(1985) 3 CLR 2224

[*2224] 1985 October 17

1985 Οκτώβρης: 17.

[ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ, Πρ., ΜΑΛΑΧΤΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ, ΛΩΡΗΣ, ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ, ΠΙΚΗΣ, ΚΟΥΡΡΗΣ. Δ/σταί]

ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 140 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ,

Μεταξύ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ,

Αιτητή,

ν.

ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ,

Καθ' ών η αίτηση.

(ΑΝΑΦΟΡΑ Αρ. 12/85).

Συνταγματικό Δίκαιο—Σύνταγμα Άρθρα 63.1 και 179— Δίκαιον της ανάγκης—Δεν δικαιολογεί τον επίδικον νόμον, που είναι ασύμφωνος με το Άρθρο 63.1 του Συντάγματος—Γιατί ο νόμος αυτός δεν ψηφίσθηκε σαν νόμος τροποποιητικός του Άρθρου 63.1, που δεν αποτελεί θεμελιώδη διάταξη.

Στις 26 Ιουλίου 1985 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καταχώρησε, δυνάμει του Άρθρου 140 του Συντάγματος, την παρούσα Αναφορά στο Ανώτατο Δικαστήριο για Γνωμάτευση «κατά πόσον ο περί της Παροχής Δικαιώματος Ψήφου στους Συμπληρώσαντες το Δέκατο Όγδοο Έτος της Ηλικίας τους (Προσωρινές Διατάζεις) Νόμος του 1985 βρίσκεται σε αντίθεση ή είναι ασύμφωνος με τις Διατάξεις των Άρθρων 63 και 179 του Συντάγματος». (Το κείμενο του επίδικου νόμου δημοσιεύεται στις σελίδες 2228-2229).

Αποφασίσθηκε: Από τους κ.κ. Τριανταφυλλίδη Πρ. και Μαλαχτό, Δημητριάδη, Σαββίδη, Λώρη, Στυλιανίδη και Κούρρη Δ/στές: (1) Ο επίδικος νόμος, που προνοεί ότι πολίτες που έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους δικαιούνται να εγγραφούν

* An English translation of this decision appears at pp. 2231-2236 post.[*2225]

ως εκλογείς, αντιβαίνει προς το Άρθρο 63.1 του Συντάγματος.

(2) Το Δίκαιο της ανάγκης δεν δικαιολογεί τον πιό πάνω νόμο γιατί ο νόμος αυτός δεν θεσπίσθηκε σαν τροποποιητικός του Άρθρου 63.1 που δεν είναι θεμελιώδες Άρθρο του Συντάγματος.

(3) Επειδή ο επίδικος νόμος έχει θεσπισθεί ως ενιαία και αδιαχώριστη νομοθετική διάταξη, είναι ολόκληρος αντίθετος με το Σύνταγμα και ως εκ τούτου είναι αντισυνταγματικός και ως αντίθετος με το Άρθρο 179 του Συντάγματος.

          Από τον κ. Πική, Δ/στή: Το Δίκαιον της ανάγκης δεν δικαιολογεί τον επίδικο νόμο. Προσφυγή στο δίκαιο της ανάγκης θα εδικαιολογείτο μόνο αν χωρίς τη συμμετοχή της νέας τάξεως ψηφοφόρων το εκλογικό σώμα θα αδρανούσε. Τέτοια διαπίστωση δεν γίνεται στον υπό κρίση νόμο και ούτε θα μπορούσε να ευσταθήσει. Εν όψει των περιοριστικών διατάξεων των  Άρθρων 63.1 και 179 του Συντάγματος το Δικαστήριο δεν έχει ευχέρεια να προσαρμόσει το δίκαιο στα νέα κοινωνικά δεδομένα.

Γνωμάτευση ως ανωτέρω.

Αποφάσεις αναφερόμενες στην Απόφαση:

Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας ν. Ιμπραχήμ και άλλων, 1964 Α.Α.Δ. 195^-

Αλούπας ν. Εθνικής Τράπεζας (1983) 1 Α.Α.Δ. 55.

Αναφορά.

Αναφορά από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στο Ανώτατο Δικαστήριο για γνωμάτευση κατά πόσο ο περί της Παροχής Δικαιώματος Ψήφου στούς Συμπληρώσαντες το Δέκατο Όγδοο Έτος της Ηλικίας τους (Προσωρινές Διατάξεις) Νόμος του 1985 βρίσκεται σε αντίθεση ή είναι ασύμφωνος με τις Διατάξεις των Άρθρων. 63 και 179 του Συντάγματος.

Λ. Λουκαίδης, Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας και Ρ. Γραβριηλίδης Ανώτερος Δικη[*2226]γόρος της Δημοκρατίας, δια τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Α. Μαρκίδης, δια τη Βουλή των Αντιπροσώπων,

Cur.adv. vult.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ  Πρ. ανέγνωσε την γνωμάτευση του Δικαστηρίου: Στις 26 Ιουλίου 1985 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καταχώρησε, δυνάμει του Άρθρου 140 του Συντάγματος, την παρούσα Αναφορά στο Ανώτατο Δικαστήριο για Γνωμάτευση «κατά πόσον ο περί της Παροχής Δικαιώματος Ψήφου στους Συμπληρώσαντες το Δέκατο Όγδοο Έτος της Ηλικίας τους (Προσωρινές Διατάξεις) Νόμος του 1985 βρίσκεται σε αντίθεση ή είναι ασύμφωνος με τις Διατάξεις των Άρθρων 63 και 179 του Συντάγματος.»

Ο προαναφερθείς Νόμος ψηφίστηκε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων στις 11 Ιουλίου 1985 (το κείμενο του Νόμου επισυνάπτεται).

Στις 12 Ιουλίου 1985 η Βουλή των Αντιπροσώπων απέστειλε τον εν λόγω Νόμο στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ο οποίος, πριν τον εκδώσει, δυνάμει του Άρθρου 52 του Συντάγματος, καταχώρησε την παρούσα Αναφορά.

Το Ανώτατο Δικαστήριο στις 20 Σεπτεμβρίου 1985 άκουσε, μέσω των συνηγόρων τους, τις απόψεις του Προέδρου της Δημοκρατίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων, σύμφωνα με το Άρθρο 140.2 του Συντάγματος.

Το Ανώτατο Δικαστήριο ερεύνησε το θέμα που τέθηκε υπό την κρίση του και η ομόφωνη Γνωμάτευση της πλειοψηφίας των Μελών του (Μ. Τριανταφυλλίδη, Γ. Μαλαχτού, Δ. Δημητριάδη, Λ. Σαββίδη, Α. Λώρη, Δ. Στυλιανίδη και Α. Κούρρη) είναι η ακόλουθη:

1. Το Άρθρο 63.1 του Συντάγματος καθορίζει ρητά ότι «πας πολίτης της Δημοκρατίας έχων συμπληρώσει το εικοστόν πρώτον έτος της ηλικίας αυτού  δικαιούται να εγγραφή ως εκλογεύς».

2. Ως εκ τούτου ο υπό κρίση Νόμος ο οποίος προνοεί ότι [*2227] δικαιούνται να εγγραφούν ως εκλογείς πολίτες οι οποίοι έχουν συμπληρώσει μόνο το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους ευρίσκεται σε αντίθεση και είναι ασύμφωνος προς το εν λόγω Άρθρο 63.1.

3. Η αιτιολογία που αναφέρεται στο προοίμιο του υπό κρίση Νόμου καταδεικνύει ότι είναι αναμφίβολα επιθυμητό να αποκτήσουν το δικαίωμα ψήφου οι πολίτες της Δημοκρατίας οι οποίοι έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους. Δεν δικαιολογείται όμως δυνάμει του «Δικαίου της Ανάγκης» η θέσπιση του υπό κρίση Νόμου ο οποίος ευρίσκεται σε αντίθεση και είναι ασύμφωνος προς το Άρθρο 63.1 του Συντάγματος και δεν έχει θεσπιστεί ως τροποποιητικός του εν λόγω Άρθρου 63.1 το οποίο δεν είναι θεμελιώδες  Άρθρο του Συντάγματος. Δέον δε να τονιστεί ότι στην παρούσα υπόθεση το Ανώτατο Δικαστήριο δεν έχει κληθεί να γνωματεύσει, δυνάμει του Άρθρου 140 του Συντάγματος, εν σχέσει με θέμα τροποποιήσεως του Άρθρου 63.1 του Συντάγματος.

4. Επειδή είναι καταφανές ότι ο υπό κρίση Νόμος, ο οποίας ευρίσκεται σε αντίθεση και είναι ασύμφωνος προς το Άρθρο 63.1 του Συντάγματος, έχει θεσπιστεί ως ενιαία και αδιαχώριστη νομοθετική διάταξη, δια τούτο ολόκληρος ο εν λόγω Νόμος ευρίσκεται σε αντίθεση και είναι ασύμφωνος προς το Σύνταγμα και ως εκ τούτου είναι αντισυνταγματικός ως αντίθετος και ασύμφωνος και προς το Άρθρο 179 του Συντάγματος.

Η παρούσα Γνωμάτευση κοινοποιείται, σύμφωνα με το Άρθρο 140.2 του Συντάγματος, στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στη Βουλή των Αντιπροσώπων.[*2228]

 

 

 

(«ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΠΡΟΣΩΡΙΝΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΟΧΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΨΗΦΟΥ ΣΕ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ ΤΟ ΔΕΚΑΤΟ ΟΓΔΟΟ ΕΤΟΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΤΟΥΣ
Επειδή το Σύνταγμα της Δημοκρατίας παρέχει δικαίωμα ψήφου στους συμπληρώσαντες το εικοστό πρώτο έτος της ηλικίας τους,	Προοίμιο.
Και επειδή, βάσει νόμου θεσπισθέντος υπό ιδιάζουσες συνθήκες μετά την έναρξη ισχύος του Συντάγματος, οι συμπληρώσαντες το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους υποχρεούνται σε εκτέλεση στρατιωτικής θητείας και κρίνονται ώριμοι να αναλάβουν την ευθύνη της στρατιωτικής ασφάλειας του Κράτους,
Και επειδή, με τις κρατούσες σήμερα κοινωνικές αντιλήψεις, οι συμπληρώσαντες το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους κρίνονται κατά πάντα ώριμοι να εκφράσουν πολιτική άποψη.
Και επειδή αναγνωρίζεται η ανάγκη προς παροχή δικαιώματος ψήφου σε πρόσωπα καθόλα ώριμα προς άσκηση του δικαιώματος αυτού,
Και επειδή, μέχρις ότου το όλο συνταγματικό θέμα της Δημοκρατίας τελικά αποφασισθεί και λυθεί, είναι ανάγκη να ρυθμιστεί το θέμα αυτό με προσωρινής φύσεως νομοθετικές διατάξεις,
Για τους λόγους αυτούς η Βουλή των Αντιπροσώπων ψηφίζει τα ακόλουθα:-
1.Ο παρών Νόμος θα αναφέρεται ως ο περί της Παροχής Δικαιώματος Ψήφου στους Συμπληρώσαντες το Δέκατο Όγδοο Έτος της Ηλικίας τους (Προσωρινές Διατάξεις) Νόμος του 1985.	Συνοπτικός      Τίτλος
2. Στον παρόντα Νόμο-	Ερμηνεία.
[*2229]

 

«Δικαίωμα ψήφου στους συμπληρώσαντες  το δέκατο όγδοο έτοο. , «Δημοκρατία» σημαίνει την Κυπριακή Δημοκρατία" «νόμος» σημαίνει οποιαδήποτε νομοθετικής φύσεως διάταξη «πολίτης» σημαίνει πολίτη της Δημοκρατίας. 3 - (1) Ανεξάρτητα από τις διατάζεις οποιουδήποτε νόμου, παρέχεται το δικαίωμα ψήφου σε πολίτες που έχουν συμπληρώσει γο . δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους. (2) Πολίτες, πού έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους, εφόσον κατέχουν όλα τα κατά νόμο απαιτούμενα προς εγγραφή προσόντα, δικαιούνται να εγγραφούν στον εκλογικό κατάλογο ως εκλογείς αναφορικά με οποιαδήποτε κατά νόμο ενεργούμενη στη Δημοκρατία εκλογή.

Δικαίωμα ψήφου στους συμπληρώσαντες το δέκατο όγδοο έτος

 

ΠΙΚΗΣ Δ.: Συμφωνώ ότι ο περί της Παροχής Δικαιώματος Ψήφου στους Συμπληρώσαντες το Δέκατο Όγδοο Έτος της Ηλικίας τους (Προσωρινές Διατάζεις) Νόμος του 1985 είναι στο σύνολο του αντισυνταγματικός διότι οι πρόνοιες του είναι αντίθετες και ασύμφωνες με τις πρόνοιες του άρθρου 63.1 αναφορικά με την ηλικία των εκλογέων και τις πρόνοιες του άρθρου 179.1 που καθορίζουν ότι το Σύνταγμα είναι «ο υπέρτατος νόμος της Δημοκρατίας». Οι λόγοι για τους οποίους καταλήγω στο συμπέρασμα αυτό είναι:

([1]) Εκλογικό δικαίωμα έχει, όπως ορίζει το άρθρο 63.1 του Συντάγματος, μόνο πολίτης «.... έχων συμπληρώσει το εικοστόν πρώτον έτος της ηλικίας αυτού και έχων τα υπό του εκλογικού νόμου καθοριζόμενα προσόντα διαμονής......». Ενώ η ρύθμιση της διαμονής του εκλογέα αφήνεται στον κοινό νομοθέτη η ηλικία των ψηφοφόρων καθορίζεται κατά τρόπο οριστικό στο Σύνταγμα. Ο περιορισμός αυτός αναγνωρίζεται στο προοίμιο του κρινόμενου νόμου. Επικαλείται η Βουλή το δίκαιο της ανάγκης σαν βάση για την παρέκκλιση από τις πρόνοιες του Συντάγματος. Το μόνο ερώτημα που καλούμεθα να απαντήσουμε είναι αν συντρέ[*2230]χουν οι προϋποθέσει που δικαιολογούν προσφυγή στο δίκαιο της ανάγκης.

(2) Όπως ο όρος «ανάγκη» υποδηλώνει και η νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου [1]υποστηρίζει το δίκαιο της ανάγκης αποτελεί ύστατο μέτρο επίκληση του οποίου δικαιολογείται μόνο όταν απειλείται η λειτουργία των συνταγματικών θεσμών. Το δίκαιο της ανάγκης αποτελεί μέτρο αυτοάμυνας για την προστασία της Πολιτείας από τις καταστρεπτικές συνέπειες καταρρεύσεως της συνταγματικής τάξεως και των θεσμών του δικαίου. Στην ουσία αποτελεί εφεδρία του δικαίου για κατοχύρωση της συνταγματικής τάξεως. Το δίκαιο της ανάγκης δεν αποτελεί μέσον παρακάμψεως των προνοιών του Συντάγματος ούτε διέξοδο από τις περιοριστικές του διατάξεις. Προσφυγή στο δίκαιο της ανάγκης θα εδικαιολογείτο μόνο αν το εκλογικό σώμα θα αδρανούσε χωρίς τη συμμετοχή της νέας τάξεως των ψηφοφόρων. Τέτοια διαπίστωση δεν γίνεται στον υπό κρίση νόμο και ούτε θα μπορούσε να ευσταθήσει.

Η διαπίστωση ότι είναι πολιτικά επιθυμητό και κοινωνικά επωφελές να δοθεί το δικαίωμα ψήφου σε πρόσωπα που έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους δεν παρέχει' ευχέρεια στον νομοθέτη να παρεκκλίνει από τις συνταγματικές διατάξεις. Ούτε το Δικαστήριο έχει διακριτική ευχέρεια να προσαρμόσει το δίκαιο στα νέα κοινωνικά δεδομένα εν όψει των περιοριστικών διατάξεων του άρθρου 63.1 και του άρθρου 179.1 του Συντάγματος που καθιστά το Σύνταγμα τον υπέρτατο νόμο της Πολιτείας.

Για τους πιο πάνω λόγους ο νόμος είναι αντισυνταγματικός και δεν μπορεί να εκδοθεί.

Γνωμάτευση ως ανωτέρω.