(1997) 1 ΑΑΔ 1622
[*1622]8 Δεκεμβρίου, 1997
[ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ/στές]
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΕΩΝ ΛΕΜΕΣΟΥ-ΑΜΑΘΟΥΝΤΟΣ,
Εφεσείουσα-Αποζημιούσα Αρχή,
v.
ΚΑΘΛΗΝ Χ. ΓΕΩΡΓΑΛΛΙΔΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΗΣ,
Εφεσιβλήτων-Αιτητών.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 9452).
Αναγκαστική απαλλοτρίωση — Αξίωση για αποζημιώσεις λόγω δυσμενούς επηρεασμού παρακειμένων προς απαλλοτριωθέν κτήμα, ακινήτων — Η κατοχή του απαλλοτριωθέντος ακινήτου και άλλων ακινήτων, ως ενιαία μονάδα, αποτελεί μόνο το νομιμοποιητικό προαπαιτούμενο της αξίωσης για αποζημίωση λόγω δυσμενούς επηρεασμού.
Έφεση — Ευρήματα πρωτόδικου Δικαστηρίου — Πρέπει να στηρίζονται σε μαρτυρία — Ευρήματα για δυσμενή επηρεασμό κτημάτων παρακείμενων προς απαλλοτριωθέν κτήμα, που δεν στηρίζονταν στη μαρτυρία — Διατάχθηκε επανεκδίκαση.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο, σε αγωγή για επιδίκαση αποζημιώσεων για την αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτήματος των εφεσιβλήτων στη Μονή, προέβη και στην επιδίκαση πρόσθετων αποζημιώσεων ύψους ΛΚ39.403, για τα γειτονικά προς το απαλλοτριωθέν κτήμα, δύο χωράφια των εφεσιβλήτων, για τα οποία έκρινε, ότι υπέστησαν δυσμενή επηρεασμό. Οι λόγοι της έφεσης αφορούν το εύρημα του Δικαστηρίου πως υπήρχε δυνατότητα τουριστικής αξιοποίησης των εν λόγω ακινήτων. Οι εφεσείοντες υποστηρίζουν διαζευκτικά πως και να ήταν ορθό πως υπήρχε τέτοια δυνατότητα, δεν θεμελιώθηκε ο ισχυριζόμενος επηρεασμός.
Το Εφετείο διατάζοντας επανεκδίκαση της υπόθεσης αποφάνθηκε ότι:
1. Το πρωτόδικο Δικαστήριο, επεσήμανε τη διαφορά στη μαρτυρία των εμπειρογνωμόνων των δύο πλευρών, των οποίων οι θέσεις [*1623]διΐσταντο πλήρως, ως προς το θέμα δυσμενούς επηρεασμού των ακινήτων, χωρίς να καταλήξει σε συγκεκριμένο εύρημα. Η πρωτόδικη απόφαση εξαντλείται στο θέμα ως προς το κατά πόσο τα τρία ακίνητα κατέχονταν ως ενιαία μονάδα.
2. Όμως το να κατέχονταν τα τρία ακίνητα, το απαλλοτριωθέν και τα άλλα ως ενιαία μονάδα, “ομού”, όπως ορίζει ο Νόμος, αποτελεί μόνο το νομιμοποιητικό προαπαιτούμενο της αξίωσης για αποζημίωση λόγω δυσμενούς επηρεασμού.
3. Οι διαπιστώσεις του πρωτόδικου Δικαστηρίου, ότι η πιθανή τουριστική ανάπτυξη που μειώθηκε, συνίσταται στην ανέγερση οικοδομής μόνο με την έγκριση της αρμόδιας αρχής και ακόμα ότι τα κτήματα βρίσκονται κάτω από το τοπικό πολεοδομικό σχέδιο Λεμεσού, που προϋποθέτει κάποιους περιορισμούς, δεν φαίνεται στην απόφαση από ποιά μαρτυρία υποστηρίζονται. Το πρωτόδικο Δικαστήριο όφειλε να αξιολογήσει τη μαρτυρία και να καταλήξει στα ευρήματά του με αναφορά σε όσα προέκυπταν από ότι θα έκρινε ως αξιόπιστο.
Η έφεση επιτυγχάνει. Η πρωτόδικη απόφαση, κατά το μέρος της που αφορά στην επιδίκαση αποζημίωσης για δυσμενή επηρεασμό παραμερίζεται και διατάσσεται η επανεκδίκαση του από άλλο δικαστή. Δεν εκδίδεται διαταγή για έξοδα.
H έφεση έγινε δεκτή χωρίς διαταγή για έξοδα.
Υπόθεση που αναφέρθηκε:
Rashid Ali and Another v. Vassiliko Cement Works Ltd (1971) 1 C.L.R. 146.
Έφεση.
Έφεση από τις αιτήτριες κατά της απόφασης του Eπαρχιακού Δικαστηρίου Λεμεσού (Nικολάου, A.E.Δ.) που δόθηκε στις 29/3/95 (Aρ. Παραπομπής 28/91) με την οποία εκδόθηκε απόφαση υπέρ τους για το ποσό των £119.403,-.
Γ. Χριστοδούλου, για την Εφεσείουσα.
Χ. Γιωργαλλίδης, για τους Εφεσίβλητους.
Cur. adv. vult.
[*1624]ΑΡΤΕΜΗΣ, Δ.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο δικαστής Γ. Κωνσταντινίδης.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Δ.: Το πρώτο σκέλος της πρωτόδικης απόφασης αφορά στο ποσό που κρίθηκε ως δίκαιη αποζημίωση για την αναγκαστική απαλλοτρίωση του χωραφιού των εφεσιβλήτων, με αριθμό εγγραφής 8178, Φ/Σχ. LIV/48, Tεμ. 361, στη Μονή. Καθορίστηκε σε £80,000 και δεν εκδηλώνεται παράπονο ως προς αυτό.
Το δεύτερο σκέλος της αφορά στην κρίση πως τα γειτονικά προς το απαλλοτριωθέν χωράφια των εφεσιβλήτων, με αριθμούς εγγραφής 9850 και 9859, τεμ. 358/1/1 και 358/2/1, υπέστησαν δυσμενή επηρεασμό. Το πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε πως και τα τρία κατέχονταν ως ενιαία μονάδα, και πάνω σ’ αυτή τη βάση, (βλ. άρθρο 10(στ) του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962, Ν. 15/62, όπως τροποποιήθηκε) επεδίκασε πρόσθετες αποζημιώσεις ύψους £39,403. Επειδή θεώρησε πως “μειώθηκε η πιθανότητα αξιοποίησής τους τουλάχιστον όσον αφορά την τουριστική ανάπτυξη”.
Με την έφεση αμφισβητείται η προϋπόθεση στην οποία στηρίχτηκε η πρωτόδικη απόφαση. Όχι ως προς την πτυχή της πως τα τρία τεμάχια κατέχονταν ως ενιαία μονάδα. Οι λόγοι της έφεσης αφορούν στο εύρημα του Δικαστηρίου πως υπήρχε δυνατότητα τουριστικής αξιοποίησης των ακινήτων. Υποστηρίζουν, διαζευκτικά, οι εφεσείοντες πως και να ήταν ορθό πως υπήρχε τέτοια δυνατότητα, δεν θεμελιώθηκε επηρεασμός.
Τα επιχειρήματα των εφεσειόντων ως προς τη δυνατότητα τουριστικής ανάπτυξης των ακινήτων παρέμειναν αναπάντητα. Οι εφεσίβλητοι δεν ασχολήθηκαν με το ζήτημα αυτό. Η αγόρευση του ευπαίδευτου συνηγόρου τους περιορίστηκε σε ό,τι θεωρούσε ότι συνιστούσε μαρτυρία που καταδείκνυε επηρεασμό των δυνατοτήτων τουριστικής ανάπτυξης και, συνεπώς, μείωση της αξίας των μή απαλλοτριωθέντων ακινήτων.
Για τους λόγους που θα εξηγήσουμε καταλήξαμε πως είναι αναπόφευκτη η επανεκδίκαση της υπόθεσης. Θα αποφύγουμε, επομένως, την εμπλοκή σε λεπτομέρειες και την ενασχόληση με θέματα που, χωρίς το θεμέλιο έγκυρης δικαστικής διαπίστωσης, θα οδηγούσε σε ακαδημαϊκή συζήτηση.
Είναι σαφές πως χωρίς το υπόβαθρο της ύπαρξης δυνατότητας τουριστικής ανάπτυξης των ακινήτων κατά τον ουσιώδη [*1625]χρόνο, όπως τον προσδιορίζει ο Νόμος, δεν θα ήταν νοητό να τίθεται ζήτημα δυσμενούς επηρεασμού τους από αυτή την άποψη. Η αντιγνωμία ως προς αυτή την πτυχή ήταν έντονη και οι συγκρουόμενες θέσεις των εμπειρογνωμόνων των δυο πλευρών αποτέλεσαν το αντικείμενο εκτεταμένης αντεξέτασης. Το πρωτόδικο Δικαστήριο επεσήμανε τη διαφορά στη μαρτυρία τους, είδε τη σημασία της επίλυσής της και αφιέρωσε μεγάλο μέρος της απόφασής του στην προσπάθεια σύνοψης όσων κατά τη μιά ή την άλλη εκδοχή άπτονταν του ζητήματος των δυνατοτήτων τουριστικής ανάπτυξης των ακινήτων.
Έμεινε, όμως, μέχρις εκεί. Σε σχέση με την αξία του απαλλοτριωθέντος ακινήτου προέβη σε συγκεκριμένο εύρημα. Θεώρησε τη μαρτυρία του εμπειρογνώμονα των εφεσιβλήτων ως υπερβολική και για λόγους που εξήγησε βασίστηκε σε εκείνη του εμπειρογνώμονα των εφεσειόντων. Δεν έκαμε το ίδιο σε σχέση με το ξεχωριστό ζήτημα του δυσμενούς επηρεασμού. Δεν ασχολήθηκε με όσα πρότειναν οι μάρτυρες ως κριτήρια, δεν αξιολόγησε τη σημασία τους και δεν διατύπωσε εύρημα αναφορικά με το ποιά τελικά ήταν η πραγματική κατάσταση. Αφήνεται μάλιστα ισχυρή η εντύπωση πως επέδρασε στην τελική κατάληξη η κρίση του ως προς την ορθότητα της εκτίμησης των εμπειρογνωμόνων αναφορικά με το κατά πόσο τα τρία ακίνητα κατέχονταν ως ενιαία μονάδα. Γιατί είναι σ’ αυτό το ξεχωριστό ζήτημα που εξαντλείται η πρωτόδικη απόφαση σε σχέση με το σύνθετο ερώτημα αν “οι απαιτητές δικαιούνται δυσμενή επίδραση για τα άλλα δυο κτήματά τους που δεν απαλλοτριώθηκαν”. Σημειώνεται στην πρωτόδικη απόφαση ο λόγος για τον οποίο το δικαστήριο δεν μπορούσε να δεκτεί τη θέση του εμπειρογνώμονα των εφεσειόντων πως τα τρία ακίνητα δεν κατέχονταν ως ενιαία μονάδα και πως δεχόταν την εισήγηση, όπως τη χαρακτήρισε, του εμπειρογνώμονα των εφεσιβλήτων, χωρίς άλλη αναφορά στο θέμα, ως εάν να εξαντλείτο σ΄αυτά το ζήτημα.
Όμως, το να κατέχονταν τα τρία ακίνητα, το απαλλοτριωθέν και τα άλλα, ως ενιαία μονάδα, “ομού”, όπως ορίζει ο Νόμος, αποτελεί μόνο το νομιμοποιητικό προαπαιτούμενο της αξίωσης για αποζημίωση λόγω δυσμενούς επηρεασμού.
Σημειώνει ο πρωτόδικος Δικαστής πως κατέληξε στα ευρήματά του αφού καθοδηγήθηκε και από την υπόθεση Rashid Ali and Another v. Vassiliko Cement Works Ltd (1971) 1 C.L.R. 146. Υποθέτουμε, σε σχέση με το καθήκον του Δικαστηρίου να καθορίσει την αξία στη βάση του συνόλου της μαρτυρίας χωρίς να δεσμεύεται από τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων της κάθε [*1626]πλευράς. Αναφέρει συναφώς το πρωτόδικο Δικαστήριο ότι “η πιθανή τουριστική ανάπτυξη που μειώθηκε συνίσταται στην ανέγερση οικοδομής μόνο με την έγκριση της αρμόδιας αρχής” και ακόμα ότι “τα κτήματα βρίσκονται κάτω από το τοπικό πολεοδομικό σχέδιο Λεμεσού που προϋποθέτει κάποιους περιορισμούς”.
Δεν θα σταθούμε στη γενικότητα της διατύπωσης. Το κυριότερο είναι πως δεν προσδιορίζεται στην απόφαση ποιά μαρτυρία οδήγησε σε αυτές τις διαπιστώσεις. Η διαφωνία των εμπειρογνωμόνων επί του σημείου ήταν κάθετη. Εκείνος των εφεσειόντων ήταν απόλυτος. Για λόγους που εξήγησε ήταν αδύνατη η τουριστική ανάπτυξη των ακινήτων. Αντίθετα ο εμπειρογνώμονας των εφεσιβλήτων, και δεν υπήρχε άλλη μαρτυρία ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου. Όφειλε το πρωτόδικο Δικαστήριο να αξιολογήσει τη μαρτυρία και να καταλήξει στα ευρήματά του με αναφορά σε όσα προέκυπταν από ό,τι θα έκρινε ως αξιόπιστο.
Κάτι τελευταίο πρίν καταλήξουμε. Το πρωτόδικο Δικαστήριο αναφέρθηκε σε μείωση της πιθανότητας αξιοποίησης των ακινήτων “τουλάχιστον όσον αφορά την τουριστική ανάπτυξη”, αφήνοντας να νοηθεί πως είχε κατά νούν και δυσμενή επηρεασμό άλλης μορφής. Το πρόσεξε ο κ. Γιωργαλλίδης και μας κάλεσε να το συνυπολογίσουμε. Δεν υπάρχει τέτοια δυνατότητα. Δεν προσδιορίζεται στην πρωτόδικη απόφαση ποιός άλλος επηρεασμός υπονοείται και, κατά την ίδια, “παραμένει για τα κτήματα η αξιοποίηση της κτηνοτροφικής και της βιομηχανικής χρήσης και εφόσον μάλιστα στην περιοχή υπάρχουν και άλλα βιομηχανικά συγκροτήματα ...”.
Η έφεση επιτυγχάνει. Η πρωτόδικη απόφαση, κατά το μέρος της που αφορά στην επιδίκαση αποζημίωσης για δυσμενή επηρεασμό, παραμερίζεται. Ως προς αυτό διατάσσεται επανεκδίκαση από άλλο δικαστή. Δεν εκδίδεται διαταγή για έξοδα.
H έφεση επιτυγχάνει. Διατάσσεται επανεκδίκαση. Δεν εκδίδεται διαταγή για έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο