(1997) 1 ΑΑΔ 1148
[*1148]18 Σεπτεμβρίου, 1997
[ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΚΡΟΝΙΔΗΣ, Δ/στές]
ΑΡΕΤΟΥΛΛΑ ΜΕΡΑΚΛΗ ΚΑΙ ΑΛΛΟΣ,
Εφεσείοντες,
v.
ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ ΤΑΛΙΩΤΗ,
Εφεσίβλητου.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 9242).
Aποζημιώσεις — Γενικές αποζημιώσεις — Tροχαίο ατύχημα — Θλάση του αυχένα (soft tissue injuries) και μωλώπισμα του δεξιού ώμου — Πλήρης αποθεραπεία σε κάπως μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τη συνήθη περίοδο που χρειάζεται για αποθεραπεία παρόμοιων κακώσεων, λόγω προϋπάρχοντος ιστορικού οστεοαρθριτικών αλλοιώσεων — Επιδίκαση γενικών αποζημιώσεων ΛΚ3.500.- — Εσφαλμένη καθοδήγηση — Οδήγησε σε επιδίκαση μεγαλύτερου ποσού από την αρμόζουσα, εν όψει των σωματικών βλαβών που υπέστη ο εφεσίβλητος, αποζημίωση — Μείωση του επιδικασθέντος ποσού σε ΛΚ1.500.- κατ’ έφεση.
Aποζημιώσεις — Τροχαίο ατύχημα — Ο καθορισμός του ύψους των αποζημιώσεων υπάγεται στην διακριτική ευχέρεια του πρωτόδικου Δικαστηρίου — Αρχές με βάση τις οποίες επεμβαίνει το Εφετείο.
Aποζημιώσεις — Tροχαίο ατύχημα — Kαθορισμός ύψους γενικών αποζημιώσεων — Tάση να ακολουθείται ανοδική πορεία — Πρέπει όμως να περιορίζεται εντός των σωστών πλαισίων της λογικής και δίκαιης αποζημίωσης.
Ο εφεσίβλητος υπέστη σωματικές βλάβες σε τροχαίο ατύχημα που συνέβηκε στη Λεμεσό στις 7.10.87. Όλα τα θέματα μεταξύ των διαδίκων, πλην των γενικών αποζημιώσεων, διευθετήθηκαν κατά την πρωτόδικη διαδικασία.
Κατά την ακρόαση για το θέμα των γενικών αποζημιώσεων, κατατέθηκαν εκ συμφώνου, τέσσερα ιατρικά πιστοποιητικά, με βάση τα οποία το Δικαστήριο κλήθηκε να αποφασίσει το ύψος των γενικών αποζημιώσεων.
[*1149]Στην πρωτόδικη απόφαση, αναφέρεται ότι ο ενάγων έχει ουσιαστικά αποθεραπευθεί και ότι τα ενοχλήματα που έχει οφείλονται βασικά σε εκφυλιστικές οστεοαρθριτικές αλλοιώσεις που προϋπήρχαν του τροχαίου ατυχήματος. Το ποσό το οποίο επιδικάστηκε ως γενικές αποζημιώσεις ήταν ΛΚ3.500-.
Οι δύο λόγοι της έφεσης που προβλήθηκαν, προσβάλλουν πρώτο το ύψος των αποζημιώσεων και δεύτερο το σκεπτικό της πρωτόδικης απόφασης, ότι δηλαδή προέρχεται από λανθασμένη καθοδήγηση ως προς την ερμηνεία των ιατρικών πιστοποιητικών, με αποτέλεσμα την κατάληξη σε λανθασμένα ευρήματα ως προς την έκταση και σοβαρότητα των σωματικών βλαβών που υπέστη ο εφεσίβλητος.
Αποφασίστηκε ότι:
Το Εφετείο δεν επεμβαίνει στη διακριτική ευχέρεια του πρωτόδικου Δικαστηρίου να καθορίζει το ύψος των αποζημιώσεων που επιδικάζει, εκτός αν η αποζημίωση βασίστηκε σε λανθασμένες αρχές, είναι έκδηλα υπερβολική ή έκδηλα ανεπαρκής σε βαθμό που να καθιστά λανθασμένο τον υπολογισμό της ζημιάς στην οποία δικαιούται ο ενάγων και έτσι να δικαιολογείται η παρέμβασή του.
Στην κρινόμενη υπόθεση, οι επιδικασθείσες αποζημιώσεις βασίστηκαν σε λανθασμένα ευρήματα και λήφθηκαν υπ’ όψιν υποθέσεις που αφορούσαν σοβαρότερες σωματικές βλάβες, με αποτέλεσμα να είναι έκδηλα υπερβολικές.
Τα ενοχλήματα του εφεσίβλητου κατά την έκδοση του κοινού ιατρικού πιστοποιητικού, δεν αποδίδονται στο δυστύχημα, αλλά στις προϋπάρχουσες αλλοιώσεις. Παρά ταύτα το πρωτόδικο Δικαστήριο δεν θεώρησε τον εφεσίβλητο αποθεραπευθέντα από τις συνέπειες του δυστυχήματος, αλλά έκρινε ότι η κατάστασή του βελτιώθηκε σημαντικά, και ότι τα ενοχλήματά του οφείλοντο βασικά και καθ’ ολοκληρίαν στις αλλοιώσεις που προϋπήρχαν. Είναι γι’ αυτούς τους λόγους που επηρεάσθηκε στην απόφασή του από υποθέσεις που δεν είχαν σχέση με την παρούσα υπόθεση με αποτέλεσμα την εσφαλμένη καθοδήγησή του.
Η τάση της ακολουθούμενης ανοδικής πορείας για τη χορήγηση αποζημιώσεων σε υποθέσεις πρόκλησης σωματικών βλαβών, δεν θα πρέπει να είναι ανεξέλεγκτη και πρέπει να περιορίζεται μέσα στα σωστά πλαίσια της λογικής και δίκαιης για όλους τους διαδίκους αποζημίωσης.
Στην παρούσα υπόθεση, το ποσό των ΛΚ1.500.- είναι λογικό [*1150]και δίκαιο για να αποζημιώσει πλήρως τον εφεσίβλητο για τις βλάβες που υπέστη.
Η έφεση επιτυγχάνει. Το ποσό των γενικών αποζημιώσεων μειώνεται στις ΛΚ1.500-. Το θέμα των τόκων παραμένει ως έχει με τις αναγκαίες προσαρμογές εν όψει της μείωσης των γενικών αποζημιώσεων. Ο εφεσίβλητος να πληρώσει τα έξοδα της παρούσας έφεσης.
H έφεση έγινε δεκτή με έξοδα.
Υποθέσεις που αναφέρθηκαν:
Νεοφύτου v. Δημητρίου (1992) 1 Α.Α.Δ. 430,
Νησιώτου και Άλλος v. Σωτηρίου (1994) 1 Α.Α.Δ. 114,
Ορφανίδου v. Πέρναρου (1994) 1 Α.Α.Δ. 253,
Ioannou v. Howard (1966) 1 C.L.R. 45,
General Press Agency v. Christofides (1981) 1 C.L.R. 190,
Saveriades and Others v. Georghiades and Others (1982) 1 C.L.R. 574,
Karkallis v. Galatariotis (1980) 1 C.L.R. 265.
Έφεση.
Έφεση από τους εναγόμενους κατά της απόφασης του Eπαρχιακού Δικαστηρίου Λεμεσού (Φωτίου, A.E.Δ.) που δόθηκε στις 30 Iουνίου, 1994 (Aρ. Aγωγής 5124/88), με την οποία εκδόθηκε απόφαση εναντίον τους για το συνολικό ποσό £3.500,- με τόκο, σαν γενικές αποζημιώσεις για σωματικές βλάβες που υπέστη ο ενάγων συνεπεία τροχαίου ατυχήματος, για το οποίο αποδέκτηκαν πλήρη ευθύνη.
Α. Λεμής, για τους Εφεσείοντες.
Αιμ. Θεοδούλου, για τον Εφεσίβλητο.
Cur. adv. vult.
(Η απόφαση του Δικαστηρίου είναι ομόφωνη)
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΗΣ, Δ: Σαν αποτέλεσμα τροχαίου ατυχήματος [*1151]που συνέβηκε στις 7.10.87 στη Λεμεσό, ο εφεσίβλητος υπέστη σωματικές βλάβες και καταχώρησε την αγωγή αρ. 5124/88 στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού για αποζημιώσεις.
Όλα τα επίδικα θέματα εκτός από τις γενικές αποζημιώσεις και τους τόκους, διευθετήθηκαν μεταξύ του εφεσίβλητου-ενάγοντα και των εφεσειόντων-εναγομένων, εκκρεμούσης της πρωτόδικης διαδικασίας. Οι εφεσείοντες δέκτηκαν πλήρη ευθύνη για το ατύχημα.
Κατά την ακρόαση για το θέμα των γενικών αποζημιώσεων, κατατέθηκαν εκ συμφώνου τέσσερα ιατρικά πιστοποιητικά. Το πρώτο (Τεκμήριο 1) εκδόθηκε στις 7.3.88 από το γιατρό Α. Αδάμου του Νοσοκομείου Λεμεσού και οι κακώσεις που υπέστη ο Εφεσίβλητος περιγράφονται ως εξής:
“History: This patient was involved in a road traffic accident on the 7th of October 1987 in which he sustained:
- Sprain of cervical spine. His neck movements were restricted and very painful.
- Sprain of right shoulder.
Xrays of cervical spine showed osteoarthritic changes between 4th, 6th cervical vertebra.
He was given analgesic and advised to wear a cervical collar.
He attended a private doctor for further follow up and treatment.”
Στο δεύτερο πιστοποιητικό (Τεκμήριο 2) που εκδόθηκε από το γιατρό Π.Ι. Αργυρόπουλο, επαναλαμβάνονται τα ίδια ευρήματα και διατυπώνεται η ακόλουθη Γνώμη-Πρόγνωση:
“Mr. Taliotis sustained the above mentioned injury at his accident, from which he suffered a lot of pain and discomfort and he is still suffering.
The fact that he had cervical spondylosis made his symptoms worse and longer lasting.
His present symptoms attributed to the accident will continue for quite some time in the future limiting his activities and will [*1152]require medication.”
To τρίτο πιστοποιητικό ημερ. 16.5.92 εκδόθηκε από το γιατρό Α. Πελίδη. Στο πιστοποιητικό αυτό μεταξύ άλλων αναφέρονται και τα ακόλουθα:
“ΓΝΩΜΗ
Ο κος Ταλιώτης υπέστηκε επώδυνες κακώσεις μαλακών μορίων (SOFT TISSUE INJURIES) δηλ. θλάση του αυχένα και μωλώπισμα του δεξιού ώμου στο τροχαίο ατύχημα που ενεπλάκη στις 07/10/87.
Η κινητικότητα του αυχένα και δεξιού ώμου έχουν αποκατασταθεί που του επιτρέπουν να αντεπεξέρχεται τις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής και εργασίας του φυσιολογικά.
Οι εκφυλιστικές οστεο-αρθριτικές αλλοιώσεις του αυχένα που προϋπήρχαν του ατυχήματος είναι υπόλογες για τα επεισόδια παροδικής αυχεναλγίας μετά από κόπωση και σε περιόδους υγρού κρύου καιρού.
Η συνήθης περίοδος προσωρινής ανικανότητας (THE TEMPORARY INVALIDITY PERIOD) για θλάση του αυχένα είναι περίπου τέσσερις εβδομάδες δηλ. 10-15 ημέρες για την υποχώρηση του τραυματικού ερεθισμού των μαλακών μορίων και ακόμη δυο εβδομάδες για την αποκατάσταση της κινητικότητας του αυχένα.”
Το τέταρτο ιατρικό πιστοποιητικό (Τεκμήριο 4) εκδόθηκε στις 27.3.93 και είναι κοινό ιατρικό πιστοποιητικό των γιατρών Πίπη Αργυρόπουλου και Α. Πελίδη και έχει ως εξής:
“ΠΑΡΟΝΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Πόνος και δυσκαμψία αυχένος.
ΕΞΕΤΑΣΙΣ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Περιορισμός των ακραίων κινήσεων του αυχένος.
Η μυϊκή διαμόρφωσις και η λειτουργικότητα των άνω άκρων φυσιολογικά για την ηλικίαν του.
[*1153]ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Συμφωνούμε:
1. Ότι οι εκφυλιστικές οστεοαρθριτικές αλλοιώσεις που σημειώνονται στις ακτινογραφίες είναι εξελικτικής φύσεως και προϋπήρχαν του τροχαίου ατυχήματος.
2. Τραυματικός ερεθισμός των μαλακών μορίων κατά το δυστύχημα επιδείνωσε τα συμπτώματα δια Α χρονικόν διάστημα.
Τα παρόντα ενοχλήματα του οφείλονται στις χρόνιες εκφυλιστικές οστεοαρθριτικές αλλοιώσεις που προϋπήρχαν του ατυχήματος.”
Εκτός από τα πιο πάνω αναφερθέντα ιατρικά πιστοποιητικά, δεν προσήχθη άλλη μαρτυρία και το Δικαστήριο κλήθηκε με βάση τα πιστοποιητικά αυτά να αποφασίσει το ύψος των γενικών αποζημιώσεων.
Για το θέμα των τόκων ακούστηκε επιχειρηματολογία των δικηγόρων των δυο πλευρών.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο στην απόφασή του αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στις αρχές που διέπουν το θέμα του καθορισμού του ύψους των αποζημιώσεων που επιδικάζονται από τα Δικαστήρια, αξιολόγησε την ενώπιόν του ιατρική μαρτυρία, προέβη σε ευρήματα και λαμβάνοντας υπόψη τις υποθέσεις Νεοφύτου v. Δημητρίου (1992) 1 Α.Α.Δ. 430, Νησιώτου και Άλλος v. Σωτηρίου, Πολ. Έφ. 8186, ημερ. 23.2.94 και Ορφανίδου v. Πέρναρου, Πολ. Έφ. 855, ημερ. 12.4.94, κατάληξε στην απόφαση να επιδικάσει το ποσό των £3.500.- γενικών αποζημιώσεων. Επίσης αποφάσισε και το θέμα των τόκων που ηγέρθη, πλην όμως δεν μας αφορά γιατί δεν είναι λόγος έφεσης.
Αναλυτικότερα, για το θέμα των γενικών αποζημιώσεων το πρωτόδικο Δικαστήριο στις σελ. 8 και 9 της απόφασης του αναφέρει:
“Έλαβα υπόψη μου τις πιο πάνω κακώσεις του Ενάγοντα και ότι έχει ουσιαστικά αποθεραπευθεί και ότι τα ενοχλήματα που έχει οφείλονται βασικά σε εκφυλιστικές οστεοαρθριτικές αλλοιώσεις που προϋπήρχαν του τροχαίου ατυχήματος αλλά έγιναν πιο επώδυνες λόγω του δυστυχήματος.”
[*1154]Και στη σελ. 12, μετά που αναλύει τις υποθέσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε, αναφέρει τα εξής:
“Στρεφόμενος στα γεγονότα της δικής μας υπόθεσης και αφού έλαβα υπόψη την φύση των κακώσεων που σίγουρα είναι λιγότερο σοβαρές από τις προαναφερθείσες υποθέσεις Πέρναρου και Νεοφύτου και περίπου οι ίδιες από άποψης σοβαρότητας με αυτές της υπόθεσης Νησιώτου, το γεγονός ότι γενικά έχει βελτιωθεί σημαντικά η κατάσταση του Ενάγοντα καθώς επίσης και την περίοδο που είχε τον πόνο και ταλαιπωρία και την ανάγκη να φοράει κολάρο κατάληξα στην απόφαση ότι το ποσό των £3,500 για γενικές αποζημιώσεις είναι και σ’ αυτή την υπόθεση, δίκαιο και εύλογο κάτω από τις περιστάσεις.”
Οι λόγοι της έφεσης περιορίστηκαν σε δυο και προσβάλλουν πρώτο το ύψος των επιδικασθέντων γενικών αποζημιώσεων σαν υπερβολικό και δεύτερο το σκεπτικό της πρωτόδικης απόφασης, ότι δηλαδή προέρχεται από λανθασμένη καθοδήγηση του Δικαστηρίου ως προς την ερμηνεία των ενώπιόν του ιατρικών πιστοποιητικών, με αποτέλεσμα τα ευρήματά του ως προς την έκταση και σοβαρότητα των σωματικών βλαβών που υπέστη ο εφεσίβλητος, να είναι λανθασμένα.
Κατά την ακρόαση της έφεσης ενώπιόν μας, ο κ. Λεμής, δικηγόρος των εφεσειόντων, παραπονέθηκε ότι το πρωτόδικο Δικαστήριο λόγω εσφαλμένης καθοδήγησης εξέλαβε ότι τα ενοχλήματα του εφεσίβλητου που οφείλονται στο δυστύχημα συνεχίζονται και ότι αυτός δεν αποθεραπεύτηκε πλήρως, ενώ έπρεπε να καταλήξει σε αντίθετο εύρημα και μάλιστα ότι η σωματική βλάβη του εφεσίβλητου που μπορεί να αποδοθεί στο δυστύχημα, αποκαταστάθηκε πλήρως σε 63 μέρες μετά το δυστύχημα που σύμφωνα με τη έκθεση απαιτήσεως έληξε και η αναρρωτική του άδεια. Επίσης ανάφερε πως η αναφορά στο κοινό ιατρικό πιστοποιητικό του χρόνου αποθεραπείας, δεν μπορεί να εννοεί ότι ξεπερνά την περίοδο των 63 ημερών.
Ο κ. Θεοδούλου, δικηγόρος του εφεσίβλητου, απέρριψε τις εισηγήσεις του κ. Λεμή, υποστήριξε την ορθότητα της προσβαλλόμενης απόφασης και αναφέρθηκε σε αυθεντίες.
Έχει νομολογηθεί πως το Εφετείο δεν επεμβαίνει στη διακριτική ευχέρεια του πρωτόδικου Δικαστηρίου να καθορίζει το ύψος των αποζημιώσεων που επιδικάζει, εκτός αν η αποζημίωση που δόθηκε βασίστηκε σε λανθασμένες νομικές αρχές, είναι τόσο έκδηλα υπερ[*1155]βολική ή τόσο έκδηλα ανεπαρκής που να καθίσταται λανθασμένος ο υπολογισμός της ζημιάς στην οποία δικαιούται ο ενάγων και έτσι να δικαιολογείται η παρέμβασή του (βλ. μεταξύ άλλων, Ioannou v. Howard (1966) 1 C.L.R. 45, General Press Agency v. Christofides (1981) 1 C.L.R. 190, Saveriades and Others v. Georghiades and Others (1982) 1 C.L.R. 574.
Στην υπό κρίση έφεση έχουμε τη γνώμη πως οι γενικές αποζημιώσεις που επιδικάστηκαν, βασίστηκαν σε λανθασμένα ευρήματα και λήφθηκαν υπόψη υποθέσεις που αφορούσαν σοβαρότερες σωματικές βλάβες. Σαν αποτέλεσμα, είναι έκδηλα υπερβολικές.
Είναι κοινή θέση ότι ο εφεσίβλητος από το δυστύχημα υπέστη θλάση του αυχένα (soft tissue injuries) και μωλώπισμα του δεξιού ώμου. Όμως λόγω προϋπαρχόντων εκφυλιστικών οστεοαρθριτικών αλλοιώσεων του αυχένα, επιδεινώθηκαν οι επώδυνες κακώσεις των μαλακών μορίων. Η συνήθης περίοδος προσωρινής ανικανότητας για θλάση του αυχένα είναι περίπου τέσσερις εβδομάδες. Στην παρούσα περίπτωση, όπως αναφέρει το κοινό ιατρικό πιστοποιητικό, ο “τραυματικός ερεθισμός των μαλακών μορίων κατά το δυστύχημα επιδείνωσε τα συμπτώματα δια Α χρονικό διάστημα. Τα παρόντα ενοχλήματα του οφείλονται στις χρόνιες εκφυλιστικές οστεοαρθριτικές αλλοιώσεις που προϋπήρχαν του ατυχήματος”.
Επομένως, ο εφεσίβλητος αποθεραπεύτηκε πλήρως από τις συνέπειες των τραυμάτων του δυστυχήματος, όχι βέβαια σε ένα μήνα που είναι η συνήθης περίοδος ίασης για θλάση του αυχένα, αλλά σε κάποιο επιπρόσθετο χρονικό διάστημα λόγω των εκφυλιστικών οστεοαρθριτικών αλλοιώσεων που προϋπήρχαν. Ο ακριβής χρόνος δεν αναφέρεται στα πιστοποιητικά. Όμως, τα ενοχλήματα του εφεσίβλητου που είχε κατά την έκδοση του κοινού ιατρικού πιστοποιητικού, δεν αποδίδονται στο δυστύχημα, αλλά στις προϋπάρχουσες αλλοιώσεις. Παρά ταύτα το πρωτόδικο Δικαστήριο δεν θεώρησε τον εφεσίβλητο αποθεραπευθέντα από τις συνέπειες του δυστυχήματος, αλλά έκρινε ότι η κατάστασή του είχε βελτιωθεί σημαντικά και ότι τα ενοχλήματα που είχε οφείλοντο βασικά και όχι καθ’ ολοκληρία στις αλλοιώσεις που προϋπήρχαν του τροχαίου ατυχήματος. Είναι γι’ αυτούς τους λόγους που θεώρησε τις κακώσεις του εφεσίβλητου παρόμοιες, πλην όμως λιγότερο σοβαρές από αυτές της υπόθεσης Νησιώτου (ανωτέρω) και κατάληξε στο ποσό των £3.500.-. Όμως η Νησιώτου, όσον και οι άλλες υποθέσεις που αναφέρθηκαν από το πρωτόδικο Δικαστήριο και επηρέασαν την απόφασή του, δεν είναι σχετικές ως προς την έκταση και σοβαρότητα των τραυμάτων του εφεσίβλητου και πρόσφεραν στο Δικα[*1156]στήριο λανθασμένη καθοδήγηση.
Είναι γεγονός ότι τα Δικαστήρια με την πάροδο του χρόνου πρέπει να ακολουθούν μια ανοδική πορεία στο θέμα της χορήγησης αποζημιώσεων σε υποθέσεις πρόκλησης σωματικών βλαβών. Η τάση όμως αυτή δεν θα πρέπει να είναι ανεξέλεγκτη και πρέπει να περιορίζεται μέσα στα σωστά πλαίσια της λογικής και δίκαιης για όλους τους διαδίκους αποζημίωσης.
Έχουμε τη γνώμη, λαμβάνοντας υπόψη την φύση και την έκταση των τραυμάτων που υπέστη ο εφεσίβλητος, καθώς επίσης και τις αρχές που διέπουν τον καθορισμό των αποζημιώσεων (βλ. Κarkallis v. Galatariotis & Sons (1980) 1 C.L.R. 265), ότι το ποσό των £1.500.- είναι λογικό και δίκαιο για να αποζημιώσει πλήρως τον εφεσίβλητο για τις βλάβες που υπέστη.
Για τους πιο πάνω λόγους, η έφεση επιτυγχάνει και το ποσό των γενικών αποζημιώσεων μειώνεται στις £1.500.-. Το θέμα των τόκων παραμένει ως έχει με τις αναγκαίες προσαρμογές ενόψει της μείωσης των γενικών αποζημιώσεων.
Ο εφεσίβλητος να πληρώσει τα έξοδα της παρούσας έφεσης.
H έφεση επιτυγχάνει με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο