(2012) 1 ΑΑΔ 76
[*76]24 Iανουαρίου, 2012
[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΦΩΤΙΟΥ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, Δ/στές]
KΩΣΤΑΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ,
Εφεσείων-Ενάγων,
v.
ΖΑΧΑΡΙΑ ΚΟΥΛΙΑ,
Εφεσιβλήτου-Εναγομένου.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 297/2008)
Αστικά Αδικήματα ― Δυσφήμιση ― Απόδοση σε πολιτικό πρόσωπο, λήψης χρημάτων από Τουρκική εταιρεία και προώθηση, δηλώσεων περί μη ύπαρξης ψευδοκράτους ― Ακύρωση πρωτόδικης κρίσης με την οποία κρίθηκε ότι το δημοσίευμα δεν ήταν δυσφημιστικό ― Η εξισορρόπηση του δικαιώματος έκφρασης γνώμης και προστασίας της υπόληψης και τιμής ― Η σύγχρονη τάση περιορισμού του δικαιώματος προστασίας της φήμης ενός προσώπου, προς όφελος του δικαιώματος ελευθερίας του λόγου και έκφρασης ― Η λογική αντίληψη των δημοσιευθέντων και η εικόνα που θα σχημάτιζε ένας λογικός αναγνώστης αποτελεί το κριτήριο στοιχειοθέτησης του δυσφημιστικού περιεχομένου.
Αστικά Αδικήματα ― Δυσφήμιση ― Δημόσια πρόσωπα ― Θέτουν άμεσα τον εαυτό τους σε μια ιδιάζουσα κατηγορία πολιτών ― Η πολιτική τους αποδοχή κρίνεται τόσο από τις πράξεις τους αλλά και από τα λόγια τους, την τοποθέτηση τους επί σοβαρών θεμάτων που ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό και γενικώς τη συμπεριφορά τους ― Θα πρέπει συναφώς να αποδέχονται την αμφισβήτηση των θέσεων τους και την άσκηση κριτικής επί των λεχθέντων τους, που αποτελεί αναγκαία δημοκρατική εκδήλωση.
Αστικά αδικήματα ― Δυσφήμιση ― Ο υπαινιγμός (innuendo) που αναφύεται από τις χρησιμοποιούμενες φράσεις μπορεί να αποτελέσει και ξεχωριστό αγώγιμο δικαίωμα, το οποίο βασίζεται στην επεκτεινόμενη ερμηνεία των λεχθέντων, συνδυαζόμενων, ενδεχομένως, με γεγονότα εκτός του κειμένου, που πρέπει να αποδεικνύονται.
[*77]Ο εφεσείων διεκδίκησε στο Επαρχιακό Δικαστήριο αποζημιώσεις εναντίον του εφεσίβλητου για δυσφήμηση σχετικά με δηλώσεις στις οποίες προέβη σε ραδιοφωνική εκπομπή παγκύπριας εμβέλειας, αναφερόμενος στο πρόσωπο του εφεσείοντα.
Μεταξύ άλλων ο εφεσείων πρόβαλε πρωτοδίκως ότι σ’ ένα λογικό άνθρωπο, το νόημα, που θα μπορούσε να εξαχθεί, από την προβολή των ισχυρισμών του εφεσίβλητου οι οποίες όπως μεταδόθηκαν αφορούσαν μεταξύ άλλων, σε λήψη από τον εφεσείοντα, χρημάτων από Τουρκική εταιρεία και την προώθηση, την επόμενη ημέρα, δηλώσεων περί μη ύπαρξης ψευδοκράτους, ήταν ότι ο εφεσείων χρηματίστηκε με σκοπό την προώθηση, δημοσίως, των εν λόγω θέσεων.
Το πρωτόδικο δικαστήριο έκρινε μεταξύ άλλων ότι η τοποθέτηση του εφεσείοντα για το ψευδοκράτος δεν συσχετιζόταν με αναφορά σε είσπραξη χρημάτων, από τον τελευταίο και κατέληξε ότι «το δημοσίευμα δεν ήταν δυσφημιστικό για το πρόσωπο του ενάγοντα είτε αυτό ήθελε αξιολογηθεί συνολικώς είτε αποσπασματικώς».
Περαιτέρω απεδέχθη την ύπαρξη της υπεράσπισης του εντίμου σχολίου και απέρριψε την αγωγή.
Κατά το στάδιο της συζήτησης της έφεσης ήταν κοινή θέση αμφοτέρων των διαδίκων, ότι κάτω από τα ιδιαίτερα περιστατικά της υπόθεσης, δεν εγειρόταν θέμα εντίμου σχολίου, έτσι δεν προωθήθηκαν οι σχετικοί λόγοι έφεσης και παρέμεινε προς εξέταση, το θέμα, κατά πόσο το δημοσίευμα ήταν δυσφημιστικό.
Με τους λόγους έφεσης υποστηρίχθηκε μεταξύ άλλων ότι:
1. Η απλή ανάγνωση του επίδικου κειμένου, υποδηλούσε ότι ο εφεσείων, εισέπραξε το ποσό των Λ.Κ.7.000 από Τουρκική εταιρεία και την επομένη ημέρα, υποστήριξε ότι δεν υπάρχει το ψευδοκράτος.
2. Η υφιστάμενη πολιτική κατάσταση στην Κύπρο, δεν άφηνε περιθώρια παρά να προκαλέσουν οι χρησιμοποιηθείσες φράσεις την περιφρόνηση, το μίσος και τη γελοιοποίηση του εφεσείοντα.
3. Η αποδιδόμενη σ’ αυτόν πράξη, είναι κατακριτέα για τον μέσο συνετό πολίτη. Η δυσφήμιση εξαγόταν από το ίδιο το νόημα και τη σημασία των λέξεων που χρησιμοποιήθηκαν, σε συνδυασμό με τις περιβάλλουσες συνθήκες της υπόθεσης.
[*78]Αποφασίστηκε ότι:
1. Η θέση του πρωτόδικου Δικαστηρίου περί χαλάρωσης του δικαιώματος προστασίας της υπόληψης έναντι της αναγκαιότητας γνωστοποίησης, προς το ευρύτερο κοινό, πράξεων ή παραλείψεων πολιτικών, όταν αυτή γίνεται μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ήταν ορθή.
2. Η αποδιδόμενη ενέργεια της είσπραξης χρημάτων και της εμφάνισης σε τηλεοπτικό σταθμό, δεν μπορούσαν να χαρακτηρισθούν, παρά μόνο, ως μια ενέργεια και όχι δυο, όπως πρωτοδίκως αναφέρεται.
3. Εν προκειμένω, στο επίκεντρο της συζήτησης, δεν ήταν η έννοια των φράσεων που χρησιμοποιήθηκαν σε σχέση με τις ενέργειες που αποδίδονταν στον εφεσείοντα. Το ζήτημα αφορούσε στο κατά πόσο δικαιολογείτο η διασύνδεση των δύο αναφορών.
4. Ο συνδυασμός των δυο πιο πάνω ενεργειών, με τις χρησιμοποιούμενες λέξεις και τη σύνθεση που έκαμε ο εφεσίβλητος δεν άφηναν άλλη ερμηνεία παρά ότι υπαινίσσεται, ότι ο εφεσείων ενήργησε, όπως κατ’ ισχυρισμό ενήργησε, αφού προηγήθηκε η ανάληψη των χρημάτων από την Τουρκική εταιρεία. Συμπεριφορά η οποία, στο πλαίσιο του περιβάλλοντος της Κύπρου, της τουρκικής εισβολής και κατοχής του βορείου τμήματος από τα τουρκικά στρατεύματα, μπορεί να δημιουργήσει στο μέσο λογικό αναγνώστη, στην απουσία άλλης αναφοράς, αισθήματα μίσους, περιφρόνησης και χλευασμού του εφεσείοντα.
Η έφεση επιτράπηκε με έξοδα και η πρωτόδικη απόφαση παραμερίστηκε. Διατάχθηκε επανεκδίκαση της υπόθεσης, αναφορικά με το ύψος της αποζημίωσης, από άλλο δικαστή.
Αναφερόμενες Υποθέσεις:
ΧατζηΛαμπρή ν. Πετεινού (2010) 1(Β) Α.Α.Δ 1022,
Derbyshire v. Times Newspaper [1993] 1 All E.R. 1011,
Εκδοτικός Οίκος Δίας Δημόσια Εταιρεία Λτδ κ.ά. ν. Γενάρη (2011) 1 Α.Α.Δ. 1952,
[*79]Εκδόσεις Αρκτίνος Λτδ ν. Παπαευσταθίου (2007) 1(Β) Α.Α.Δ. 856,
Παπαδόπουλος ν. Γιάλλουρου (2001) 1(Α) Α.Α.Δ. 599,
Ατταλίδης ν. Ροδούλης (2002) 1(Β) Α.Α.Δ. 854,
Κωνσταντινίδης κ.ά. ν. Παπασάββας (2004) 1(Β) Α.Α.Δ. 981,
Εκδοτικός Οίκος ΔΙΑΣ ν. Χατζηκώστα (1990)1 Α.Α.Δ. 244,
Νicolaides v. Economides (1963) 2 C.L.R. 78,
Pilavakis v. Cyprus Inland Telecommunications Authority (1963) 2 C.L.R. 429,
HadjiPetri v. HadjiGeorgiou a.o. (1969) 1 C.L.R. 326,
Athanasiou (1969) 1 C.LR. 439,
Frangoulides v. The Republic (1982) 1 C.L.R. 462,
Αριστείδου ν. Σωτήρη Έλληνα (Κατασκευαί) Λτδ (1999) 1(Α) Α.Α.Δ. 28,
Παπαδόπουλος ν. CYP-CANA ALARMS LTD (2009) 1(A) A.A.Δ.704.
Έφεση.
Έφεση από τον εφεσείοντα εναντίον της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας (Σάντης, Α.Ε.Δ.), (Αγωγή Αρ. 3775/06), ημερομηνίας 30/6/2008.
Μ. Παπαπέτρου, για τον Εφεσείοντα.
Α. Σ. Αγγελίδης, για τον Εφεσίβλητο.
Cur. adv. vult.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Δ.: Η ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δοθεί από τον Κ. Παμπαλλή, Δ..
ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, Δ.: Στις 26 Μαΐου 2006, στα πλαίσια της ραδιοφωνικής εκπομπής «Πρώτη Εκπομπή» του ιδιωτικού ραδιοτηλεοπτικού σταθμού «Ράδιο Πρώτο» ο εφεσίβλητος παρενέβη και [*80]είπε, μεταξύ άλλων:
«…Όσα άκουσα από συναδέλφους του Δημοκρατικού συναγερμού μετά προσοχής και να πω τα εξής. Η πρώτη ενέργεια αυτού του ανδρός ποια ήταν. Να επισκεφθεί σας παρακαλώ ποιον; Τον κατοχικό ηγέτη. Σημαντική προσωπικότητα για την εθνική μας υπόθεση. Έτσι απερίφραστα λέγω ότι είναι μια πισώπλατη μαχαιριά στην εθνική υπόθεση του τόπου και του λαού μας. Διότι είναι άνθρωπος ο οποίος κυβέρνησε για 10 χρόνια τον τόπο. Ένας άνθρωπος ο οποίος αμέσως μετά τις εκλογές το κόμμα στο οποίο ευρίσκεται και πρωτοστατούσε να το ενισχύσει ο κόσμος προβάλλοντας τον κομματικό πατριωτισμό και πήρε το 30.6% αμέσως μετά την πρώτη πολιτική ενέργεια αυτού του ανδρός ποια ήταν; Να επισκεφθεί σας παρακαλώ ποίον. Τον κατοχικό ηγέτη στο ούτω καλούμενο προεδρικό μέγαρο. Αυτό και αν είναι πισώπλατη μαχαιριά εις βάρος των δικαίων και των δικαιωμάτων του λαού μας. Δηλαδή μόνο αφελείς δεν μπορούν να κατανοήσουν τα πολιτικά μηνύματα που εκπέμπει αυτή η απαράδεκτη ενέργεια και μάλιστα συνοδευόμενος από ποιον; Από του κ.Θεμιστοκλέους ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω να σας θυμίσω πρόσφατα εισέπραξε και ένα ποσό σεβαστό Λ.Κ.7.000 από τούρκικη εταιρεία και την επομένη πήγε σ’ ένα τηλεοπτικό σταθμό και έλεγε δεν υπάρχει ψευδοκράτος. Και θέλω επίσης να επισημάνω ότι αυτό στην ουσία είναι αναβάθμιση αυτού που επιδιώκουν οι Εγγλέζοι και οι αμερικάνοι του Ψευδοκράτους. Από ποιους; Από τους δικούς μας ανθρώπους. Και αυτός είναι ένας τεράστιος ορρός εις την τουρκική αδιαλλαξία. Γιατί οι Τούρκοι να αλλάξουν τις θέσεις τους άμα οι δικοί μας οι άνθρωποι και δη άνθρωποι οι οποίοι κατείχαν αξιώματα με την έγκριση του λαού μας έχουν αυτές τις θέσεις. Δηλαδή αν είμαστε στη θέση των Τούρκων εμείς θα αλλάζαμε θέσεις. Δηλαδή όταν βλέπεις ανθρώπους οι οποίοι ενήργησαν με αυτό τον τρόπο και έπαιρναν όρκους σας παρακαλώ στα ιερά ευαγγέλια να περάσει το σχέδιο Ανάν γιατί ήταν μάννα εξ ουρανού. Πρέπει να είναι θεότρελοι να αλλάξουν στάση και θέσεις. Και να επισημάνω ακόμα κάτι. Ότι οι άνθρωποι οι οποίοι έκαμναν αιτήσεις στη UNOPS να πάρουν κονδύλια όπως τον κ. Στυλιανίδη ήταν αυτούς που επιβράβευσε ο κομματικός πατριωτισμός στον ΔΗΣΥ να έλθουν πρώτοι σε σταυρούς προτίμησης. Αυτά κι αν είναι μηνύματα τα οποία παίρνουν οι τούρκοι και ξέρουν πολύ καλά τη δουλειά τους οι τούρκοι. Και νομίζω ότι εδώ πρέπει να επισημανθεί η ευθύνη όλου αυτού του κόσμου ο οποίος εν τη αφελεία του πιστεύει ότι ο κομματικός πατριωτισμός είναι υπεράνω των συμφερόντων [*81]του τόπου και του λαού. Πρέπει πρώτα να διασώσουμε τον κομματικό μας πατριωτισμό ή την ταμπέλα που γράφει ΔΗΣΥ και ας πάει όπου θέλει ο τόπος. Και ας τουρκέψει ο τόπος. Και όταν πήγε ο κ.Κληρίδης με τη συνοδεία του κ.Θεμιστοκλέους και της κόρης του χθες σίγουρα πήγε και με τη συνοδεία όλων αυτών των χιλιάδων των ψήφων που εισέπραξαν αυτοί οι κύριοι. Είναι θλιβερή η εξέλιξη των πραγμάτων…..»
Ο εφεσείων θεώρησε τη δήλωση δυσφημιστική και διεκδίκησε την καταβολή αποζημιώσεων. Κατά το στάδιο της ακρόασης πρωτοδίκως έγινε αποδεχτό ότι το περιεχόμενο της πιο πάνω δήλωσης έγινε από τον εφεσίβλητο και αφορούσε το πρόσωπο του εφεσείοντα.
Περαιτέρω, εκτός από το πλήρες κείμενο της δήλωσης που αναφέραμε πιο πάνω, συμφωνήθηκαν τα εξής:
«2. Το δημοσίευμα αναφέρεται και στον ενάγοντα.
3. Η εκπομπή μεταδίδεται και ακούγεται σε ολόκληρη την Κύπρο και στο εξωτερικό.
4. Ο Γενικός γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) έδωσε συγκεκριμένη πρόταση λύσης του κυπριακού προβλήματος γνωστή ως «Σχέδιο Ανάν», το οποίο τέθηκε σε δημοψήφισμα στις 24.4.04 και απορρίφθηκε. Ο ενάγων τάχθηκε υπέρ του σχεδίου αυτού ενώ ο εναγόμενος εναντίον.
5. Ο ενάγων διατηρεί την άποψη ότι το «Σχέδιο Ανάν» μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία λύσης του κυπριακού προβλήματος και ότι η απόρριψη του εν λόγω σχεδίου έδωσε το μήνυμα προς τα έξω ότι η ελληνοκυπριακή κοινότητα δεν επιθυμεί λύση στο κυπριακό πρόβλημα.
6. Ο ενάγων τον Ιανουάριο 2005, προέβη δημοσίως σε δηλώσεις ότι τουρκοκύπριοι πολιτικοί του ανέφεραν ότι οι αναφορές στο ψευδοκράτος προκαλούν ενόχληση και δεν συντείνουν στη δημιουργία κατάλληλου κλίματος για λύση του κυπριακού προβλήματος. Ως θέμα διεθνούς ορολογίας ο ενάγων εξέφρασε την άποψη ότι ο όρος παράνομο ή μη αναγνωρισμένο κράτος θα ήταν πιο δόκιμος.
7. Ο ενάγων ήταν μεταξύ των προσώπων στα οποία ο τουρκοκύπριος ηγέτης Mehmet Ali Talat παράθεσε δείπνο το Μάιο 2006.
8. Ο ενάγων ήταν πολιτικό πρόσωπο και υπηρέτησε ως Υπουργός Γεωργίας στην κυβέρνηση Γλαύκου Κληρίδη.
9. Ο εναγόμενος είναι πολιτικό πρόσωπο αναμεμειγμένο στα κοινά και κατέχει το αξίωμα του βουλευτή».
[*82]Κατά το στάδιο της ακρόασης πρωτοδίκως έγινε, με τη σύμφωνη γνώμη των δυο πλευρών, η πιο κάτω δήλωση:
«κ.Λεμονάρης:
Θα υπάρξει επίσης κοινή δήλωση ότι το Ράδιο Πρώτο είναι ιδιωτικός σταθμός ραδιοτηλεόρασης που λειτουργεί σύμφωνα με το νόμο ραδιοτηλεόρασης. Εκπέμπει σε ολόκληρη την Κύπρο και η «Πρώτη Εκπομπή» είναι εκπομπή του Ράδιο Πρώτο, είναι η εκπομπή που παρενέβηκε ο εναγόμενος και είπε τις επίδικες φράσεις. Η κασέτα είναι διάρκειας δύο ωρών αλλά το κομμάτι που θα μας αναπαράξει είναι η παρέμβαση του εναγόμενου στη συγκεκριμένη εκπομπή.
κ. Αγγελίδης:
Συμφωνώ».
Στη δίκη κατέθεσαν ο εφεσείων, ο Λούης Ηγουμενίδης και ο ηχολήπτης του Σίγμα Μιχάλης Ολύμπιος. Από πλευράς εφεσίβλητου κατέθεσε μόνο ο ίδιος.
Ο εφεσείων πρόβαλε πρωτοδίκως ότι σ’ ένα λογικό άνθρωπο, το νόημα, που θα μπορούσε να συναχθεί, από την προβολή ισχυρισμού για λήψη χρημάτων από τουρκική εταιρεία και την προώθηση, την επόμενη ημέρα, δηλώσεων περί μη ύπαρξης ψευδοκράτους, είναι ότι χρηματίστηκε με σκοπό την προώθηση, δημοσίως, των εν λόγω θέσεων.
Το πρωτόδικο δικαστήριο θεώρησε ότι δεν μπορούσε να υπάρξει συσχετισμός μεταξύ των δυο γεγονότων, της τοποθέτησης του εφεσείοντα για το ψευδοκράτος και της είσπραξης χρημάτων, από τον τελευταίο, θεωρώντας τα, ως δυο ξεχωριστά γεγονότα και «αιτιωδώς ασύνδετα μεταξύ τους.» Δόθηκε πρωτοδίκως μια αντικειμενική εξήγηση και πιο «αθώα ερμηνεία» των αναφερομένων και κατέληξε το δικαστήριο ότι «το δημοσίευμα δεν είναι δυσφημιστικό για το πρόσωπο του ενάγοντα είτε αυτό ήθελε αξιολογηθεί συνολικώς είτε αποσπασματικώς».
Περαιτέρω, το πρωτόδικο δικαστήριο ασχολήθηκε με την υπεράσπιση του εντίμου και καλόπιστου σχολίου επί θέματος δημοσίου συμφέροντος και κατέληξε, παραθέτοντας σε έκταση τα γεγονότα της υπόθεσης, ότι ο εφεσίβλητος είχε προβεί σε κρίση που δικαιολογείτο από τα πραγματικά γεγονότα της υπόθεσης. Έκρινε τέλος, ότι αποδείχθηκε η υπεράσπιση του εντίμου σχολίου και απέρριψε την αγωγή.
[*83]Κατά το στάδιο της συζήτησης της έφεσης έγινε αποδεχτό, και από τις δυο πλευρές, ότι ορθά το αγώγιμο δικαίωμα του εφεσείοντα εδράζεται στο αστικό αδίκημα της δυσφήμισης, κατά το Άρθρο 17 του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου Κεφ.148, ζήτημα που εγειρόταν με τον πρώτο λόγο έφεσης. Περαιτέρω, ήταν, κοινή θέση αμφοτέρων των διαδίκων, ότι κάτω από τα ιδιαίτερα περιστατικά της υπόθεσης, δεν εγειρόταν θέμα εντίμου σχολίου, έτσι δεν προωθήθηκαν ούτε ο σχετικός 6ος λόγος έφεσης, αλλά και οι συναφείς 7, 8 9, 10 και 11, όπως και ο λόγος έφεσης 12 εν μέρει.
Παρέμεινε συναφώς προς εξέταση, το θέμα, κατά πόσο το δημοσίευμα ήταν δυσφημιστικό ή όχι και επ’ αυτού, όπως το καλύπτουν οι επάλληλοι λόγοι έφεσης 1, 2, 3, 4 και 5, αναπτύχθηκε η επιχειρηματολογία των συνηγόρων.
Όπως επισημαίνεται πρωτοδίκως, ο εφεσείων επικέντρωσε το παράπονο του, στο ακόλουθο απόσπασμα.
«Δηλαδή μόνο αφελείς δεν μπορούν να κατανοήσουν τα πολιτικά μηνύματα που εκπέμπει αυτή η απαράδεκτη ενέργεια και μάλιστα συνοδευόμενος από ποιον; Από τον κ.Θεμιστοκλέους ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω να σας θυμίσω πρόσφατα εισέπραξε και ένα ποσό σεβαστό Λ.Κ.7.000 από τούρκικη εταιρεία και την επομένη πήγε σ’ ένα τηλεοπτικό σταθμό και έλεγε δεν υπάρχει ψευδοκράτος».
Η απλή ανάγνωση του συγκεκριμένου κειμένου, υποδηλοί, κατά την εισήγηση του ευπαιδεύτου συνηγόρου του εφεσείοντα, ότι ο τελευταίος, εισέπραξε το ποσό των Λ.Κ.7.000 από τούρκικη εταιρεία και την επομένη ημέρα, πρόβαλε ότι δεν υπάρχει το ψευδοκράτος.
Η υφιστάμενη σήμερα πολιτική κατάσταση στην Κύπρο, συνέχισε, δεν αφήνει περιθώρια παρά να προκαλέσουν οι χρησιμοποιηθείσες φράσεις την περιφρόνηση, το μίσος και τη γελοιοποίηση του εφεσείοντα. Είναι κατακριτέα η αποδιδόμενη σ’ αυτόν πράξη, είπε, για τον μέσο συνετό πολίτη. Αμφισβήτησε το συμπέρασμα του πρωτόδικου Δικαστηρίου, περί μη δυσφημιστικού περιεχομένου της δήλωσης αφού, όπως είπε, η δυσφήμιση εξάγεται από το ίδιο το νόημα και τη σημασία των χρησιμοποιηθεισών λέξεων, σε συνδυασμό με τις περιβάλλουσες συνθήκες της υπόθεσης.
Ο ευπαίδευτος συνήγορος του εφεσίβλητου εισηγήθηκε ότι εκ του κειμένου αλλά και από την απουσία μαρτυρίας, ως προς τη [*84]σύνδεση των δυο ενεργειών του εφεσείοντα, της είσπραξης χρημάτων και της δήλωσης για το ψευδοκράτος που ισχυρίζεται ο εφεσίβλητος ότι έκαμε, αναδεικνύεται ορθή η προσέγγιση του πρωτόδικου Δικαστηρίου ότι αποσυνδέονται οι δυο ενέργειες και δικαιολογείται η πρόσδοση μιας επιεικέστερης ή άλλης ερμηνείας στα λεχθέντα.
Υπάρχει μια δέσμη γεγονότων, τα οποία παρατίθενται με λεπτομέρεια στην πρωτόδικη απόφαση και είναι χρήσιμο να επαναληφθούν για να υπάρχει πληρέστερη εικόνα, όλων των περιβαλλουσών συνθηκών της υπόθεσης.
«Στις 27.5.99, ιδρύθηκε από τρίτους που δε σχετίζονται με την επίδικη διαφορά, η εταιρεία «Bradgate Enterprises Limited” («η εταιρεία»), με τους σκοπούς της να αναφέρονται με λεπτομέρεια στο Ιδρυτικό ΄Εγγραφο και Καταστατικό της (βλ. Τεκμήριο 4).
Η σχέση του ενάγοντα με την εταιρεία άρχισε στις 12.10.04, όταν κατέστη ιδιοκτήτης 500 συνήθων μετοχών αξίας μίας λίρας η κάθε μια, με τους διαμένοντες στις κατεχόμενες περιοχές τουρκοκύπριους Ramiz Manyera και Bulent Semiler, να αποκτούν 250 συνήθεις μετοχές της ίδιας αξίας ο καθένας (βλ. Τεκμήριο 2). Κατά την ίδια ημερομηνία, οι τρεις προαναφερθέντες διορίστηκαν και ως Διευθυντές (directors) της εταιρείας, με τον εναγόμενο να διορίζεται επιπροσθέτως και στη θέση του Γραμματέα (secretary) (βλ.Τεκμήριο 1).
Ένα περίπου χρόνο πριν το δημοσίευμα και δη στις 10.6.05, δημοσιεύθηκε άρθρο με αναφορά στον ενάγοντα στην εβδομαδιαία εφημερίδα «Το Κυπριακό Ποντίκι», με τίτλο «ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΜΕ ΤΟΥΡΚΟΥΣ: Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΩΣ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΩΣΤΑ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ» (βλ. Τεκμήριο 3), στην οποία έγιναν, παραδεκτώς, εκτεταμένες αναφορές στον ίδιο και στη συμμετοχή του στην εταιρεία καθώς επίσης και στην έκδοση και εξαργύρωση επιταγής στις 14.1.05, της τούρκικης τράπεζας Turkiye Is, Bankasi (London Branch, 3 Princess Street, London, EC2R 8HL), για ποσό £6.320,00 (στερλίνες), με δικαιούχο την εταιρεία και εκδότη τον προαναφερόμενο Ramiz Manyera («η επιταγή»).
Ο εναγόμενος γνώριζε περί του δημοσιεύματος έχοντας το διαβάσει όταν πρωτοκυκλοφόρησε.
[*85]Πριν το δημοσίευμα υπήρξαν και πολλές ραδιοτηλεοπτικές συζητήσεις (και αντεγκλήσεις) μεταξύ των διαδίκων με αντικείμενο την επιταγή, χωρίς όμως ο ενάγων να λάβει οποιαδήποτε δικαστικά μέτρα εναντίον του εναγόμενου ή της εφημερίδας (και περί αυτού του τελευταίου γίνεται αναφορά πιο κάτω).
Οι διάδικοι συνδέονται φιλικά πλην όμως διαφωνούν πολιτικά.
Λίγες μόνο μέρες μετά την ημερομηνία έκδοσης της επιταγής και δη στις 19.1.05, ο ενάγων (όπως διατυπώνεται στα παραδεκτά γεγονότα πιο πάνω), προέβη δημοσίως σε δηλώσεις ότι τουρκοκύπριοι πολιτικοί του ανάφεραν ότι η αναφορά σε ψευδοκράτος τους προκαλεί ενόχληση και δε συντείνει στη δημιουργία κατάλληλου κλίματος για λύση του κυπριακού προβλήματος και ότι, ως εκ τούτου, εξέφρασε επακόλουθα δημοσίως την άποψη στα κυπριακά Μ.Μ.Ε. ότι ο όρος «παράνομο κράτος» ή «μη αναγνωρισμένο κράτος» θα ήταν ίσως πιο δόκιμος παρά ο όρος ψευδοκράτος.
Η πιο πάνω δήλωση προκάλεσε ευρείες πολιτικές αντιδράσεις, ακόμη και από τον αρχηγό του κόμματος των Ενωμένων Δημοκρατιών (ΕΔΗ), στο οποίο ανήκε τότε ο ενάγων (βλ. Τεκμήρια 8, 9 και 10).
Τα δημοσιεύματα αυτά, καθώς και άλλες συναφείς δηλώσεις που έκτοτε έλαβαν χώραν, ήσαν υπόψη του εναγόμενου ευθύς εξ αρχής και πολύ πριν το δημοσίευμα.»
Το Άρθρο 17 του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ.148, επί του οποίου εδράζεται το αγώγιμο δικαίωμα του εφεσείοντα, προβλέπει στην παράγραφο (1):
«17.-(1) Η δυσφήμηση συνίσταται στη δημοσίευση από οποιοδήποτε πρόσωπο με έντυπο, γραπτό, ζωγραφιά, ομοίωμα, χειρονομίες, λόγια ή άλλους ήχους, ή με κάθε άλλο μέσο οποιασδήποτε φύσης, περιλαμβανόμενης και της εκπομπής με ασύρματη τηλεγραφία, δημοσιεύματος τα οποίο –
(α) αποδίδει σε άλλο πρόσωπο έγκλημα. ή
(β) αποδίδει σε άλλο πρόσωπο ανάρμοστη συμπεριφορά σε δημόσια θέση. ή
(γ) εκ φύσεως τείνει στο να βλάψει ή να επηρεάσει με δυσμένεια την υπόληψη άλλου προσώπου στο επάγγελμα, επιτήδευμα, την εργασία, απασχόληση, ή τη θέση του. ή
[*86](δ) ενδέχεται να εκθέσει άλλο πρόσωπο σε γενικό μίσος, περιφρόνηση ή χλεύη. ή
(ε) ενδέχεται να προκαλέσει την αποστροφή ή αποφυγή οποιουδήποτε προσώπου από άλλους.
Για τους σκοπούς του εδαφίου αυτού «έγκλημα» σημαίνει ποινικό αδίκημα ή άλλη αξιόποινη πράξη βάσει οποιουδήποτε νομοθετήματος που ισχύει στη Δημοκρατία, καθώς και πράξη που τελέστηκε οπουδήποτε η οποία, αν τελείτο στη Δημοκρατία, θα ήταν αξιόποινη σε αυτή.»
Έγινε από τον ευπαίδευτο πρωτόδικο δικαστή μια ενδελεχής ανάλυση της προσφερόμενης δυνατότητας έκφρασης γνώμης και άσκησης κριτικής σε μια δημοκρατική κοινωνία, ιδιαιτέρως όταν κρίνονται ή επικρίνονται οι πράξεις πολιτικών προσώπων, όπως ο εφεσείων, συνδυαζόμενης με το προστατευόμενο δικαίωμα της τιμής και υπόληψης εκάστου πολίτη. Η εκτεθείσα στην απόφαση θεώρηση της αλληλεξάρτησης των δυο και η χαλάρωση του δικαιώματος προστασίας της υπόληψης έναντι της αναγκαιότητας γνωστοποίησης, προς το ευρύτερο κοινό, πράξεων ή παραλείψεων πολιτικών, όταν αυτή γίνεται μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, μας βρίσκει σύμφωνους.
Πρόσωπα ασχολούμενα με τα κοινά, όπως είναι οι πολιτικοί, θέτουν άμεσα τον εαυτό τους σε μια ιδιάζουσα κατηγορία πολιτών. Η πολιτική τους αποδοχή κρίνεται τόσο από τις πράξεις τους αλλά και από τα λόγια τους, την τοποθέτηση τους επί σοβαρών θεμάτων που ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό και γενικώς τη συμπεριφορά τους. Θα πρέπει συναφώς να αποδέχονται την αμφισβήτηση των θέσεων τους και την άσκηση κριτικής επί των λεχθέντων τους, που αποτελεί αναγκαία δημοκρατική εκδήλωση. (βλ. ΧατζηΛαμπρή ν. Πετεινού (2010) 1(Β) Α.Α.Δ. 1022 και Derbyshire v. Times Newspaper [1993] 1 All E.R. 1011.
Η ανάγκη εξισορρόπησης του δικαιώματος έκφρασης γνώμης και προστασίας της υπόληψης και τιμής, ιδιαιτέρως κατά την εφαρμογή τους στην πράξη, αναλύθηκε προσφάτως στην υπόθεση Εκδοτικός Οίκος Δίας Δημόσια Λτδ κ.ά. ν. Κώστα Γενάρη (2011) 1 Α.Α.Δ. 1952. Επισημάνθηκε στην εν λόγω απόφαση, με αναφορά σε παλαιότερη νομολογία, η σύγχρονη τάση περιορισμού του δικαιώματος προστασίας της φήμης ενός προσώπου, προς όφελος του δικαιώματος ελευθερίας του λόγου και έκφρασης, το οποίο αναγνωρίζεται από το Δικαστήριο ως έχουσα υψηλή αξία (βλ. Εκδόσεις Αρκτίνος Λτδ ν. Νίκου Παπαευσταθίου (2007) 1(Β) [*87]Α.Α.Δ. 856).
Eπανερχόμενοι στα γεγονότα της παρούσας υπόθεσης και στο επίκεντρο της συζήτησης, αν το εν λόγω δημοσίευμα ήταν δυσφημιστικό, θεωρούμε την αποσύνδεση των ενεργειών που αναφέρει το δημοσίευμα, όπως αυτές αποδίδονται στον εφεσείοντα, ως το εναρκτήριο λάθος που οδήγησε στη διαπίστωση «αντικειμενικώς» μιας «πολύ πιο αθώας ερμηνείας».
Όπως ορθώς σημειώνεται πρωτοδίκως, η διαπίστωση του δυσφημιστικού δημοσιεύματος είναι θέμα πραγματικό. Ο εφεσίβλητος κατά τη ραδιοφωνική του παρέμβαση αμφισβήτησε την ορθότητα της επίσκεψης ελληνοκυπρίων πολιτικών στις κατεχόμενες, από τα τουρκικά στρατεύματα, περιοχές της Κύπρου, ιδιαιτέρως αυτή που έγινε από τον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Γλαύκο Κληρίδη. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μίλησε και για τα άτομα που τον συνόδευσαν, μεταξύ των οποίων ήταν και ο εφεσείων, στον οποίο έκαμε ειδική αναφορά λέγοντας:
«Από τον κ. Θεμιστοκλέους ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω να σας θυμίσω πρόσφατα εισέπραξε και ένα σεβαστό ποσό Λ.Κ.7.000 από τουρκική εταιρεία και την επομένη πήγε σ’ ένα τηλεοπτικό σταθμό και έλεγε δεν υπάρχει ψευδοκράτος».
Η αποδιδόμενη ενέργεια της είσπραξης χρημάτων και της εμφάνισης σε τηλεοπτικό σταθμό, δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν, παρά μόνο, ως μια ενέργεια και όχι δυο, όπως πρωτοδίκως αναφέρεται.
Η λογική αντίληψη των δημοσιευθέντων αποτελεί το κριτήριο στοιχειοθέτησης του δυσφημιστικού περιεχομένου. Η εικόνα που θα σχημάτιζε ένας λογικός αναγνώστης, όπως εξηγήθηκε στις υποθέσεις Παπαδόπουλος ν. Γιάλλουρου (2001) 1(Α) Α.Α.Δ. 599, Ατταλίδης ν. Ροδούλης (2002) 1(Β) Α.Α.Δ. 854 και Κωνσταντινίδης κ.ά. ν. Παπασάββας (2004) 1(Β) Α.Α.Δ. 981.
Ο υπαινιγμός (innuendo) που αναφύεται από τις χρησιμοποιούμενες φράσεις μπορεί να αποτελέσει και ξεχωριστό αγώγιμο δικαίωμα, το οποίο βασίζεται στην επεκτεινόμενη ερμηνεία των λεχθέντων, συνδυαζόμενων, ενδεχομένως, με γεγονότα εκτός του κειμένου, που πρέπει να αποδεικνύονται. Βλ. ΔΙΑΣ ν. Χατζηκώστα (1990)1 Α.Α.Δ. 244. Εν προκειμένω, στο επίκεντρο της συζήτησης, δεν είναι η έννοια των φράσεων που χρησιμοποιήθηκαν σε σχέση με τις ενέργειες που αποδίδονται στον εφεσείοντα. Όπως έχουμε [*88]σημειώσει, το ζήτημα αφορά στο κατά πόσο δικαιολογείται η διασύνδεση των δύο αναφορών.
Ο συνδυασμός των δυο πιο πάνω ενεργειών, με τις χρησιμοποιούμενες λέξεις και τη σύνθεση που έκαμε ο εφεσίβλητος δεν αφήνουν, κατά την αντίληψη μας, άλλη ερμηνεία παρά ότι υπαινίσσεται, ότι ο εφεσείων ενήργησε, όπως κατ’ ισχυρισμό ενήργησε, αφού προηγήθηκε η ανάληψη των χρημάτων από την τουρκική εταιρεία. Συμπεριφορά η οποία, στο πλαίσιο του περιβάλλοντος της Κύπρου, της τουρκικής εισβολής και κατοχής του βορείου τμήματος από τα τουρκικά στρατεύματα, μπορεί να δημιουργήσει στο μέσο λογικό αναγνώστη, στην απουσία άλλης αναφοράς, αισθήματα μίσους, περιφρόνησης και χλευασμού του εφεσείοντα.
Με γνώμονα τα πιο πάνω βρίσκομε ότι το δημοσίευμα ήταν δυσφημιστικό και η απαίτηση του εφεσείοντα έπρεπε να επιτύχει.
Η έφεση επιτυγχάνει και η πρωτόδικη απόφαση παραμερίζεται, με έξοδα υπέρ του εφεσείοντα τόσο πρωτοδίκως, όσο και κατ’ έφεση.
Δυστυχώς, το πρωτόδικο δικαστήριο δεν ακολούθησε την πρακτική του καθορισμού της αποζημίωσης για να καλυφθεί το ενδεχόμενο έφεσης ως προς το αγώγιμο δικαίωμα, βλέπε συναφώς Νicolaides v. Economides (1963) 2 C.L.R. 78, Pilavakis v. Cyprus Inland Telecommunications Authority (1963) 2 C.L.R. 429, HadjiPetri v. HadjiGeorgiou a.o. (1969) 1 C.L.R. 326, Savvas Athanasiou (1969) 1 C.LR. 439, Frangoulides v. The Republic (1982) 1 C.L.R. 462, Αριστείδου ν. Σωτήρη Έλληνα (Κατασκευαί) Λτδ (1999) 1(Α) Α.Α.Δ. 28 και Παπαδόπουλος ν. CYP-CANA ALARMS LTD (2009) 1(A) A.A.Δ. 704.
Θέσαμε το θέμα στα μέρη και ήταν η άποψη του εφεσείοντα ότι αναποφεύκτως, σε περίπτωση επιτυχίας της έφεσης, θα πρέπει να διαταχθεί επανεκδίκαση ως προς το ύψος της αποζημίωσης. Η θέση του εφεσίβλητου δεν ήταν διαφορετική αν και πρόσθεσε ότι θα μπορούσαμε και εμείς να καθορίσουμε το ύψος των αποζημιώσεων. Το πρωτόδικο Δικαστήριο δεν ασχολήθηκε καθόλου και δεν έστρεψε την προσοχή του στην αξιολόγηση της όποιας σχετικής μαρτυρίας και βεβαίως, δεν έχουμε, διαπιστώσεις ως προς τα όσα θα ήταν δυνατόν να συσχετιστούν προς το ύψος της αποζημίωσης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, θα ήταν, για να πούμε το λιγότερο, ανασφαλές να προχωρήσουμε εμείς σε πρωτογενή συζήτηση (βλ. ιδιαιτέρως την υπόθεση Φραγκουλίδης ανωτέρω).
[*89]Συνακόλουθα διατάσσεται επανεκδίκαση της υπόθεσης, αναφορικά με το ύψος της αποζημίωσης, από άλλο δικαστή.
Η έφεση επιτρέπεται με έξοδα και η πρωτόδικη απόφαση παραμερίζεται. Διατάσσεται επανεκδίκαση της υπόθεσης, αναφορικά με το ύψος της αποζημίωσης, από άλλο δικαστή.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο