ECLI:CY:AD:2022:B267
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
[ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 52/2019
Σχ. με 53/2019]
23 Ιουνίου 2022
[Τ. Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Ι. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, ΣΤ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ, Δ/ΣΤΕΣ]
GRZEGORZJAN SOKOLOWSKI
Εφεσείοντας
v.
Εφεσίβλητης
[ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 53/2019
Σχ. με 52/2019]
LESZEK NOGAJ
Εφεσείοντας
v.
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Εφεσίβλητης
***************************
Σύλβια Αδάμου (κα), Για τον Εφεσείοντα στην Ποιν. Εφ. 52/2019
Αγγέλα Τιμοθέου (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας, εκ μέρους του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, στην Ποιν. Έφ. 52/2019
Άντρη Ιωάννου (κα), Για τον Εφεσείοντα στην Ποιν. Εφ. 53/2019
Αγγέλα Τιμοθέου (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας, εκ μέρους του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, στην Ποιν. Έφ. 53/2019
ΟΙΚΟΝΟΜΟY, Δ.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει η Δικαστής Στ. Χατζηγιάννη.
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ, Δ.: Τις πρωινές ώρες της 13.7.2016, ο J.M. 37 ετών (στο εξής το θύμα), βρέθηκε να κείτεται τραυματισμένος σε πάρκο που βρισκόταν δυτικά του κινηματογράφου Κ. Cineplex στην περιοχή Μουτταγιάκα στη Λεμεσό. Όπως διαπιστώθηκε, έφερε κάταγμα στο κεφάλι και επισκληρίδιο αιμάτωμα στην κροταφοβρεγματική χώρα. Η κρανιοεγκεφαλική κάκωση που υπέστη το θύμα, οδήγησε τελικά στο θάνατο του επτά μήνες αργότερα, στις 15.2.2017, ενώ νοσηλευόταν στο αναρρωτήριο και Στέγη Ηλικιωμένων «η Χαρά».
Με τον εντοπισμό του θύματος στο πάρκο, οι υποψίες των αστυνομικών ανακριτικών αρχών για τον σοβαρό τραυματισμό του θύματος, στράφηκαν στους Εφεσείοντες από την Πολωνία, ηλικίας 37 και 60 ετών αντίστοιχα.
Ενώπιον του Μόνιμου Κακουργιοδικείου Λεμεσού οι Εφεσείοντες αντιμετώπισαν συνολικά 4 κατηγορίες, όμως η δίκη διεξήχθηκε μόνο για το αδίκημα της ανθρωποκτονίας κατά παράβαση των Άρθρων 205(1) (3), 20, 21 και 22 του Ποινικού Κώδικα ΚΕΦ. 154 (κατηγορία 4), ενώ οι υπόλοιπες κατηγορίες που αφορούσαν τη Συνωμοσία για φόνο, Απόπειρα φόνου και Φόνο εκ προμελέτης αποσύρθηκαν.
Συναφώς, ενώπιον του Κακουργιοδικείου κατέθεσαν 27 μάρτυρες για την Κατηγορούσα Αρχή και για την Υπεράσπιση ένας μάρτυρας, ενώ οι Εφεσείοντες έδωσαν ανώμοτη δήλωση. Η Κατηγορούσα Αρχή για να αποδείξει την ενοχή των Εφεσειόντων πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας, βασίστηκε αποκλειστικά σε περιστατική μαρτυρία. Οι Εφεσείοντες αμφισβήτησαν έντονα την εμπλοκή τους στον σοβαρό τραυματισμό του θύματος.
Το Κακουργιοδικείο, μετά την αξιολόγηση της ενώπιον του προσκομισθείσας μαρτυρίας, κατέληξε ότι τα στοιχεία της περιστατικής μαρτυρίας που είχε ενώπιον του οδηγούσαν στην ενοχή των Εφεσειόντων, αποκλείοντας οποιοδήποτε άλλο λογικό συμπέρασμα και κατά πλειοψηφία, τους έκρινε ένοχους στο αδίκημα της ανθρωποκτονίας και επέβαλε σ’ αυτούς ποινές φυλάκισης 13 ετών και 11 ετών αντίστοιχα.
Με τις εφέσεις προσβάλλεται η καταδίκη των Εφεσειόντων.
Με τους 3 λόγους έφεσης στην Έφεση 52/2019 ως και με τον 1ο λόγο έφεσης της Έφεσης 53/2019, οι Εφεσείοντες πλήττουν ως εσφαλμένη την αξιολόγηση της προσκομισθείσας ενώπιον του Κακουργιοδικείου μαρτυρίας, ως και την κατάληξη του για την ενοχή τους στη βάση περιστατικής μαρτυρίας, ελλείψει άμεσης μαρτυρίας για τις συνθήκες και τον τρόπο δράσης των προσώπων που τραυμάτισαν το θύμα, ως και για τη συμμετοχή των Εφεσειόντων στην παράνομη πράξη που επέφερε το θάνατο του θύματος.
Με τους 2ον, 3ον, 4ον, και 5ον λόγο έφεσης στην Έφεση 53/2019 ο Εφεσείοντας πλήττει ως εσφαλμένη την αξιολόγηση της μαρτυρίας από το Κακουργιοδικείο, που σχετίζεται με την ισχυριζόμενη πραγματική αδυναμία και αναπηρία στα χέρια του, που δεν του επέτρεπε να επιτεθεί σε οποιονδήποτε και ιδιαίτερα να χρησιμοποιήσει το ρόπαλο (Τεκμήριο 23) με ένταση/δύναμη. Με τον 6ον λόγο στην Έφεση 53/2019 προσβάλλεται ως εσφαλμένο το εύρημα του Κακουργιοδικείου σε σχέση με τα ψεύδη του Εφεσείοντα ως μέρος της περιστατικής μαρτυρίας, με τον 7ον λόγο προσβάλλεται ως εσφαλμένη η απόρριψη από το Κακουργιοδικείο της ανώμοτης δήλωσης του Εφεσείοντα και με τον 8ο λόγο πλήττεται ως εσφαλμένη η εφαρμογή των Άρθρων 20 ή 21, ή 22 του Ποινικού Κώδικα ΚΕΦ. 154, κατόπιν απόσυρσης της κατηγορίας της Συνομωσίας. Τέλος με τον 9ο λόγο έφεσης στην Έφεση 53/2019 πλήττεται ως εσφαλμένη η παράλειψη του Κακουργιοδικείου να διαχωρίσει και/ή εντοπίσει τον ρόλο του κάθε Εφεσείοντα, ως και τις περιστάσεις που περιέβαλλαν τον καθένα ξεχωριστά σε σχέση με τον τραυματισμό του θύματος.
Προτού προχωρήσουμε με την εξέταση των λόγων Έφεσης, θεωρούμε πως προέχει η παράθεση των ευρημάτων και συμπερασμάτων του Κακουργιοδικείου που αποτέλεσαν και το βάθρο της καταδίκης.
Το θύμα κατοικούσε στη Λεμεσό και συνήθιζε να καταναλώνει αλκοολούχα ποτά και να κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών. Σε αρκετές περιπτώσεις δανείσθηκε χρήματα από φίλους και γνωστούς του, ενώ κάποια από τα πρόσωπα με τα οποία έκανε παρέα ήταν προβληματικά.
Αμφότεροι οι Εφεσείοντες διέμεναν σε γειτονικές οικίες, σε συγκρότημα ανεγειρομένων κατοικιών στη Μουταγιάκα, ασχολούνταν με οικοδομικές εργασίες και ήταν φίλοι. Λίγες μέρες πριν το επίδικο συμβάν ο Εφεσείοντας στην Έφεση 52/2019 (στο εξής ο Grzegorz) είχε δανείσει στο θύμα, το ποσό των 70 ευρώ. Τις επόμενες ημέρες, όπως και την ημέρα του επίδικου επεισοδίου, ο Grzegorz και το θύμα επικοινώνησαν μεταξύ τους τηλεφωνικά, ένα από τα θέματα της συζήτησης τους ήταν το δάνειο των €70 και ο Grzegorz ζητούσε από το θύμα να του το επιστρέψει.
Το απόγευμα της 12.07.2016, ο Μ.Κ.1, ο Εφεσείοντας στην Έφεση 53/2019 (στο εξής οLeszek) και ο Grzegorz συναντήθηκαν στην οικία του τελευταίου και πέρασαν κάποιο χρόνο μαζί. Ο Μ.Κ.1 έφυγε από το σπίτι του Grzegorz γύρω στις 8:00 το βράδυ, ενώ ο Leszek επέστρεψε στην οικία του Grzegorz η ώρα 10:00 μμ.
Τo ίδιο βράδυ γύρω στις 8:00, το θύμα επισκέφθηκε το φίλο του,D.G.A. Μ.Κ.10, στο διαμέρισμα του και κατανάλωσαν αλκοολούχα ποτά. Το θύμα ήταν «στρεσαρισμένο», κοιτούσε το τηλέφωνο του, έστελνε μηνύματα και ζήτησε από τον ΜΚ10 να του δανείσει €70. Ο ΜΚ10 και η φίλη του έδωσαν στο θύμα τρία χαρτονομίσματα των €20 για να εξοφλήσει το χρέος του προς τον Grzegorz. Το θύμα τους ανέφερε ότι κρατούσε €10, τα οποία θα έδινε στον Grzegorz, διότι το χρέος του προς αυτόν ήταν €70. Στη συνέχεια και μεταξύ 10:00 μμ – 10:30 μμ, ο ΜΚ10 και η φίλη του μετέφεραν το θύμα, με αυτοκίνητο, στο «Space Bowling», το οποίο βρισκόταν πολύ κοντά στην οικία του Grzegorz και έφυγαν. Το θύμα ήταν «πιωμένο», αλλά σε καλή διάθεση γιατί είχε χρήματα για να εξοφλήσει το χρέος του.
Το ίδιο βράδυ της 12.7.2016, μεταξύ 10.00 – 10.30 μ.μ. το θύμα μετέβηκε στην οικία του Grzegorz κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας μεταξύ τους, προκειμένου το θύμα να του επιστρέψει τα χρήματα που του χρωστούσε. Εκεί βρίσκονταν οι Εφεσείοντες, οι οποίοι επίσης είχαν καταναλώσει αλκοολούχα ποτά.
Ο Μ.Κ.10, μία ώρα περίπου μετά που άφησε το θύμα στο Space Bowling, αποφάσισε να του τηλεφωνήσει για να τον ρωτήσει κατά πόσο είχε εξοφλήσει το χρέος του και τότε αντιλήφθηκε ότι το θύμα είχε ξεχάσει το τηλέφωνο του στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου του. Τηλεφώνησε τότε στον Grzegorzκαι τον ρώτησε κατά πόσο το θύμα του είχε επιστρέψει τα €60 και αυτός τού απάντησε καταφατικά, προσθέτοντας ότι το θύμα είχε φύγει αμέσως για να πάει στο σπίτι του.
Το ίδιο βράδυ και ώρα 11:00 μμ περίπου, ο Αβτανδήλ Κοσμίδης, Μ.Κ.11 είδε ένα άντρα, τον οποίον αργότερα αναγνώρισε ως το θύμα, να κάθεται πάνω σε μια κούνια, σε πάρκο που βρισκόταν πλησίον της οικίας του Grzegorz, σε απόσταση 100 μέτρων περίπου. Λίγες ώρες αργότερα και συγκεκριμένα η ώρα 5:45 π.μ. της επομένης ημέρας, 13.07.2016, ο Μ.Κ.11 πέρασε ξανά από το ίδιο πάρκο και είδε το θύμα να κείτεται στο έδαφος, πλησίον της κούνιας, στην οποία καθόταν το προηγούμενο βράδυ. Το πρόσωπο του ήταν κτυπημένο και αιματωμένο. Όπως διαπιστώθηκε στη συνέχεια, το θύμα είχε δεχθεί πολλά χτυπήματα στο κρανίο και υπέστη βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση, με αποτέλεσμα να μετατοπισθεί η μέση γραμμή που είναι μεταξύ των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου. Σύμφωνα με την επιστημονική μαρτυρία, οι κακώσεις δημιουργήθηκαν από θλον όργανο. Έφερε επίσης εκδορές και εκχυμώσεις σε όλο του το πρόσωπο, στο μάτι, στο μάγουλο, στη μύτη και στο πηγούνι και είχε θλάση στον πνεύμονα. Όλες οι κακώσεις θα μπορούσαν να είχαν δημιουργηθεί, με βάση την επιστημονική μαρτυρία, κατά τη διάρκεια καυγά.
Την 13.07.2016 και λίγη ώρα μετά τις 6.00 π.μ. και τον εντοπισμό του θύματος από τον ΜΚ11, η Αστυνομία εξέτασε τη σκηνή, δηλαδή την οικία του Grzegorz και την ευρύτερη περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του πάρκου και του δρόμου που οδηγούσε στο πάρκο. Συγκεκριμένα:
Ο Λοχίας 649 Μιχάλης Βακανάς, Μ.Κ.12, ένας από τους εξεταστές της υπόθεσης, βρήκε τον Grzegorz να κοιμάται, σε καναπέ, στο σαλόνι της οικίας του. Έφερε θλαστικό τραύμα στο δεξί πόδι. Το τραύμα, με βάση την επιστημονική μαρτυρία, είχε προκληθεί πρόσφατα από κάποια αμβλεία επιφάνεια. Τέτοιας φύσης τραυματισμός μπορούσε να είχε προκληθεί και κατά τη διάρκεια καυγά. Στο τραπέζι του σαλονιού υπήρχαν φιάλες και ποτήρια με οινοπνευματώδη ποτά. Σε ριχτάρι, σε μαξιλάρι, σε quilt, στο κεραμικό πάτωμα της κουζίνας, στα σανδάλια και στο παντελόνι του Grzegorzεντοπίσθηκε αίμα που ήταν του ιδίου.
Σε λασάνι (παρτέρι) με χόρτα που βρισκόταν πολύ πλησίον της οικίας του Grzegorz, εντοπίσθηκε ξύλινο ρόπαλο, (Τεκμήριο 23), που ήταν επικαλυμμένο με αίμα του θύματος, ενώ σε διάδρομο (εξωτερικό) στην αυλή της οικίας, εντοπίσθηκαν δύο μικρά κομμάτια ξύλου, (Τεκμήριο 20), που ταίριαζαν πλήρως με τις αποκοπές που βρισκόντουσαν στην άκρη του ροπάλου και αποτελούσαν μέρος αυτού. Τα δύο μικρά κομμάτια ξύλου έφεραν και αυτά αίμα του θύματος. Αίμα του θύματος εντοπίσθηκε και σε δύο σημεία της βεράντας και της σκυβαλαποθήκης της οικίας όπου διέμενε ο Grzegorz.
Από την οικία που διέμενε ο Grzegorz, μέχρι και το σημείο όπου βρέθηκε να κείτεται το θύμα εντός του πάρκου, υπήρχαν κηλίδες αίματος του θύματος. Στην κατοχή του Grzegorz και συγκεκριμένα στη τσέπη του παντελονιού του, εντοπίσθηκαν δύο χαρτονομίσματα των €20 που έφεραν αίμα του θύματος.
Σε κοντό παντελόνι που φορούσε ο Leszek τη 12.07.2017, (Τεκμήριο 38), εντοπίσθηκε στο πίσω μέρος αυτού, σε δύο σημεία, αίμα του θύματος. Στο ένα σημείο, το γενετικό υλικό που εντοπίστηκε ήταν μονό και ανήκε αποκλειστικά στο θύμα, ενώ σε δεύτερο σημείο εντοπίστηκε μεικτό γενετικό υλικό, που έχει σαν δότες τον Leszek και το θύμα.
Ο Leszek όταν εξετάσθηκε από την ιατροδικαστή Αγγελική Παπέττα, ΜΚ19, τη 15.07.2016, έφερε μεταξύ άλλων δύο εκδορές στην πρόσθια τραχηλική χώρα, συνολικού μήκους 1 εκ. και τρεις μικροεκδορές στην τραχηλική χώρα. Τα πιο πάνω θα μπορούσαν, με βάση την επιστημονική μαρτυρία, να είχαν δημιουργηθεί δύο μέρες πριν την εξέταση, δηλαδή το βράδυ του επεισοδίου και να είχαν προκληθεί, μεταξύ άλλων και κατά τη διάρκεια κάποιου καυγά.
Με βάση τα πιο πάνω στοιχεία, το Κακουργιοδικείο κατέληξε ότι το θύμα κτυπήθηκε κάποια ώρα μεταξύ 10:00 μμ – 10:30 μμ και 11:00 μμ περίπου, τη 12.07.2016.Όταν ο Μ.Κ.11 είδε το θύμα στο πάρκο η ώρα 11.00 μ.μ, αυτό ήταν ήδη κτυπημένο, αφού σύμφωνα με την ιατροδικαστή Αγγελική Παπέττα, Μ.Κ.19, το θύμα κτυπήθηκε στην ανεγειρόμενη οικοδομή και στη συνέχεια περπάτησε αιμορραγώντας σε κοντινή απόσταση μέχρι το πάρκο, κάθησε πάνω στην κούνια και μετά από κάποια στιγμή, έπεσε κάτω στο έδαφος, όπου βρέθηκε να κείτεται, αφού έχασε τις αισθήσεις του.
Οι εκχυμώσεις και οι εκδορές στο πρόσωπο του θύματος και η θλάση στο πνεύμονα, υποδηλούν ότι το θύμα δεν δέχθηκε κτυπήματα μόνο στο κρανίο αλλά και στο πρόσωπο και στον πνεύμονα και προκλήθηκαν κατά την πιο πάνω χρονική περίοδο, δηλαδή μεταξύ 10:00 μμ – 10:30 μμ και 11:00 μμ. από θλον όργανο και συγκεκριμένα από το ξύλινο ρόπαλο (Τεκμήριο 23) που εντοπίστηκε σε κοντινή απόσταση, στην αυλή της οικίας του Grzegorz. Ενόψει του ότι στην αυλή της οικίας του Grzegorz σε χώρο που βρισκόταν πλησίον του σημείου που εντοπίσθηκε το ρόπαλο, εντοπίσθηκαν κηλίδες αίματος του θύματος, όπως και στο ρόπαλο (Τεκμήριο 23), αλλά και στα τεμάχια ξύλου (Τεκμήριο 20), αποτέλεσε εύρημα του Κακουργιοδικείου ότι τα κτυπήματα που δέχθηκε το θύμα στο κεφάλι προκλήθηκαν από το Τεκμήριο 23 ενώ βρισκόταν στην οικία του Grezgorz.
Στη βάση των ευρημάτων της σκηνής, τις κηλίδες αίματος του θύματος που βρέθηκαν σε εξωτερικό χώρο στην οικία του Grzegorz, στο παντελόνι που φορούσε ο Leszek και στα χαρτονομίσματα των €20 που είχε στην κατοχή του ο Grzegorz, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι Εφεσείοντες είχαν συναντήσει το θύμα κατά τη χρονική περίοδο 10.00 μ.μ. – 10.30 μ.μ. και 11:00 μ.μ. που αυτός χτυπήθηκε, το Κακουργιοδικείο κατέληξε ότι αμφότεροι οι κατηγορούμενοι εμπλέκονται στο επεισόδιο κατά το οποίο τραυματίστηκε το θύμα και ειδικότερα ότι αυτοί ενήργησαν από κοινού και στα πλαίσια κοινής επιχείρησης κτύπησαν και τραυμάτισαν σοβαρά το θύμα.
Ο θάνατος του θύματος επήλθε επτά μήνες περίπου μετά τον τραυματισμό του και η αιτία θανάτου του ήταν η καταστροφή του εγκεφάλου λόγω βαριάς κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης που προκλήθηκε από θλον όργανο και υποστατική βρογχοπνευμονία. Η ανακοπή της καρδίας του θύματος ήταν απότοκο της πιο πάνω κατάστασης. Συνεπώς η κρανιοεγκεφαλική κάκωση που υπέστη το θύμα συνεπεία των κτυπημάτων, πού δέχθηκε στις 12.7.2016 ήταν η ενεργός και ουσιαστική αιτία του θανάτου του.
Προχωρούμε να εξετάσουμε τους λόγους έφεσης της Έφεσης 52/2019, ως και τον 1ον και 9ον λόγο έφεσης της Έφεσης 53/2019, με τους οποίους προσβάλλεται ως εσφαλμένη η καταδίκη των Εφεσειόντων στη βάση περιστατικής μαρτυρίας. Πρόκειται, όπως είναι αυτονόητο, για τους πλέον κρίσιμους λόγους έφεσης για την τύχη των εφέσεων και ως εκ τούτου θα δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή σ’ αυτούς.
Είναι η εισήγηση των ευπαίδευτων συνηγόρων των Εφεσειόντων ότι δεν είχε προσκομισθεί ενώπιον του Κακουργιοδικείου άμεση μαρτυρία για την συμμετοχή τους στο επίδικο επεισόδιο, για τις συνθήκες και τρόπο δράσης των προσώπων που κτύπησαν το θύμα, για το ποιος ή ποιοι χρησιμοποίησαν το ρόπαλο (Τεκμήριο 23), για το ρόλο εκάστου των Εφεσειόντων και ειδικότερα κατά πόσο κτύπησαν και οι δύο το θύμα στο κεφάλι ή επέφερε τα κτυπήματα μόνο ο ένας από τους δύο.
Περαιτέρω, η ευπαίδευτη συνήγορος του Εφεσείοντα στην Έφεση 53/2019 εισηγήθηκε ότι το Κακουργιοδικείο εσφαλμένα κατέληξε στην ενοχή του στηριζόμενο στην τυχαία παρουσία του στην οικία του Grzegorz, ως και στην ανεύρεση αίματος του θύματος στο πίσω μέρος του παντελονιού του, το οποίο, όπως εισηγήθηκε, εναποτέθηκε εκεί από το σκυλάκι του, επειδή αυτό είχε βγει έξω και έτσι μετέφερε το αίμα αφού κοιμήθηκε μαζί του. Σχετικά κατέκρινε την επισήμανση του Κακουργιοδικείου ότι εν’ αντιθέσει με όσα ανέφερε στην ανώμοτη δήλωση του, στην ανακριτική του κατάθεση είχε αναφέρει ότι επιστρέφοντας στο σπίτι από την οικία του Grzegorz το επίμαχο βράδυ, είχε «κλείσει όλες τις πόρτες και παράθυρα» αποδίδοντας την θέση του αυτή στη ψυχολογική κατάσταση του, ως και στο φόβο του έναντι των αστυνομικών αρχών.
Όπως προαναφέρθηκε, το Κακουργιοδικείο έκρινε ενόχους τους Εφεσείοντες στηριζόμενο αποκλειστικά στη δύναμη της περιστατικής μαρτυρίας, ως την μόνη λογική κατάληξη, στη βάση των ευρημάτων του ως ανωτέρω. Καθοδηγητικές επί τούτου είναι οι αρχές που διατυπώνονται στην απόφαση Παφίτης κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1990) 2 Α.Α.Δ. 102 και στο ακόλουθο απόσπασμα:
«Όπως έχει επανειλημμένα διακηρυχθεί η περιστατική μαρτυρία δεν αποτελεί υποδεέστερη μορφή ή κατηγορία μαρτυρίας της άμεσης μαρτυρίας, δηλαδή μαρτυρίας η οποία αφεαυτής τείνει να αποδείξει το έγκλημα (όπως μαρτυρία αυτόπτων μαρτύρων). Όχι μόνον δεν υπάρχει προκατάληψη, και αυτό είναι η δεύτερη διαπίστωση που θέλουμε να κάμουμε, εναντίον της περιστατικής μαρτυρίας αλλά τουναντίον όταν είναι συμπερασματική τείνει να αφανίσει την πιθανότητα του ανθρώπινου λάθους. Όμως η περιστατική μαρτυρία δεν πρέπει να συγχύζεται με τις περιστάσεις της υπόθεσης γενικά. Τα γεγονότα τα οποία την συνιστούν πρέπει να αποδεικνύονται όπως και κάθε άλλο πρωτογενές γεγονός. Η ενοχή του κατηγορουμένου πρέπει να προκύπτει από την σύνθεση της περιστατικής μαρτυρίας πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας. Το σωρευτικό αποτέλεσμα της περιστατικής μαρτυρίας πρέπει για να δικαιολογεί την καταδίκη του κατηγορουμένου να συνάδει συμπερασματικά με την ενοχή του κατηγορουμένου. Η αιτιώδης σχέση μεταξύ της περιστατικής μαρτυρίας και της ενοχής του κατηγορουμένου πρέπει να είναι άμεση αφενός και να μην μπορεί να συμβιβαστεί αφετέρου με άλλη λογική ερμηνεία της περιστατικής μαρτυρίας».
Σχετική είναι και η υπόθεση HassanAhmadAlWaselv. Δημοκρατίας (2008) 2 Α.A.Δ. 682, της οποίας τα γεγονότα προσομοιάζουν με τα γεγονότα της παρούσας υπόθεσης.
Έργο του Εφετείου δεν είναι να επανεκδικάσει την υπόθεση, αξιολογώντας εκ νέου και μάλιστα μικροσκοπικά τη μαρτυρία. Ούτε απαιτείται ειδική αναφορά ή αιτιολόγηση για οτιδήποτε τέθηκε. Όπως νομολογήθηκε «δεν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αιτιολόγησης δικαστικής απόφασης ειδική αναφορά ή διαπραγμάτευση κάθε επιχειρήματος που προβάλλεται. Η δραστικότητα ενός επιχειρήματος συναρτάται με την επίδραση που μπορεί να έχει στη θεώρηση των επιδίκων θεμάτων.» (Οδυσσέα ν. Αστυνομίας (1999) 2 ΑΑΔ 490).
Η αξιολόγηση ήταν έργο του Κακουργιοδικείου. Τα περιθώρια επέμβασης του Εφετείου είναι περιορισμένα. Παραπέμπουμε στα αναφερθέντα στην υπόθεση Σολωμού ν. Vineyard View Tourist Enterprises Lτd (1998) 1 A.A.Δ.
«Στο δικό μας σύστημα η αξιολόγηση της αξιοπιστίας των μαρτύρων ανήκει κατ' εξοχή στο πρωτόδικο δικαστήριο το οποίο είχε την ευκαιρία να ακούσει τους μάρτυρες και να παρακολουθήσει τη συμπεριφορά τους στο εδώλιο του μάρτυρα. Κατά κανόνα το Εφετείο σπάνια επεμβαίνει στο να αποφασίσει περί της αξιοπιστίας ενός μάρτυρα. Ευχέρεια για τον παραγκωνισμό ευρημάτων περί της αξιοπιστίας παρέχεται μόνο όταν καταφαίνονται εξ αντικειμένου ανυπόστατα ή όταν είναι παράλογα ή αυθαίρετα ή δεν υποστηρίζονται από τη μαρτυρία που το πρωτόδικο δικαστήριο έχει αποδεχθεί ως αξιόπιστη. Εάν ήταν εύλογα επιτρεπτό στο πρωτόδικο δικαστήριο να κάμει τα ευρήματα τα οποία έκαμε σε σχέση με την αξιοπιστία το Εφετείο δεν επεμβαίνει (Βλ. Kyriakou v. Aristotelous (1970) 1 C.L.R. 172, 176, Charalambides v. Hjisoteriou & Son and Others (1975) 1 C.L.R. 269, 277, Γιαννή κ.ά. v. Χριστοφόρου(1995) 1 Α.Α.Δ. 340, Σοφοκλή v. Λεωνίδου (1993) 1 Α.Α.Δ. 1003, Λοΐζου v. Ρώσσου,ΠολιτικήΈφεση8784/19.5.94, Αθανασίου κ.ά. v. Κουνούνη (1997) 1(Β) Α.Α.Δ. 614 και Χριστοδούλου v. Αγαθοκλέους (1997) 1(Α) Α.Α.Δ. 396).
Στην Αθανασίου (πιο πάνω) έγινε αναφορά σε απόσπασμα από την υπόθεση Whitehouse v. Jordan [1981] 1 W.L.R. 246 στο οποίο υπογραμμίζεται ότι το πλεονέκτημα που αποκτά το πρωτόδικο δικαστήριο με το να παρακολουθήσει και να ακούσει τους μάρτυρες πρέπει πάντοτε να γίνεται σεβαστό από το Εφετείο.
Εναπόκειται στο διάδικο ο οποίος αμφισβητεί τα ευρήματα του δικαστηρίου που σχετίζονται με την αξιοπιστία, να πείσει το Εφετείο ότι αυτά είναι εσφαλμένα (Βλ. Mylonas and Others v. Kaili (1967) 1 C.L.R. 77, Sakellarides v. Papa Savva and Another (1966) 1 C.L.R. 261, 262 και Imam v. Papacostas (1968) 1 C.L.R. 207, 208).
Έχοντας υπόψη τις προαναφερθείσες διαχρονικές νομολογιακές αρχές που αφορούν την δυνατότητα επέμβασης του Εφετείου σ’ ό,τι αφορά την αξιολόγηση της μαρτυρίας από το Κακουργιοδικείο και στα συνακόλουθα ευρήματα του, καθώς επίσης και στη φύση και δύναμη της περιστατικής μαρτυρίας, εξετάσαμε με προσοχή τα όσα σχετικά υποστήριξαν οι ευπαίδευτοι συνήγοροι των Εφεσειόντων προς τεκμηρίωση των προαναφερθέντων λόγων έφεσης. Καταλήξαμε ότι οι αιτιάσεις τους, αφενός δεν παρέχουν στο Εφετείο δυνατότητα επέμβασης για παραγκωνισμό των ευρημάτων στα οποία κατέληξε το Κακουργιοδικείο ως αποτέλεσμα της αξιολόγησης της ενώπιον του προσαχθείσας μαρτυρίας και αφετέρου, τα ευρήματα στα οποία κατέληξε, εδράζονταν σε ουσιαστικά αδιαμφισβήτητη μαρτυρία, που όχι μόνο καταδείκνυε την εμπλοκή των Εφεσειόντων στην άγρια κακοποίηση του θύματος, αλλά ταυτόχρονα απέκλειε οποιοδήποτε άλλο συμπέρασμα. Προς τούτο είναι αρκετό να επισημάνουμε τα ακόλουθα:
1. Το θύμα επισκέφθηκε την οικία του Grzegorzμεταξύ 10.00 – 10.30 μ.μ. της 12.7.2016 για εξόφληση του χρέους του. Εκεί βρισκόταν και ο Leszek.
2. Γύρω στις 11.00 μ.μ. το ίδιο βράδυ το θύμα θεάθηκε να κάθεται σε κούνια σε πάρκο και σε απόσταση 100 μέτρων περίπου από την οικία του Grzegorz. Όπως αποδείχθηκε από την επιτόπια εξέταση της σκηνής αλλά και την επιστημονική μαρτυρία, το θύμα είχε ήδη κακοποιηθεί από θλον όργανο στην ανεγειρόμενη οικοδομή όπου διέμεναν οι Εφεσείοντες.
3. Το θλον όργανο – ξύλινο ρόπαλο – εντοπίστηκε σε λασάνι (παρτέρι) στην αυλή της οικίας του Grzegorzκαι σ’ αυτό υπήρχαν κηλίδες αίματος του θύματος, όπως και στα δύο τεμάχια ξύλου που αποτελούσαν μέρος του ρόπαλου.
4. Κηλίδες αίματος του θύματος ανευρέθηκαν σε εξωτερικό χώρο στην οικία του Grzegorz, στο παντελόνι του Leszekκαι στα χαρτονομίσματα των €20 που είχε στην κατοχή του ο Grzegorzκαι
5. Ο θάνατος του θύματος επήλθε στις 15.2.2017, επτά μήνες περίπου μετά τον τραυματισμό του και η κρανιοεγκεφαλική κάκωση που υπέστη συνεπεία των κτυπημάτων που δέχθηκε στις 12.7.2016, ήταν η ενεργός και ουσιαστική αιτία του θανάτου του.
Τα πιο πάνω, αφ’ εαυτών συνιστούν ισχυρότατα στοιχεία περιστατικής μαρτυρίας για την εμπλοκή αμφοτέρων των Εφεσειόντων στην άγρια κακοποίηση του θύματος και επομένως ορθά το Κακουργιοδικείο κατέληξε στο προσβαλλόμενο συμπέρασμα, εφόσον κάθε άλλο συμπέρασμα, θα αντιστρατευόταν την απλή κοινή λογική.
Η απόρριψη ως πραγματικά και νομικά αβάσιμων των λόγων έφεσης της Έφεσης 52/2019, και των λόγων έφεσης 1 και 9 της Έφεσης 53/2019, εκθεμελιώνει κατά την άποψη μας και τους υπόλοιπους λόγους έφεσης. Παρόλ’ αυτά, σε συντομία θα εξετάσουμε και τις υπόλοιπες αιτιάσεις του Εφεσείοντα Leszek.
Η εισήγηση της ευπαίδευτης συνηγόρου του Leszek σε σχέση με τον εντοπισμό αίματος του θύματος στο παντελόνι του και την μεταφορά του μέσω του σκύλου του, ως και η θέση της περί εσφαλμένης σχετικής προσέγγισης του Κακουργιοδικείου, δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Όπως πολύ ορθά επεσήμανε το Κακουργιοδικείο,η εξήγηση αυτή δόθηκε από τον Leszek για πρώτη φορά στην ανώμοτη δήλωση του – εν αντιθέσει με το περιεχόμενο των 3 προηγούμενων καταθέσεων των στην Αστυνομία – αποστερώντας συγχρόνως από την Κατηγορούσα Αρχή της ευκαιρίας να τον αντεξετάσει σχετικά. Όπως είναι νομολογημένο η αξία της ανώμοτης δήλωσης είναι περιορισμένη διότι δεν υποβάλλεται στη δοκιμασία της αντεξέτασης και η αποδεικτική της αξία είναι μάλλον πειστική παρά αποδεικτική (βλ. Κρίνος Θεοχάρους ν. Δημοκρατίας (2008) 2 Α.Α.Δ. 22).
Ως προς το ρόλο που διαδραμάτισε έκαστος των Εφεσειόντων, το Κακουργιοδικείο στηρίχθηκε στο Άρθρο 20 του Ποινικού Κώδικα ΚΕΦ. 154. Όπως ορθά επεσήμανε, το κατά πόσο ένας κατηγορούμενος ενήργησε ως αυτουργός ή ως συνεργός, δεν επηρεάζει την καταδίκη του προσώπου αυτού, νοουμένου ότι το Δικαστήριο θα ικανοποιηθεί ότι αυτός ενήργησε είτε υπό τη μια ιδιότητα είτε υπό την άλλη. Σχετικό επί του θέματος είναι το πιο κάτω απόσπασμα από το σύγγραμμα του Blackstone’s, Criminal Practice, 2018.
«The distinction between an accessory and a principal offender is thus in many cases of little importance. Indeed, a person charged as a principal may be convicted even though the real case against him was that he was an accessory, although it is preferable that the particulars of the offence be drawn “in such a way as to disclose with greater clarity the real nature of the case that the accused has to answer”. …. However, as Giannetto [1997] 1 Cr App R1 demonstrates, if the jury are unsure as to whether D was an accessory or the principal, they can still convict (of murder) provided that they are all agreed that he was responsible on one basis or, if not, on the other (and thus had ruled out any third possibility by which he was not responsible on either basis) …»
Στην υπόθεση Rv. Jogee (2016) UKSC8, σε σχέση με το θέμα της συμμετοχής κάποιου δράστη σε αδίκημα, ανέφερε τα ακόλουθα:
«Sometimes it may be impossible for the prosecution to prove whether a defendant was a principal or an accessory, but that does not matter so long as it can prove that he participated in the crime, either as one or as the other. These basic principles are long established and uncontroversial.»
Από τα πιο πάνω προκύπτει ότι το Δικαστήριο θα πρέπει να ικανοποιηθεί ότι ο κατηγορούμενος συμμετείχε στη διάπραξη του αδικήματος, είτε ως αυτουργός, είτε ως συνεργός, ασχέτως αν δεν είναι σε θέση να καταλήξει θετικά αν εμπλέκεται στο αδίκημα υπό την πρώτη ή τη δεύτερη ιδιότητα. Στην περίπτωση που εμπλέκονται στο αδίκημα πέραν του ενός προσώπου, τότε εκείνο που πρέπει να αποδειχθεί είναι η ύπαρξη μιας «κοινής επιχείρησης» (joint enterprise) ή ότι ο Α και ο Β ενεργούσαν «σε συνεννόηση μεταξύ τους». Σχετική επί του θέματος είναι η αναφορά που γίνεται από τον Edward Griew στο άρθρο του «It Must Have Been One of Them»,The Criminal Law Review, 1989, p. 129, ως ακολούθως:
«… Therefore (in all but exceptional cases to be mentioned later), no conviction can be had against either of them unless the tribunal or fact is satisfied beyond reasonable doubt that each one of them is guilty in one capacity or the other.
It tends to be said in the cases that it must be proved that there was a “joint enterprise” or that “A and B” were “acting in concert”.»
Με βάση τις πιο πάνω νομικές αρχές, κρίνουμε ότι το Κακουργιοδικείο ορθά κατέληξε στη βάση των ευρημάτων του, ότι αμφότεροι οι Εφεσείοντες ενήργησαν από κοινού, ως και ότι επρόκειτο για μια «κοινή επιχείρηση» η οποία συνίστατο στη διάπραξη παράνομης πράξης δηλ. στον σοβαρό τραυματισμό του θύματος. Και τούτο παρά την απουσία άμεσης μαρτυρίας για τον συγκεκριμένο τρόπο ενέργειας και το βαθμό συμμετοχής εκάστου των Εφεσειόντων κατά τον τραυματισμό του θύματος, θέμα που εν πάση περιπτώσει ήταν στην αποκλειστική τους γνώση.
Συνακόλουθα οι σχετικοί λόγοι έφεσης της Έφεσης 52/2019, ως και ο 1οςκαι ο 9οςλόγος της Έφεσης 53/2019 δεν ευσταθούν και απορρίπτονται.
Προχωρούμε στην εξέταση του 2ου, 3ου, 4ου και 5ου λόγου Έφεσης στην Έφεση 53/2019, που σχετίζονται με την αναπηρία και αδυναμία του Leszek, η οποία κατ’ ισχυρισμό, δεν του επέτρεπε να επιτεθεί σε οποιονδήποτε και να χρησιμοποιήσει το ρόπαλο (Τεκμήριο 23) με ένταση/δύναμη.
Σχετική επί του θέματος είναι η μαρτυρία της Ιατροδικαστού Αγγελικής Παπέττα (ΜΚ19), η οποία έγινε αποδεκτή από το Κακουργιοδικείο και αποτέλεσε εύρημα του ότι αυτή δεν ήταν ειδικός για να γνωματεύσει με γυμνό οφθαλμό για την ακριβή κατάσταση των χεριών του Leszek,αλλά αρμόδιος για να καταθέσει για το στάδιο οστεοαρθρίτιδας από την οποία αυτός έπασχε, ήταν γιατρός Ορθοπεδικός. Το Κακουργιοδικείο δεν έκαμε αποδεκτή την σχετική μαρτυρία του Δρα Μάριου Ματσάκη (ΜΥ1), απορρίπτοντας τη θέση του ότι ο Leszekπαρουσίαζε αναπηρία στα δάκτυλα που επηρέαζε σοβαρά την ικανότητα του να κρατήσει το ρόπαλο (Τεκμήριο 23) με τέτοια δύναμη, ώστε να επιφέρει τον σοβαρό τραυματισμό στο κεφάλι του θύματος. Το Κακουργιοδικείο επεσήμανε σχετικά ότι ο ΜΥ1 δεν είχε εξετάσει τον Leszekκατά τον επίδικο χρόνο αλλά σε μεταγενέστερο χρόνο που παρέμεινε αδιευκρίνιστος, αλλά και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω η αξιολόγηση αποτελεί έργο του Κακουργιοδικείου, το οποίο αξιολογώντας την πιο πάνω σχετική μαρτυρία, κρίνουμε ότι όχι μόνο δεν κατέληξε σε παράλογο ή αυθαίρετο συμπέρασμα, αλλά ήταν εύλογα επιτρεπτό να μην ικανοποιηθεί ότι ο Leszekπαρουσίαζε την αναπηρία που ο ΜΥ1 περιέγραψε ενώπιον του. Εν πάση περιπτώσει, στη βάση των πιο πάνω νομικών αρχών, δεν κρίνεται απαραίτητο να είχε αποσαφηνισθεί ενώπιον του Κακουργιοδικείου για σκοπούς καταδίκης, ο τρόπος ενέργειας και δράσης έκαστου των Εφεσειόντων και ειδικότερα ποιος από τους δύο είναι που κτύπησε το θύμα με το ρόπαλο (Τεκμήριο 23) στο κεφάλι, ενόσω ενήργησαν από κοινού και στα πλαίσια κοινής επιχείρησης.
Συνακόλουθα, ο 2ος, 3ος, 4ος και 5ος λόγος έφεσης στην Έφεση 53/2019 δεν γίνονται αποδεκτοί και απορρίπτονται.
Ο 6ος λόγος Έφεσης στην Έφεση 53/2019 αφορά το εύρημα του Κακουργιοδικείου σε σχέση με τα ψεύδη του Εφεσείοντα, ως μέρος της περιστατικής μαρτυρίας προς απόδειξη της ενοχής του. Είναι νομολογημένο ότι η προσφυγή στο ψεύδος δεν στοιχειοθετεί θετικά τα συστατικά στοιχεία του εγκλήματος, τα ψεύδη όμως ενός κατηγορουμένου μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μαρτυρία σε σχέση με την αξιοπιστία του, ως περιστατική μαρτυρία για την ενοχή του ή ως ενισχυτική μαρτυρία, όπου αυτό απαιτείται. Όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στην υπόθεση Al Hamad κ.ά. v. Δημοκρατίας,(1989) 2 Α.Α.Δ. 117:
«Η προσφυγή στο ψεύδος δε στοιχειοθετεί (θετικά) τα συστατικά στοιχεία του εγκλήματος. Αποτελεί μαρτυρία, η οποία επεξηγεί και ρίπτει φως στη συμπεριφορά του κατηγορουμένου και δίδει εγκληματικό χαρακτήρα σε πράξεις για τις οποίες χωρεί και αθώα εξήγηση».
Στην περίπτωση που η Κατηγορούσα Αρχή επικαλείται τα ψεύδη του κατηγορούμενου είτε εντός είτε εκτός δικαστηρίου, προς απόδειξη της ενοχής του και όχι απλώς για να αμφισβητήσει την αξιοπιστία του, το δικαστήριο πρέπει να ικανοποιηθεί, ότι τηρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις που έχουν τεθεί στην απόφαση R v. Lucas,73 Cr. App. R. 159 CA:
(α) Το ψέμα πρέπει να είναι ηθελημένο
(β) Πρέπει να αναφέρεται σε ουσιώδες ζήτημα
(γ) Το κίνητρο για το ψέμα πρέπει να είναι η επίγνωση της ενοχής και ο φόβος της αλήθειας
(δ) Το ψέμα πρέπει να αποδεικνύεται από ανεξάρτητη, αξιόπιστη μαρτυρία δηλαδή είτε με παραδοχή είτε με μαρτυρία από ανεξάρτητο μάρτυρα.
(βλ. επίσης Κωνσταντίνου ν. Δημοκρατίας (1999) 2 Α.Α.Δ. 260, Ανδρέου ν. Δημοκρατίας (2005) 2 Α.Α.Δ. 718 και Πέτρου ν. Δημοκρατίας (2006) 2 Α.Α.Δ. 331)
Το Κακουργιοδικείο αναφέρθηκε με λεπτομέρεια στη σελίδα 68 της απόφασης του, στα ψεύδη του Leszekτα οποία αφορούσαν τις κηλίδες αίματος του θύματος που εντοπίστηκαν στο παντελόνι του. Συμφωνούμε με το Κακουργιοδικείο ότι τα ψέματα του Leszek ήταν ηθελημένα, αφορούσαν το πλέον ουσιώδες ζήτημα του εντοπισμού αίματος του θύματος στο παντελόνι του και προφανώς το κίνητρο του ήταν η επίγνωση της ενοχής του και ο φόβος της αλήθειας. Περαιτέρω τα ψεύδη του Leszekαποδείχθηκαν ενώπιον του Κακουργιοδικείου με την ανεξάρτητη μαρτυρία του ΜΚ25 Λοχ. 1760 Π. Πελοπίδα ο οποίος επιβεβαίωσε ότι αποτυπώματα σκύλου με αίμα του θύματος δεν εντοπίστηκαν στη σκηνή.
Συνακόλουθα και ο 6ος λόγος της Έφεσης 53/2019 απορρίπτεται ως αβάσιμος.
Με τον 7ον λόγο έφεσης στην Έφεση 53/2019, προσβάλλεται η απόφαση του Κακουργιοδικείου να απορρίψει την ανώμοτη δήλωση του Εφεσείοντα, με την οποία αυτός υιοθέτησε τις τρεις καταθέσεις του στην Αστυνομία.
Το Κακουργιοδικείο εξέτασε το περιεχόμενο των εν λόγω καταθέσεων του στην Αστυνομία και ειδικότερα τα όσα ο Εφεσείοντας επικαλέστηκε σε σχέση με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες συνάντησε το επίδικο βράδυ το θύμα στο σπίτι του Grzegorz, ως και τα ίχνη αίματος που εντοπίστηκαν στο κοντό του παντελόνι (Τεκμήριο 38). Καταλήγουμε ότι ορθά το Κακουργιοδικείο απέρριψε την ανώμοτη δήλωση του Leszekαναφέροντας σχετικά στη σελίδα 55 της απόφαση του:
«Παρατηρούμε ότι, πέραν του γεγονότος ότι η εν λόγω μαρτυρία δεν υποστηρίζεται από την υπόλοιπη μαρτυρία που έχει τεθεί ενώπιον μας και ότι δεν δόθηκε η ευκαιρία στην Κατηγορούσα Αρχή να αντεξετάσει τον κατηγορούμενο 2 επί του πιο πάνω σημείου, όπως έχουμε ήδη επισημάνει ανωτέρω, ο ισχυρισμός αυτός (περί μεταφοράς του αίματος του θύματος στο παντελόνι του μέσω του σκύλου του) αντικρούεται από τη δήλωση του ίδιου του κατηγορούμενου 2 που πρόβαλε στην ανακριτική κατάθεση του, Τεκμήριο 90(Α). Στην πιο πάνω κατάθεση είχε αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι το συγκεκριμένο βράδυ, μετά που γιόρτασε τα γενέθλια του στο σπίτι του κατηγορούμενου 1, επέστρεψε στο σπίτι του και προτού κοιμηθεί «έκλεισε όλες τις πόρτες και τα παράθυρα».
Συνεπώς, ούτε και ο 7ος λόγος ευσταθεί και απορρίπτεται, όπως και ο 8ος λόγος ο οποίος σχετίζεται με την ορθή εφαρμογή του Άρθρου 20 του Ποινικού Κώδικα, ΚΕΦ. 154,για την οποία έγινε εκτενής αναφορά ανωτέρω.
Για όλα τα πιο πάνω οι Εφέσεις απορρίπτονται.
Τ. Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Δ.
Ι. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, Δ.
ΣΤ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ, Δ.
/Α.Λ.Ο.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο