλληλου μέρους των πόρων του δικαστηρίου, λαμβανομένης υπόψη της ανάγκης για κατανομή πόρων και σε άλλες υποθέσεις· και
(στ) την επιβολή συμμόρφωσης με κανονισμούς και διατάγματα»
25. Εξίσου σημαντικά είναι και τα όσα καταγράφονται στο Μέρος 1.5 όπου αναφέρονται τα ακόλουθα:
Καθήκον του δικαστηρίου να διαχειρίζεται τις υποθέσεις
(1) Το δικαστήριο προάγει τον πρωταρχικό σκοπό με την ενεργό διαχείριση υποθέσεων.
(2) Η ενεργός διαχείριση υποθέσεων περιλαμβάνει:
[…]∙
(κ) την αξιοποίηση της τεχνολογίας∙ και
(λ) την έκδοση οδηγιών για διασφάλιση της ταχείας και αποτελεσματικής εκδίκασης της υπόθεσης.
Απουσία θέσπισης ειδικών διαδικαστικών κανονισμών – μη καθορισμός λεπτομερειών τρόπου λήψης μαρτυρίας
26. Ένας από τους κύριους άξονες επιχειρηματολογίας της Καθ’ ης η Αίτηση είναι ότι η απουσία θέσπισης ειδικών διαδικαστικών κανονισμών που να ρυθμίζουν το θέμα, κάτι το οποίο είναι παραδεκτό μεταξύ των μερών, εμποδίζουν το Δικαστήριο να προχωρήσει στην έγκριση της παρούσας. Η συνήγορος της Καθ’ ης η Αίτηση παρέπεμψε σχετικά σε πρωτόδικες αποφάσεις που εξέτασαν το ζήτημα και που αποφάσισαν ότι στην απουσία κανονισμών εγείρονται αριθμός ερωτημάτων σε σχέση με την διαδικασία που θα ακολουθηθεί που καθιστούν την εφαρμογή τυχόν διατάγματος αβέβαιη αλλά και πρακτικά ιδιαίτερα προβληματική.
27. Στην απόφαση της πλειοψηφίας στην Ανδρέας Δράκου ανωτέρω λέχθηκαν τα εξής σχετικά με το ζήτημα:
«Το άρθρο 36Α, έχει διαδικαστική σύσταση και στόχευση, προβλέποντας περί της λήψης και παρουσίασης μαρτυρίας με εικονοτηλεδιάσκεψη και όχι τον καθορισμό ουσιωδών δικαιωμάτων των αφορούντων μερών, υπό την έννοια της ρύθμισης της συμπεριφοράς τους είτε με το κράτος είτε με άλλους. Προσφέρει, απλούστατα, ένα δικονομικό μηχανισμό παρουσίασης μαρτυρίας, το πρόσφορο του οποίου εκπηγάζει από την τεχνολογική ανάπτυξη των καιρών. Τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο από αυτό».
28. Στην ίδια απόφαση σε άλλο σημείο αναφέρθηκαν τα ακόλουθα:
«Η απουσία Διαδικαστικών Κανονισμών για την καλύτερη εφαρμογή του νόμου και «.για τη ρύθμιση κάθε θέματος το οποίο χρήζει ή είναι δεκτικό καθορισμού», ως ορίζει το άρθρο 37 του Κεφ. 9, δε θεωρούμε ότι θα μπορούσε να έχει οποιαδήποτε επίδραση, δίκην νομικού κενού, στην εφαρμογή των προνοιών του άρθρου 36Α(1), αφού τούτες, έχουμε την άποψη, αρκούν από μόνες τους για να οδηγήσουν αποτελεσματικώς στα επιθυμητά και αυτό εξάγεται από το σκεπτικό που συνοδεύει όλα όσα διατυπώσαμε πιο πάνω σε σχέση με την ερμηνεία και εφαρμογή του, αλλά και τη γενικότερη θέση της νομολογίας επί της αλληλεπίδρασης μεταξύ της απουσίας διαδικαστικών κανονισμών και εφαρμογής νομοθετικών προνοιών (βλ. Αναφορικά με την Αίτηση του Λουκή Λουκαϊδη, Αίτηση 37/11, ημ. 23.3.11, Λαπέρτας ν. Semio Production Ltd (Αρ.1) (2003) 2 Α.Α.Δ. 78, 82 και Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού ν. Χαραλάμπους (Αρ.2) (2000) 2 Α.Α.Δ. 603, 605-606).
(η έμφαση είναι του παρόντος Δικαστηρίου)
29. Στην απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου Udruzena Beogradska Banka v Westacre Investment, Inc (1999) 1(Α) ΑΑΔ 124 το Δικαστήριο εξέτασε την ανυπαρξία ειδικών κανόνων για την εφαρμογή προνοιών διεθνούς σύμβασης και ανέφερε τα εξής «…Στην Κύπρο δεν έγιναν ειδικοί κανόνες για εφαρμογή της Σύμβασης. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι καθίστανται ανενεργά τα δικαιώματα τα οποία παρέχει. Σημαίνει μόνο ότι για πρόσβαση στο Δικαστήριο χρησιμοποιούνται οι γνωστές στο δίκαιο διαδικασίες, φτάνει να κατοχυρώνονται τα δικαιώματα όλων των μερών.
(η έμφαση είναι του παρόντος Δικαστηρίου)
30. Η συνήγορος της Καθ΄ ης η Αίτηση επιχειρηματολόγησε ότι η παρούσα υπόθεση διαφοροποιείται από την Ανδρέας Δράκος (ανωτέρω), καθότι στην εν λόγω απόφαση υπήρξε σαφής επίκληση στην νομική βάση της εκεί αίτησης των προνοιών της Συνθήκης μεταξύ της Κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, για Αμοιβαία Νομική Συνδρομή σε Ποινικά Θέματα, που υπογράφτηκε στις 20 Δεκεμβρίου 1999 (Κυρωτικού) Νόμου 7(ΙΙΙ)/08 («Ν.7(ΙΙΙ)/08») που ρυθμίζει την διαδικασία λήψης της μαρτυρίας καθώς και στο ότι η εν λόγω υπόθεση αφορούσε ποινική διαδικασία και συνεπώς κατά την ίδια τα δικαιώματα των διαδίκων είχαν μεγάλη βαρύτητα.
31. Με κάθε σεβασμό, μελετώντας τα όσα λέχθηκαν στην εν λόγω απόφαση δεν προκύπτει ότι η απόφαση στηρίχθηκε στο εν λόγω νομοθέτημα ως τον αποχρών λόγο για έγκριση της Αίτησης στην εν λόγω απόφαση. Το αν το άρθρο 36Α του Κεφ.9 θεσπίστηκε μεσούσης της εκεί εν εξέλιξει δικαστικής διαδικασίας δεν προκαθορίζει ούτε και περιορίζει το εύρος του πεδίου εφαρμογής του εν λόγω άρθρου. Απεναντίας, παρατηρώ ότι το σύνολο του λεκτικού του άρθρου 36Α ουδόλως προκρίνει μια τέτοια περιοριστική ερμηνεία βάσει της οποίας αιτήματα για λήψη μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης δύνανται να εγκριθούν μόνο όταν η μετέπειτα διαδικασία λήψης της εν λόγω μαρτυρίας προβλέπεται σε μια διμερή ή πολυμερή διακρατική συνθήκη. Η μόνη αναφορά σε διμερείς ή διεθνείς συμβάσεις έγκειται στους όρους που θα επιβάλει το Δικαστήριο και οι οποίοι πρέπει να είναι συμβατοί με τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η Κυπριακή Δημοκρατία και που διέπουν το ζήτημα της λήψης μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης (άρθρο 36Α(3). Παρομοίως, ούτε η διαφοροποίηση με την απόφαση Ανδρέας Δράκος (ανωτέρω) στη βάση του ότι η παρούσα είναι αστικής φύσεως διαδικασία ευσταθεί. Μια τέτοια διαφοροποίηση δεν προκύπτει καν από το ίδιο το λεκτικό του άρθρου 36Α το οποίο ρητά αναφέρει ότι δύναται να τύχει εφαρμογής τόσο σε πολιτικής όσο και ποινικής φύσεως διαδικασίες.
32. Επιπρόσθετα, κρίνω ότι από το απόσπασμα που έχω ήδη παραθέσει από την απόφαση Ανδρέας Δράκος (ανωτέρω), διαφαίνεται ξεκάθαρα η αυτοτέλεια του άρθρου 36Α και συνεπώς συμφωνώ και υιοθετώ το εν λόγω απόσπασμα όσον αφορά την απόρριψη της θέση που προβάλλεται στην παρούσα, περί απουσίας Διαδικαστικών Κανονισμών αναφορικά με τον τρόπο εφαρμογής του άρθρου 36Α του Κεφ. 9, ως λόγο απόρριψης της Αίτησης. Η επίκληση στη νομική βάση των προνοιών του Ν.7(ΙΙΙ)/08 αφορούσε ενδεχομένως την πρακτική υλοποίηση του εν λόγω διατάγματος για λήψη μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης και δεν διασυνδέεται με τις προϋποθέσεις και τις περιστάσεις έκδοσης του όπως αυτές έχουν τεθεί πιο πάνω (βλ. παράγραφο 19).
33. Αποφαίνομαι ότι οι πρόνοιες του άρθρου 36Α του Κεφ. 9, αναλόγως και των όρων που θα τεθούν από το Δικαστήριο δύναται να διασφαλίζουν ότι θα υπάρξει αποτελεσματική λήψη της μαρτυρίας και ότι κάθε μέρος της διαδικασίας θα έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει την υπόθεση του. Στο χώρο δε του Δικαστηρίου υπάρχουν τα κατάλληλα τεχνολογικά μέσα και εργαλεία ώστε να δύναται να υπάρξει προσκόμιση μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης, χωρίς να απαιτείτο η προσκόμιση τέτοιας μαρτυρίας από την πλευρά του Αιτητή, στα πλαίσια υποστήριξης της Αίτησης. Παρενθετικά αναφέρω, ότι τα Δικαστήρια και δη εκείνα που ασκούν ποινική δικαιοδοσία συχνά λαμβάνουν μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης στα πλαίσια εκδίκασης υποθέσεων που αφορούν σεξουαλικής φύσεως αδικήματα που αφορούν ανήλικους.
34. Επιπλέον, η Καθ’ ης η Αίτηση επιχειρηματολογεί ότι στην Αίτηση δεν καθορίζονται αριθμός πρακτικών ζητημάτων που θα διέπουν την λήψη της εν λόγω μαρτυρίας (παράγραφος 11 ανωτέρω) ώστε να μην είναι δυνατή η έγκριση της παρούσας Αίτησης. Σημειώνω ότι και σε αριθμό δικαιοδοσιών του Κοινοδικαίου με περισσότερη εμπειρία στην λήψη μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης τα Δικαστήρια φαίνεται να αποφασίζουν πρώτα κατά πόσο δικαιολογείται ή έκδοση τέτοιου διατάγματος προσκόμισης μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης και στη συνέχεια δίδονται οδηγίες προς το πρόσωπο που προέβη σε ένα τέτοιο αίτημα όπως προβεί στον καθορισμό των διευθετήσεων που απαιτούνται προς υλοποίηση του. Σε κάποιες δικαιοδοσίες, το νομοθετικό ή κανονιστικό υπόστρωμα φαίνεται να είναι πιο αναλυτικό, ενώ σε άλλα καθορίζονται τα γενικά πλαίσια εντός των οποίων θα κινηθεί η διαδικασία για λήψη της μαρτυρίας, όπως και στο Ηνωμένο Βασίλειο.
35. Ενδεικτικά παραπέμπω στο ακόλουθα αποσπάσματα από τον σχετικό Αγγλικό οδηγό το οποίο είναι το Παράρτημα 3 (Annex 3) στην Πρακτική Οδηγίας 32 (Practice Direction) που αφορά την ενότητα την προσκόμιση μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης όπου αναφέρεται ότι: «This guidance is for the use of video conferencing (VCF) in civil proceedings. It is in part based, with permission, upon the protocol of the Federal Court of Australia. It is intended to provide a guide to all persons involved in the use of VCF, although it does not attempt to cover all the practical questions which might arise.» (που διέπει το ζήτημα της προσκόμισης μαρτυρίας μέσω της χρήσης οπτικοακουστικών μέσων). Σε άλλο σημείο (Video Conferencing – VCF) αναφέρεται ότι: If a VCF direction is given, arrangements for the transmission will then need to be made. The court will ordinarily direct that the party seeking permission to use VCF is to be responsible for this. That party is hereafter referred to as ‘the VCF arranging party’.
36. Περαιτέρω, στον ως άνω οδηγό τίθενται κατευθυντήριες οδηγίες ως προς τα διαδικαστικά ζητήματα που πρέπει να διευθετηθούν τόσο πριν όσο και κατά την διάρκεια της λήψης μαρτυρίας με απώτερο σκοπό να επιτευχθεί η πλησιέστερη κατά το δυνατόν εξομοίωση με την δικαστική διαδικασία που θα ακολουθείτο αν ο μάρτυρας προσκόμιζε μαρτυρία με φυσική παρουσία.
37. Όπως έχει ήδη λεχθεί δεν υπάρχουν στην Κυπριακή έννομη τάξη διαδικαστικοί κανονισμοί ή αντίστοιχος οδηγός πρακτικής. Στην απουσία ειδικών κανονισμών κρίνω ότι είναι ορθότερο και σίγουρα πιο υποβοηθητικό για το Δικαστήριο όντως να παρατίθενται σε αιτήσεις παρούσας φύσεως περισσότερες λεπτομέρειες ως προς τα διαδικαστικά ζητήματα που άπτονται της λήψης της μαρτυρίας πέραν από απλή αναφορά στο λογισμικό δια μέσω του οποίου θα πραγματοποιηθεί η εκάστοτε εικονοτηλεδιάσκεψη. Εντούτοις, κρίνω ότι δεν υπάρχει οτιδήποτε στο λεκτικό του άρθρου 36Α που να περιορίζει την εξουσία του Δικαστηρίου να επιβάλει τους όρους που το ίδιο θεωρεί ως ορθούς και κατάλληλους για τη λήψης της εν λόγω μαρτυρίας σε μεταγενέστερο στάδιο, μετά που θα έχει αποφανθεί επί της ουσίας για το βάσιμο ή μη του αιτήματος. Ούτε συμφωνώ, με την θέση που προωθήθηκε από την Καθ’ ης η Αίτηση ότι με το να καθορίσει και να επιβάλει όρους το Δικαστήριο ενεργεί κατά τρόπο αντίθετο με την αρχή διάκρισης των εξουσιών ώστε να παρεμβαίνει σε ζητήματα δικονομικά ή αποδεικτικά που καθορίζονται από το υφιστάμενο νομοθετικό υπόβαθρο.
38. Με κάθε σεβασμό διαφωνώ με την απόφαση της μειοψηφίας στην απόφαση Ανδρέας Δράκος, την οποία επικαλέστηκε η Καθ’ ης η Αίτηση, στην έκταση που αυτή παρέχει στήριξη στην θέση της Καθ’ ης η Αίτηση ότι η ανυπαρξία και θέσπιση κανονισμών δυνάμει του άρθρου 37 του Περί Αποδείξεως Νόμου αναπόφευκτα οδηγεί την παρούσα σε αποτυχία. Παρά την διαφωνία μου με την απόφαση της μειοψηφίας ως προς την κατάληξη της επί του συγκεκριμένου σημείου εντούτοις, συμφωνώ πλήρως με το εξής απόσπασμα:
«Το συμπέρασμα συνεπώς που μπορεί να εξαχθεί, είναι ότι εκείνο που το εδάφιο 3 του άρθρου 36Α δίδει στο Δικαστήριο, δεν είναι η εξουσία έκδοσης διαδικαστικών κανονισμών, εξουσία αναγόμενη στο Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά η επιβολή οδηγιών ή όρων που αφορούν ζητήματα πρακτικής υφής και όχι δικονομικά ή αποδεικτικά θέματα. Κρίνεται πως ενισχυτικό της άποψης αυτής, αποτελεί το γεγονός ότι οι όροι που μπορεί να επιβάλει το δικαστήριο κάτω από τις πρόνοιες του εδαφίου 3, είναι εντελώς αποσυνδεμένοι από το συμφέρον της Δικαιοσύνης που τίθεται στο εδάφιο 1, ως η καθοριστική παράμετρος κατά την ενάσκηση της διακριτικής του εξουσίας για το αν θα επιτρέψει την λήψη της μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης. Εξάγεται συνεπώς, ότι το δικαστήριο εξετάζει πρώτα αν είναι προς το συμφέρον της Δικαιοσύνης να επιτρέψει τέτοια μαρτυρία, και αν αυτό κριθεί θετικά, ακολούθως μπορεί να επιβάλει όρους που αφορούν αυτή τούτη την λήψη της μαρτυρίας. Και ως εντελώς ενδεικτικά, αναφέρω για παράδειγμα την ώρα που θα ληφθεί η μαρτυρία, ο τόπος που θα ληφθεί, ποιοι θα είναι παρόντες στον τόπο που βρίσκεται ο μάρτυρας, η ύπαρξη διερμηνέα και ο τρόπος που θα διενεργείται η μετάφραση, ο όρκος και άλλα συναφή θέματα και όχι θέματα δικονομικού και αποδεικτικού δικαίου».
(η έμφαση είναι του παρόντος Δικαστηρίου)
39. Συνεπώς όταν το Δικαστήριο προχωρεί και επιβάλει όρους και εκδίδει οδηγίες για την πρακτική υλοποίηση ενός διατάγματος λήψης μαρτυρίας πράττει ακριβώς τα ως άνω, που συνάδουν και με την ευρύτερη εξουσία αλλά και υποχρέωση του να προωθήσει τον πρωταρχικό σκοπό, αξιοποιώντας την τεχνολογία και διασφαλίζοντας την ταχεία και αποτελεσματική εκδίκασης της υπόθεσης. Άλλωστε η εκδίκαση μιας υπόθεσης και ο προγραμματισμός του χρόνου εκδίκασης εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου και στην άσκηση της διακριτικής του εξουσίας (Αναφορικά με την Αίτηση του Τ. Μακρίδη (2002) 1 Α.Α.Δ. 115 και ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΤΗΣΗ ΤΩΝ Χ.Μ. ΜΑΡΤΗΣ ΛΙΜΙΤΕΔ κ.α. v. -, Πολιτική Αίτηση Αρ. 94/2023, 4/9/2023, ECLI:CY:AD:2023:D272. Στα πιο πάνω συμπεριλαμβάνονται και οι τυχόν οδηγίες που εκδίδει το Δικαστήριο για την ενεργό διαχείριση υποθέσεων με σκοπό την προώθηση του πρωταρχικού σκοπό για τα οποία το Δικαστήριο έχει ευρεία διακριτική εξουσία (Royal & Sun Alliance Insurance plc v T & N Limited [2002] EWCA Civ 1964).
40. Η συνήγορος της Καθ’ ης η Αίτηση με παρέπεμψε και στην πρωτόδικη απόφαση Annas Makris ν. Σπύρου Ιωάννου, Αγωγή αρ. 5609/12, 18/5/2016 η οποία αφορούσε την εξέταση αίτησης για προσκόμιση προπαρασκευαστικής μαρτυρίας (δέστε Δ.36 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας και την απόφαση Cyprus Import Corporation v. Kaisis (1974) 1 C.L.R. 16 στην οποία παραπέμπει η εν λόγω απόφαση) και όχι άδεια για προσκόμιση μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης, όπως η έννοια αυτή καθορίζεται στο άρθρο 36(2) του Κεφ.9, δηλαδή σε ένα περιβάλλον όπου προσκομίζεται ζωντανή μαρτυρία. Στην απόφαση Annas Makris ακολουθήθηκε το σκεπτικό της απόφασης της μειοψηφίας στην Ανδρέας Δράκου ανωτέρω και ουσιαστικά λέχθηκε ότι η απουσία διαδικαστικών κανονισμών που να διέπουν το ζήτημα προκαλούσαν ουσιαστικά τροχοπέδη στην έγκριση της αίτησης. Το γεγονός ότι η εν λόγω απόφαση αφορά προπαρασκευαστική μαρτυρία είναι κάτι που κατά την κρίση μου σαφώς διαφοροποιεί την εν λόγω υπόθεση από την παρούσα, λόγω της απουσίας της δυνατότητας άμεσης και ζωντανής αντεξέτασης, κάτι που σαφώς δεν υφίσταται στην παρούσα και που αποτελεί παράγοντα τον οποίο θα κληθεί το Δικαστήριο να συνυπολογίσει. Σε κάθε περίπτωση τόσο η Annas Makris όσο και η απόφαση Μαρίας Περσιάνη κ.α. ν. CHRISTOS HADJIPANAYI LIMITED, Αρ. Αίτησης: Ε17/2021, 28/9/2023, στην οποία επίσης τέθηκαν ανάλογοι προβληματισμοί αποτελούν, πρωτόδικες αποφάσεις που δεν δεσμεύουν το παρόν Δικαστήριο.
41. Συνεπώς, επιλέγω να ακολουθήσω τα όσα συνδυαστικά λέχθηκαν στην απόφαση της πλειοψηφίας Ανδρέας Δράκου (ανωτέρω), και στην απόφαση Udruzena Beogradska Banka (ανωτέρω), από τις οποίες καταδεικνύεται η ευελιξία και προθυμία των Δικαστηρίων ώστε να μην θεωρείται η ανυπαρξία ειδικών κανονισμών ή ο μη επαρκής προσδιορισμός των λεπτομερειών και των διευθετήσεων για λήψη της μαρτυρίας καταλυτικής σημασίας στο βαθμό που αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αποστέρηση δικαιωμάτων που ο νομοθέτης έκρινε ότι θα έπρεπε να ενταχθούν στην Κυπριακή έννομη τάξη.
42. Αντίθετη θεώρηση των πραγμάτων και τυχόν απόρριψη του αιτήματος για τους ως άνω λόγους θα αποτελούσε επιδοκιμασία από το Δικαστήριο μιας αδικαιολόγητα περιοριστικής ερμηνείας και εφαρμογής του άρθρου 36Α με πρακτικό αποτέλεσμα την κατάργηση του αντικειμένου και του σκοπού που εξυπηρετεί η εν λόγω πρόνοια που στοχεύει να εξασφαλίσει και να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της δικαιοσύνης, κάτι που ουδόλως συνάδει με την εκσυγχρονιστική πορεία στην οποία έχει πλέον τεθεί το Δικαστικό μας σύστημα. Ως εκ τούτου οι σχετικοί λόγοι ένστασης απορρίπτονται και δεν αποτελούν κατ΄ ουδένα λόγο εμπόδιο στην εξέταση της ουσίας της Αίτησης.
Συμφέρον της Δικαιοσύνης
43. Η πρώτη προϋπόθεση που θέτει το άρθρου 36(Α) του Κεφ.9 πληρείται, καθότι ο καθηγητής Shaw διαμένει στο Ηνωμένο Βασίλειο και συνεπώς παραμένει να εξεταστεί κατά πόσο η έγκριση του αιτήματος είναι προς το συμφέρον της δικαιοσύνης έννοια την οποία έχω αδρομερώς αναπτύξει πιο πάνω και η οποία θα τύχει περαιτέρω ανάλυσης στην παρούσα ενότητα.
44. Οι συνήγοροι με έχουν παραπέμψει σε αριθμό πρωτόδικων αποφάσεων των Κυπριακών Δικαστηρίων και το Δικαστήριο έχει το ίδιο ανατρέξει σε αριθμό Αγγλικών αποφάσεων στις οποίες έτυχαν εξέτασης παρόμοια νομοθετήματα με το άρθρο 36Α και έτυχε ερμηνείας η «έννοια συμφέρον της δικαιοσύνης» για να αποκομίσει καθοδήγηση στην εφαρμογή του. Από τις εν λόγω αποφάσεις καθίσταται σαφές ότι η λήψη μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα και δεν ενδείκνυται η όποια ευκολία που παρέχει η προσκόμιση μαρτυρίας με αυτό τον τρόπο σε ένα μάρτυρα στην δικαιοδοσία όπου διαμένει, σε αντιδιαστολή με τα έξοδα και τον χρόνο που θα αναλώσει για να προσέλθει ενώπιον των Κυπριακών Δικαστηρίων, να επιτάσσει ή να δικαιολογεί δίχως άλλο την έγκριση ενός τέτοιου αιτήματος. Στα πλαίσια εξακρίβωσης του κατά πόσο η έγκριση του αιτήματος θα είναι προς το συμφέρον της Δικαιοσύνης, το Δικαστήριο εξετάζει, μεταξύ άλλων, την προθυμία του επιδιωκόμενου μάρτυρα να δώσει τη μαρτυρία τους μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης, την μαρτυρία σε σχέση με το ζήτημα, το είδος, φύση και σημασία της μαρτυρίας του σε συνάρτηση με τα επίδικα θέματα, την αναγκαιότητα φυσικής παρουσίας τους κατά τη δίκη και το κατά πόσον η παράθεση της μαρτυρίας με τον τρόπο που ζητείται, ενδεχομένως, να τείνει να αποτρέψει τον καθ’ ου η αίτηση από του να την αμφισβητήσει αποτελεσματικώς χωρίς τα πιο πάνω να αποτελούν εξαντλητική παράθεση παραγόντων.
45. Από τις αποφάσεις στις οποίες το Δικαστήριο έχει ανατρέξει, προκύπτει και πρέπει να αναγνωριστεί ότι η προσκόμιση μαρτυρίας με αυτό τον τρόπο δεν είναι η ιδανικότερη συγκριτικά με την προσκόμιση μαρτυρίας με φυσική παρουσία στο Δικαστήριο, καθότι ο βαθμός ελέγχου που μπορεί να ασκήσει ένα δικαστήριο σε ένα μάρτυρα που προσκομίζει μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης είναι πιο περιορισμένος και σε κάποιο βαθμό περιορίζεται η αμεσότητα με την οποία το Δικαστήριο μπορεί να μελετήσει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του εν λόγω μάρτυρα κατά την προσκόμιση της μαρτυρίας του. Εντούτοις, η απόφαση για χρήση ή μη της εν λόγω τεχνολογικής δυνατότητας εξαρτάται πάντα από τα συγκεκριμένα γεγονότα και ιδιαιτερότητες σε συνάρτηση με την φύση της μαρτυρίας που υπάρχει πρόθεση να προσκομιστεί. Το ζήτημα όπως τέθηκε στην Αγγλική απόφαση Three Mile Inn Ltd v Daley (Liquidator of New Northumbria Hotel Ltd) [2012] EWCA Civ 970 ως εξής: «However, it is, in my view, incumbent on the court to ensure that such a direction is made for a good reason and serves a legitimate aim.»
46. Η πλευρά της Καθ’ ης η Αίτηση επιχειρηματολόγησε σθεναρά ότι αν επιτραπεί στον κο Khaw να προσκομίσει μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης θα τύχει δυσμενούς επηρεασμού διότι με αυτό τον τρόπο δεν θα τεθούν τα μέρη επί ίσων όρων και η διαδικασία θα απωλέσει τον ζωντανό της χαρακτήρα και κατ’ επέκταση το Δικαστήριο δεν θα είναι στην ίδια καλή θέση να αξιολογήσει τους μάρτυρες και να μελετήσει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του μάρτυρα, όπως εάν οι μάρτυρες έρχονταν να καταθέσουν στην αίθουσα του Δικαστηρίου. Έχω συνεκτιμήσει την εν λόγω θέση την οποία όμως έχω αποφασίσει να απορρίψω. Το πρώτο που πρέπει να λεχθεί είναι ότι η απόδοση υπέρμετρης βαρύτητας στα εξωτερικά χαρακτηριστικά και η εντύπωση που αποκομίζει το Δικαστήριο ενέχει κινδύνους και δεν αποτελεί αυταπόδεικτο γνώρισμα της φιλαλήθειας ή ανειλικρίνειας (Γεναγρίδη ν. Εργολάβοι Οικοδομών Κώστας Παναγή & ΝΑΠ Γεωργιάδης ΔΕΠΕ, ΠΕ 416/12, ημερ. 15.4.2016, και ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΕΟΚΛΕΟΥΣ v. ΚΩΣΤΑ ΘΕΟΔΟΤΟΥ, Πολιτική Έφεση Αρ. 40/2014, 8/6/2022), ECLI:CY:AD:2022:D243.
47. Περαιτέρω, ήδη από το 2005 όπου η τεχνολογία δεν ήταν ανεπτυγμένη στο βαθμό που βρίσκεται σήμερα στην Αγγλική απόφαση του House of Lords Polanski v Conde Nast [2005] 1 WLR 637, επιτράπηκε σε πρόσωπο που ήταν φυγόδικος και για τον οποίο υπήρχε κίνδυνος σύλληψης να δώσει μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης, αν και σύμφωνα με τα γεγονότα της εν λόγω υπόθεσης θα υπήρχε έντονη και εξαντλητική αντεξέταση. Ειδικότερα, λέχθηκαν τα εξής σχετικά:
"[13] Improvements in technology enable Mr Polanski's evidence to be tested as adequately if given by [video conferencing facilities] as it could be if given in court. Eady J, an experienced judge, said that cross- examination takes place "as naturally and freely as when a witness is present in the court room". Thomas LJ said in his recent experience as a trial judge, giving evidence by VCF is a "readily acceptable alternative" to evidence in person and an "entirely satisfactory means of giving evidence" if there is sufficient reason for departing from the normal rule that.
[80] ………………..the Civil Procedure Rules 1998 are part of a new approach to civil litigation in this country. The court is in charge of how the dispute which the parties have put before it is to be decided. Technicalities which prevent the court from getting the best picture it can of the case are so far as possible to be avoided. The court is to be trusted to evaluate the weight of the relevant evidence for itself. The evidence is to be given in the most efficient and economical way consistent with the object of doing justice between the parties. New technology such as VCF is not a revolutionary departure from the norm to be kept strictly in check but simply another tool for securing effective access to justice for everyone. If we had a rule that people such as the Appellant were not entitled to access to justice at all, then of course that tool should be denied him. But we do not and it should not.”-
(η έμφαση είναι του παρόντος Δικαστηρίου)
48. Πέραν των πιο πάνω, αναφέρω ότι συνεπεία της πανδημίας του κορωνοϊού (covid-19) υπήρξε ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας ειδικά στον τομέα της χρήσης τεχνολογίας με την οποία επιτυγχάνεται η μετάδοση εικόνας και ήχου. Όπως προκύπτει από αριθμό δημοσιευμένων αποφάσεων αριθμός δικαιοδοσιών διεξήγαγαν τις δικαστικές τους διαδικασίες ακόμη και εξ ολοκλήρου μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης, με την χρήση λογισμικού ηλεκτρονικών υπολογιστών και ενδεικτικά αναφέρω το Zoom, Microsoft Teams, Skype, με αποτέλεσμα να υπάρχει εκτενής εξοικείωση στην χρήση των εν λόγω προγραμμάτων στην λήψη μαρτυρίας.
49. Περαιτέρω στην πρωτόδικη Αγγλική απόφαση Freeman v Pennine Acute Hospitals NHS Trust [2021] EWHC 3378 (QB) λέχθηκαν τα εξής σε σχέση με την λήψη μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης:
“11. Firstly, speaking as a Designated Civil Judge, I was extremely experienced in remote trials both of Fast Track and Multi Track claims during the Pandemic, including cases where credibility and reliability were central issues. I am entirely satisfied that if technology works, it is an entirely appropriate means of hearing evidence under detailed and intensive credibility cross-examination. I also sit in the Crown Court where cross-examination by video link in trials of sexual allegations is almost universal.
Similar views have been expressed during the Pandemic, including by Johnson J in SC v Southampton NHS [2020] EWHC 1445 (QB) , a clinical negligence case (although that was the height of the first lockdown when the issue was attendance at court generally, which he found could be arranged). SC was cited very recently in allowing a witness with an underlying health condition not to travel to the UK to give evidence on an allegation of forgery: Rahbarpour v Said [2021] 11 WLUK 159 . DHCJ Ambrose there rightly observed that whether to permit evidence remotely was a matter for the court's discretion in the light of the overriding objective, fairness and efficiency, and the need for equality of arms between the parties under ECHR art.6.”
(η έμφαση είναι του παρόντος Δικαστηρίου)
50. Είμαι της άποψης ότι οι ραγδαίες τεχνολογικές αναπτύξεις της τελευταίας εικοσαετίας στον τομέα της μετάδοσης εικόνας και ήχου είναι τέτοιες που επιτρέπουν στο Δικαστήριο να λάβει μαρτυρία με όσο το δυνατό πλησιέστερο τρόπο ωσάν η μαρτυρία να δινόταν δια ζώσης στο Δικαστήριο. Συνεπώς, κρίνω ότι εξέταση και αντεξέταση μαρτύρων μπορεί να πραγματοποιηθεί όπως λέχθηκε και στην απόφαση Polanski, ότι η αντιπαράθεση μπορεί να πραγματοποιηθεί "as naturally and freely as when a witness is present in the court room" και ότι ο συγκεκριμένος τρόπος προσκόμισης μαρτυρίας είναι ένα "readily acceptable alternative". Ως εκ τούτου, κατά την κρίση μου προκύπτει ότι οι σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες έχουν ελαχιστοποιήσει αν και δεν έχουν εξαλείψει τους όποιους προβληματισμούς υπήρχαν στο παρελθόν όταν εξετάζονταν παρόμοια αιτήματα και συνεπώς μπορεί να λεχθεί ότι η πλάστιγγα από τουλάχιστο τεχνολογικής δυνατότητας, κλίνει υπέρ της χρήσης της εικονοτηλεδιάσκεψης, νοουμένου ότι παρέχονται επαρκείς λόγοι που δικαιολογούν την απόκλιση από τον κανόνα ότι οι μάρτυρες πρέπει να προσκομίζουν δια ζώσης την μαρτυρία τους.
51. Επισημαίνω ότι κατά την λήψη μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης αναμένεται ότι η αναμετάδοση της εικόνας και του ήχου θα είναι τέτοιας ικανοποιητικής ποιότητας. Σε αντίθετη περίπτωση το Δικαστήριο φυσικά θα συνυπολογίσει το εν λόγω ζήτημα και ούτε θα υπάρχει έκπτωση στο ζήτημα της αξιολόγησης σε βάρος των δικαιωμάτων της Καθ’ ης η Αίτηση. Επιπλέον, στην περίπτωση που προκύψουν τεχνικές δυσκολίες που οδηγούν σε αποτυχία δημιουργίας σύνδεσης τότε ο εκάστοτε διάδικος που επιλέγει να βασιστεί σε ένα μάρτυρα που θα παρέχει την μαρτυρία του μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης πρέπει να αναλογιστεί ότι τυχόν αποτυχία σύνδεσης ενδέχεται να ισοδυναμεί με αποτυχία παρουσίασης του μάρτυρα, όπως όταν ο μάρτυρας αποτυγχάνει να εμφανιστεί με φυσική παρουσία την ημέρα της ακρόασης και αυτό είναι ένα ρίσκο που φέρει αποκλειστικά ο διάδικος.
52. Από τα όσα περιορισμένα έχουν αναφερθεί υπό μορφή μαρτυρίας δεν διαφαίνεται ότι με την προσκόμισης μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης (μέσω του λογισμικού Zoom), θα επηρεαστεί µε οποιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα της Καθ’ ης η Αίτηση για πλήρη και αποτελεσματική αντεξέταση ή ότι δεν υφίστανται τα αναγκαία εχέγγυα ότι η διαδικασία θα εξελιχθεί εντός των ορίων της δικαστικής εξουσίας καθότι εναπόκειται στο Δικαστήριο να διασφαλίσει κάτι τέτοιο σύμφωνα και με τους όρους που θα τεθούν από αυτά. Παρά ταύτα, όπως έχω αναφέρει αν στην πορεία το Δικαστήριο διαπιστώσει κάτι τέτοιο το Δικαστήριο δεν θα διστάσει και απεναντίας έχει υποχρέωση να διαφυλάξει τα δικαιώματα της Καθ’ ης η Αίτηση αναφορικά µε τη δίκαιη δίκη. Η ευρύτερη συζήτηση για την λήψη μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα στο οποίο εξισορροπούνται αριθμός παραγόντων. Επί του παρόντος, τα όσα έχουν αναφερθεί είναι αρκετά για να καταστεί αντιληπτό ότι η λήψη μαρτυρίας μέσω είκονοτηλεδιάσκεψης δύναται να είναι ένα ικανοποιητικό υποκατάστατο χωρίς να παραγνωρίζω ότι η διεξαγωγή μιας δια ζώσης ακρόασης είναι για να χρησιμοποιήσω αγγλική ορολογία «the golden standard» όχι μόνο σε σχέση με την ποιότητα τυχόν αντεξέτασης, αλλά λαμβάνοντας υπόψη ευρύτερους παράγοντες όπως την υποστήριξη που μπορεί να έχουν οι διάδικοι από τους δικηγόρους τους κατά την ακροαματική διαδικασία αλλά και κατά πόσο η διεξαγωγή της δικαστικής διαδικασίας θα γίνει επαρκώς σεβαστή στο σύνολο της από όλους τους εμπλεκόμενους.
53. Στην παρούσα υπόθεση ο λόγος που προβάλλεται για να δοθεί μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης είναι ο ισχυρισμός περί ύπαρξης αντικειμενικής αδυναμίας του κου Khaw να προσέλθει, ένεκα του βεβαρυμμένου επαγγελματικού του προγράμματος και τις εβδομαδιαίες υποχρεώσεις του και ότι σε περίπτωση που ταξιδέψει θα επηρεαστούν αριθμός τρίτων προσώπων (παιδιών) τον οποίο επισκέπτονται για εξετάσεις και εγχειρίσεις σχετικά με παιδικό γλαύκωμα. Στις πλείστες αποφάσεις που έχω παραπεμφθεί αλλά και εντοπίσει προβάλλονταν κατά κύριο λόγο θέματα υγείας ή ζητήματα φυγοδικίας (Polanski ανωτέρω) ή άλλα ζητήματα που σχετίζονταν με πιθανή παραβίαση νομοθετημάτων ως λόγοι μη προσέλευσης. Προφανώς το παρόν Δικαστήριο δεν καλείται να εξετάσει ανάλογα δυσεπίλυτα νομικά και ηθικά ερωτήματα ανάλογα με αυτά που κλήθηκε το Αγγλικό Δικαστήριο να αποφασίσει στην Polanski (ανωτέρω). Εντούτοις, σημειώνω ότι δεν υπάρχουν ούτε και θα πρέπει να τεθούν εκ προοιμίου ανελαστικές προϋποθέσεις ως προς το τι δύναται να αποτελεί επαρκή λόγο που να δικαιολογεί την άρνηση ή αδυναμία του μάρτυρα να παρουσιαστεί ενώπιον του Δικαστηρίου και η Αγγλική νομολογία προκρίνει μια διασταλτική ερμηνεία (Rowland and another v. Bock and another (2002) 4 All.E.R 370), κάτι που θεωρώ ότι πρέπει να ακολουθήσει και το παρόν Δικαστήριο, καθότι ο απώτερος σκοπός που εξυπηρετεί το άρθρο 36Α είναι η απόδοση της δικαιοσύνης.
54. Πολύ πρόσφατα στην πρωτόδικη απόφαση Lucy Rebecca Williams v. NISSI BOAT WATER SPORTS LIMITED, Αγωγή 543/2016, απόφαση ημερομηνίας 09/04/2024, μεταξύ άλλων, κρίθηκε ότι το βεβαρημένο επαγγελματικό πρόγραμμα του προτεινόμενου μάρτυρα αποτελούσε επαρκής αιτιολογία σε συνάρτηση φυσικά με τα υπόλοιπα περιστατικά της υπόθεσης και τη φύση της μαρτυρίας του, που δικαιολογούσε την έγκριση ανάλογου αιτήματος για προσκόμιση μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης. Συγκεκριμένα, στην εν λόγω απόφαση λέχθηκαν τα εξής χρήσιμα ως προς την ευρύτερη διάσταση του ζητήματος με τα οποία συμφωνώ πλήρως «ας σημειωθεί ότι σαν κράτος έχουμε πλέον εκσυγχρονίσει τους θεσμούς πολιτικής δικονομίας ώστε να δίδονται εργαλεία σε όλους τους παράγοντες της δίκης για σύγχρονη, αποτελεσματική, ποιοτική και ταχεία απονομή της δικαιοσύνης αναλόγως της σοβαρότητας που παρουσιάζει η υπόθεση, η οποία θα συμβαδίζει με την εξέλιξη και ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης ανά το παγκόσμιο»
55. Προτού προχωρήσω να εξετάσω τον λόγο που προβάλλεται περί αδυναμίας παρουσίας του κου Khaw, είμαι της άποψης ότι τα γεγονότα που πλαισιώνουν την παρούσα Αίτηση δικαιολογούν την υιοθέτηση μιας ελαφρώς διαφορετικής και λιγότερο αυστηρής προσέγγισης από αυτή που θα ακολουθείτο αν το πρόσωπο που αιτείτο την προσκόμιση μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης ήταν ο ίδιος ο ενάγοντας, στα πλαίσια εξέτασης των λόγων τους οποίους ο εκάστοτε αιτητής επικαλείται για έγκριση ανάλογης αίτησης.
56. Η διαφοροποίηση έγκειται πρώτα από όλα στο γεγονός ότι είναι συνεπεία των ενεργειών του εκάστοτε ενάγοντα που προωθήθηκε μια δικαστική διαδικασία σε δικαιοδοσία που ο ίδιος επέλεξε και είναι λόγω δικών του ενεργειών που βρίσκεται ο εναγόμενος ενώπιον του Δικαστηρίου και άρα δεν μπορεί αβασάνιστα να τίθεται οποιοσδήποτε προσωπικός ή ιδιωτικός λόγος, (όπως η αδυναμία του να ανταποκριθεί στο χρόνο ή τα έξοδα τέτοιου ταξιδιού για θεμελίωση ενός τέτοιου αιτήματος). Επιπλέον, σε περιπτώσεις όπου ένας μάρτυρας δεν είναι εξαναγκάσιμος να προσέλθει ενώπιον του Δικαστηρίου, όπως στην παρούσα, όμως εκφράζει προθυμία να προσκομίσει μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης η οποία είναι τέτοιας φύσεως και που τυχόν αποκλεισμός της δυνατότητας προσκόμισης της θα δημιουργούσε αναλογικώς, πολύ μεγαλύτερη αδικία στον εκάστοτε αιτητή από εκείνη που θα μπορούσε να προκληθεί στον καθ΄ ου η αίτηση στον τρόπο παρουσίασης της μαρτυρίας που επιθυμεί να προσκομίσει, ένα τέτοιο αίτημα θα πρέπει να εξετάζεται με μια πιο θετική προσέγγιση νοουμένου πάντοτε ότι δεν υπάρχουν άλλοι παράγοντες που να συνηγορούν υπέρ της απόρριψης ενός τέτοιου αιτήματος. Με άλλα λόγια το Δικαστήριο πρέπει να εξετάσει και να αποφανθεί κατά πόσο οι λόγοι για τους οποίους υποβλήθηκε το αίτημα είναι προς το συμφέρον της Δικαιοσύνης.
57. Το Δικαστήριο όπως έχει επεξηγηθεί έχει αναμφισβήτητα μια ευρεία διακριτική εξουσία στην έγκριση της παρούσας Αίτησης που αποτελεί μια έκφανση της εξουσίας ενεργού διαχείρισης των υποθέσεων ενώπιον του και όλα εξαρτώνται από τις περιστάσεις της υπόθεσης και τον τρόπο με τον οποίο ο Δικαστής διακρίνει την κατεύθυνση που ενδέχεται να ακολουθήσει η υπόθεση λαμβάνοντας υπόψη τις όποιες ενδεχόμενες δυσκολίες μπορεί να προκύψουν νοουμένου ότι τέτοιο διάταγμα θα εξυπηρετεί τον πρωταρχικό σκοπό. Αποδέχομαι φυσικά ότι δύναται να υπάρξουν περιπτώσεις όπου ένα Δικαστήριο θα είναι ορθότερο να απορρίψει τέτοιο αίτημα όπου για παράδειγμα η μαρτυρία του προτεινόμενου μάρτυρα είναι καίριας σημασίας και αναμένεται να είναι πολύ εκτενής, ή το Δικαστήριο θα κληθεί να αποφασίσει επί αριθμό αμφισβητουμένων πραγματικών γεγονότων, ανάλογα και με την πολυπλοκότητα των ισχυρισμών που προβάλλονται ή όπου για παράδειγμα η αναφορά και εξέταση εγγράφων είναι τέτοιας έκτασης που καθιστά την διεκπεραίωση της διαδικασίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης ανέφικτη. Εναπόκειται στο Δικαστήριο να ικανοποιηθεί επιδεικνύοντας την πρέπουσα προσοχή και λαμβάνοντας υπόψη την φύση και τα γεγονότα της υπόθεσης, ότι μπορεί να διαχειριστεί κατάλληλα την διαδικασία διασφαλίζοντας το αξιόπιστο της δικαστικής διαδικασίας και των δικαιωμάτων των διαδίκων.
58. Εξετάζοντας την ουσία των θέσεων των Αιτητών, δεν παραγνωρίζω ότι η μαρτυρία των Αιτητών, ήτοι ότι ο κος Khaw αδυνατεί να προσέλθει να δώσει μαρτυρία, τίθεται με κάποια γενικότητα και ενδεχομένως να μπορούσε να είχε προσκομισθεί καλύτερη μαρτυρία σε σχέση με το εν λόγω ζήτημα, είτε με επισύναψη του προγράμματος του γιατρού Khaw καθώς και άλλων αποδεικτικών αλλά και μαρτυρία προς υποστήριξη της Αίτησης από τον ίδιο. Εντούτοις, αποδέχομαι ότι η εν λόγω μαρτυρία ως έχει και που δεν αμφισβητήθηκε, φαίνεται να επιτρέπει την κατάληξη ότι υπάρχει αδυναμία αν μη τι άλλο να προσέλθει στο Δικαστήριο ο κος Khaw στο εγγύς μέλλον ή εν πάση περιπτώσει εντός χρονικού διαστήματος που να διαφυλάσσει και το δικαίωμα της Καθ΄ ης η Αίτηση να διεκπεραιωθεί η δικαστική διαδικασία το συντομότερο. Η αδυναμία του κου Khaw στην παρούσα Αίτηση εξετάστηκε όχι τόσο με αναφορά στο ευχερές ή μη του ιδίου να προσκομίσει μαρτυρία από το Ηνωμένο Βασίλειο αλλά στις αλυσιδωτές συνέπειες που η απουσία του θα ενέχει για τους ασθενείς του, οι οποίοι σύμφωνα και με την μαρτυρία ταξιδεύουν από αριθμό δικαιοδοσιών για να τύχουν εξέτασης και εγχείρησης από τον ίδιο για μια σοβαρή πάθηση όπως είναι το παιδικό γλαύκωμα.
59. Πέραν των πιο πάνω, προτού προχωρήσω στην ανάλυση των υπόλοιπων παραγόντων που συνυπολογίζονται σε αιτήσεις όπως η παρούσα, κρίνω ορθό να υπενθυμίσω τον ρόλο εμπειρογνωμόνων και του Δικαστηρίου για θέματα που αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής γνώσης, όπως αυτά πρόσφατα επαναλήφθηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο στην απόφαση Α.Α.Ι ν. Χρυσοστόμου, Πολιτική Έφεση 298/2014, ημερομηνίας 14/12/2023.:
«Ο νόμος και η πρακτική, υπαγορεύουν ότι, το δικαστήριο, δεν είναι επιτρεπτό να ενεργεί το ίδιο ως πραγματογνώμονας, σε σχέση με θέματα που αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής γνώσης, ώστε να μην εμπίπτουν στη γνώση του κοινού ανθρώπου, (βλ. Μακρίδης ν. Dharaghji κ.α. (1990) 1 Α.Α.Δ. 1013, σελίδα 1021). Όταν δε, για να διαπιστώσει τα γεγονότα υπόθεσης που εκδικάζεται ενώπιον του, πρέπει να βασιστεί στη μαρτυρία πραγματογνώμονα μάρτυρα, την αξιολογεί πρώτα, ως προς την αξιοπιστία της, με βάση τους συνήθεις κανόνες απόδειξης. Ακολούθως την κατανοεί. Αφού βεβαιωθεί και για τούτο, με τη γνώση που θα έχει πλέον αποκτήσει, προβαίνει σε ευρήματα επί των γεγονότων που αφορούν την ιατρική πτυχή της. Όπως, ακριβώς, έχει λεχθεί, ο πραγματογνώμονας παρέχει στο Δικαστήριο την αναγκαία επιστημονική γνώση, ώστε να κατανοήσει, το ίδιο, δεδομένα επιστημονικού περιεχομένου, που έχουν τεθεί ενώπιον του, προκειμένου να καταλήξει στη δική του ανεξάρτητη κρίση σε σχέση με συγκεκριμένη πτυχή της υπόθεσης, (βλ. Πιττάλης κ.α. ν. Ianira Entr. Ltd κ.α. (1997 1 Α.Α.Δ. 184, Κοινοτικό Συμβ. Ομόδους ν. Κονναρή (2011) 1 Α.Α.Δ. 2298 και Μελικίδης ν. Παπαγεωργίου κ.α. (2013) 1 Α.Α.Δ. 832)».
60. Περαιτέρω, σε σχέση με την αξιολόγηση της μαρτυρίας εμπειρογνωμόνων είναι καλά νομολογημένο ότι η εκτίμηση της μαρτυρίας τους διαφέρει από την αντιμετώπιση άλλων μαρτύρων ως προς το ότι η συμπεριφορά τους στο εδώλιο του μάρτυρα δεν έχει τόση σπουδαιότητα για τη διαπίστωση της αξιοπιστίας τους παρόλο που παραμένει ένα από τα στοιχεία για να βρεθεί η αξία της γνώμης τους (Star Fiberglass Ltd v. Elueda Trading Ltd (1992) 1(B) Α.Α.Δ. 875], Χρυσοστόμου Χριστάκης ν. Πέτρου Σοφοκλέους και Άλλων (2014) 1 ΑΑΔ 1985 και Π. Ε. ν. K R U, Έφεση Αρ. 23/2018, 3/12/2019).
61. Κρίνω ορθό να επισημάνω ότι η παρούσα υπόθεση δεν αφορά την συνήθη υπόθεση όπου προβάλλονται σωρεία αμφισβητούμενων πραγματικών γεγονότων για τα οποία το Δικαστήριο θα κληθεί να προβεί σε ανάλογα ευρήματα αξιοπιστίας των μαρτύρων επί αυτών, όπου ενδεχομένως η ανάγκη προσκόμισης της δυνατότητας δια ζώσης αντεξέτασης να υπερτερούσε έναντι των υπόλοιπων παραγόντων. Απεναντίας, από τα επίδικα ζητήματα, όπως αυτά προκύπτουν από τα δικόγραφα, διαφαίνεται ότι η μαρτυρία των εμπειρογνωμόνων οι οποίοι θα καταθέσουν εκ μέρους των διαδίκων θα είναι και αυτή που θα διαδραματίσει τον πρωτεύσαντα ρόλο στην έκβαση της παρούσας και που θα επιτρέψει στο Δικαστήριο να καταλήξει στα δικά του ανεξάρτητα συμπεράσματα. Συγκεκριμένα, το κρίσιμο ερώτημα που θα κληθεί να απαντήσει το Δικαστήριο από άποψη πραγματικών γεγονότων, είναι κατά πόσο ο Ενάγοντας 2 πάσχει ή όχι εκ γενετής από παιδικό γλαύκωμα.
62. Ως εκ τούτου, καθίσταται αντιληπτό ότι η μαρτυρία του κου Khaw είναι αναγκαία για την προώθηση της υπόθεσης κάτι που θα επιτρέψει στο Δικαστήριο να λάβει μαρτυρία για το παιδικό γλαύκωμα που αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής γνώσης που φυσικά δεν εμπίπτει στη γνώση του κοινού ανθρώπου από πρόσωπο που εξέτασε και χειρούργησε τον Ενάγοντα 2. Ανεξαρτήτως του τρόπου που θα τύχει η εν λόγω μαρτυρία αξιολόγησης και αποδοχής η αποστέρηση του δικαιώματος προσκόμισης της μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης, υπό τις περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης, μπορεί να χαρακτηρισθεί ως στέρηση του δικαιώματος των Αιτητών να προβάλλουν τις αξιώσεις τους ενώπιον του Δικαστηρίου και να καλέσουν τους μάρτυρες που αυτοί επιθυμούν.
63. Οι ως άνω αναφορές στην φύση της μαρτυρίας του κου Khaw και της διασύνδεσης της με τα επίδικα ζητήματα που θα κληθεί να απαντήσει το Δικαστήριο απαντούν πιστεύω σε ικανοποιητικό βαθμό και την θέση της Καθ’ ης η Αίτηση ότι αν εγκριθεί η παρούσα Αίτηση η Καθ΄ ης η Αίτηση θα τύχει άνισης μεταχείρισης. Δηλαδή δεν θεωρώ ότι η φύση της μαρτυρίας που θα προσκομίσει ο κος Khaw σε συνάρτηση με τα επίδικα ζητήματα της παρούσας και με τον τρόπο εξέτασης της συμπεριφοράς ενός τέτοιου μάρτυρα για σκοπούς αξιολόγησης της μαρτυρίας του είναι τέτοια που επιτάσσουν ότι αυτή πρέπει να δοθεί με φυσική παρουσία. Δεν εξυπακούεται ότι δεν είναι προς το συμφέρον της δικαιοσύνης αν κάποιος μάρτυρας της μιας πλευράς προσκομίσει μαρτυρία μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης, ενώ όλοι οι μάρτυρες της άλλης πλευράς θα προσκομίσουν μαρτυρία με φυσική παρουσία. Όπως έχει ήδη λεχθεί ανωτέρω, στα πλαίσια προσκόμισης μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης δύναται να υπάρχει σθεναρή και ουσιαστική αντεξέταση κάτι που θα έχει την ευκαιρία να πράξει η πλευρά της Καθ’ ης η Αίτηση.
64. Επιπλέον, στα πλαίσια εξέτασης της παρούσας Αίτησης συνυπολογίζεται και το γεγονός ότι οι ιατρικές εκθέσεις του κου Khaw έχουν ήδη κατατεθεί ως τεκμήρια σε προηγούμενο στάδιο της διαδικασίας και συνεπώς η φερόμενη γνώση της Καθ’ ης η Αίτηση επί αυτών ενδεχομένως να μειώσει την έκταση των όποιων πιθανών δυσχερειών.
65. Αναφορικά με το θέμα της καθυστέρησης στην προώθηση της παρούσας Αίτησης δεν διαβλέπω ότι με τυχόν έγκριση του αιτήματος θα προκληθεί οποιαδήποτε ιδιαίτερη καθυστέρηση στην ολοκλήρωση της διαδικασίας, όπως εισηγείται η πλευρά της Καθ’ ης η Αίτηση. Από το χρόνο που ξεκίνησε η υπόθεση έχουν καταθέσει ήδη 3 μάρτυρες και έχουν αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό οι δικάσιμοι που είχε ορίσει το Δικαστήριο. Εντούτοις, είναι ορθό να αναφερθεί ότι σύμφωνα με την μαρτυρία και το μέχρι σήμερα ιστορικό της διαδικασίας, σίγουρα δεν υπήρξε η δέουσα επικοινωνία και συνεννόηση μεταξύ των Αιτητών και του κου Khaw ως προς τις διευθετήσεις για προσκόμιση της μαρτυρίας του.
66. Ομολογουμένως, συμφωνώ με την πλευρά της Καθ’ ης η αίτηση ότι οι Αιτητές όφειλαν να είχαν ξεκαθαρίσει το ζήτημα της προσκόμισης μαρτυρίας από τον εν λόγω εμπειρογνώμονα κατά τρόπο καταληκτικό και βέβαια πολύ προηγουμένως, αν και δεν παραγνωρίζω ότι οι Αιτητές, σύμφωνα και με τα όσα ανέφερε ο δικηγόρος τους σε προηγούμενη δικάσιμο ενημερώθηκαν μετά την έναρξη της διαδικασίας και αφού είχε ήδη δώσει μαρτυρία η Ενάγουσα 1, ότι ο κος Khaw θα αδυνατούσε να παρουσιαστεί ενώπιον του Δικαστηρίου (αντλώ πληροφόρηση από τον φάκελο του Δικαστηρίου - Γεωργίου ν. Οργανισμού Χρηματοδοτήσεως Τραπέζης Κύπρου Λτδ (Αρ. 2), (1999) 1 Α.Α.Δ. 1938). Η ορθή διάσταση του ζητήματος, όπως την έχει θέσει και η πλευρά της Καθ’ ης η Αίτηση, είναι ότι η προσκόμιση μαρτυρίας και δη εμπειρογνώμονα είναι ευθύνη και καθήκον του διαδίκου που επιθυμεί να την προσκομίσει και ανάλογα αιτήματα προσκόμισης μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης πρέπει να υποβάλλονται έγκαιρα. Προσθέτω ότι και οι εμπειρογνώμονες που αποδέχονται να προσκομίσουν μαρτυρία σε μια δικαστική διαδικασία οφείλουν να γνωρίζουν ότι αναμένεται από αυτούς να προσέλθουν στο Δικαστήριο να προσκομίσουν την μαρτυρία τους με φυσική παρουσία και να μην αφήνουν εκτεθειμένους αυτούς που τους έχουν δώσει σχετικές οδηγίες. Σε κάθε περίπτωση δεν θεωρώ ότι αυτή η ασυνεννοησία μεταξύ είναι τέτοιας μορφής ώστε να αποβεί μοιραία για έγκριση της παρούσας Αίτησης, όταν αυτό συνυπολογιστεί με τα όσα προηγουμένως έχω αναφέρει.
67. Έχοντας αναλύσει εκτενώς όλους τους πιο πάνω παράγοντες καταλήγω ότι η προσκόμιση μαρτυρίας του κου Khaw μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης είναι προς το συμφέρον της δικαιοσύνης, συνάδει με την άσκηση της εξουσίας του Δικαστηρίου για ενεργή διαχείριση υποθέσεων και η χρήση της θα είναι ωφέλιμη για την δίκαιη και αποτελεσματική διεκπεραίωση της υπό εξέλιξη δικαστικής διαδικασίας.
68.Για όλους τους πιο πάνω λόγους που προσπάθησα να εξηγήσω, εκδίδεται διάταγμα με το οποίο επιτρέπεται η προσκόμιση μαρτυρίας μέσω εικονοτηλεδιάσκεψης δια του λογισμικού Zoom σε ημερομηνία και ώρα που θα καθορίσει το Δικαστήριο, μετά που θα ακούσει την διαθεσιμότητα των μερών και σύμφωνα με τους όρους που θα επιβάλει το Δικαστήριο, αφού ακούσει προηγουμένως τις θέσεις τους επί αυτών. Οι Αιτητές καθίστανται υπεύθυνοι για σκοπούς υλοποίησης των όρων που θα τεθούν από το Δικαστήριο και θα επωμιστούν οποιαδήποτε έξοδα που σχετίζονται με την εφαρμογή του εν λόγω διατάγματος. Αναφορικά με τα έξοδα της παρούσας αίτησης ενόψει και του χρονικού σημείου στο οποίο υποβλήθηκε η παρούσα Αίτηση και παρά την επιτυχία της Αιτήτριας κρίνω ορθότερο όπως η κάθε πλευρά επωμιστεί τα δικά της έξοδα. Σε αυτό το σημείο δεν θα δοθούν οποιεσδήποτε οδηγίες προς τον Πρωτοκολλητή για την τέλεση οποιασδήποτε ενέργειας ως το Αιτητικό Β της Αίτησης και συνεπώς το εν λόγω αιτητικό απορρίπτεται.
(Υπ.) ……………………………….
Κ. Πασιαρδής, Ε.Δ.
Πιστό αντίγραφο
Πρωτοκολλητής