(2001) 1 ΑΑΔ 2013
[*2013]18 Δεκεμβρίου, 2001
[ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΑΛΛΗΣ, ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, Δ/στές]
CYBARCO LTD,
Εφεσείοντες-Εναγόμενοι,
v.
SILVIAS KOVASCIK,
Εφεσίβλητης-Ενάγουσας.
(Πoλιτική Έφεση Αρ. 10741)
Ευρήματα Δικαστηρίου — Αξιοπιστία μαρτύρων — Ευρήματα γεγονότων — Αρχές που διέπουν επέμβαση του Εφετείου — Εισήγηση κατ’ έφεση ότι η εκτίμηση αξιοπιστίας μάρτυρα είναι εσφαλμένη ή αδικαιολόγητη, αναμένεται να υποστηρίζεται με πολύ πειστικά επιχειρήματα — Γι’ αυτό πρέπει να γίνεται μετά από πολλή περίσκεψη και να χρησιμοποιείται με περισσή φειδώ.
Απόδειξη — Εμπειρογνώμονες — Αξία μαρτυρίας εμπειρογνωμόνων — Εφαρμοστέες αρχές.
Έξοδα — Έξοδα μάρτυρος (εμπειρογνώμονος) — Επιδίκαση όλου του ποσού εξόδων εμπειρογνώμονος το οποίο διεκδικείτο με την έκθεση απαιτήσεως παρά την απόρριψη του μεγαλύτερου μέρους της μαρτυρίας του — Επικυρώθηκε κατ’ έφεση.
Η εφεσίβλητη-ενάγουσα (η εφεσίβλητη) κίνησε αγωγή εναντίον των εφεσειόντων-εναγομένων (οι εφεσείοντες) ζητώντας είτε την ακύρωση συμφωνίας αγοράς διαμερίσματος σε κτιριακό συγκρότημα στην Πάφο λόγω σοβαρών κατασκευαστικών παραλείψεων και επιστροφή όλων των χρημάτων που η πρώτη πλήρωσε στους δεύτερους, είτε αποζημιώσεις.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο δέχθηκε μέρος της μαρτυρίας του εμπειρογνώμονος της εφεσίβλητης (Μ.Ε. 1) και διαπίστωσε ότι οι εφεσείοντες διέπραξαν 18 από τις 60 κακοτεχνίες που τους καταλόγιζε η εφεσίβλητη για τις οποίες εδικαιούτο να αποζημιωθεί. Το Δικαστήριο απέρριψε την αξίωση για ακύρωση της συμφωνίας.
[*2014]Οι εφεσείοντες εφεσίβαλαν την απόφαση διατυπώνοντας σειρά λόγων έφεσης οι οποίοι σχετίζονται με το θέμα της αξιοπιστίας του Μ.Ε. 1. Αμφισβήτησαν επίσης την ορθότητα της επιδίκασης ποσού £750 ως έξοδα του Μ.Ε. 1.
Αποφασίστηκε ότι:
1. Το βάρος αποδείξεως ότι τα ευρήματα του πρωτόδικου Δικαστηρίου που σχετίζονται με την αξιοπιστία ενός μάρτυρα είναι εσφαλμένα, βρίσκεται στον διάδικο ο οποίος τα αμφισβητεί. Εισήγηση κατ’ έφεση ότι η γενόμενη εκτίμηση της αξιοπιστίας είναι εσφαλμένη ή αδικαιολόγητη πρέπει να υποστηρίζεται με πολύ πειστικά επιχειρήματα. Αν ήταν εύλογα επιτρεπτό στο πρωτόδικο Δικαστήριο να κάμει τα ευρήματα τα οποία έκαμε σε σχέση με την αξιοπιστία το Εφετείο δεν επεμβαίνει.
2. Καθώς έχει νομολογηθεί οι εμπειρογνώμονες μάρτυρες υπέχουν υποχρέωση να δώσουν στο δικαστήριο τα αναγκαία επιστημονικά κριτήρια για να καθίσταται δυνατός ο έλεγχος της ακρίβειας των συμπερασμάτων τους έτσι ώστε το Δικαστήριο να μπορεί να σχηματίζει τη δική του ανεξάρτητη κρίση με την εφαρμογή των κριτηρίων στα γεγονότα που αποδεικνύονται με μαρτυρία.
3. Στην παρούσα υπόθεση υπήρξαν αδυναμίες στη μαρτυρία του Μ.Ε.1 που ανατρέπουν το εύλογο των ευρημάτων του πρωτόδικου Δικαστηρίου περί της αξιοπιστίας του.
4. Ως αποτέλεσμα του πιο πάνω συμπεράσματος το εύρημα του πρωτόδικου Δικαστηρίου περί της απόδειξης 18 κακοτεχνιών, το οποίο βασιζόταν στη μαρτυρία του Μ.Ε. 1, παραμερίζεται. Η εφεσίβλητη δικαιούται να αποζημιωθεί μόνο σε σχέση με επιδιορθώσεις οι οποίες δεν έχουν αμφισβητηθεί από τους εφεσείοντες.
5. Το γεγονός ότι το πρωτόδικο Δικαστήριο δέχθηκε μόνο μέρος της μαρτυρίας του Μ.Ε. 1 δεν αποτελεί παράγοντα ο οποίος θα μπορούσε να λειτουργήσει υπέρ της μη επιδίκασης εξόδων του μάρτυρα. Ο σχετικός λόγος έφεσης δεν ευσταθεί.
Η έφεση επιτράπηκε μερικώς. Εκδόθηκε διαταγή όπως η εφεσίβλητη πληρώσει στους εφεσείοντες τα 4/5 των εξόδων της έφεσης.
[*2015]Αναφερόμενες υποθέσεις:
Sakellarides v. PapaSavva a.o. (1966) 1 C.L.R. 259,
Imam v. PapaCostas (1968) 1 C.L.R. 207,
Charalambides v. Hjisoteriou & Son a.ο. (1975) 1 C.L.R. 269,
Ιωακείμ ν. Ιωαννίδη (1991) 1 Α.Α.Δ. 996,
Fereos Ltd v. Martin Brothers Tobacco Company Inc. (1997) 1 A.A.Δ. 378,
Λαζούρας ν. Σεργίου (1999) 1 Α.Α.Δ. 500,
Anastassiades v. Republic (1977) 2 C.L.R. 97,
Kouppis v. Republic (1977) 2 C.L.R. 361,
Philippou v. Odysseos (1989) 1 C.L.R. 1,
Σπύρου ν. Χατζηχαραλάμπους (1989) 1 (Ε) Α.Α.Δ. 298,
Ηλία κ.ά. ν. Σταυρινίδη (2000) 1 Α.Α.Δ. 874.
Έφεση.
Έφεση από τους εναγόμενους κατά της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Πάφου που δόθηκε στις 20/11/00 (Αρ. Αγωγής 2058/95) με την οποία διαπίστωσε ότι η ενάγουσα είχε αποδείξει 18, από τις 60, κακοτεχνίες στο διαμέρισμα το οποίο αγόρασε από τους εναγόμενους στην Πάφο και εδικαιούτο σε δαπάνες επιδιόρθωσης ύψους £7.126 πλέον ΦΠΑ συν ποσό £750 για την αμοιβή του εκτιμητή των ζημιών.
Στ. Παναγίδης, για τους Εφεσείοντες.
Χρ. Θεμιστοκλέους και Θ. Κυριακίδου, για την Εφεσίβλητη.
Cur. adv. vult.
ΑΡΤΕΜΗΣ, Δ.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Π. Καλλής.
[*2016]ΚΑΛΛΗΣ, Δ.: Δυνάμει γραπτής συμφωνίας, ημερ. 1.7.1992, η εφεσίβλητη-ενάγουσα (η εφεσίβλητη) αγόρασε από τους εφεσείοντες-εναγομένους (οι εφεσείοντες) ένα διαμέρισμα (το επίδικο διαμέρισμα) στο κτιριακό συγκρότημα Coral Bay Village στην Πάφο. Ήταν ο ισχυρισμός της πως μετά την παράδοση του διαμερίσματος διαπίστωσε σοβαρές κατασκευαστικές παραλείψεις. Με αγωγή της ενώπιον του Επαρχιακού Δικαστηρίου Πάφου (το Πρωτόδικο Δικαστήριο) η εφεσίβλητη ζήτησε είτε ακύρωση της συμφωνίας με τους εφεσείοντες και επιστροφή όλων των χρημάτων που πλήρωσε σ’ αυτούς, τα οποία ανέρχονται στις £49.000 πλέον τόκους, είτε αποζημιώσεις ύψους £49.750. Το τελευταίο ποσό αντιπροσωπεύει την μείωση της τιμής αγοράς του διαμερίσματος και έξοδα εκτίμησης των ζημιών πλέον αποζημιώσεις για παράβαση συμφωνίας.
Με την έκθεση απαιτήσεως της η εφεσίβλητη καταλόγισε 16 παραβάσεις της συμφωνίας στους εφεσείοντες.
Η υπόθεση της εφεσίβλητης ενώπιον του Πρωτόδικου Δικαστηρίου στηρίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά επί της μαρτυρίας του εκτιμητή της κ. Andrew Payne (Μ.Ε.1). Ο τελευταίος τόσο στην γραπτή έκθεση του όσο και στη μαρτυρία του περίγραψε τις ελλείψεις και παραλείψεις που κατά την άποψη του υπήρχαν στο επίδικο διαμέρισμα. Απέδωσε στους εφεσείοντες 60 σημαντικές ελλείψεις ή παραλείψεις.
Κύριος μάρτυρας για τους εφεσείοντες ήταν ο αρχιτέκτονας Κώστας Βαφεάδης (Μ.Υ.2). Διατηρεί αρχιτεκτονικό γραφείο από το 1959. Σχεδίασε το συγκρότημα στο Coral Bay Village και υπέβαλε όλα τα σχέδια και άλλα σχετικά έγγραφα στις αρμόδιες αρχές για έγκριση. Ήταν επίσης το πρόσωπο που είχε την επίβλεψη του έργου για ολόκληρο το συγκρότημα το οποίο αποτελείται από 110 μονάδες. Χαρακτήρισε την έκθεση του εκτιμητή της εφεσίβλητης ως εξωπραγματική. Κατά την άποψη του η έκθεση δεν έλαβε υπόψη σοβαρούς παράγοντες και είναι μια έκθεση που προσπαθεί να δώσει λανθασμένες εικόνες. Η έκθεση στηρίζεται σε Αγγλικές προδιαγραφές οι οποίες ουδόλως εφαρμόζονται στην περίπτωση του επίδικου διαμερίσματος.
Σχολιάζοντας τη μαρτυρία του εκτιμητή της εφεσίβλητης (Μ.Ε.1) το Πρωτόδικο Δικαστήριο παρατήρησε:
«Η γενική εντύπωση που μου άφησε ο μάρτυρας ήταν θετική. Μπορεί σε ορισμένα σημεία ο μάρτυς να υπερέβαλλε και σε άλλα σημεία να ήταν πολύ αυστηρός κριτής όμως δεν μου έδωσε [*2017]την εντύπωση αναληθούς ανθρώπου. Ίσως το μεγαλύτερο του λάθος να είναι ότι δεν ετοίμασε την έκθεση του και δεν έδωσε την μαρτυρία του με άμεση αναφορά στα αρχιτεκτονικά σχέδια και στις συμβατικές σχέσεις των διαδίκων. Αν συσχέτιζε τις ισχυριζόμενες αποτυχίες στην οικοδομή με τα αρχιτεκτονικά σχέδια και τα συμφωνηθέντα μεταξύ των διαδίκων τότε τα πράγματα θα είχαν απλοποιηθεί. Ο μάρτυς έκαμε αναφορά σε Αγγλικά πρότυπα όπως έκαμαν βεβαίως και ο κ. Βαφεάδης (Μ.Υ.2) και ο κ. Παντελίδης (Μ.Υ.5). Όμως δεν υπάρχει σαφής μαρτυρία για τον βαθμό ή την έκταση που τα Αγγλικά πρότυπα εφαρμόζονται στην Κύπρο.»
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο κατά την αξιολόγηση της μαρτυρίας της εφεσίβλητης επεσήμανε ότι το διαμέρισμα που τελικά αγόρασε το είχε προηγουμένως επιθεωρήσει και για να προχωρήσει να το αγοράσει θα πρέπει να το βρήκε της αρεσκείας της. Επομένως πολλά από τα παράπονα της δεν μπορεί να ευσταθήσουν. Στην κατηγορία των παραπόνων που δεν μπορεί να ευσταθήσουν το Πρωτόδικο Δικαστήριο περιέλαβε 21 από τις 60 ελλείψεις και παραλείψεις στις οποίες είχε αναφερθεί ο εκτιμητής της εφεσίβλητης (Μ.Ε.1). Εξετάζοντας στη συνέχεια τη μαρτυρία που αφορά τα υπόλοιπα παράπονα της εφεσίβλητης το Πρωτόδικο Δικαστήριο χρησιμοποίησε ως βάση την έκθεση του εκτιμητή της (Μ.Ε. 1). Θα αναφερθούμε στις λεπτομέρειες αυτής της πτυχής της υπόθεσης με αναφορά στις συγκεκριμένες σελίδες της εκκαλούμενης απόφασης.
Στο τέλος το Πρωτόδικο Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η εφεσίβλητη έχει αποδείξει 18 – από τις 60 – κακοτεχνίες για τις οποίες δικαιούται να αποζημιωθεί. Σχετικά με τις δαπάνες επιδιόρθωσης τους το Πρωτόδικο Δικαστήριο διαπίστωσε ότι με τιμές 1996 ανέρχονται στο ποσό των £5.482 το οποίο με 10% ετήσια αύξηση μετατρέπεται σε τιμές 1999 στο ποσό των £7.126 πλέον 8% Φόρο Προστιθέμενης Αξίας. Στο ποσό αυτό – κατέληξε το Πρωτόδικο Δικαστήριο – θα πρέπει να προστεθεί και το ποσό των £750 το οποίο αντιπροσωπεύει την αμοιβή του Μ.Ε.1 για την εκτίμηση των ζημιών το οποίο υπό τις περιστάσεις βρήκε λογικό.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο απέρριψε την αξίωση για ακύρωση της συμφωνίας. Έθεσε το θέμα ως εξής:
«Είναι φανερό ότι το μεγαλύτερο μέρος των παραπόνων της ενάγουσας δεν έχει γίνει αποδεχτό και επομένως δεν τίθεται καθόλου θέμα για συζήτηση της αξίωσης για ακύρωση της επίδικης σύμβασης λόγω παράβασης από πλευράς εναγομένων ουσιωδών [*2018]όρων της συμφωνίας. Δεν θεωρώ ότι η έκταση των κακοτεχνιών είναι τέτοια που να δικαιολογεί ένα τέτοιο εύρημα.»
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο δεν απέρριψε στο σύνολο της την μαρτυρία του κύριου μάρτυρα των εφεσειόντων Κώστα Βαφεάδη (Μ.Υ.2). Παρατήρησε τα εξής:
«Λόγω της άμεσης ανάμειξης του στο έργο διαισθάνθηκα ότι δεν έδειξε ετοιμότητα να δεχθεί ότι έγιναν λάθη στο έργο του οποίου ο ίδιος ετοίμασε τα σχέδια και είχε την επίβλεψη. Παρατήρησα μια τάση να επεξηγεί ορισμένα από τα ισχυριζόμενα λάθη που εντόπισε ο Μ.Ε.1 είτε με απλές αρνήσεις είτε με το να ισχυρίζεται, επικαλούμενος κάποιες επιστημονικές θεωρίες, ότι πρόκειται για φαινόμενα που παρουσιάζονται κάθε τόσο χωρίς όμως να μπορούν να προβλεφθούν. Θα επανέλθω στα σημεία αυτά.»
Ωστόσο κατά τη σύγκριση ορισμένων πτυχών της μαρτυρίας του με εκείνη του εκτιμητή της εφεσίβλητης (Μ.Ε. 1) προτίμησε τη μαρτυρία του Μ.Υ.2. Παραθέτουμε ωρισμένα τέτοια παραδείγματα:
(α) Ρωγμές στο πάνω μέρος των τοίχων του νοτίου υπνοδωματίου:
Ο εκτιμητής της εφεσίβλητης (Μ.Ε.1) ανέφερε ότι «το πιο πάνω πρόβλημα οφείλεται στην απουσία μεταλλικών συνδέσμων». Το Πρωτόδικο Δικαστήριο δέχθηκε επί του προκειμένου τη μαρτυρία του Βαφεάδη (Μ.Υ. 2) ο οποίος ανέφερε ότι η μέθοδος που εισηγήθηκε ο Μ.Ε.1 «ήταν εκτός προδιαγραφών και σχεδίων για το συγκεκριμένο διαμέρισμα, αλλά ότι ακόμη και αν χρησιμοποιόταν, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι το πρόβλημα δεν θα δημιουργόταν από αιτία άσχετη με το συγκεκριμένο τρόπο κατασκευής».
(β) Οι κατ’ ισχυρισμό 8 μεγάλες ρωγμές στο πάτωμα του υπογείου:
O M.E. 1 τις απέδωσε στην δομική καθίζηση που παρατηρήθηκε στην επιχωμάτωση πάνω στην οποία είχε ανεγερθεί το κτίριο. Ο Μ.Υ.2 αρνήθηκε ότι το επίδικο διαμέρισμα είχε θεμελιωθεί σε επιχωμάτωση. Η θεμελίωση έγινε, είπε, σε 2 μέτρα από το παρθένο έδαφος. Το Πρωτόδικο Δικαστήριο προτίμησε τη μαρτυρία του Μ.Υ.2. Έθεσε το θέμα ως εξής (βλ. σελ. 57 της απόφασης):
«Από τις δυο αντικρουόμενες εκδοχές προτιμώ την μαρτυρία του Μ.Υ.2 ο οποίος ήταν καθόλα θετικός και πειστικός ότι, πλην ενός σημείου στην είσοδο, δεν υπήρξε άλλη επιχωμάτωση. Ο [*2019]ίδιος ήταν επί τόπου όταν γινόταν η θεμελίωση του κτιρίου και ήταν βέβαιος ότι έγινε σε βάθος δυο μέτρων από το παρθένο έδαφος. Από την άλλη δεν μπορώ να δεχθώ τη μαρτυρία του Μ.Ε.1 ότι υπήρξε επιχωμάτωση. Ο ισχυρισμός αυτός αποτελεί συμπέρασμα αφού δεν έγινε οποιαδήποτε εκσκαφή στο χώρο του υπογείου για να διακριβωθεί η ύπαρξη της επιχωμάτωσης. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγήθηκε κατά κύριο λόγο από τις ρωγματώσεις στο πάτωμα του υπογείου και από ορισμένα άλλα ευρήματα. Όμως κατά την άποψη μου η παρουσία των ρωγματώσεων στο πάτωμα και ορισμένων άλλων ευρημάτων στην οικοδομή από μόνα τους δεν είναι αρκετά για να αποδείξουν ούτε ότι υπήρξε επιχωμάτωση ούτε ότι υπήρξε δομική καθίζηση. Ο μόνος χώρος στον οποίο υπήρξε καθίζηση είναι στο χώρο της εισόδου στον οποίο θα επανέλθω. Επίσης δεν έχω πεισθεί ότι στο χώρο του υπογείου υπάρχουν ρωγμές όπως τις εννοεί ο Μ.Ε.1. Δέχομαι την μαρτυρία του Μ.Υ.2 την οποία βρίσκω πιο θετική και πιο πειστική ότι υπάρχουν τριχοειδείς ρωγματώσεις οι οποίες επιδιορθώνονται με επάλειψη ‘εποξειδικού’. Μπορεί το κόστος του υλικού να είναι £30 αλλά σ’ αυτό δεν περιλαμβάνονται τα εργατικά. Γι’ αυτό αυξάνω το ποσό στις £50 ώστε να συμπεριλάβει και τα εργατικά με την τοποθέτηση του υλικού. Εξ’ άλλου το ποσό των £50 συνάδει και με την μαρτυρία του Μ.Υ.4.»
(γ) Βεράντα πρόσοψη – καθίζηση στο χώρο της εισόδου:
Ο Μ.Ε. 1 απέδωσε την καθίζηση σε σοβαρό δομικό ελάττωμα. Το συνέδεσε με τους υπόλοιπους ισχυρισμούς του για καθίζηση του υπόλοιπου κτιρίου. Ο Μ.Υ.2 απέδωσε την καθίζηση στο πότισμα του κήπου μπροστά από την είσοδο. Το Πρωτόδικο Δικαστήριο προτίμησε την εξήγηση του Μ.Υ.2. Παραθέτουμε την προσέγγιση του (βλ. σελ. 58 της απόφασης):
«Προτιμώ την εξήγηση του Μ.Υ.2 την οποία βρίσκω όχι μόνο πιο λογική αλλά και πλήρως τεκμηριωμένη. Αντίθετα δεν μπορώ να δεχθώ τη μαρτυριά του Μ.Ε.1 ο οποίος συνδέει την καθίζηση με σοβαρά δομικά ελαττώματα που έχουν σχέση με την υποθεμελίωση του κτιρίου για τα οποία δεν υπάρχει ικανοποιητική μαρτυρία. Έχω ήδη ενδιατρίψει επί του θέματος της δομικής καθίζησης σε άλλο σημείο και δεν χρειάζεται να επανέλθω. Βρίσκω επομένως ότι η καθίζηση στο χώρο της εισόδου οφείλεται στην ελαττωματική συμπίεση της επιχωμάτωσης η οποία δεν άντεξε στο νερό από το πότισμα του κήπου και υποχώρησε.»
Η έφεση.
[*2020]
Έχει διατυπωθεί σειρά λόγων έφεσης οι οποίοι σχετίζονται με το θέμα της αξιοπιστίας του εκτιμητή της εφεσίβλητης (Μ.Ε.1). Υποστηρίχθηκε ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο εσφαλμένα «απεδέχθη την μαρτυρία του Μ.Ε.1 εν όψει του ότι σε πλείστα όσα σημεία απέρριψε την μαρτυρία του ή την κατέκρινε ως υπερβολική και/ή επιπόλαια με αποτέλεσμα η αποδοχή της μαρτυρίας αυτής να αντιμάχεται τα ευρήματα και συμπεράσματα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου».
Το κύριο βάθρο της σχετικής εισήγησης ήταν οι παρατηρήσεις, σχόλια και επισημάνσεις του Πρωτόδικου Δικαστηρίου στο στάδιο της αξιολόγησης της μαρτυρίας του Μ.Ε.1 (έχουν παρατεθεί στις σελ. 2-3, πιο πάνω) και η απόρριψη μεγάλου μέρους της μαρτυρίας του η οποία – απόρριψη – οδήγησε στην απόδειξη 18 από τις 60 κακοτεχνίες στις οποίες είχε αναφερθεί ο Μ.Ε.1.
Σημειώνουμε στο στάδιο αυτό ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο χαρακτήρισε την εντύπωση που του άφησε ο Μ.Ε.1 ως θετική. Ωστόσο κατά την περαιτέρω εξέταση των παραπόνων της εφεσίβλητης απέρριψε το μεγαλύτερο μέρος της μαρτυρίας του Μ.Ε.1. Θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε τις λεπτομέρειες αυτής της πτυχής της υπόθεσης με αναφορά στις συγκεκριμένες σελίδες της εκκαλούμενης απόφασης:
Σελ. 42 «Η πισίνα λειτούργησε το 1992 και όλα ήταν εντάξει μέχρι το 1993 ενώ ο μάρτυρας Μ.Ε.1 Andrew Payne αναφέρει ότι η πισίνα έχει μείνει ατέλειωτη.»
Σελ. 46 «Πολλά από τα παράπονα της ενάγουσας δεν μπορεί να ευσταθήσουν. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνω τα πιο κάτω (από την έκθεση του Μ.Ε.1 Andrew Payne)» (1 μέχρι 21).
Σελ. 48 «Το ότι δεν υπάρχει ορατή απόδειξη ηλεκτρικής γείωσης δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει η αναγκαία γείωση.»
Σελ. 48 «Δεν έχω ικανοποιηθεί από την μαρτυρία που τέθηκε ενώπιον μου ότι η ζημιά στη βάση του νεροχύτη οφείλεται σε κακή εγκατάσταση.»
Σελ. 49 «Δεν μπορώ να δεχθώ τον ισχυρισμό για δομική καθίζηση αφού δεν έχω ικανοποιηθεί από τα στοιχεία που έχω ενώπιον μου ότι πράγματι υπήρξε δομική καθίζηση του κτιρίου που επηρέασε το επίπεδο της βεράντας.»
[*2021]Σελ. 50 «Δεν έχω ικανοποιηθεί ότι το κόστος που δίδεται στο σημείο 22 είναι αναγκαίο για επιδιόθρωση της κακοτεχνίας στο χώρο της βεράντας.»
Σελ. 51 «Δεν έχω πεισθεί ότι χρειάζεται αντικατάσταση του πλαισίου.»
Σελ. 52 «Ο ισχυρισμός ότι τα ξύλινα κιγκλιδώματα του μπαλκονιού είναι χαλαρά δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός ...»
Σελ. 52 «Δεν έχει αποδειχθεί η κακή ποιότητα του πογιατίσματος ...»
Σελ. 53 «Δεν έχω ικανοποιηθεί ότι αν εχρησιμοποιήτο η μέθοδος που εισηγήται ο εκτιμητής της ενάγουσας δεν θα δημιουργείτο το πρόβλημα.»
Σελ. 54 «Δεν έχω στοιχεία ότι η συρρίκνωση στα πλαίσια των παραθύρων και στα παντζούρια οφείλεται στην υπερβολική υγρασία και σε ενέργειες των εναγομένων και δεν εγκρίνω το σχετικό κονδύλι.»
Σελ. 54 «Αναφορικά με τα υποπλαίσια (βλ. σελ. 8 6(ε) ανωτέρω) όπου παρατηρείται το ίδιο πρόβλημα συρρίκνωσης ο εκτιμητής της ενάγουσας αναφέρει ότι αυτό οφείλεται σε κακή σύνδεση και εγκατάσταση. Δεν δίδει όμως άλλες λεπτομέρειες των παραλείψεων. ’Ενας εκτιμητής έχει υποχρέωση να εφοδιάζει το δικαστήριο με τα αναγκαία στοιχεία και δεδομένα στα οποία στηρίχθηκε για να καταλήξει στην άποψη του. Αυτό δίδει την δυνατότητα στο δικαστήριο να ασκήσει την κρίση του καλύτερα. Στην προκειμένη περίπτωση δεν μπορώ να δεχθώ το τελικό συμπέρασμα του κ. Payne το οποίο θεωρώ αναιτιολόγητο.»
Σελ. 55 «Δεν μπορώ να εγκρίνω το ποσό των £560.- που ζητείται για το ξαναπογιάτισμα της ξυλείας. Με δεδομένο ότι η ξυλεία δεν έχει ποτέ συντηρηθεί θεωρώ ότι η ενάγουσα θα πρέπει να εντάξει το κόστος αυτό στη γενική συντήρηση που θα έπρεπε να είχε κάνει και που θα πρέπει να κάνει στο κτίριο.»
Σελ. 57 «Δεν μπορώ να δεχθώ τη μαρτυρία του Μ.Ε.1 Andrew Payne ότι υπήρξε επιχωμάτωση. Ο ισχυρισμός αυτός αποτελεί συμπέρασμα αφού δεν έγινεν εκσκαφή στο χώρο του υπογείου για να διακριβωθεί η ύπαρξη της επιχωμάτωσης ...»
[*2022]Σελ. 57 «Επίσης δεν έχω πεισθεί ότι στο χώρο του υπογείου υπάρχουν ρωγμές όπως τις εννοεί ο Μ.Ε.1 Andrew Payne.»
Σελ. 58 «Δεν μπορώ να δεχθώ τη μαρτυρία του Μ.Ε.1 Andrew Payne ο οποίος συνδέει την καθίζηση με σοβαρά δομικά ελαττώματα που έχουν σχέση με την υποθεμελίωση του κτιρίου για τα οποία δεν υπάρχει ικανοποιητική μαρτυρία.»
Σελ. 59 «Δεν αποδέχομαι το κόστος για την εκσκαφή και αποκάλυψη του υπογείου τοίχου αντιστήριξης.»
Σελ. 60 «Δεν μπορώ να δεχθώ την άποψη του Μ.Ε.1 Andrew Payne για την κατασκευή του κιβωτίου της ΑΗΚ, την βρίσκω εντελώς αυθαίρετη.»
Σελ. 60 «Για την οροφή, έχω εξετάσει τη μαρτυρία του Μ.Ε.1 Andrew Payne αλλά δεν μπορώ να τη δεχθώ, τη βρίσκω γενική και αόριστη.»
Σελ. 61 «Η εισήγηση για λεκάνες ραδονίου δεν μπορεί να γίνει δεκτή.»
Σελ. 62 «Έχω ήδη απορρίψει τον ισχυρισμόν ότι γενικά τα πογιατίσματα είναι χαμηλής ποιότητος.»
Σελ. 62 «Ούτε ο ισχυρισμός του Μ.Ε.1 Andrew Payne ότι οι υδραυλικές διασωληνώσεις και εγκαταστάσεις δεν έχουν τοποθετηθεί ορθά μπορεί να γίνει δεκτός. Πρόκειται για εικασίες αφού ο ίδιος ο μάρτυρας στην έκθεση του αναφέρει ότι ‘αν αυτές οι σωλήνες δεν είναι επενδεδυμένες ... τότε θα σκουριάσουν.»
Σελ. 62 «Τον ισχυρισμό ότι ενδέχεται να σκουριάσουν στο μέλλον τον απορρίπτω ως αόριστο και επιστημονικά ατεκμηρίωτο.»
Σελ. 63 «Δεν τίθεται καθόλου θέμα για συζήτηση της αξίωσης για ακύρωση της επίδικης σύμβασης λόγω παράβασης από πλευράς εναγομένων ουσιωδών όρων της συμφωνίας. Δεν θεωρώ ότι η έκταση των κακοτεχνιών είναι τέτοια που να δικαιολογεί ένα τέτοιο εύρημα.»
Ο κ. Παναγίδης εκ μέρους των εφεσειόντων διερωτήθηκε πώς είναι δυνατόν μετά από τα πιο πάνω αρνητικά ευρήματα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου για το μάρτυρα αυτό να γίνεται στο τέλος απο[*2023]δεκτή η μαρτυρία του για 18 κακοτεχνίες. Ένας μάρτυρας – συνέχισε ο κ. Παναγίδης – είτε γίνεται πιστευτός ότι λέει την αλήθεια είτε ότι ψεύδεται. Δεν μπορεί να γίνει μερικώς πιστευτή η μαρτυρία. Και εδώ το Πρωτόδικο Δικαστήριο έχει ήδη αποφασίσει ότι το μεγαλύτερον μέρος της μαρτυρίας του μάρτυρος αυτού δεν γίνεται πιστευτόν. Δεν πρέπει επίσης να μας διαφεύγει – κατέληξε ο κ. Παναγίδης – ότι πρόκειται για εμπειρογνώμονα μάρτυρα και σαν εμπειρογνώμονας έχει μεγαλύτερη ευθύνη να πεί την αλήθεια από έναν οποιονδήποτε άλλο μάρτυρα.
Η έφεση σχετίζεται με τα ευρήματα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου που σχετίζονται με την αξιοπιστία του Μ.Ε.1. Έχει νομολογηθεί ότι εναπόκειται στο διάδικο ο οποίος αμφισβητεί ένα τέτοιο εύρημα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου να ικανοποιήσει το Εφετείο ότι το εύρημα είναι εσφαλμένο (Sakellarides v. PapaSavva and Another (1966) 1 C.L.R. 259, 261, 262, Imam v. PapaCostas (1968) 1 C.L.R. 207, 208 και Charalambides v. Yiangos Hjisoteriou & Son and Others (1975) 1 C.L.R. 269, 277). Η εισήγηση κατ’ έφεση πως η γενομένη εκτίμηση της αξιοπιστίας είναι εσφαλμένη ή αδικαιολόγητη πρέπει να υποστηρίζεται με πολύ πειστικά επιχειρήματα (Ιωακείμ ν. Ιωαννίδη (1991) 1 Α.Α.Δ. 996, 998 και Fereos Ltd v. Martin Brothers Tobacco Company Inc. (1997) 1 A.A.Δ. 378, 383). Αν ήταν εύλογα επιτρεπτό στο Πρωτόδικο Δικαστήριο να κάμει τα ευρήματα τα οποία έκαμε σε σχέση με την αξιοπιστία το Εφετείο δεν επεμβαίνει (Charalambides, πιο πάνω, σελ. 277 και Λαζούρας ν. Σεργίου (1999) 1 Α.Α.Δ. 500).
Στην παρούσα υπόθεση ο Μ.Ε.1 κατέθεσε ως εμπειρογνώμονας μάρτυρας. Καθώς έχει νομολογηθεί οι εμπειρογνώμονες μάρτυρες υπέχουν υποχρέωση να δώσουν στο δικαστήριο τα αναγκαία επιστημονικά κριτήρια για να καθίσταται δυνατός ο έλεγχος της ακρίβειας των συμπερασμάτων τους έτσι ώστε το Δικαστήριο να μπορεί να σχηματίζει τη δική του ανεξάρτητη κρίση με την εφαρμογή των κριτηρίων στα γεγονότα που αποδεικνύονται με μαρτυρία (Anastassiades v. Republic (1977) 2 C.L.R. 97, Kouppis v. Republic (1977) 2 C.L.R. 361, Philippou v. Odysseos (1989) 1 C.L.R. 1, 5 και Σπύρου ν. Χατζηχαραλάμπους (1989) 1(Ε) Α.Α.Δ. 298, 308).
Στην παρούσα υπόθεση λαμβάνουμε υπόψη τις πιο πάνω επισημάνσεις του Πρωτόδικου Δικαστηρίου (βλ. σελ. 2-3, πιο πάνω) σύμφωνα με τις οποίες:
(1) Σε ορισμένα σημεία ο Μ.Ε. 1 υπερέβαλλε και σε άλλα σημεία ήταν πολύ αυστηρός κριτής.
[*2024]
(2) Το μεγαλύτερο του λάθος ήταν ότι δεν ετοίμασε την έκθεση του και δεν έδωσε την μαρτυρία του με άμεση αναφορά στα αρχιτεκτονικά σχέδια και στις συμβατικές σχέσεις των διαδίκων.
Περαιτέρω λαμβάνουμε υπόψη το γεγονός ότι η μαρτυρία του Μ.Ε.1 καταλόγισε 60 περιπτώσεις ελλείψεων η παραλείψεων στους εφεσείοντες και έγινε δεκτή σε σχέση μόνο με 18 από αυτές. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η μαρτυρία του Μ.Ε.1 δεν έγινε δεκτή σε σχέση με πολύ βασικές πτυχές της. Μια από αυτές τις πτυχές αφορούσε τη θέση του περί δομικής καθίζησης γιατί η οικοδομή είχε ανεγερθεί επί της επιχωματώσεως. Μια άλλη πτυχή αφορούσε τη θέση του για έλλειψη ηλεκτρικής γείωσης.
Τέλος λαμβάνουμε υπόψη τους λόγους για τους οποίους το μεγαλύτερο μέρος της μαρτυρίας του Μ.Ε. δεν έγινε δεκτό (βλ. σελ. 8-9, πιο πάνω) και τους λόγους για τους οποίους προτιμήθηκε η μαρτυρία του Μ.Υ.2 Βαφεάδη (βλ. σελ. 4-6, πιο πάνω).
Κάμνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε μερικούς από τους λόγους για τους οποίους δεν έγινε δεκτή η μαρτυρία του Μ.Ε.1:
(α) Η θέση του για ανέγερση της οικοδομής επί της επιχωμάτωσης δεν έγινε δεκτή γιατί δεν έγινε εκσκαφή στο χώρο του υπογείου για να διακριβωθεί η ύπαρξη της επιχωμάτωσης.
(β) Η θέση του για τη μη ορθή εγκατάσταση και τοποθέτηση των υδραυλικών εγκαταστάσεων δεν έγινε δεκτή γιατί «επρόκειτο για εικασίες».
(γ) Η θέση του ότι οι σωλήνες ενδέχεται να σκουριάσουν στο μέλλον απορρίφθηκε ως αόριστη και επιστημονικά ατεκμηρίωτη.
(δ) Οι ισχυρισμοί του σε σχέση με την οροφή απορρίφθηκαν γιατί ο ίδιος δεν ανέβηκε στην οροφή.
Όλα τα ανωτέρω αναδεικνύουν τον Μ.Ε.1 ως μάρτυρα ο οποίος έδωσε τη μαρτυρία του χωρίς να είχε προβεί στις αναγκαίες επιστημονικές μελέτες ή έρευνες και χωρίς καν να εξετάσει συγκεκριμένους χώρους. Περαιτέρω τον αναδεικνύουν ως έτοιμο να προβάλει σοβαρούς ισχυρισμούς χωρίς να μπορεί να τους τεκμηριώσει.
[*2025]Αποτελούν όλα τα ανωτέρω αδυναμίες που ανατρέπουν το εύλογο των ευρημάτων του Πρωτόδικου Δικαστηρίου περί της αξιοπιστίας του Μ.Ε.1 (Ηλία κ.ά. ν. Σταυρινίδη (2000) 1 Α.Α.Δ. 874). Θεωρούμε λοιπόν ότι δεν ήταν εύλογα επιτρεπτό στο Πρωτόδικο Δικαστήριο να αποδεχθεί τη μαρτυρία του Μ.Ε.1.
Ως αποτέλεσμα του πιο πάνω συμπεράσματος μας το εύρημα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου περί της απόδειξης 18 κακοτεχνιών, το οποίο βασιζόταν επί της μαρτυρίας του Μ.Ε.1, παραμερίζεται. Η εφεσίβλητη δικαιούται να αποζημιωθεί μόνο σε σχέση με επιδιορθώσεις οι οποίες δεν έχουν αμφισβητηθεί από τους εφεσείοντες. Στις επιδιορθώσεις αυτές θα αναφερθούμε στη συνέχεια.
(1) Επιδιορθώσεις των κακοτεχνιών στο χώρο της βεράντας (βλ. 48-50 της εκκαλούμενης απόφασης):
Επιδικάζουμε ποσό £200 το οποίο έχει προταθεί από το Μ.Υ.2.
(2) Επιδιόρθωση των τοίχων κάτω από τα παράθυρα του νοτίου υπνοδωματίου (βλ. σελ. 53-54 της απόφασης):
Επιδικάζουμε ποσό £280.
3) Μη τοποθέτηση ασταριού στην ξυλεία του νοτίου υπνοδωματίου (βλ. σελ. 55 της απόφασης):
Επιδικάζουμε το ποσό £180.
(4) Επιδιόρθωση 8 μεγάλων ρωγμών στο πάτωμα του υπογείου (βλ. σελ. 56-57 της απόφασης):
Επιδικάζουμε ποσό £50 το οποίο έχει προταθεί από το Μ.Υ.2.
(5) Επιδιόρθωση καθίζησης στο χώρο της εισόδου (βλ. σελ. 57-59 της απόφασης):
Επιδικάζουμε ποσό £515 το οποίο είχε προταθεί από το Μ.Υ.4.
Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω το ολικό ποσό που επιδικάζουμε στην εφεσίβλητη ανέρχεται στις £1225.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η δαπάνη επιδιόρθωσης των κακοτεχνιών για τις οποίες ευθύνονται οι εφεσείοντες ανέρχεται στο ποσό των £5482 το οποίο με 10% ετήσια αύξηση μετατρέπεται σε τιμές 1999 στο ποσό των £7126 πλέον 8% [*2026]Φ.Π.Α..
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο έχει προβεί στην προσθήκη της ετήσιας αύξησης γιατί η εκτίμηση του Μ.Ε.1 έγινε με τιμές του 1996. Έλαβε υπόψη τη μαρτυρία της Μ.Ε.7 σύμφωνα με την οποία «κάθε χρόνο έχουμε κατά μέσο όρο 10% αύξηση στα κόστα». Απέρριψε αντίθετο ισχυρισμό του Μ.Υ.2 γιατί «δεν έχει πείσει».
Η προσθήκη της ετήσιας αύξησης έχει αμφισβητηθεί από τους εφεσείοντες. Ο κ. Παναγίδης υποστήριξε ότι ήταν εσφαλμένη. Πώς είναι δυνατόν – διερωτήθηκε ο κ. Παναγίδης – να επιδικάζεται και αποζημίωση και ετήσια αύξηση στο ποσό των αποζημιώσεων και παράλληλα να επιδικάζεται και τόκος προς 8% ετησίως αναδρομικά από την 29.11.96.
Σημειώνουμε ότι οι συνέπειες της επιδίκασης της ετήσιας αύξησης έχουν μειωθεί λόγω των πιο πάνω καταλήξεων μας και λόγω του ότι το μεγαλύτερο μέρος του ποσού των £1225 που έχουμε επιδικάσει είχε σαν βάση του τη μαρτυρία της πλευράς των εφεσειόντων, η οποία δεν συμπεριλαμβάνει ετήσια αύξηση. Θεωρούμε ωστόσο ότι η επιδίκαση τόκου προς 8% αναδρομικά από τις 29.11.96 είναι ικανή να αντισταθμίσει το μεγαλύτερο μέρος της κατ’ ισχυρισμό αύξησης των τιμών κατά 10%. Επιδίκαση και των δύο – τόκου και ετήσιας αύξησης – θα ισοδυναμούσε με επιδίκαση διπλής αποζημίωσης. Για το λόγο αυτό το ποσό των £1225 θα φέρει μόνο τόκο 8% ετησίως από 29.11.96 μέχρι εξόφλησης.
Οι εφεσείοντες έχουν, επίσης, αμφισβητήσει και την ορθότητα της προσθήκης Φ.Π.Α. επί του ποσού της απόφασης και επί των δικηγορικών. Υποστήριξαν ότι δεν είχε διεκδικηθεί Φ.Π.Α. με το κλητήριο ένταλμα ή την έκθεση απαιτήσεως.
Ο κ. Θεμιστοκλέους, εκ μέρους της εφεσείουσας, υποστήριξε ότι είναι «στην εξουσία του Δικαστηρίου να επιδικάσει τα όσα επεδίκασε ασχέτως εάν αναφέρονται ή όχι στο κλητήριο ένταλμα ή στην έκθεση απαιτήσεως». Ο Φ.Π.Α. – συνέχισε ο κ. Θεμιστοκλέους - είναι «συνδεδεμένος με αμοιβές και κόστα και επομένως δεν αποτελεί ανεξάρτητο κονδύλι αλλά εκ του Νόμου και επομένως αναγκαστικά παρακολούθημα και επακόλουθο των επιδικασθέντων ποσών και ιδιαίτερα εφόσον προκύπτουν από το σκοπό και το είδος του επιδικασθέντος ποσού που αποτελεί καταβολή αποζημιώσεων για κονδύλια τα οποία είναι αναγκαία για την εφεσίβλητη να επιδιορθώσει κακοτεχνίες».
[*2027]Ο σχετικός λόγος της έφεσης ευσταθεί. Δεν είναι δυνατή η χορήγηση οποιασδήποτε θεραπείας η οποία δεν διεκδικείται. Η εισήγηση του κ. Θεμιστοκλέους ότι η επιδίκαση Φ.Π.Α. πηγάζει από το Νόμο δεν αποτελεί έγκυρο λόγο για την μη διεκδίκηση του. Και οι τόκοι προβλέπονται από το Νόμο αλλά κατά πάγια πρακτική διεκδικούνται.
Για τους πιο πάνω λόγους δεν θα επιδικάσουμε Φ.Π.Α. επί του ποσού της απόφασης και επί των δικηγορικών.
Τέλος οι εφεσείοντες έχουν αμφισβητήσει την ορθότητα της επιδίκασης ποσού £750 ως έξοδα του Μ.Ε.1. Υποστήριξαν ότι ενώ το Πρωτόδικο Δικαστήριο έχει απορρίψει το μεγαλύτερο μέρος της μαρτυρίας του Μ.Ε.1 αποφάσισε εσφαλμένα να καταδικάσει τους εφεσείοντες σε ολόκληρο το ποσό το οποίο διεκδικείτο με την έκθεση απαιτήσεως για τα έξοδα του.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο επεδίκασε το πιο πάνω ποσό των £750 γιατί το θεώρησε υπό τις περιστάσεις λογικό.
Στην παρούσα υπόθεση η εφεσίβλητη είχε με την έκθεση απαιτήσεως της καταλογίσει 16 παραβάσεις της συμφωνίας στους εφεσείοντες. Οι τελευταίοι με το δικόγραφο τους προέβαλαν άρνηση των παραβάσεων. Εν όψει της άρνησης η ενάγουσα βαρυνόταν με την υποχρέωση να τις αποδείξει και προς τούτο κάλεσε τον Μ.Ε.1. Το γεγονός ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο δέχθηκε μόνο μέρος της μαρτυρίας του δεν αποτελεί παράγοντα ο οποίος θα μπορούσε να λειτουργήσει υπέρ της μη επιδίκασης των εξόδων του μάρτυρα. Πρέπει, επίσης, να προστεθεί ότι ορισμένες από τις κακοτεχνίες δεν αμφισβητήθηκαν από τους εφεσείοντες στο στάδιο της δίκης.
Για τους πιο πάνω λόγους ο σχετικός λόγος της έφεσης δεν ευσταθεί.
Η έφεση επιτυγχάνει μερικώς. Επιδικάζεται υπέρ της εφεσίβλητης ποσό £1225 πλέον τόκος προς 8% ετησίως από 29.11.96 μέχρι την εξόφληση πλέον £750 έξοδα Μ.Ε.1.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο επεδίκασε στην εφεσίβλητη το 1/5 των εξόδων γιατί, ανάμεσα σ’ άλλα, λόγω των χειρισμών της παρατάθηκε ο χρόνος της εκδίκασης της υπόθεσης.
Υιοθετούμε τη σχετική προσέγγιση του Πρωτόδικου Δικαστηρίου. Σαν αποτέλεσμα της επιτυχίας της έφεσης η κλίμακα των εξόδων της πρωτόδικης διαδικασίας πρέπει να μειωθεί για να αντι[*2028]στοιχεί με το ποσό που έχουμε επιδικάσει πιο πάνω. Επομένως επιδικάζεται στην εφεσίβλητη το 1/5 των εξόδων της πρωτόδικης διαδικασίας επί της κλίμακας του επιδικασθέντος ποσού των £1225.
Η έφεση επιτυγχάνει μερικώς όπως υποδεικνύεται πιο πάνω. Η εφεσίβλητη να πληρώσει στους εφεσείοντες τα 4/5 των εξόδων της έφεσης.
Η έφεση επιτρέπεται μερικώς. Εκδίδεται διαταγή όπως η εφεσίβλητη πληρώσει στους εφεσείοντες τα 4/5 των εξόδων της έφεσης.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο