(2009) 1 ΑΑΔ 84
[*84]22 Ιανουαρίου, 2009
[ΗΛΙΑΔΗΣ, ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Δ/στές]
ΜΑΡΙΑ ΠΕΤΡΟΥ,
Εφεσείουσα-Ενάγουσα,
v.
ΙΩΑΝΝΗ ΓΑΛΑΝΗ,
Εφεσιβλήτου-Εναγομένου.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 291/2006)
Αποζημιώσεις ― Γενικές αποζημιώσεις ― Σωματικές βλάβες ― Γυναίκα ηλικίας σήμερα 37 ετών, είχε υποστεί συντριπτικό διπολικό κάταγμα του αριστερού βραχιονίου ― Υπό γενική αναισθησία έγινε ανάταξη του κατάγματος και ακινητοποίηση με γυμνό νάρθηκα ― Τοποθέτηση εργοστασιακού πλαστικού νάρθηκα για επτά εβδομάδες ― Πώρωση του κατάγματος ― Εντατική φυσιοθεραπευτική και κινησιοθεραπευτική αγωγή για τρεις μήνες ― Μόνιμα κατάλοιπα: Πόνος μετά από εντατική εργασία, ανύψωση βάρους και απότομες καιρικές αλλαγές ― Μυϊκή παραμόρφωση στο άνω μέρος του αριστερού δελτοϊδούς μυός ― Πιθανότητα εμφάνισης περιαρθρίτιδος στον αριστερό ώμο ― Αδυναμία εκτέλεσης χειρωνακτικής εργασίας ― Επιδίκαση γενικών αποζημιώσεων £7.000 ― Κρίθηκαν έκδηλα ανεπαρκείς και αυξήθηκαν κατ’ έφεση σε £10.000.
Αποζημιώσεις ― Απώλεια μελλοντικών απολαβών ― Μείωση εισοδηματικής ικανότητας ― Γυναίκα, ηλικίας σήμερα 37 ετών, είχε υποστεί συντριπτικό διπολικό κάταγμα του αριστερού βραχιονίου, με αποτέλεσμα να περιοριστεί η δυνατότητά της να εργαστεί ως καθαρίστρια και ως πωλήτρια κούπων ― Επιδίκαση ποσού £4.000, στη βάση ενός συνολικού ποσού ― Κρίθηκε έκδηλα ανεπαρκής και αυξήθηκε κατ’ έφεση σε £7.000.
Αποζημιώσεις ― Ειδικές αποζημιώσεις ― Απώλεια εισοδημάτων νέας γυναίκας εργαζόμενης ως καθαρίστριας και ως πωλήτριας κούπων ― Επιδίκαση ποσού £3.000 ― Αυξήθηκε κατ’ έφεση σε £8.000.
Η εφεσείουσα, η οποία τραυματίστηκε σε τροχαίο ατύχημα, υπέστη σοβαρό συντριπτικό διπολικό κάταγμα του αριστερού βραχιονί[*85]ου το οποίο είχε δυσμενείς επιπτώσεις τόσο στην υγεία της όσο και στην επαγγελματική της δραστηριότητα.
Η εφεσείουσα, ηλικίας σήμερα 37 ετών, ήταν καθαρίστρια σε σπίτια τα πρωϊνά και σε γραφείο εταιρείας τα απογεύματα με απολαβές £200 την εβδομάδα. Πωλούσε επίσης κούπες κερδίζοντας £150 τον μήνα. Με την έφεση της αυτή, η εφεσείουσα παραπονείται για την επάρκεια των αποζημιώσεων οι οποίες της επιδικάσθηκαν πρωτοδίκως, τόσο σε σχέση με τις σωματικές βλάβες και τα μόνιμα κατάλοιπά τους, οι οποίες καθορίστηκαν σε £7.000, όσο και σε σχέση με την απώλεια των μελλοντικών της απολαβών, οι οποίες καθορίστηκαν σε £4.000. Το παράπονό της καλύπτει και τις ειδικές αποζημιώσεις οι οποίες τις επιδικάσθηκαν για την απώλεια των απολαβών της. Το ποσό των ειδικών αποζημιώσεων, πλην της απαίτησής της για απώλεια απολαβών, συμποσούμενες σε £1.400, έγινε παραδεκτό.
Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε βάσιμο το παράπονο της εφεσείουσας, αποδέχθηκε την έφεσή της και διέταξε τη διαφοροποίηση της πρωτόδικης απόφασης ώστε το ποσό των γενικών αποζημιώσεων, περιλαμβανομένων αποζημιώσεων για μελλοντική απώλεια εισοδημάτων, να αυξάνεται σε £17.000 (€29.000) αντί £11.000 και το ποσό των ειδικών αποζημιώσεων να αυξάνεται σε £8.000 (€13.700) αντί £4.400 (πάντοτε περιλαμβανομένων των £1.400 ειδικών αποζημιώσεων που είχαν συμφωνηθεί). Διατάχθηκε επίσης όπως η υφιστάμενη πρόνοια για τόκο συνεχίζει επί των διαφοροποιούμενων ποσών και όπως η κλίμακα των εξόδων πρωτοδίκως διαμορφωθεί αναλόγως.
Η έφεση επιτράπηκε με €2.000 έξοδα, πλέον Φ.Π.Α., υπέρ της εφεσείουσας.
Αναφερόμενη Υπόθεση:
Νεάρχου v. Στεφανίδη (2003) 1 Α.Α.Δ. 351.
Έφεση.
Έφεση από την εφεσείουσα εναντίον της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λεμεσού (Πούγιουρου, Α.Ε.Δ.), (Αγωγή Αρ. 2030/03), ημερομ. 6.6.2006.
Α. Φυλακτού για Ν. Νεοκλέους, για την Εφεσείουσα.
Δ. Κούτρας, για τον Εφεσίβλητο.
Cur. adv. vult.
[*86]ΗΛΙΑΔΗΣ, Δ.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Χατζηχαμπής.
ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, Δ.: Η Εφεσείουσα παραπονείται ότι οι αποζημιώσεις για σωματικές βλάβες και ζημιές της συνεπεία οδικού δυστυχήματος οι οποίες της επεδικάσθησαν σε αγωγή της είναι ανεπαρκείς. Ο προσδιορισμός των αποζημιώσεων ήταν και το μόνο αντικείμενο της δίκης αφού η ευθύνη ήταν παραδεκτή. Παραδεκτές έγιναν και οι ειδικές ζημιές της Εφεσείουσας, συμποσούμενες σε £1.400, πλην της απαίτησης της για απώλεια απολαβών. Δικογραφικά παραδεκτές προκύπτει ότι ήσαν, όπως διαπίστωσε το δικαστήριο, και οι σωματικές βλάβες της Εφεσείουσας, ώστε το σχετικό εύρημα του δικαστηρίου να ήταν ως η αναφορά στην έκθεση απαίτησης (που βασίστηκε στην ιατρική μαρτυρία), ως ακολούθως:
«Συντριπτικό διπολικό κάταγμα του αριστερού βραχιονίου. Μεταφέρθη στο Γενικό Νοσοκομείο Λεμεσού όπου με γενική αναισθησία έγινε ανάταξη του κατάγματος και ακινητοποίηση με γύψινο νάρθηκα. Στις 28/11/01 εξήλθε του Νοσοκομείου και επισκέφθη ιδιώτη γιατρό. Της χορηγήθηκε αντιοιδηματική και αντιφλεγμονώδης θεραπευτική αγωγή. Στις 4/12/01 τοποθετήθηκεν εργοστασιακός πλαστικός νάρθηκας τύπου “Sarmiento” που παρέμεινε για επτά εβδομάδες. Η ακτινολογική εξέταση στις 28/1/02 έδειξε πώρωση του κατάγματος σε καλή θέση με ελαφριά εσωτερική γωνίωση. Ακολούθησε εντατική φυσιοθεραπευτική και κινησιοθεραπευτική αγωγή που διήρκεσεν τρεις μήνες. Ήταν με άδεια ασθενείας μέχρι τις 30/6/02.
Η ασθενής παραπονείται για πόνους κατά την ανύψωση του αριστερού ώμου πέραν των 90° κατά την έσω και έξω στροφή του αριστερού βραχίονα μετά από ανύψωση βάρους κατά τις απότομες καιρικές μεταβολές. Αντικειμενικά παρουσιάζει ελάττωση της ικανότητας του αριστερού ώμου, απαγωγή πρόσθια και πλάγια, έσω και έξω στροφή κατά 30% λόγω της μακροχρόνιας ακινητοποιήσεως του ώμου. Στην περιοχή του κατάγματος παρατηρείται και ψηλαφείται υπερτροφική μάζα μαλακών μορίων. Το πάσχον μέλος αδυνατεί να μεταφέρει φορτία άνω των 5Κg. Ακτινολογικώς παρουσιάζει πλήρη πόρωση κατάγματος με ελαφρά έσω γωνίωση.
Η ασθενής ένεκα του ατυχήματος υπέστη πολύ σοβαρό κάταγμα που της προκάλεσε έντονους πόνους και ψυχική αναστάτωση. Ταλαιπωρήθηκε αρκετό καιρό με τον γύψο και ακολούθως με την καθημερινή φυσιοθεραπεία.
[*87]Ο πόνος μετά από εντατική εργασία, ανύψωση βάρους, απότομες καιρικές μεταβολές θα παραμείνει για πάντα. Η μυϊκή παραμόρφωση στο άνω μέρος του αριστερού δελτοϊδούς μυός θα είναι μόνιμος. Η εμφάνιση περιαρθρίτιδος στον αριστερό ώμο είναι πολύ πιθανή. Η εκτέλεση χειρωνακτικής εργασίας θα είναι αδύνατη για την ως άνω ασθενή. Θα είναι ικανή μόνο για ελαφριά εργασία.
Ως εκ τούτου η Ενάγουσα δεν είναι πλέον ικανή να ασκήσει τις προηγούμενες εργασίες της και δυσκολεύεται ακόμη και να εκτελέσει τις οικιακές εργασίες του δικού της σπιτιού καθώς και στην φροντίδα των τέκνων της και γενικότερα της οικογένειάς της.»
Στην Εφεσείουσα επεδικάσθησαν £7.000 ως γενικές αποζημιώσεις, £4.000 για μελλοντικές απώλειες εισοδημάτων και άλλες £3.000 ως ειδικές ζημιές για απώλεια εισοδημάτων. Παραπονείται λοιπόν η Εφεσείουσα ως προς το ύψος των ποσών αυτών.
Οι γενικές αποζημιώσεις δεν θα ήσαν ανεπαρκείς στη συνήθη περίπτωση τέτοιου τραυματισμού. Ο πόνος και η ταλαιπωρία όπως και ο επηρεασμός των ανέσεων ζωής της Εφεσείουσας κατά τη διάρκεια της θεραπείας και ανάρρωσής της, αν και σημαντικού βαθμού, δεν θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως ιδιαιτέρως πέραν των συνήθων για να καταστήσουν το επιδικασθέν ποσό εκδήλως ανεπαρκές. Έχουμε όμως καταλήξει ότι το επιδικασθέν ποσό δεν αντανακλά στο δέοντα βαθμό τον πόνο και την ταλαιπωρία και τον περιορισμό των ανέσεων ζωής της Εφεσείουσας στο μέλλον, δοθέντος ότι υπήρχαν κατάλοιπα που και πόνο θα προκαλούν και περιορισμό χρήσης του μέλους και του ώμου θα έχουν ως αποτέλεσμα για το υπόλοιπο της ζωής της 37ετούς σήμερα Εφεσείουσας. Να παρατηρήσουμε μάλιστα και το εύρημα του δικαστηρίου ότι η εμφάνιση περιαρθρίτιδας στον ώμο είναι πολύ πιθανή. Στην υπόθεση Νεάρχου v. Στεφανίδη (2003) 1 Α.Α.Δ. 351, στην οποία βασίζεται ο Εφεσίβλητος ως καθοδηγητική για το ύψος των αποζημιώσεων, ορθώς παρατηρεί η Εφεσείουσα ότι διαφοροποιείται εφ’ όσον εκεί δεν υπήρχαν κατάλοιπα. Θα αυξήσουμε λοιπόν το ποσό των γενικών αποζημιώσεων στις £10.000.
Το παράπονο ως προς το επιδικασθέν ποσό για απώλεια εισοδημάτων αφορά τη βάση των εβδομαδιαίων απολαβών της Εφεσείουσας στην οποία το δικαστήριο υπολόγισε την απώλεια σε £3.000 (30 εβδομάδες προς £100 την εβδομάδα). Να παρατηρήσουμε ότι η επέκταση που επιχειρήθηκε μέσα από το περίγραμμα για [*88]απώλεια εισοδημάτων πέραν των επτά μηνών που αναφέροντο στην έκθεση απαίτησης δεν μπορεί να επιτραπεί όχι μόνο διότι δεν έχει δικογραφικό έρεισμα (εξ ου και δεν εξετάστηκε πρωτοδίκως) αλλά και ιδιαιτέρως διότι δεν καλύπτεται από το σχετικό λόγο έφεσης ο οποίος περιορίζεται στην επιδίκαση του ποσού των £3.000 αντί του αιτηθέντος στο δικόγραφο (£6.650). Η εφεσείουσα είχε δώσει μαρτυρία ότι είχε απολαβές £200 την εβδομάδα από την εργασία της ως καθαρίστρια και £150 το μήνα από την πώληση κουπών που κατασκεύαζε, δηλαδή σύνολο £950 το μήνα, και έτσι απαιτούσε £6.650 για 7 μήνες. Το δικαστήριο όμως δεν εδέχθη τη μαρτυρία της, ευρίσκοντας ότι, στη βάση μάρτυρα που η ίδια η Εφεσείουσα παρουσίασε, οι απολαβές της ως καθαρίστριας σε σπίτια τα πρωϊνά ήσαν £100 την εβδομάδα. Άλλοι μάρτυρες που παρουσίασε η Εφεσείουσα ως προς την απασχόληση της ως καθαρίστρια σε γραφείο εταιρείας τα απογεύματα με απολαβές άλλες £100 την εβδομάδα απορρίφθηκε ως μη επαρκώς τεκμηριωθείσα, αφού ο μάρτυρας για την εταιρεία δεν παρουσίασε οποιαδήποτε λογιστικά ή άλλα στοιχεία προς απόδειξη, και ως μη συνάδουσα με την έκθεση απαίτησης όπου η μόνη αναφορά ήταν σε εργασία της ως καθαρίστρια σε σπίτια. Ως προς το άλλο ποσό των £150 που η Εφεσείουσα έλεγε ότι κέρδιζε από την πώληση κουπών, το δικαστήριο απεδέχθη μεν τη μαρτυρία δύο μαρτύρων της Εφεσείουσας ότι αγόραζαν κούπες από την Εφεσείουσα, θεώρησε όμως ότι η μαρτυρία της Εφεσείουσας δεν διευκρίνιζε αν το ποσό των £150 το μήνα ήταν καθαρό κέρδος ή ακάθαρτο εισόδημα. Η όλη μαρτυρία της Εφεσείουσας μάλιστα, όπως παρατηρήθη, δεν είχε αντίκρισμα σε ανάλογες δηλώσεις φόρου εισοδήματος και κοινωνικών ασφαλίσεων της.
Στην απόρριψη της μαρτυρίας για απασχόληση της Εφεσείουσας ως καθαρίστριας σε εταιρεία τα απογεύματα φρονούμε ότι χωρεί παρέμβασή μας. Το δικογραφικό θέμα, στο οποίο έθεσε έμφαση το Δικαστήριο, ουσιαστικά έπαυσε να υφίσταται εφ’ όσον επετράπη να δοθεί μαρτυρία ως προς την απογευματινή απασχόληση της Εφεσείουσας στο γραφείο της εταιρείας, και μάλιστα εφ’ όσον στο ίδιο το δικόγραφο η αναφορά στις απολαβές της Εφεσείουσας ήταν σε £200 την εβδομάδα. Τυπικά δε το θέμα μπορούσε εύκολα να διορθωθεί με ανάλογες οδηγίες και ρυθμίσεις.
Επί της ουσίας, η δική μας άποψη είναι ότι, εφ’ όσον η σχετική μαρτυρία της Εφεσείουσας και του μάρτυρα της δεν εκρίθη αναξιόπιστη αυτή καθ’ αυτή αλλά μάλλον μη επαρκής ως εκ του ότι δεν ετεκμηριώθη με αποδείξεις, η μαρτυρία αυτή, ως θέμα κρίσεως πλέον, ήταν επαρκής σε απόδειξη της απώλειας εισοδημάτων. Επο[*89]μένως το ποσό για απώλεια εισοδημάτων ως καθαρίστρια καθορίζεται στις £6.000, δηλαδή £200 την εβδομάδα για 30 εβδομάδες.
Δικαιολογείται επίσης παρέμβαση μας ως προς το εισόδημα από την πώληση κουπών. Εδώ το δικαστήριο απεδέχθη τη μαρτυρία ότι η Εφεσείουσα κατασκεύαζε και πωλούσε κούπες και, έστω και αν τα στοιχεία ως προς τον υπολογισμό των καθαρών απολαβών της Εφεσείουσας από τις πωλήσεις αυτές δεν ήσαν πλήρη, το δικαστήριο μπορούσε να καθόριζε ένα ποσό το οποίο, λαμβανομένης υπ’ όψη της όλης εικόνας, θα αντιπροσώπευε τις εύλογες καθαρές απολαβές της Εφεσείουσας, εφ’ όσον μάλιστα η ίδια δεν αντεξετάσθηκε επί του θέματος παρά μόνο η αντεξέταση της περιορίσθηκε στη γενική υποβολή αμφισβήτησης του συνολικού ποσού των απολαβών της των £950 το μήνα. Το ποσό αυτό θα καθορίζαμε, κατ’ αντιστοιχία προς τα βασικά εισοδήματά της, σε £20 την εβδομάδα, δηλαδή £600 για 30 εβδομάδες.
Ως αποτέλεσμα, το ποσό των ειδικών αποζημιώσεων διαφοροποιείται από £3.000 σε £6.600.
Απομένει να εξετασθεί η πτυχή της έφεσης που αφορά το επιδικασθέν ποσό για μελλοντικές απώλειες εισοδημάτων. Το παράπονο εδώ είναι διπλό. Αφ’ ενός, είναι η εισήγηση της Εφεσείουσας ότι υπήρχαν τα στοιχεία για τον υπολογισμό στη βάση πολλαπλασιαστή και πολλαπλασιαστέου αντί στη βάση ενός συνολικού ποσού όπως έκανε το δικαστήριο. Αφ’ ετέρου, η παράλληλη εισήγηση είναι ότι το επιδικασθέν ποσό είναι εκδήλως ανεπαρκές στη βάση των ενώπιον του δικαστηρίου στοιχείων.
Ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η μέθοδος του πολλαπλασιαστή και του πολλαπλασιαστέου είναι ίσως ορθό, δεδομένης της κατάληξης του δικαστηρίου ως προς τα εισοδήματα της Εφεσείουσας, και εφ’ όσον το δικαστήριο δεν εξηγά γιατί, όπως λέγει, ελλείπει ο πολλαπλασιαστέος. Δεν θα μας απασχολήσει όμως το θέμα ιδιαιτέρως, και θα επικεντρωθούμε στην επάρκεια του επιδικασθέντος ποσού. Πέραν της, έστω και περιορισμένης, σημασίας της διαφοροποίησης του ποσού των απολαβών της Εφεσείουσας, φρονούμε ότι δικαιολογείται παρέμβασή μας ως εκ των ευρύτερων παραμέτρων του πράγματος. Η γενική σχετική αναφορά της ευπαιδεύτου πρωτόδικης δικαστή ότι στον καθορισμό των £4.000 ελήφθησαν υπ’ όψη και τα κατάλοιπα των κακώσεων δεν αντανακλά επαρκώς τη σημασία των καταλοίπων. Σύμφωνα με τα ίδια τα ευρήματα του δικαστηρίου, παρέμεινε ως κατάλοιπο όχι μόνο πόνος και πολύ πιθανή εμφάνιση περιαρθρίτιδας στον ώμο, όπως και μυ[*90]ϊκής παραμόρφωσης, αλλά και ιδιαιτέρως ελάττωση της ικανότητας του ώμου και αδυναμία εκτέλεσης χειρωνακτικής εργασίας με ικανότητα εκτέλεσης μόνο ελαφριάς εργασίας. Οι συνέπειες αυτές δεν περιορίζοντο στην εκτέλεση των οικιακών εργασιών της Εφεσείουσας αλλά επεκτείνοντο και στην όλη δυνατότητα της να ασκήσει την εργασία της καθαρίστριας που ήταν το επάγγελμα της. Πρόκειται δε για νέα γυναίκα, σήμερα 37 ετών. Φρονούμε ότι το ποσό των αποζημιώσεων για μελλοντική απώλεια εισοδημάτων θα πρέπει να αυξηθεί στις £7.000.
Ως αποτέλεσμα, η έφεση επιτυγχάνει και η εφεσιβαλλόμενη απόφαση διαφοροποιείται ώστε το ποσό των γενικών αποζημιώσεων, περιλαμβανομένων αποζημιώσεων για μελλοντική απώλεια εισοδημάτων, να αυξάνεται σε £17.000 (€29.000) αντί £11.000 και το ποσό των ειδικών αποζημιώσεων να αυξάνεται σε £8.000 (€13.700) αντί £4.400 (πάντοτε περιλαμβανομένων των £1.400 ειδικών αποζημιώσεων που είχαν συμφωνηθεί). Η υφιστάμενη πρόνοια για τόκο συνεχίζει επί των διαφοροποιούμενων ποσών. Η κλίμακα των εξόδων πρωτοδίκως διαμορφώνεται αναλόγως.
Ο Εφεσίβλητος θα καταβάλει €2.000 έξοδα, πλέον Φ.Π.Α., στην Εφεσείουσα.
Η έφεση επιτρέπεται με €2.000 έξοδα, πλέον Φ.Π.Α., υπέρ της εφεσείουσας.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο