(2004) 1 ΑΑΔ 37
[*37]21 Ιανουαρίου, 2004
[ΑΡΤΕΜΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, ΚΑΛΛΗΣ, Δ/στές]
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ,
Εφεσείων,
ν.
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟΥ ΔΗΜΟΣΙΩΝ
ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΛΤΔ,
Εφεσιβλήτων.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 11315)
Αποζημιώσεις ― Γενικές αποζημιώσεις ― Σωματικές βλάβες ― Άντρας ηλικίας 63 ετών με πλήρη απώλεια όρασης του δεξιού οφθαλμού από το 1982, κτύπησε στο πρόσωπο με αποτέλεσμα να προκληθεί σ’ αυτόν αποκόλληση του αμφισβληστροειδούς στον αριστερό οφθαλμό, η οποία κατέληξε στην απώλεια ουσιαστικά της όρασής του από τον οφθαλμό αυτό ― Επιδικασθείσες γενικές αποζημιώσεις £60.000 επί πλήρους ευθύνης ― Κρίθηκαν έκδηλα ανεπαρκείς και αυξήθηκαν σε £80.000 κατ’ έφεση.
Αμέλεια ― Επιμερισμός ευθύνης ― Εφεσείων κατά την έξοδό του από κτίριο που επισκεπτόταν για πρώτη φορά, με πλήρη απώλεια όρασης στον δεξιό οφθαλμό, προσπάθησε να εξέλθει από γυάλινο διαχωριστικό που συνιστούσε μέρος του προθαλάμου με αποτέλεσμα να κτυπήσει σε αυτό και να τραυματιστεί σοβαρά ― Επιμερισμός ευθύνης 60% στους ιδιοκτήτες του κτιρίου και 40% στον εφεσείοντα ― Αντικαταστάθηκε κατ’ έφεση, με πλειοψηφία, σε 80% και 20% αντίστοιχα.
Αποζημιώσεις ― Γενικές αποζημιώσεις ― Απώλεια εισοδηματικής ικανότητας ― Επιδίκαση ποσού £6.000 σε άντρα ηλικίας 63 ετών κατά το ατύχημα, συνταξιούχο δημόσιο υπάλληλο, ο οποίος λόγω του ατυχήματος απώλεσε τη δυνατότητα εργοδότησής του.
Αποζημιώσεις ― Απώλεια μελλοντικών απολαβών ― Βάση για υπολογισμό τους είναι το εισόδημα του ζημιωθέντος κατά το χρόνο του ατυχήματος ή το εισόδημα που θα κέρδιζε, όπως αυτό μπορεί να προσδιοριστεί με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν κατά το χρόνο της δίκης.
[*38]Αποζημιώσεις ― Ειδικές αποζημιώσεις ― Ανάγκη εξειδίκευσης και απόδειξης.
Αστικά αδικήματα ― Αμέλεια ― Υποχρέωση κατόχου υποστατικού στη βάση του Άρθρου 51(2)(β) του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου Κεφ. 148 να μη επιδεικνύει αμέλεια προς κάθε πρόσωπο που τελεί νόμιμα, εντός, επί ή τόσο πλησίον της ακίνητης ιδιοκτησίας του ώστε, κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, να επηρεάζεται από την αμέλεια του ― Ευθύνη ιδιοκτήτη ή κατόχου υποστατικού στο οποίο χρησιμοποιήθηκε γυαλί έχει δύο πτυχές: (α) την παροχή προειδοποίησης για τη διαφάνειά του και (β) το γυαλί να είναι κατασκευασμένο με τέτοιο τρόπο που να αποφεύγεται τραυματισμός, όταν κάποιος επιπέσει επ’ αυτού.
Αποζημιώσεις ― Καθορισμός αποζημιώσεων πρωτόδικου Δικαστηρίου για σωματικές βλάβες ― Προϋποθέσεις επέμβασης Εφετείου.
Στις 23.5.1995 ο εφεσείων, συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος ηλικίας 63 ετών, στην προσπάθειά του να εξέλθει από το νεόδμητο οίκημα των εφεσιβλήτων συγκρούστηκε με γυάλινο τοίχο, εκλαμβάνοντας ότι εκεί ήταν η έξοδος και κτύπησε στο πρόσωπο. Λίγες μέρες αργότερα διαγνώστηκε αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς, στον αριστερό οφθαλμό η οποία κατέληξε στην απώλεια της όρασης του στον οφθαλμό αυτό. Ο εφεσείων είχε ήδη πλήρη απώλεια όρασης του δεξιού οφθαλμού από το 1982. Η κατάσταση του εφεσείοντος μετά το ατύχημα, έθεσε τέρμα στις προθέσεις του να αποδεχθεί πρόταση ως λογιστής σε ελεγκτικό οίκο με μηνιαίο μισθό £500.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία για την είσοδο και τα παράπλευρα διαχωριστικά του οικήματος, είχε χρησιμοποιηθεί ειδικό γυαλί το οποίο δεν κατατεμαχίζεται αλλά θρυμματίζεται, ούτως ώστε να αποφεύγονται τραυματισμοί. Ο προθάλαμος εισόδου ήταν και αυτός κατασκευασμένος από γυαλί. Στη βάση του το γυαλί φέρει λεπτή υποδοχή αλουμινίου. Οι πόρτες έχουν σήμανση με ενδείξεις λειτουργίας, καθώς και χειρολαβές. Στον τόπο όπου τραυματίστηκε ο εφεσείων δεν υπήρχαν σημάνσεις, όπως τόξα κατεύθυνσης και γράμματα που υπήρχαν και σε άλλα μέρη του οικήματος. Στο επίμαχο σημείο υπήρχαν τοποθετημένες δύο ανθοδόχες οι οποίες βρίσκονταν σε κάποια απόσταση μεταξύ τους. Στο γυάλινο τοίχο πάνω στον οποίο κτύπησε ο εφεσείων υπήρχε στο ύψος ενός φυσιολογικού ατόμου, τετράγωνη σήμανση πλάτους 8 εκ. με τα γράμματα “Co-Op”. Στους γυάλινους τοίχους υπήρχαν ευδιάκριτα γράμματα με τις υπηρεσίες που προσφέρονταν, ενώ στη βάση όλων των υαλοπινάκων υπήρχε μεταλλική λωρίδα σκούρου χρώματος, που υποδείκνυε ότι εκεί δεν υπήρχε είσοδος.
[*39]Σύμφωνα με την ιατρική μαρτυρία, ο εφεσείων, παρόλον ότι είχε υποβληθεί σε επιτυχή επέμβαση διόρθωσης της αποκόλλησης, είναι σε θέση να προβαίνει σε μέτρηση δακτύλων χειρός σε απόσταση περίπου 40 εκ. επίπεδο το οποίο είναι το τρίτο πριν από την τύφλωση. Δεν μπορεί λόγω της κατάστασής του να οδηγεί αυτοκίνητο, να διαβάζει ή να παρακολουθεί τηλεόραση.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο καταμέρισε την ευθύνη για το ατύχημα σε ποσοστό 60% στους εφεσίβλητους και 40% στον εφεσείοντα. Αναφορικά με τις γενικές αποζημιώσεις το Δικαστήριο κατέληξε σε ποσό £60.000 επί πλήρους ευθύνης. Στο ποσό αυτό προστέθηκε ποσό £6.000 για απώλεια της εισοδηματικής ικανότητας του εφεσείοντος.
Ο εφεσείων αμφισβητεί με την παρούσα έφεση την ορθότητα τόσο του επιμερισμού της ευθύνης, όσο και του ύψους των αποζημιώσεων. Ο εφεσείων υποστηρίζει ότι το ποσό των £6000 που του επιδικάστηκε για απώλεια της εισοδηματικής του ικανότητας υπό μορφή γενικών αποζημιώσεων είναι υπερβολικά χαμηλό. Εισηγείται ότι θα έπρεπε να του επιδικαστούν ως ειδικές αποζημιώσεις το ποσό των £39.500 για απώλεια εισοδημάτων από 1.7.1995 μέχρι 22.1.2002, ημερομηνία έκδοσης της απόφασης, δηλαδή £500 το μήνα για 79 μήνες, όπως η αξίωση στην Έκθεση Απαίτησης και να του επιδικαστεί περαιτέρω ποσό για μελλοντική απώλεια εισοδημάτων μετά την έκδοση της απόφασης.
Η έφεση έγινε δεκτή κατά πλειοψηφία.
Αποφασίστηκε ότι:
Α. Υπό Νικολαΐδη, Δ. συμφωνούντος και του Καλλή, Δ.:
1. Η γενεσιουργός αιτία του δυστυχήματος είναι ακριβώς η παράλειψη των εφεσιβλήτων να σημάνουν την ύπαρξη του γυάλινου τοίχου επαρκώς, ούτως ώστε να γίνεται αντιληπτή η ύπαρξή του. Δεν μπορεί κάποιος να θεωρηθεί αμελής γιατί θέλησε να χρησιμοποιήσει μια συντομότερη, όπως του φάνηκε, έξοδο.
Όμως ο εφεσείων συνέβαλε σε κάποιο βαθμό στον τραυματισμό του, αφού παρέλειψε να προσέξει τη διακριτική, μη επαρκή, σήμανση που υπήρχε στον τοίχο στο σημείο που προσέκρουσε, ενώ έπρεπε να προειδοποιηθεί και από την ύπαρξη των ανθοδόχων, έστω κι’ αν αυτές ήταν σε κάποια απόσταση μεταξύ τους. Γι’ αυτές του τις παραλείψεις θα του καταμερισθεί ένα ποσοστό ευθύνης ύψους 20%.
2. Η προσέγγιση του πρωτόδικου Δικαστηρίου ότι πρέπει το ποσό των αποζημιώσεων να είναι κατώτερο από το ποσό που θα επιδικαζόταν [*40]σε κάποιο άτομο που έχασε πλήρως την όρασή του λόγω του δυστυχήματος είναι λανθασμένη.
3. Είναι καθιερωμένη αρχή ότι ο αδικοπραγών ευθύνεται για την πλήρη έκταση της βλάβης που προκλήθηκε, έστω και αν η έκταση αυτή δεν ήταν προβλεπτή και επίσης ότι ο αδικοπραγών ευθύνεται για το θύμα του στην κατάσταση που εκείνο βρίσκεται.
4. Το Δικαστήριο θα έπρεπε να στηριζόταν στο μόνο δεδομένο που είχε, δηλαδή το γεγονός ότι λόγω του τραυματισμού του ο εφεσείων κατέστη ουσιαστικά τυφλός.
Ο υπολογισμός των αποζημιώσεων είναι και έκδηλα ανεπαρκής και στηριγμένος σε λανθασμένη βάση. Υπό τις περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης το ποσό των £60.000 είναι ανεπαρκές και αυξάνεται σε £80.000.
5. Ο εφεσείων δεν απώλεσε εισοδήματα γιατί δεν εργαζόταν κατά το χρόνο του τραυματισμού του. Απλά ισχυρίσθηκε ότι σκόπευε να εργοδοτηθεί. Η αξίωση του επί του σημείου αυτού δεν έχει τεκμηριωθεί και γι’ αυτό ο σχετικός λόγος έφεσης θα πρέπει να απορριφθεί.
Β. Υπό Αρτέμη, Δ.:
Αν ο εφεσείων εδείκνυε τη δέουσα προσοχή, ασχέτως του μειονεκτήματος της όρασης του, το οποίο δεν επηρέαζε καθόλου την περίπτωση, θα μπορούσε να μη συντείνει, στην έκταση, τουλάχιστο, που συνέτεινε, στον τραυματισμό του. Είχε ήδη εισέλθει από πόρτα, η οποία προφανώς ήταν ανοιγόμενη και είχε χειρολαβές και θα έπρεπε να έχει υπόψη του ότι και πάλι από πόρτα θα έπρεπε να εξέλθει, με τον ίδιο τρόπο. Δεν εδικαιολογείτο να νομίζει ότι δεν υπήρχε εμπόδιο στην έξοδό του προς το δρόμο, γιατί αν έτσι είχαν τα πράγματα και ήταν ανοικτός ο χώρος, ποιο σκοπό εξυπηρετούσαν οι πόρτες. Η μόνη εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι ο εφεσείων ενήργησε αμελώς.
Η έφεση επιτράπηκε κατά πλειοψηφία με έξοδα εναντίον των εφεσιβλήτων. Η πρωτόδικη απόφαση τροποποιήθηκε ανάλογα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Christiansen v. Blue Med Hotels Ltd (1998) 1 A.A.Δ. 1542,
Pattichis v. Zenonos (1975) 1 C.L.R. 343,
[*41]
Symeonidou v. Michaelides (1969) 1 C.L.R. 394,
Owens v. Liverpool Corporation [1939] 1 K.B. 394,
Christodoulides v. Kyprianou (1968) 1 C.L.R. 130,
Maria κ.ά. ν. Ute Petek (1999) 1 Α.Α.Δ. 2091,
Lankuttis v. Νικόλα, Π.Ε. 10847, ημερ. 24.7.2002,
Παναγή ν. Θεοδώρου κ.ά. (1992) 1 Α.Α.Δ. 1303,
Τρύφωνος ν. Σωτηρίου (2000) 1 Α.Α.Δ. 1305,
Cookson v. Knowles [1978] 2 All E.R. 604,
Fysco Constructing Co Ltd v. Γεωργίου (1991) 1 Α.Α.Δ. 1014.
Έφεση.
Έφεση από τον ενάγοντα κατά της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας που δόθηκε στις 22/1/02 (Αρ. Αγωγής 7911/96) με την οποία καταμέρισε την ευθύνη για το ατύχημα το οποίο του συνέβη όταν αυτός εξερχόμενος από το οίκημα των εναγομένων κτύπησε σε γυάλινο τοίχο με αποτέλεσμα να τραυματιστεί στον αριστερό οφθαλμό σε 60% στους εναγόμενους και 40% στον ίδιο και επιδίκασε υπέρ αυτού ποσό £60.000 συν £6000 ως απώλεια της δυνατότητάς του να εργαστεί.
Μ. Μοντάνιος, για τον Εφεσείοντα.
Ντ. Μιχαηλίδης, για τους Εφεσιβλήτους.
Cur. adv. vult.
ΑΡΤΕΜΗΣ, Δ.: Την απόφαση της πλειοψηφίας θα απαγγείλει ο Δικαστής Νικολαΐδης. Με αυτήν συμφωνεί ο Δικαστής Καλλής. Εγώ θα δώσω δική μου απόφαση.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ.: Στις 23.5.1995 ο ηλικίας τότε 63 χρόνων εφεσείων, συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος, επισκέφθηκε το νεόδμητο οίκημα των εναγομένων. Κατά την αποχώρησή του συγκρούστηκε με γυάλινο τοίχο, εκλαμβάνοντας λανθασμένα ότι εκεί ήταν η [*42]έξοδος. Το κτύπημα του προκάλεσε μικρή αιμορραγία στη μύτη και αφού έτυχε των πρώτων βοηθειών επί τόπου, αποχώρησε. Λίγες μέρες αργότερα διαγνώστηκε αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς στον αριστερό οφθαλμό η οποία κατέληξε, παρά τις προσπάθειες των γιατρών, στην απώλεια ουσιαστικά της όρασής του από τον οφθαλμό αυτό. Ο εφεσείων είχε ήδη πλήρη απώλεια όρασης του δεξιού οφθαλμού από το 1982.
Το πρωτόδικο δικαστήριο στο οποίο ο εφεσείων διεκδίκησε αποζημιώσεις για αμέλεια των εφεσιβλήτων, καταμέρισε την ευθύνη για το συμβάν 60% στους εφεσιβλήτους και 40% στον εφεσείοντα, ενώ ως προς τις γενικές αποζημιώσεις κατέληξε ότι ποσό £60.000 επί πλήρους ευθύνης αντιπροσώπευε μια λογική και δίκαιη αποζημίωση. Στο ποσό αυτό προστέθηκε ποσό £6.000 για απώλεια δυνατότητας εργοδότησής του.
Με την παρούσα έφεση ο εφεσείων αμφισβητεί την ορθότητα τόσο του επιμερισμού της ευθύνης, όσο και του ύψους των αποζημιώσεων.
Η διάταξη του χώρου, τα γεγονότα όπως διαδραματίστηκαν και ο τρόπος τραυματισμού του εφεσείοντα, δεν αμφισβητήθηκαν. Σύμφωνα με τη μαρτυρία, για την είσοδο και τα παράπλευρα διαχωριστικά του οικήματος των εφεσιβλήτων, είχε χρησιμοποιηθεί ειδικό γυαλί, το οποίο όταν υφίσταται επιβάρυνση δεν κατατεμαχίζεται, αλλά θρυμματίζεται, ούτως ώστε να αποφεύγονται τραυματισμοί. Ο προθάλαμος εισόδου που λειτουργούσε με δύο ζεύγη θυρών διπλής επαναστροφής ήταν και αυτός κατασκευασμένος από γυαλί. Στη βάση του το γυαλί φέρει λεπτή υποδοχή από αλουμίνιο. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους υαλοπίνακες οι πόρτες έχουν σήμανση με ενδείξεις λειτουργίας, καθώς και χειρολαβές.
Διάφορες σημάνσεις, όπως τόξα κατεύθυνσης και γράμματα, υπήρχαν και σε άλλα μέρη του οικήματος, αλλά όχι ακριβώς στον τόπο όπου τραυματίστηκε ο εφεσείων. Στο επίμαχο σημείο υπήρχαν τότε τοποθετημένες δύο ανθοδόχες, οι οποίες όμως βρίσκονταν σε κάποια απόσταση μεταξύ τους. Στο γυάλινο τοίχο πάνω στον οποίο κτύπησε ο εφεσείων υπήρχε στο ύψος ενός φυσιολογικού ατόμου, τετράγωνη σήμανση πλάτους 8 εκ. με τα γράμματα «Co-Οp». Στους γυάλινους τοίχους υπήρχαν ακόμα ευδιάκριτα γράμματα με τις υπηρεσίες που προσφέρονταν, ενώ στη βάση όλων των υαλοπινάκων υπήρχε μεταλλική λωρίδα σκούρου χρώματος, που υποδείκνυε ότι δεν υπήρχε εκεί είσοδος.
Η αμέλεια που καταλογίστηκε στους εφεσιβλήτους βασίζεται [*43]στην ιδιότητά τους ως κατόχων του υποστατικού. Όπως ορθά κατέληξε το πρωτόδικο δικαστήριο, είχαν, σύμφωνα με το άρθρο 51(2)(β) του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 148, υποχρέωση να μην επιδεικνύουν αμέλεια έναντι κάθε προσώπου που τελούσε νόμιμα, εντός, επί ή τόσο πλησίον της ακίνητης ιδιοκτησίας τους ώστε, κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, να επηρεάζεται από την αμέλεια τους.
Οι εφεσίβλητοι χρησιμοποίησαν στο υποστατικό τους ευρέως το γυαλί ως οικοδομικό υλικό. Όπως πολύ σωστά έχει επισημανθεί στην υπόθεση Christiansen v. Blue Med Hotels Ltd (1998) 1 Α.Α.Δ. 1542, η ευθύνη του ιδιοκτήτη ή κάτοχου υποστατικού στο οποίο χρησιμοποιήθηκε γυαλί ως κατασκευαστικό υλικό έχει, λόγω της φύσης του υλικού, δύο πτυχές. Πρώτον θα πρέπει να παρέχεται προειδοποίηση για τη διαφάνειά του, ουσιαστικά για την ύπαρξή του και δεύτερο, το γυαλί να είναι κατασκευασμένο με τέτοιο τρόπο που να αποφεύγεται τραυματισμός, όταν κάποιος επιπέσει επ’ αυτού.
Το πρωτόδικο δικαστήριο επισήμανε ότι λόγω της φύσης των εργασιών των εφεσιβλήτων, ήταν αναμενόμενο να επισκέπτεται το χώρο μεγάλος αριθμός προσώπων. Προσθέτουμε ότι είναι επίσης αναμενόμενο ότι τα πρόσωπα που επισκέπτονται ένα τραπεζικό ίδρυμα, όπως είναι οι εφεσίβλητοι, είναι διαφορετικών ηλικιών, δυνατοτήτων και παρατηρητικότητας. Θα έπρεπε συνεπώς οι εφεσίβλητοι να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα και να μεριμνήσουν για εμφανή σηματοδότηση, ούτως ώστε οι επισκέπτες του υποστατικού τους να προειδοποιούνται για την ύπαρξη του γυάλινου τοίχου. Και αυτό το καθήκον, όπως κατέληξε και το πρωτόδικο δικαστήριο, οι εφεσίβλητοι παρέλειψαν να εκπληρώσουν. Παρέλειψαν να λάβουν τέτοια μέτρα που να παρέχουν επαρκή προειδοποίηση σε όλους τους επισκέπτες ως προς την ύπαρξη του γυάλινου διαχωριστικού κατά μήκος του διαδρόμου.
Η έξοδος συνιστούσε με τον τοίχο του διαδρόμου ένα ενιαίο κατασκεύασμα που αποτελείτο από διαχωριστικό, διπλές πόρτες και προθάλαμο, όλα κατασκευασμένα από διαφανές γυαλί. Στην περιοχή που τραυματίστηκε ο εφεσείων δεν υπήρχε μπροστά από το γυαλί οποιοδήποτε εμπόδιο που να προειδοποιεί για την ύπαρξη του γυαλιού. Οι δύο ανθοδόχες που ήταν τοποθετημένες εκεί απείχαν η μια από την άλλη τόσο που επέτρεπαν την άνετη διέλευση κάποιου μεταξύ τους. Ακόμα, η μεταλλική λωρίδα, ήταν στενή και λόγω του ότι βρισκόταν πολύ κοντά στο πάτωμα δεν ήταν εύκολα ορατή.
Η σήμανση στους γυάλινους τοίχους ήταν ελλειπέστατη, άνκαι [*44]σε κάποια απόσταση από το σημείο τραυματισμού του εφεσείοντα αναγράφονταν οι υπηρεσίες που προσφέρονταν. Στο συγκεκριμένο σημείο υπήρχαν μόνο δύο αυτοκόλλητα πλάτους περίπου 8 εκ., τα οποία απείχαν μεταξύ τους σε βαθμό που μπορούσαν να διαλάθουν της προσοχής. Εξάλλου, όπως επισημαίνεται και από το πρωτόδικο δικαστήριο, τα σήματα αυτά δεν ήταν παρά διαφανή τετράγωνα, από εκεί που τραυματίστηκε ο εφεσείων καθόλου ευδιάκριτα. Στο σημείο δεν υπήρχε άλλη σήμανση που να διακόπτει κατά κάποιο τρόπο τη συνέχεια της διαφάνειας.
Επισημαίνεται ακόμα το γεγονός ότι το συγκεκριμένο γυάλινο διαχωριστικό ήταν εσωτερικό, ενώ ακολουθούσαν, σε κάποια απόσταση, άλλα γυάλινα διαχωριστικά που συνιστούσαν μέρος του προθάλαμου. Έτσι, όπως κατέληξε το πρωτόδικο δικαστήριο, διδόταν η εντύπωση ότι τίποτε δεν παρεμβαλλόταν μεταξύ του εμφανέστερου εξωτερικού διαχωριστικού με τα χερούλια στις πόρτες και τα γράμματα και του διαδρόμου στο οποίο βρισκόταν ο εφεσείων.
Το πρωτόδικο δικαστήριο κατέληξε ότι ο εφεσείων συνέτεινε κατά 40% στον τραυματισμό του, γιατί εν όψει του μειονεκτήματος που είχε (το ένα του μάτι ήταν, όπως είπαμε ήδη, τυφλό), όφειλε να επιδεικνύει προσοχή στις κινήσεις του, ιδιαίτερα αφού βρισκόταν σε κτίριο που επισκεπτόταν για πρώτη φορά. Εξάλλου, προσπάθησε να εξέλθει όχι από το σημείο από το οποίο εισήλθε, αλλά από αλλού.
Ο εφεσείων προσβάλλει ακριβώς τον καταμερισμό της ευθύνης. Θα συμφωνήσουμε εν μέρει μαζί του. Κατ’ αρχάς δεν θεωρούμε ότι είχε, λόγω της μειωμένης του όρασης, καθήκον να επιδεικνύει ιδιαίτερη προσοχή στις κινήσεις του. Ο τραυματισμός του δεν ήταν αποτέλεσμα της ιδιαιτερότητάς του, ούτε και έχει υποστηριχτεί ότι συγκρούστηκε με τον τοίχο γιατί η περιορισμένη του όραση τον εμπόδισε να διακρίνει το γυαλί. Ούτε το γεγονός ότι θέλησε να χρησιμοποιήσει άλλη έξοδο από το σημείο που εισήλθε, δικαιολογεί συμπέρασμα για συντρέχουσα αμέλεια. Λόγω της διαρρύθμισης, ο καθένας, ακόμα και κάποιος με πλήρη όραση, θα μπορούσε να θεωρήσει, λανθασμένα, ότι εκεί υπήρχε έξοδος και να επιπέσει στο γυάλινο τοίχο.
Η γενεσιουργός αιτία του δυστυχήματος είναι ακριβώς η παράλειψη των εφεσιβλήτων να σημάνουν την ύπαρξη του γυάλινου τοίχου επαρκώς, oύτως ώστε να γίνεται αντιληπτή η ύπαρξή του. Δεν μπορεί κάποιος να θεωρηθεί αμελής γιατί θέλησε να χρησιμοποιήσει μια συντομότερη, όπως του φάνηκε, έξοδο.
[*45]
Όμως ο εφεσείων συνέβαλε σε κάποιο βαθμό στον τραυματισμό του, αφού παρέλειψε να προσέξει τη διακριτική, μη επαρκή, σήμανση που υπήρχε στον τοίχο στο σημείο που προσέκρουσε, ενώ έπρεπε να προειδοποιηθεί και από την ύπαρξη των ανθοδόχων, έστω κι΄αν αυτές ήταν σε κάποια απόσταση μεταξύ τους. Γι΄αυτές του τις παραλείψεις θα του καταμερίσουμε ένα ποσοστό ευθύνης ύψους 20%.
Έτσι ο σχετικός λόγος έφεσης θα πρέπει να επιτύχει και η πρωτόδικη απόφαση θα πρέπει να τροποποιηθεί, ούτως ώστε η ευθύνη για τον τραυματισμό του εφεσείοντα να βαρύνει τους εφεσιβλήτους κατά 80% και τον ίδιο κατά 20%.
Αμφισβητείται ακόμα και ο υπολογισμός των αποζημιώσεων. Μέχρι το 1992 που συνταξιοδοτήθηκε, ο εφεσείων υπηρετούσε ως Ανώτερος Επιθεωρητής Λογαριασμών του Γενικού Λογιστηρίου της Δημοκρατίας, αποσπασμένος στο Αρχηγείο της Αστυνομίας.
Αισθάνθηκε το κτύπημα στο πρόσωπο, στο κάτω αριστερό μέρος του μετώπου κοντά στη μύτη και το φρύδι. Έπεσε στο δάπεδο με ρινορραγία. Μετά το ατύχημα και για περίοδο δύο ημερών αισθανόταν κεφαλαλγία, ζαλάδες, ισχυρούς πόνους, καθώς και αλλοιώσεις στην όραση. Επισκέφθηκε οφθαλμίατρο στις πρώτες βοήθειες του Νοσοκομείου Λάρνακας όπου διαγνώστηκε αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς στον αριστερό οφθαλμό.
Την επομένη υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση. Απολύθηκε από το νοσοκομείο 10 μέρες αργότερα και ακολούθως παρέμεινε κλινήρης στο σπίτι. Συνεχίζει μέχρι σήμερα να επισκέπτεται το γιατρό του κάθε τρεις μήνες.
Έχει απωλέσει σχεδόν εντελώς την όραση του αριστερού οφθαλμού. Ο εφεσείων συμβουλεύτηκε και άλλους γιατρούς στην Κύπρο και στο εξωτερικό, αλλά δεν είδε οποιαδήποτε βελτίωση. Η κατάστασή του έθεσε τέρμα στις προθέσεις που είχε να αποδεχτεί πρόταση να εργαστεί ως λογιστής σε ελεγκτικό οίκο, στη Λάρνακα, με μηνιαίο μισθό £500.
Σύμφωνα με την ιατρική μαρτυρία η επέμβαση διόρθωσης της αποκόλλησης υπήρξε επιτυχής, αλλά ο αριστερός οφθαλμός έχει πολύ χαμηλή όραση. Είναι σε θέση να προβαίνει σε μέτρηση δακτύλων χειρός σε απόσταση περίπου 40 εκ. επίπεδο το οποίο είναι το τρίτο πριν από την τύφλωση. Δεν μπορεί, λόγω της κατάστασής του, να οδηγεί αυτοκίνητο, να διαβάζει ή να παρακολουθεί τηλεόραση. Θε[*46]ωρείται πρακτικά τυφλός.
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι λόγω της προϋπάρχουσας ολοκληρωτικής απώλειας όρασης από το δεξιό οφθαλμό, η επίπτωση της δραστικής μείωσης της όρασης και από τον αριστερό ήταν ότι ο εφεσείων κατέστη πρακτικά τυφλός. Προχώρησε και έκρινε ότι το ύψος των επιδικασθησομένων γενικών αποζημιώσεων θα έπρεπε να ήταν, όπως το ονόμασε, στον ενδιάμεσο χώρο, δηλαδή ένα ποσό μεταξύ του ποσού που θα υπολογιζόταν ως αρμόζον για απώλεια όρασης ενός οφθαλμού και του ποσού που κρινόταν ικανοποιητικό για πρόκληση απώλειας όρασης και από τους δύο οφθαλμούς. Κατέληξε να του επιδικάσει, υπό μορφή γενικών αποζημιώσεων, επί πλήρους ευθύνης, ποσό £60.000 στο οποίο προσέθεσε και ποσό £6.000 ως απώλεια της δυνατότητας του να εργαστεί, μια και είχε προηγουμένως δεχτεί ότι ο εφεσείων είχε τα προσόντα να εξασφαλίσει ένα περαιτέρω εισόδημα και σκόπευε πράγματι να το πράξει. Κι΄ αυτό άνκαι δεν υποστηρίχτηκε από μαρτυρία του προτιθέμενου εργοδότη και στην απουσία του αναγκαίου υπόβαθρου.
Θεωρούμε την προσέγγιση του πρωτόδικου δικαστηρίου, με όλο το σεβασμό, λανθασμένη. Δεν καταλαβαίνουμε γιατί πρέπει το ποσό των αποζημιώσεων να είναι κατώτερο από το ποσό που θα επιδικαζόταν σε κάποιο άτομο που έχασε πλήρως την όρασή του λόγω του δυστυχήματος.
Είναι καθιερωμένη αρχή ότι ο αδικοπραγών ευθύνεται για την πλήρη έκταση της βλάβης που προκλήθηκε, έστω κι΄ αν η έκταση αυτή δεν ήταν προβλεπτή (Pattichis v. Zenonos (1975) 1 C.L.R. 343). Είναι επίσης παγιωμένη η αρχή ότι ο αδικοπραγών ευθύνεται για το θύμα του στην κατάσταση που εκείνο βρίσκεται (Symeonidou v. Michaelides (1969) 1 C.L.R. 394 και Owens v. Liverpool Corporation [1939] 1 K.B. 394).
Το Δικαστήριο θα έπρεπε να στηριζόταν στο μόνο δεδομένο που είχε, δηλαδή το γεγονός ότι λόγω του τραυματισμού του ο εφεσείων κατέστη ουσιαστικά τυφλός.
Έχει επανειλημμένα λεχθεί ότι το Εφετείο επεμβαίνει μόνο στις περιπτώσεις καθορισμού αποζημιώσεων για σωματικές βλάβες, όπου το ποσό που έχει επιδικαστεί είναι καταφανώς υπερβολικό ή καταφανώς χαμηλό ή όπου υπήρξε λανθασμένη νομική αρχή (Christodoulides ν. Kyprianou (1968) 1 C.L.R. 130, 132, Μaria κ.ά. ν. Ute Petek (1999) 1 Α.Α.Δ. 2091, Lankuttis v. Νικόλα, Π.Ε. [*47]10847, ημερ. 24.7.2002) ή, κατ΄άλλη διατύπωση, το Εφετείο δεν δικαιολογείται να επεμβαίνει στην κατάληξη του πρωτόδικου δικαστηρίου όσον αφορά τις αποζημιώσεις, εκτός αν πεισθεί ότι είτε το δικαστήριο ενήργησε με βάση λανθασμένες νομικές αρχές, είτε ότι το ποσό των αποζημιώσεων ήταν έκδηλα υπερβολικό ή τόσο έκδηλα ανεπαρκές, ούτως ώστε να καθίσταται παντελώς λανθασμένος ο υπολογισμός των αποζημιώσεων που εδικαιούτο ο εφεσείων.
Θεωρούμε ότι ο υπολογισμός των αποζημιώσεων είναι και έκδηλα ανεπαρκής και στηριγμένος σε λανθασμένη βάση. Στην υπόθεση Παναγή ν. Θεοδώρου κ.ά. (1992) 1 Α.Α.Δ. 1303, όπου στον 32 ετών εφεσείοντα ο οποίος απώλεσε, μεταξύ άλλων τραυμάτων και τον αριστερό του οφθαλμό, το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι το ποσό των £16.000 που είχε επιδικαστεί, ήταν ανεπαρκές και το αντικατέστησε με £30.000.
Στην υπόθεση Τρύφωνος ν. Σωτηρίου (2000) 1 Α.Α.Δ. 1305 ο εφεσίβλητος είχε ουσιαστικά τυφλωθεί πλήρως λόγω της σύγκρουσης. Ήταν ηλικίας 22 χρόνων και σύμφωνα με την ιατρική μαρτυρία διαπιστώθηκε ολική τύφλωση στο δεξιό οφθαλμό και μόνο μερική ασθενής αντίληψη φωτός στον αριστερό. Το Εφετείο αύξησε το ποσό των γενικών αποζημιώσεων από £100.000 στις £150.000.
Στην παρούσα υπόθεση λαμβάνουμε υπ’ όψιν την ηλικία του εφεσείοντα και το γεγονός ότι δεν έχει πλήρως απωλέσει την όρασή του, αφού με τον τραυματισμένο του οφθαλμό μπορεί να προβαίνει σε μέτρηση δακτύλων σε απόσταση 40 εκ. Υπό τις περιστάσεις θεωρούμε το ποσό των £60.000 ως ανεπαρκές και το αυξάνουμε στις £80.000. Λάβαμε υπ’ όψιν ότι η υπόθεση Τρύφωνος ν. Σωτηρίου που είναι και η πιο πρόσφατη υπόθεση σε απώλεια όρασης, αναφερόταν σε νεαρό ηλικίας 22 ετών. Αντίθετα ο εφεσείων είναι ηλικίας σήμερα πέραν των 70 χρόνων.
Παραμένει ο τελευταίος λόγος έφεσης. Ο εφεσείων υποστηρίζει ότι το ποσό των £6.000 που του επιδικάστηκε για απώλεια της εισοδηματικής του ικανότητας υπό μορφή γενικών αποζημιώσεων είναι υπό τις περιστάσεις υπερβολικά χαμηλό. Θα έπρεπε, σύμφωνα πάντα με τον εφεσείοντα, να του επιδικαστούν ως ειδικές αποζημιώσεις το ποσό των £39.500 για απώλεια εισοδημάτων από 1.7.1995 μέχρι 22.1.2002, ημερομηνία έκδοσης της απόφασης, δηλαδή £500 το μήνα για 79 μήνες, όπως η αξίωση στην Έκθεση Απαίτησης και να του επιδικαστεί περαιτέρω ποσό για μελλοντική απώλεια εισοδημάτων μετά την έκδοση της απόφασης.
[*48]Η βάση για τον υπολογισμό της απώλειας μελλοντικών απολαβών είναι το εισόδημα του ζημιωθέντος κατά το χρόνο του ατυχήματος ή το εισόδημα που θα κέρδιζε, όπως αυτό μπορεί να προσδιοριστεί με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν κατά το χρόνο της δίκης (Cookson v. Knowles [1978] 2 All E.R. 604). Η εξέταση των μελλοντικών προοπτικών, όπως αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι θα επιδράσουν επί του ύψους του εισοδήματος κατ’ αρχήν δεν είναι ανεπίτρεπτη, νοουμένου ότι οι μελλοντικές εξελίξεις, όσο κι’ αν δεν μπορούν ποτέ να προδιαγραφούν με ακρίβεια, δικαιολογούνται από υπαρκτά δεδομένα (Fysco Constructing Co Ltd v. Γεωργίου (1991) 1 Α.Α.Δ. 1014).
Στην παρούσα υπόθεση βρίσκουμε τους προβληθέντες από τον εφεσείοντα ισχυρισμούς αόριστους. Οι ισχυρισμοί του για μελλοντική εργοδότηση δεν υποστηρίκτηκαν από μαρτυρία του κατ΄ ισχυρισμό μελλοντικού εργοδότη του και παρέμειναν ουσιαστικά εντελώς ατεκμηρίωτοι. Καταλήγουμε ότι η αξίωση αυτή, η οποία μάλιστα γίνεται υπό μορφή ειδικών αποζημιώσεων που πρέπει να αποδεικνύονται με ακρίβεια, δεν έχει τεκμηριωθεί. Ο εφεσείων δεν απώλεσε εισοδήματα γιατί κατά το χρόνο του τραυματισμού του δεν εργαζόταν. Ήταν συνταξιούχος ήδη για τρία χρόνια. Απλά ισχυρίστηκε ότι σκόπευε να εργοδοτηθεί. Γι΄αυτό και του επιδικάστηκαν αποζημιώσεις για απώλεια της εισοδηματικής του ικανότητας και όχι για απώλεια εισοδημάτων. Ελλείψει αντέφεσης δεν μπορούμε να επέμβουμε στο ποσό που του επιδικάστηκε σχετικά, αλλά από την άλλη καταλήγουμε ότι η αξίωσή του δεν έχει τεκμηριωθεί και γι’ αυτό ο σχετικός λόγος έφεσης θα πρέπει να απορριφθεί.
Η έφεση επιτυγχάνει και η πρωτόδικη απόφαση τροποποιείται ανάλογα. Τα έξοδα θα βαρύνουν τους εφεσιβλήτους.
ΑΡΤΕΜΗΣ, Δ.: Η απόφαση της πλειοψηφίας, την οποία απάγγειλε ο Νικολαϊδης, Δ. και με την οποία συμφωνεί και ο Καλλής, Δ., με βρίσκει σύμφωνο αναφορικά με την κατάληξη σε σχέση με τις αποζημιώσεις, αλλά διαφωνώ ως προς την ανατροπή του καταμερισμού της ευθύνης, στην οποία προέβη το πρωτόδικο Δικαστήριο.
Όσον αφορά αυτό τον καταμερισμό, κρίνω ότι δεν χωρεί επέμβαση στο συμπέρασμα του πρωτόδικου Δικαστηρίου, που απέδωσε ευθύνη 60% στους εφεσίβλητους και 40% στον εφεσείοντα, αλλά για άλλους λόγους απ΄εκείνους που έδωσε το πρωτόδικο Δικαστήριο, που ήταν το μειονέκτημα που είχε ο εφεσείων λόγω του ότι ήταν ήδη τυφλός από το ένα μάτι και λόγω της προσπάθειας του να εξέλθει από άλλο σημείο παρά από εκείνο από το οποίο είχε εισέλθει.
[*49]
Κάτω από τις συνθήκες, κρίνω ότι ο εφεσείων επέδειξε αμέλεια για τους του πιο κάτω λόγους.
Όπως αναφέρει και στην απόφασή του ο Νικολαΐδης, Δ., οι πόρτες, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους υαλοπίνακες, είχαν σήμανση με ένδειξη λειτουργίας καθώς και χειρολαβές. Επίσης, υπήρχαν στα γυάλινα μέρη διάφορες σημάνσεις, όπως βέλη κατεύθυνσης και γράμματα σε άλλα μέρη του οικήματος και επιπρόσθετα, στο επίμαχο σημείο υπήρχαν δύο ανθοδόχες (έστω και αν αυτές βρίσκονταν σε κάποια απόσταση μεταξύ τους), ενώ στο γυάλινο τοίχο, πάνω στον οποίο κτύπησε ο εφεσείων, στο ύψος ενός φυσιολογικού ανθρώπου υπήρχαν τα γράμματα «Co-Op». Επίσης, στους γυάλινους αυτούς τοίχους υπήρχαν σε διάφορα σημεία ευδιάκριτα γράμματα με τις υπηρεσίες που προσφέρονταν και στη βάση των υαλοπινάκων υπήρχε μεταλλική λωρίδα σκούρου χρώματος που υποδείκνυε ότι δεν υπήρχε εκεί είσοδος.
Είναι, έτσι, προφανές ότι αν ο εφεσείων εδείκνυε τη δέουσα προσοχή, ασχέτως του μειονεκτήματος της όρασης του, το οποίο νομίζω δεν επηρέαζε καθόλου την περίπτωση, θα μπορούσε να μη συντείνει, στην έκταση, τουλάχιστο, που κατά τη γνώμη μου συνέτεινε, στον τραυματισμό του. Είχε ήδη εισέλθει από πόρτα, η οποία προφανώς ήταν ανοιγόμενη και είχε χειρολαβές και θα έπρεπε να έχει υπόψη του ότι και πάλι από πόρτα θα έπρεπε να εξέλθει, με τον ίδιο τρόπο. Δεν εδικαιολογείτο να νομίζει ότι δεν υπήρχε εμπόδιο στην έξοδό του προς το δρόμο, γιατί αν έτσι είχαν τα πράγματα και ήταν ανοικτός ο χώρος, ποιο σκοπό εξυπηρετούσαν οι πόρτες. Η μόνη εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι ο εφεσείων ενήργησε αμελώς.
Ως εκ τούτου, θεωρώ τον καταμερισμό της ευθύνης του πρωτόδικου Δικαστηρίου εντός λογικών πλαισίων, κρίνοντας ότι αντανακλά το μεγάλο βαθμό ευθύνης, που κατά τη γνώμη μου επέδειξε ο εφεσείων.
Γι΄αυτούς τους λόγους δεν θα ήμουν διατεθειμένος, όπως ανέφερα, να επέμβω στον καταμερισμό ευθύνης των 60% με 40%, του πρωτόδικου Δικαστηρίου.
Κατά συνέπεια και έχοντας υπόψη τη συνολική αύξηση των αποζημιώσεων σε £86.000 από £66.000 θα επεδίκαζα υπέρ του εφεσείοντα το ποσό των £51.600. Επίσης έχοντας υπόψη ότι θα πετύχαινε μερικώς στην έφεσή του θα επιδίκαζα και τα μισά των εξόδων της έφεσης υπέρ του.
[*50]
Η έφεση επιτρέπεται κατά πλειοψηφία με έξοδα εναντίον των εφεσιβλήτων. Η πρωτόδικη απόφαση τροποποιείται ανάλογα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο