(2003) 1 ΑΑΔ 1198
[*1198]24 Σεπτεμβρίου, 2003
[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΚΡΟΝΙΔΗΣ, ΚΡΑΜΒΗΣ, Δ/στές]
NIKOΣ KOYTΣΟΥ,
Εφεσείων-Ενάγων,
v.
1. ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΛΤΔ,
2. ΦΡΙΞΟΥ ΚΟΥΛΕΡΜΟΥ,
3. ΠΑΜΠΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ,
Εφεσιβλήτων-Εναγομένων.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 11316)
Μαρτυρία — Αξιολόγηση μαρτυρίας — Έφεση κατά των συμπερασμάτων του πρωτόδικου Δικαστηρίου, σε αγωγή για δυσφήμιση, ότι το επίμαχο δημοσίευμα δεν έχει δυσφημιστικό νόημα προσωπικά για το άτομο του ενάγοντος — Απορρίφθηκε, δεν στοιχειοθετήθηκε λόγος επέμβασης στην κρίση του Δικαστηρίου.
Αστικά Αδικήματα — Δυσφήμιση — Δημοσίευση στον τύπο δυσφημιστικού δημοσιεύματος — Για τη θεμελίωση αγώγιμου δικαιώματος, το δημοσίευμα πρέπει να έχει δυσφημιστικό περιεχόμενο για το πρόσωπο του ενάγοντος — Κριτήριο για να καθοριστεί αν το κείμενο ή οι λέξεις του κειμένου αναφέρονται στον ενάγοντα, είναι η αντίληψη του μέσου, συνηθισμένου ανθρώπου – Εφαρμοστέες αρχές της αγγλικής νομολογίας επί του θέματος και έννοια της δυσφήμισης στο Άρθρο 17(1) του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 148.
Η έφεση αυτή στρέφεται εναντίον της απόφασης του πρωτόδικου Δικαστηρίου με την οποία είχε απορριφθεί η αγωγή του εφεσείοντος-ενάγοντος αρχηγού του πολιτικού κόμματος των ΝΕ.Ο., για δυσφήμιση. Το Δικαστήριο κατέληξε ότι το κατ’ ισχυρισμό δυσφημιστικό δημοσίευμα, το οποίο η εφεσίβλητη 1 είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα “Αλήθεια”, δεν έχει δυσφημιστικό νόημα προσωπικά για το άτομο του εφεσείοντος αλλά αιχμηρή πολεμική κατά συγκεκριμένης πολιτικής θέσης του κόμματος που ηγείται.
Ο εφεσείων εφεσίβαλε την απόφαση. Εισηγήθηκε ότι “εσφαλμένα κρίθηκε πρωτόδικα ότι το δημοσίευμα δεν είναι δυσφημιστικό γιατί [*1199]δεν αφορούσε τον ίδιο ή δεν ήσαν οι αναφορές δυσφημιστικές”.
Αποφασίστηκε ότι:
Το πρωτόδικο Δικαστήριο, έχοντας κατά νου τη σχετική νομολογία επί του θέματος και αφού σχολίασε εκτενώς και αξιολόγησε την ενώπιόν του μαρτυρία, κατέληξε ότι δεν στοιχειοθετείται δυσφήμιση του εφεσείοντος. Η κατάληξή του αυτή είναι ορθή. Δεν έχει καταδειχθεί βάσιμος λόγος, ο οποίος να δικαιολογεί την επέμβαση του Εφετείου στα συμπεράσματα του Δικαστηρίου.
Η έφεση απορρίφθηκε με έξοδα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Morgan v. Lingen [1863] 8 LT 800,
Rubber Improvement Ltd v. Associated Newspapers Ltd [1964] A.C. 234,
Capital and Counties Bank v. Henty & Sons [1880] 5 C.P.D. 514,
Slim v. Daily Telegraph Ltd [1968] 1 All E.R. 497,
Hayward v. Thompson [1981] 3 All E.R. 450,
Knuffer v. London Express Newspaper Ltd [1944] 1 All E.R. 495,
Morgan v. Odhams Press Ltd [1971] 2 All E.R. 1156.
Έφεση.
Έφεση από τον ενάγοντα κατά της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας που δόθηκε στις 31/1/02 (Αρ. Αγωγής 5311/96) με την οποία κατέληξε ότι το δημοσίευμα στην εφημερίδα “Αλήθεια” ημερομηνίας 11/5/96 το οποίο έφερε την υπογραφή του εναγόμενου 3 δεν ήταν δυσφημιστικό για το πρόσωπο του ενάγοντα και απέρριψε τη σχετική αγωγή του.
Μ. Παπαδοπούλου για Α. Σ. Αγγελίδη, για τον Εφεσείοντα.
Σ. Φασουλιώτης, για τους Εφεσίβλητους.
Cur. adv. vult.
ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ: H ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δο[*1200]θεί από το Δικαστή Μ. Κρονίδη.
ΚΡΟΝΙΔΗΣ, Δ.: Στις 11.5.1996 η εφεσίβλητη 1 δημοσίευσε στην ημερήσια εφημερίδα «Αλήθεια» άρθρο που φέρει την υπογραφή του εφεσίβλητου 3 υπό τον τίτλο «Κόμμα κρετινισμού. Επιτέλους πήραμε διαζύγιο από τη λογική.» Ο εφεσίβλητος 2 είναι ο, κατ’ ισχυρισμό του εφεσείοντα, «ιδιοκτήτης και/ή κατά νόμο υπεύθυνος της εφημερίδας».
Ο εφεσείων θεωρώντας το δημοσίευμα δυσφημιστικό κατεχώρησε αγωγή εναντίον των εφεσιβλήτων. Στην Έκθεση Απαίτησης αποδίδεται δυσφημιστικός χαρακτήρας στο άρθρο και ειδικότερα προβάλλεται η εισήγηση ότι το νόημά του, με τη φυσική και συνήθη σημασία των λέξεων που χρησιμοποιήθηκαν, είναι πως ο εφεσείων ως πρόεδρος του κόμματος των ΝΕ.Ο «είναι κρετίνος, δηλαδή καθυστερημένος στο μυαλό και/ή ανίδεος» και πως ο σκοπός ήταν η γελοιοποίηση, η προσβολή και ο εκμηδενισμός του και η δημιουργία εμπάθειας και μίσους εναντίον του.
Οι εφεσίβλητοι στην Έκθεση Υπεράσπισης τους ισχυρίζονται ότι το κείμενο του δημοσιεύματος δεν ήταν δυσφημιστικό για τον εφεσείοντα. Διαζευκτικά δε εγείρουν την υπεράσπιση της αλήθειας του περιεχομένου του δημοσιεύματος (justification) και του εντίμου σχολίου επί θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος (fair comment).
Κατά την ακροαματικήν διαδικασία ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου έγινε δεκτό ότι, όντως, διεξήχθηκε τηλεοπτική συζήτηση μεταξύ του αναπληρωτή (τότε) Προέδρου του ΔΗΣΥ και του εφεσείοντα με το περιεχόμενο που αναφέρεται στο επίδικο δημοσίευμα και ότι οι αναφορές σ’ αυτό στη συζήτηση περί των εξελίξεων του κυπριακού ανταποκρίνονται στη πραγματικότητα. Καθόρισαν δε ως επίδικα θέματα, πρώτο, εάν, στο σύνολο του δημοσιεύματος, οι αναφορές που συγκεκριμενοποιήθησαν εκ συμφώνου (θα κάνουμε αναφορά πιο κάτω) έχουν δυσφημιστικό περιεχόμενο για τον εφεσείοντα και δεύτερο, εάν η απάντηση ήταν θετική στο πρώτο, εάν στοιχειοθετείται η υπεράσπιση του εντίμου σχολίου (fair comment). Ο ευπαίδευτος συνήγορος των εφεσιβλήτων δήλωσε ότι εγκαταλείπει την υπεράσπιση της αλήθειας του περιεχομένου του δημοσιεύματος (justification).
Το πρωτόδικο Δικαστήριο κατά την ακροαματική διαδικασία άκουσε τη μαρτυρία του εφεσείοντα και δύο μαρτύρων που εκάλεσε, ως επίσης και τη μαρτυρία του εφεσίβλητου 3.
[*1201]Το πρωτόδικο Δικαστήριο στη μακρά και εμπεριστατωμένην απόφασή του, αφού σχολιάζει εκτεταμένα το επίδικο δημοσίευμα και αξιολογεί την ενώπιον του παρουσιασθείσα μαρτυρία και αφού προβαίνει επίσης σε εκτεταμένη και πλήρη ανάλυση της νομολογίας επί του θέματος, κατέληξε ότι το δημοσίευμα δεν είναι δυσφημιστικό για το πρόσωπο του εφεσείοντα και ότι οι συγκεκριμένες αναφορές του δημοσιεύματος αναφέρονται στη πολιτική θέση του κόμματος των ΝΕ.Ο. Παραθέτουμε τα σχετικά αποσπάσματα από την πρωτόδικην απόφαση:
“Eίναι φανερό ότι οι επίμαχες αναφορές και το κείμενο δεν δημιουργεί, με τη συνηθισμένη και φυσική έννοια των λέξεων, την εντύπωση στο συνηθισμένο άνθρωπο ότι εννοείται πως ο ίδιος ο κ. Κουτσού «είναι κρετίνος, δηλαδή καθυστερημένος στο μυαλό και/ή βλάκας», όπως εξειδικεύεται στην έκθεση απαίτησης το παράπονό του. Ό,τι γίνεται αντιληπτό ως το νόημα του δημοσιεύματος είναι πως «βλακώδης είναι η συγκεκριμένη πολιτική θέση και εφόσον πρόκειται για θέση επί ενός κατ’ εξοχή θεμελιακού προβλήματος, το κόμμα που προβάλλει τη θέση αυτή είναι κόμμα βλακείας και κρετινισμού».
Το πρωτόδικο Δικαστήριο, παρά την κατάληξη αυτή, προχώρησε και εξέτασε και το επίδικο θέμα που πρόβαλαν οι εφεσίβλητοι, αυτό του εντίμου σχολίου. Κατέληξε σε αναφορά και στη νομολογία ότι δεν αποδείχθηκε κακοπιστία εκ μέρους των εφεσιβλήτων.
Ο εφεσείων, με δύο λόγους έφεσης, προσβάλλει ως εσφαλμένα τα συμπεράσματα και την κατάληξη του πρωτόδικου Δικαστηρίου και στα δύο πιο πάνω επίδικα θέματα.
Με τον πρώτο λόγο ο εφεσείων εισηγείται ότι «εσφαλμένα κρίθηκε πρωτόδικα ότι το δημοσίευμα δεν είναι δυσφημιστικό γιατί δεν αφορούσε τον ίδιο ή δεν ήσαν οι αναφορές δυσφημιστικές».
Ο εφεσείων, όπως έπραξε και ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου, απομονώνοντας ορισμένες φράσεις ή προτάσεις του κειμένου, ισχυρίζεται ότι αυτές αναφέρονται στον ίδιο προσωπικά και ότι είναι άκρως δυσφημιστικές για το πρόσωπό του.
Παραθέτουμε τις φράσεις αυτές από το κείμενο του δημοσιεύματος προς πληρέστερη κατανόηση της απόφασής μας:
«Τώρα, όμως, έχουμε αποκτήσει στην Κύπρο και ένα κόμμα του οποίου η ύπαρξη στηρίζεται πάνω σε μια βλακώδη άποψη. Πρόκειται για το νεοσύστατο κόμμα των Νέων Οριζόντων το οποίο [*1202]ιδρύθηκε για να υπηρετήσει την ιδέα της εγκατάλειψης των συμφωνιών κορυφής και της λύσης της ομοσπονδίας, υιοθετώντας την άποψη ότι πρέπει να διεκδικήσουμε λύση ενιαίου κράτους».
...............................................................................................................
Παρακολούθησα για λίγο προχθές στην τηλεόραση μια συζήτηση ανάμεσα στον αναπληρωτή πρόεδρο το ΔΗΣΥ Νίκο Αναστασιάδη και τον πρόεδρο του κόμματος των Νέων Οριζόντων Νίκο Κουτσού και παρ’ όλον ότι θα έπρεπε να είχα συνηθίσει, εντούτοις εκπλάγηκα από το μέγεθος της αφέλειας και της ανιδεότητας με την οποία ορισμένοι άνθρωποι διεκδικούν πολιτικό αξίωμα. Ο κ. Αναστασιάδης εξήγησε στον κ. Κουτσού ότι η πολιτική ισότητα ανάμεσα στις διάφορες πολιτείες είναι στοιχείο απαραίτητο σε μια ομοσπονδία και υπενθύμισε ότι στην περίπτωση της Κύπρου υπήρχε πολιτική ισότητα ανάμεσα στις δύο κοινότητες ακόμα και όταν λειτουργούσε το ενιαίο κράτος.»
...............................................................................................................
«....... όταν η ομοσπονδία είναι η απάντηση στις δικοινοτικές διαφορές της Κύπρου, όταν η λύση του κυπριακού θα πρέπει να προέλθει από μια συμφωνία την οποία θα αποδέχεται και η άλλη πλευρά, κ.λ.π., κ.λ.π., και ο αρχηγός των Νέων Οριζόντων με τουπέ που θα ζήλευαν και αστέρες του Χόλλυγουντ του έδωσε την εξής αποστομωτική απάντηση: Να θέσετε το αίτημα για ενιαίο κράτος στο τραπέζι των συνομιλιών, όπως εδεχτήκετε την ομοσπονδία.»
...............................................................................................................
«Και υπήρξε, λοιπόν, διαζύγιο με τη λογική και η Κύπρος απέκτησε επιτέλους το κόμμα βλακείας.»
Η έννοια της δυσφήμισης περιγράφεται στο άρθρο 17(1) του Περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου Κεφ. 148. Δυσφημιστικό είναι, μεταξύ άλλων, το δημοσίευμα που τείνει να βλάψει την υπόληψη του άλλου ή που ενδέχεται να τον εκθέσει σε γενικό μίσος, περιφρόνηση ή χλευασμό ή να προκαλέσει την αποστροφή ή αποφυγή του από άλλους.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο κατέφυγε στην αγγλική νομολογία η οποία γενικά έγινε αποδεκτή από το Ανώτατο Δικαστήριο. Από παλιά η αγγλική νομολογία έκρινε ότι η απόδοση πνευματικής ανικα[*1203]νότητας στον ενάγοντα αποτελεί δυσφήμιση. (Βλέπε: Morgan v. Lingen [1863] 8 LT 800). H νομολογία επίσης έχει καθιερώσει τον κανόνα ότι οι λέξεις έχουν το νόημα που τους αποδίδει η φυσική και συνήθης σημασία τους. Δεν τίθεται θέμα νομικής αντίληψης και της γενικής εικόνας που αποκομίζει ο μέσος συνηθισμένος αναγνώστης. Αν οι λέξεις επιδέχονται παράλληλα προς την κακή σημασία και άλλες ερμηνείες δεν θα τους αποδοθεί η πρώτη ώστε να χαρακτηριστούν δυσφημιστικές. (Βλέπε: Rubber Improvement Ltd v. Associated Newspapers Ltd [1964] A.C. 234 και Capital and Counties Bank v. Henty & Sons [1880] 5 C.P.D. 514).
H νομολογία επίσης επισημαίνει ότι θα πρέπει το κείμενο να κρίνεται στο σύνολο του και όχι αποσπασματικά, αφού ο μέσος συνηθισμένος αναγνώστης εκλαμβάνει τις αναφορές στο σύνολο τους. Είναι η εντύπωση που θα αποκομίσει ο συνηθισμένος άνθρωπος από μια πρώτη ανάγνωση του κειμένου (Βλέπε: Slim v. Daily Telegraph Ltd [1968] 1 All E.R. 497 και Hayward v. Thompson [1981] 3 All E.R. 450).
Eίναι επίσης η θέση της νομολογίας ότι το κριτήριο για να καθοριστεί αν το κείμενο ή οι λέξεις του κειμένου αναφέρονται στον ενάγοντα, είναι και πάλιν η αντίληψη του μέσου, συνηθισμένου λογικού ανθρώπου. Ο ενάγοντας, μπορεί προς τούτο, να καλέσει μάρτυρες. Αλλά, στο τέλος, το Δικαστήριο είναι που θα κρίνει, με κριτήριο την αντίληψη του συνηθισμένου, λογικού ανθρώπου αν οι λέξεις αναφέρονται στον ενάγοντα. (Βλέπε Knuffer ν. London Express Newspaper Ltd [1944] 1 All E.R. 495 και Morgan v. Odhams Press Ltd [1971] 2 All E.R. 1156).
Το πρωτόδικο Δικαστήριο, έχοντας κατά νου την πιο πάνω νομολογία επί του θέματος και αφού σχολίασε εκτενώς και αξιολόγησε την ενώπιον του μαρτυρία κατέληξε ότι δεν στοιχειοθετείται δυσφήμιση του εφεσείοντα. Αναφέρει το πρωτόδικο Δικαστήριο, ως τελικό συμπέρασμα, τα εξής:
«Ειδικότερα, δεν κρίνονται δυσφημιστικές οι αναφορές που άμεσα αφορούν τον κ. Κουτσού. Πρόκειται για τις αναφορές περί «αφέλειας και της ανιδεότητας με την οποία ορισμένοι άνθρωποι διεκδικούν πολιτικό αξίωμα» και περί «τουπέ που θα ζήλευαν και οι αστέρες του Χόλλυγουντ». Η τελευταία, άλλωστε, αυτή αναφορά δεν περιλαμβάνεται στην Έκθεση Απαίτησης στα σημεία όπου εξειδικεύονται οι ισχυρισμοί περί δυσφημιστικού νοήματος των λέξεων (παρ. 6 και 7). Αντίθετα, αναφέρονται οι λέξεις «αφελής και ανίδεος». Οι αναφορές στο κείμενο περί [*1204]αφέλειας και ανιδεότητας συσχετίζονται και πάλιν με τη συγκεκριμένη πολιτική θέση. Δεν έχουν δυσφημιστικό νόημα για το άτομο του κου Κουτσού έστω κι αν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν – ιδιαίτερα η αναφορά περί ανιδεότητας – ως αδόκιμες και ανεπιθύμητες στο πολιτικό διάλογο. Δεν παύουν όμως ν’ αποτελούν, όχι δυσφήμιση του κου Κουτσού, αλλά πολεμική κατά της συγκεκριμένης πολιτικής θέσης του κόμματος του οποίου ηγείται και του ίδιου ως πολιτικού.»
Σχετικά με τον πρώτο λόγο έφεσης (που αναφέραμε πιο πάνω) ο εφεσείων παραπονείται ότι το Δικαστήριο δεν αξιολόγησε ορθά την ενώπιον του μαρτυρία για να καταλήξει ότι το δημοσίευμα δεν ήταν δυσφημιστικό για το πρόσωπο του εφεσείοντα.
Έχουμε διεξέλθει και εμείς τη μαρτυρία που δόθηκε στο πρωτόδικο Δικαστήριο. Έχουμε καταλήξει ότι, σύμφωνα και με τη νομολογία, ορθά το πρωτόδικο Δικαστήριο την αξιολόγησε και κατέληξε σε συμπεράσματα τα οποία ήσαν εύλογα και συμβατά με τη μαρτυρία. Το επίμαχο δημοσίευμα δεν έχει δυσφημιστικό νόημα προσωπικά για το άτομο του εφεσείοντα αλλά αιχμηρή πολεμική κατά συγκεκριμένης πολιτικής θέσης του κόμματος του οποίου ηγείται.
Κατάληξή μας, κατά συνέπεια, είναι ότι δεν έχει καταδειχθεί βάσιμος λόγος, ο οποίος να δικαιολογεί την επέμβαση μας στα συμπεράσματα του Δικαστηρίου. Ως εκ τούτου, ο πρώτος λόγος έφεσης δεν έχει στοιχειοθετηθεί και απορρίπτεται ως αβάσιμος.
Ενόψει της κατάληξής μας στον πρώτο λόγο έφεσης, δεν καθίσταται αναγκαίο να εξετάσουμε το δεύτερο λόγο έφεσης, γιατί οποιαδήποτε εξέταση του θα ήταν ακαδημαϊκού περιεχομένου.
Η έφεση απορρίπτεται με έξοδα.
Η έφεση απορρίπτεται.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο