(1990) 3 ΑΑΔ 2732
[*2732]1 Αυγούστου, 1990
[ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ, Δ/στής]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ,
Αιτήτρια,
ν.
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΑΙ/΄Η ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΠΑΦΟΥ ΚΑΙ/΄Η ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΕΠΑΡΧΟΥ ΠΑΦΟΥ ΚΑΙ/΄Η ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ,
Καθ’ ων η αίτηση.
(Υποθέσεις Αρ. 94/79, 203/86).
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση — Υποχρέωση της Διοίκησης να επιστρέψει στην ιδιοκτήτρια ακίνητης ιδιοκτησίας το μέρος της ιδιοκτησίας της το οποίο δε χρησιμοποιήθηκε για τους σκοπούς της απαλλοτρίωσης — Η αντίθετη απόφαση της Διοίκησης για σκοπούς μελλοντικής κάλυψης στεγαστικών αναγκών δικαιούχων ακυρώθηκε, επειδή αντιβαίνει προς το νόμο και το σκοπό της απαλλοτρίωσης και έχει ληφθεί καθ’ υπέρβαση εξουσίας.
Συνταγματικό Δίκαιο — Σύνταγμα — Άρθρο 23 — Δικαίωμα ιδιοκτησίας — Η απαλλοτρίωση ακίνητης ιδιοκτησίας επιτρέπεται κάτω από τους όρους και τη ρύθμιση που προβλέπεται στις παραγράφους 4 και 5 — Εφαρμοστέες αρχές.
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση — Ο περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμος, Άρθρο 4, Άρθρο 14 και Άρθρο 15(1) — Τι προνοούν αναφορικά με θέματα αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ακίνητης ιδιοκτησίας.
Λέξεις και Φράσεις — “Παράλειψη” στην παρ. 1 του Άρθρου 146 του Συντάγματος — Προϋποθέτει την ύπαρξη οφειλόμενης ενέργειας — Απαλλοτρίωση — Εφαρμοστέες αρχές.
Λέξεις και Φράσεις — “Κάτοικος” στον περί Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης Nόμο.
[*2733]Λέξεις και Φράσεις — “Μετακίνηση”.
Με τις παρούσες προσφυγές η αιτήτρια προσβάλλει τη νομιμότητα αποφάσεων αναφορικά με την ακίνητη ιδιοκτησία της στον Πωμό Πάφου η οποία ήταν αντικείμενο αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση έγινε όταν αποφασίστηκε η μετακίνηση των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα, στην οργανωμένη κοινότητα Πωμού. Οικόπεδο θα διδόταν στα πρόσωπα που ήταν μόνιμοι κάτοικοι του χωριού Παλιάμπελα στον ουσιώδη χρόνο. Από τις 47 οικογένειες, δικαιούχες ήταν 28, λόγω του ότι οι υπόλοιπες διέθεταν οικόπεδο στον Πωμό για ανέγερση κατοικίας. Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης επιτεύχθηκε με την μετακίνηση όλων των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα στον Πωμό.
Η αιτήτρια ήταν ιδιοκτήτρια του Τεμαχίου 37 που συμπεριλαμβανόταν στην ακίνητη ιδιοκτησία που απαλλοτριώθηκε. Μέρος του πιο πάνω τεμαχίου, είχε χρησιμοποιηθεί ενώ το υπόλοιπο παρέμεινε αχρησιμοποίητο μετά τη συμπλήρωση της μετακίνησης των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα στον Πωμό.
Η αιτήτρια ζήτησε επιστροφή του τεμαχίου 37 που δε χρησιμοποιήθηκε για τους σκοπούς της απαλλοτρίωσης. Όταν η αίτησή της απορρίφθηκε καταχώρησε την Προσφυγή Αρ. 94/79 ζητώντας ακύρωση της απόφασης των καθ’ ων η αίτηση. Κατά την ακροαματική διαδικασία καταχωρίστηκε ένορκη δήλωση Διοικητικού Λειτουργού στην Επαρχιακή Διοίκηση Πάφου στην οποία αναφερόταν ότι το τεμάχιο 37 αποτελεί μέρος διαχωρισθέντων οικοπέδων τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για τη μελλοντική κάλυψη στεγαστικών αναγκών δικαιούχων με βάση την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 20.677/6.8.81.
Η αιτήτρια καταχώρησε την Προσφυγή αρ. 203/86 ζητώντας δήλωση του Δικαστηρίου ότι η απόφαση των καθ’ ων η αίτηση είναι άκυρη και/ή παράνομη και/ή εστερημένη εννόμου αποτελέσματος.
Διατάχθηκε η συνεκδίκαση των δύο προσφυγών λόγω προσβολής συναφών πράξεων και έγερσης κοινών ζητημάτων γεγονότων και Νόμου.
Το Ανώτατο Δικαστήριο αφού αναφέρθηκε στο δικαίωμα ιδιοκτησίας που κατοχυρώνεται με το Άρθρο 23 του Συντάγματος και στις παραγράφους 4 και 5 που επιτρέπουν την απαλλοτρίωση ακίνητης ιδιοκτησίας κάτω από τους όρους και τη ρύθμιση που προβλέπεται, καθώς επίσης και στα Άρθρα 14 και 15(1)(α) του Νόμου, αποδέκτηκε τις προσφυγές και αποφάνθηκε ότι:
[*2734]Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης επιτεύχθηκε με τη μετακίνηση όλων των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα στον Πωμό και η Απαλλοτριούσα Αρχή είχε υποχρέωση να προσφέρει στην αιτήτρια το μέρος της ιδιοκτησίας της που υπερέβαινε τις παραγματικές ανάγκες του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Το Άρθρο 15(1) του Νόμου επιβάλλει οφειλόμενη ενέργεια και προβλέπει τη διαδικασία και τον τρόπο ενέργειας. Η Απαλλοτριούσα Αρχή είναι ένοχη παράλειψης οφειλομένης ενέργειας.
Η πιο πάνω απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, η οποία αναφέρεται στην Κυβερνητική πολιτική, αφορά πρόδηλα τα χωριά που μετακινήθηκαν λόγω κατολίσθησης του εδάφους και δεν έχει εφαρμογή στην παρούσα υπόθεση. Στην έκταση που η Διοίκηση ζήτησε να την εφαρμόσει αναφορικά με το τεμάχιο της αιτήτριας, είναι αντίθετη με το σκοπό της απαλλοτρίωσης και με το Νόμο και αποτελεί υπέρβαση εξουσίας.
Η παράλειψη της Απαλλοτριούσας Αρχής να προσφέρει στην αιτήτρια το μέρος του Τεμαχίου 37, είναι εξ ολοκλήρου άκυρη και κάθε τι που παραλείφθηκε έπρεπε να είχε εκτελεστεί. Επίσης άκυρη είναι και η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, αντικείμενο της προσφυγής 203/86.
Οι προσφυγές επιτυγχάνουν χωρίς έξοδα.
Aναφερόμενες υποθέσεις:
Kaniklides v. Republic and Another 2 R.S.C.C. 49,
Cyprus Tannery Ltd v. Republic (1977) 3 C.L.R. 75,
Cyprus Tannery Ltd v. Republic (1980) 3 C.L.R. 405,
Nicolaidou v. Republic (1985) 3 C.L.R. 88,
Cyprus Tannery Ltd v. Republic (1985) 3(B) C.L.R. 572,
Iερωνυμίδου και Άλλη v. Δημοκρατίας (1990) 3 A.A.Δ. 2589,
Uludag v. Republic, 3 R.S.C.C. 131,
Police Association and Others v. Republic (1972) 3 C.L.R. 1,
Μιλτιάδους και Άλλοι v. Δημοκρατίας (1989) 3(Γ) Α.Α.Δ. 1318.
[*2735]Προσφυγές.
Προσφυγές εναντίον της απόφασης των καθ’ ων η αίτηση να απαλλοτριώσουν ακίνητη ιδιοκτησία της αιτήτριας στο χωριό Πωμός της Επαρχίας Πάφου, για δημιουργία και διάθεση οικοπέδων για μετακίνηση των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα στον Πωμό.
Ε. Ευσταθίου, για την Αιτήτρια.
Σ. Γεωργιάδης, Aνώτερος Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για τους Καθ’ ων η αίτηση στην Υπόθεση Αρ. 94/79.
Χρ. Ιωαννίδης, Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για τους Καθ’ ων η αίτηση στην Υπόθεση Αρ. 203/86.
Cur. adv. vult.
ΣTYΛIANIΔHΣ, Δ.: Με τις προσφυγές αυτές η αιτήτρια προσβάλλει τη νομιμότητα αποφάσεων αναφορικά με ακίνητη ιδιοκτησία της στον Πωμό Πάφου - αντικείμενο αναγκαστικής απαλλοτρίωσης.
Τα Παλιάμπελα ήταν μικρό χωριό της επαρχίας Πάφου πλησίον του δάσους. Δεν είχε αρκετή καλλιεργήσιμη γη. Ήταν κτισμένο στις υπώρειες λόφου και απείχε 2 1/2 μίλια από την κοινότητα Πωμού. Δεν είχε προσπέλαση σε οδική αρτηρία, γιατί το χειμώνα και την άνοιξη η ροή του παρακείμενου ποταμού, στον οποίο δεν υπήρχε γεφύρι, απομόνωνε ολοκληρωτικά τους κατοίκους από την υπόλοιπη νήσο. Δεν είχε εκκλησία, σχολείο, διασωληνωμένο νερό, συνεργατική. Ο συνολικός πληθυσμός του χωριού αυτού το 1971 ήταν 47 οικογένειες - 164 κάτοικοι.
Ύστερα από παραστάσεις των κατοίκων, αποφασίστηκε η μετακίνησή τους στον Πωμό, σε μια λειτουργούσα κοινότητα. Έτσι δε θα υπήρχε ανάγκη ανέγερσης δημοσίων κτιρίων. Δεκαεννιά από τις 47 οικογένειες διέθεταν είτε οικόπεδα, είτε χωράφια μέσα στην κατοικημένη περιοχή του Πωμού, στα οποία μπορούσαν να χτίσουν τα δικά τους σπίτια, γι’ αυτό για τη μετακίνηση χρειάζονταν 30 περίπου οικόπεδα (βλ. εισήγηση Υπουργού Εσωτερικών, ημερομηνίας 10 Νοεμβρίου, 1970).
Με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 11.121 ορίστηκε ότι: “Δικαιούνται εις την παροχήν νέας κατοικίας” (στον Πωμό) “οι έχοντες κατοικίαν και μόνιμον διαμονήν εν τω χωρίω κατά [*2736]την ημερομηνίαν λήψεως της αποφάσεως, (ήτοι 3.2.1972)”.
Η αιτήτρια ήταν ιδιοκτήτρια με τίτλους 4225 και 4610 των Τεμαχίων 37 και 43, Φύλλο/Σχέδιο XVII/48 του χωριού Πωμός.
Στις 26 Νοεμβρίου, 1971, δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας Αρ. 908, Παράρτημα Τρίτο, σελ. 875-876 Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης Αρ. 936. Στη Γνωστοποίηση αναφέρεται ως λόγος της απαλλοτρίωσης η δημιουργία οικοπέδων και διάθεση αυτών για τη μετακίνηση των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα σε καταλληλότερη περιοχή. Η ολική έκταση της ιδιοκτησίας που κάλυπτε η Γνωστοποίηση ήταν 38 σκάλες, ένα προστάθι και 2400 τ.π..
Στις 14 Ιανουαρίου, 1972, εκδόθηκε με βάση το Άρθρο 6 του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962 (Ν. 15/62), (ο “Νόμος”) Διάταγμα Απαλλοτριώσεως της πιο πάνω ιδιοκτησίας για τους σκοπούς που αναφέρονταν στη Γνωστοποίηση. Το Διάταγμα δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας Αρ. 918, ημερομηνίας 28 Ιανουαρίου, 1972, Παράρτημα Τρίτο, σελ. 32, Αρ. Γνωστοποίησης 35. Διευθετήθηκε το θέμα της αποζημίωσης.
Τα τεμάχια της αιτήτριας ήταν μεταξύ της ακίνητης ιδιοκτησίας που απαλλοτριώθηκε με το πιο πάνω Διάταγμα.
Ύστερα από αίτηση κάποιας Κατερίνας Χρυσάνθου, ιδιοκτήτριας μέρους των Τεμαχίων 6 και 12, η Απαλλοτριούσα Αρχή εξέδωσε, με βάση το Άρθρο 7 του Νόμου, Διάταγμα Ανάκλησης, με το οποίο ανακάλεσε το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης στην έκταση που αφορούσε τα Τεμάχια 6 (μέρος) και 12 (μέρος) του χωρομετρικού σχεδίου XVII/47, γιατί η ακίνητη αυτή ιδιοκτησία δεν ήταν αναγκαία για τους σκοπούς δημόσιας ωφέλειας που αναφέρονταν στη Γνωστοποίηση Αρ. 936/71.
Το πιο πάνω Διάταγμα Ανάκλησης δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας, ημερομηνίας 30 Νοεμβρίου, 1973, Παράρτημα Τρίτο, Αρ. Γνωστοποίησης 810.
Η ακίνητη ιδιοκτησία που απαλλοτριώθηκε χωρίστηκε σε οικόπεδα, κατασκευάστηκαν δρόμοι και μεταφέρθηκε εκεί πόσιμο νερό και ηλεκτρικό ρεύμα. Στα 27 οικόπεδα κτίστηκαν κατοικίες για δικαιούχα πρόσωπα. Το Τεμάχιο 43 αποτέλεσε μέρος των οικοπέδων 5, 6 και 13 και μέρος δρόμου. Τα οικόπεδα αυτά δόθηκαν σε δικαιούχα πρόσωπα - κατοίκους από τα Παλιάμπελα. [*2737]Μέρος του Τεμαχίου 37, χρωματισμένο μπλε στο χωρομετρικό σχέδιο Κ98, ημερομηνίας 4 Ιουλίου, 1978, είχε χρησιμοποιηθεί, ενώ το υπόλοιπο χρωματισμένο με κόκκινο παράμεινε αχρησιμοποίητο μετά τη συμπλήρωση της μετακίνησης των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα στον Πωμό.
Στις 27 Απριλίου, 1978, η αιτήτρια ζήτησε με αίτησή της να επιστραφεί σ’ αυτή το τεμάχιο της γης, το οποίο είχε παραμείνει τότε, κατά την εκδοχή της, στην ίδια ακριβώς κατάσταση όπως όταν έγινε η απαλλοτρίωση, γιατί η απαλλοτρίωση του τεμαχίου τούτου ήταν περιττή και αχρείαστη. Δε χρησιμοποιήθηκε για τους σκοπούς της απαλλοτρίωσης (βλ. μπλε 93 στο φάκελο - Τεκμήριο 6).
Η αίτηση παραπέμφθηκε σε Λειτουργούς της Επαρχιακής Διοίκησης Πάφου για τις απόψεις τους.
Στις 5 Ιουλίου, 1978 - Σημείωμα 16 του Τεκμηρίου 6 - αναφέρεται ότι το μέρος του Τεμαχίου 37 με κόκκινο όπως φαίνεται στο Κ98, δεν έχει χρησιμοποιηθεί και δεν έχει διαμορφωθεί σε οικόπεδα, αλλά διατηρείται στην κατάσταση που ήταν πριν την απαλλοτρίωση. Γίνεται εισήγηση να παραπεμφθεί το θέμα στο Τμήμα Πολεοδομίας και στο Τμήμα Δημοσίων Έργων για να διαπιστωθεί αν υπάρχει πλεόνασμα από την ιδιοκτησία που απαλλοτριώθηκε.
Στις 25 Ιουλίου, 1978, ο Έπαρχος Πάφου έστειλε στο Διευθυντή Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως και στον Επαρχιακό Μηχανικό Τμήματος Δημοσίων Έργων Πάφου την πιο κάτω επιστολή:
“Σας διαβιβάζω φωτοαντίγραφα αιτήσεων των εκ Πωμού κυριών Καλλιόπης Δημητρίου και Κατερίνας Χρυσάνθου που ζητούν να τους επιστραφεί το ‘αχρησιμοποίητον’ μέρος των απαλλοτριωθέντων τεμαχίων υπ’ αρ. 37 Φ/Σχ. XVII/47,48 και 1 Φ/Σχ. XVII/47 αντιστοίχως για τους σκοπούς μετακινήσεως του χωρίου Παλιάμπελα και σας παρακαλώ να μου γνωρίσετε τις απόψεις σας κατά πόσο το σχέδιο μετακινήσεως των Παλιαμπέλων θεωρείται ότι ολοκληρώθηκε και ότι επομένως υπάρχει πραγματικό πλεόνασμα γης που θα μπορούσε να επιστραφεί στις πρώην ιδιοκτήτριες. Επειδή η γη που ζητείται να επιστραφεί δεν έχει διαχωρισθεί ακόμα σε οικόπεδα ούτε έχει συσχετισθεί με οποιαδήποτε χρήση στο σχέδιο του οικισμού που εγκρίθηκε, θα ευχαριστηθώ να γνωρίζω αν ο μη χρησιμοποιηθείς χώρος θα χρησιμοποιηθή μελλοντικά είτε για διαχωρισμό οικοπέδων για νέες οικογένειες είτε για οποιονδήποτε άλλο κοινωφελή σκοπό σχετικά με τη μετακίνηση του χωρίου Παλιάμπελα.”
[*2738]Το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως στην επιστολή του προς τον Έπαρχο Πάφου, ημερομηνίας 5 Σεπτεμβρίου, 1978, αναφέρει:-
“Η ... γενομένη παράκλησις δεν δύναται να γίνη αποδεκτή διά τον λόγον ότι η απαλλοτριωθείσα γη διά το χωρίον Παλιάμπελα είναι μόλις αρκετή διά τας μελλοντικάς ανάγκας του εν λόγω χωρίου του οποίου ο πληθυσμός σταδιακώς αυξάνεται και αι απαιτήσεις των κατοίκων διά γην πολλαπλασιάζονται.”
Στις 10 Ιανουαρίου, 1979, στάληκε στην αιτήτρια η πιο κάτω απάντηση:-
“Έχω την τιμήν να αναφερθώ εις την επιστολήν σας ημερομηνίας 27ης Απριλίου ως και εις την υπενθυμητικήν τοιαύτην ημερομηνίας 1ης Δεκεμβρίου, 1978, διά της οποίας αιτείσθε επιστροφήν του κτήματος υπ’ αρ. τεμαχίου 37, του Φ/Σχεδίου XVΙΙ/47,48 το οποίο ήτο ιδιοκτησία σας και απαλλοτριώθη διά την μετακίνησιν του χωρίου Παλιάμπελα και να σας πληροφορήσω ότι το αίτημα σας εξητάσθη πλην όμως δεν κατέστη δυνατόν να εγκριθή διότι όλη η απαλλοτριωθείσα γη διά τον ως άνω σκοπόν είναι αναγκαία διά τους σκοπούς της μετακινήσεως.”
Η αιτήτρια καταχώρισε την Προσφυγή Αρ. 94/79, με την οποία ζήτησε την πιο κάτω θεραπεία:-
“Δήλωσιν του Σεβαστού Δικαστηρίου ότι η απόφασις των καθ’ ών η αίτησις κοινοποιηθείσα εις την αιτήτριαν δι’ επιστολής υπό ημερ. 10.1.1979, δι’ ής ούτοι επληροφόρουν ταύτην διά την μη επιστροφήν εις αυτήν κτήματος ιδιοκτησίας της ιδίας, υπ’ αρ. τεμαχίου 37 Φύλλον/Σχέδιον ΧVΙΙ/47, 48, το οποίον απαλλοτριώθη διά την μετακίνησιν του χωρίου Παλιάμπελα, είναι άκυρος και/ή παράνομος και/ή εστερημένη οιουδήποτε εννόμου αποτελέσματος και/ή η παράλειψις των καθ’ ων η αίτησις, να επιστρέψουν το ρηθέν κτήμα θα έδει να μη ελάμβανεν χώραν.”
Την προσφυγή αυτή ανάλαβε πρωτόδικα Δικαστής του Δικαστηρίου τούτου με βάση το Άρθρο 11(2) του περί Απονομής της Δικαιοσύνης (Ποικίλαι Διατάξεις) Νόμου του 1964, (Ν. 33/64). Μετά την αφυπηρέτησή του, την υπόθεση ανάλαβε άλλο Μέλος του Δικαστηρίου. Κατά την ακροαματική διαδικασία και ύστερα από οδηγίες του Δικαστηρίου καταχωρίστηκαν ένορκες δηλώσεις γεγονότων από την κόρη της αιτήτριας και από τον κ. Κουάλη, Διοικητικό Λειτουργό στην Επαρχιακή Διοίκηση Πάφου.
[*2739]Η κόρη της αιτήτριας στις ένορκες δηλώσεις της κατάθεσε ότι το επίδικο κτήμα - πρόδηλα το Τεμάχιο 37 - δε χρησιμοποιήθηκε για οποιοδήποτε σκοπό, περίσσευσε μετά τη στέγαση και του τελευταίου κατοίκου του χωριού Παλιάμπελα, που ήταν ο σκοπός της απαλλοτρίωσης.
Στην ένορκη δήλωση του κ. Κουάλη αναφέρονται τα ακόλουθα:-
“Το τεμάχιο με αρ. 37 αποτελεί σήμερα μέρος των διαχωρισθέντων οικοπέδων με αρ. 41, 42 και 43, μέρος δρόμου και μέρος του χώρου πρασίνου. Το τεμάχιο με αριθμό 43 ... Στα οικόπεδα 41, 42 και 43 δεν ανεγέρθησαν κατοικίες, παραμένουν αδιάθετα και θα χρησιμοποιηθούν για την μελλοντική κάλυψη στεγαστικών αναγκών δικαιούχων με βάση την Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 20.677/6.8.81.”
Η αιτήτρια έλαβε γνώση της πιο πάνω απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου από την ένορκη δήλωση Κουάλη και ως αποτέλεσμα καταχώρισε την Προσφυγή Αρ. 203/86, με την οποία ζητά την ακόλουθη θεραπεία:-
“Διά δήλωσιν του Σεβαστού Δικαστηρίου ότι η απόφασις των καθ’ ων η αίτησις περιελθούσα εις γνώσιν της αιτητρίας μετά την 13.1.1986 διά της οποίας οι καθ’ ων η αίτησις απεφάσισαν κατά/ή περί την 6.8.1981 όπως τα αδιάθετα/πλεονάζοντα οικόπεδα τα οποία προέκυψαν εκ του αρχικού διαχωρισμού του κτήματος της αιτητρίας υπ’ αρ. τεμ. 37 και 43 Φ/Σχ. 17/48 και υπ’ αρ. εγγρ. 4225 και 4610 εις το χωρίον Πωμός της επαρχίας Πάφου το οποίον απαλλοτριώθη διά την μετακίνησιν του χωρίου Παλιάμπελα, ότι θα διετίθεντο σε οικόπεδα για την κάλυψιν μελλοντικών στεγαστικών αναγκών των βάσει καθορισμένων κριτηρίων, είναι άκυρος και/ή παράνομος και/ή εστερημένη εννόμου αποτελέσματος και/ή η απόφασις των καθ’ ων η αίτησις όπως μη επιστρέψουν τα εν λόγω αδιάθετα και/ή πλεονάζοντα οικόπεδα εις την αιτήτριαν εφόσον συνεπληρώθη ο σκοπός της απαλλοτριώσεως είναι ομοίως άκυρος και/ή παράνομος και/ή εστερημένη εννόμου αποτελέσματος.”
Με την αφυπηρέτηση του δεύτερου Δικαστή η Προσφυγή Αρ. 94/79 ανατέθηκε σε τρίτο Δικαστή και τελικά στις 25 Ιουνίου, 1990, ανάλαβα και τις δυο υποθέσεις.
Με τη σύμφωνη γνώμη των δικηγόρων διατάχτηκε η συνεκδίκαση των υποθέσεων, γιατί προσβάλλουν συναφείς πράξεις και [*2740]εγείρονται κοινά ζητήματα γεγονότων και Νόμου. Τα τεκμήρια που κατατέθηκαν στην κάθε υπόθεση θεωρήθηκαν ότι κατατέθηκαν και στις δυο και οι αγορεύσεις και στις δυο υποθέσεις υιοθετήθηκαν στην ολότητά τους και θεωρήθηκαν αγορεύσεις ενώπιον του Δικαστηρίου τούτου στις δυο συνεκδικαζόμενες προσφυγές.
Ο δικηγόρος της αιτήτριας εισηγήθηκε ότι η αναγκαστική απαλλοτρίωση έγινε με βάση το Άρθρο 23.4 του Συντάγματος και τον περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμο του 1962, (Ν. 15/62). Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης αναφέρεται εξειδικευμένα στη Γνωστοποίηση και το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης.
Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης επιτεύχθηκε. Το τεμάχιο της αιτήτριας αποδείχτηκε ότι υπερβαίνει τις πραγματικές ανάγκες της Απαλλοτριούσας Αρχής. Η Απαλλοτριούσα Αρχή όφειλε να προσφέρει την ιδιοκτησία αυτή στην αιτήτρια στην τιμή που την απόκτησε, με βάση τα όσα προβλέπονται στο Άρθρο 15 του Νόμου.
Η διάθεση των οικοπέδων για άλλους σκοπούς, όπως αναφέρεται στην ένορκη δήλωση Κουάλη και την προσβληθείσα απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, είναι έξω από το σκοπό που καθορίστηκε στη Γνωστοποίηση και το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης. Η προσβαλλόμενη απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, αν έχει εφαρμογή στην παρούσα υπόθεση, αποτελεί ουσιαστικά νέα απαλλοτρίωση.
Οι προσβαλλόμενες πράξεις είναι αντίθετες με την παράγραφο 5 του Άρθρου 23 του Συντάγματος και του Άρθρου 15 του Νόμου.
Οι δικηγόροι των καθ’ ων η αίτηση, από την άλλη πλευρά, ισχυρίζονται ότι το υπόλοιπο της ακίνητης ιδιοκτησίας της αιτήτριας που απαλλοτριώθηκε είναι αναγκαίο για τη μελλοντική επέκταση του συνοικισμού· ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης είναι ευρύτερος από την τοποθέτηση των κατοίκων του χωριού με τη μετακίνησή τους από τα Παλιάμπελα στον Πωμό και περιλαμβάνει τις ανάγκες νέων ζευγαριών που θα παντρευτούν στο μέλλον. Ο σκοπός είναι ο ίδιος με τη στέγαση οικογενειών που εγκατάλειψαν τα χωριά τους λόγω κατολισθήσεων και, εφόσον η ιδιοκτησία της αιτήτριας μετατράπηκε σε οικόπεδα που ανήκουν σε μια πολεοδομική μονάδα αφιερωμένη στο σκοπό της απαλλοτρίωσης, δεν μπορεί να επιστραφεί σ’ αυτή.
Το δικαίωμα ιδιοκτησίας προστατεύεται από το Άρθρο 23 του Συντάγματος, του οποίου οι παράγραφοι 4 και 5 επιτρέπουν την [*2741]απαλλοτρίωση ακίνητης ιδιοκτησίας κάτω από τους όρους και τη ρύθμιση που προβλέπεται. Παραθέτω τις παραγράφους 4 και 5:-
“4. Οιαδήποτε κινητή ή ακίνητος ιδιοκτησία ή οιονδήποτε δικαίωμα ή συμφέρον επί τοιαύτης ιδιοκτησίας δύναται να απαλλοτριωθή αναγκαστικώς υπό της Δημοκρατίας ή υπό της δημοτικής αρχής, ως και υπό Κοινοτικής Συνελεύσεως υπέρ εκπαιδευτικών, θρησκευτικών, φιλανθρωπικών ή αθλητικών σωματείων, οργανώσεων ή ιδρυμάτων υποκειμένων εις την αρμοδιότητα αυτής και μόνον εις βάρος προσώπων ανηκόντων εις την αντίστοιχον κοινότητα, ως επίσης και υπό νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου ή οργανισμού κοινής ωφελείας, προς ους έχει παραχωρηθή τοιούτον δικαίωμα υπό του νόμου και δη μόνον:
(α) προς εξυπηρέτησιν σκοπού δημοσίας ωφελείας, ειδικώς, καθορισθησομένου διά γενικού περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως νόμου, όστις θέλει θεσπισθή εντός έτους από της ημερομηνίας ενάρξεως της ισχύος του Συντάγματος,
(β) του τοιούτου σκοπού εξειδικευομένου δι’ ητιολογημένης αποφάσεως της απαλλοτριούσης αρχής εκδιδομένης κατά τας διατάξεις του νόμου τούτου, περιλαμβανούσης σαφώς τους λόγους της τοιαύτης απαλλοτριώσεως και
(γ) επί καταβολή τοις μετρητοίς και προκαταβολικώς δικαίας και ευλόγου αποζημιώσεως καθοριζομένης εν περιπτώσει διαφωνίας υπό πολιτικού δικαστηρίου.
5. Οιαδήποτε ακίνητος ιδιοκτησία ή δικαίωμα ή συμφέρον επί τοιαύτης ιδιοκτησίας απαλλοτριωθείσα αναγκαστικώς θα χρησιμοποιηθή αποκλειστικώς προς τον δι’ όν απηλλοτριώθη σκοπόν. Εάν εντός τριών ετών από της απαλλοτριώσεως δεν καταστή εφικτός ο τοιούτος σκοπός, η απαλλοτριώσασα αρχή, ευθύς μετά την εκπνοήν της ρηθείσης προθεσμίας των τριών ετών υποχρεούται να προσφέρη την ιδιοκτησίαν επί καταβολή της τιμής κτήσεως εις το πρόσωπον παρ’ ου απηλλοτρίωσεν αυτήν. Το πρόσωπον τούτο δικαιούται εντός τριών μηνών από της λήψεως της προσφοράς να γνωστοποιήση την αποδοχήν ή μη ταύτης. Εφ’ όσον δε γνωστοποιήση ότι αποδέχεται την προσφοράν, η ιδιοκτησία επιστρέφεται ευθύς άμα αποδοθή παρά του προσώπου το τίμημα εντός περαιτέρω προθεσμίας τριών μηνών από της τοιαύτης αποδοχής.”
To Άρθρο 4 του Νόμου προνοεί ότι η γνωστοποίηση απαλλο[*2742]τριώσεως “καθορίζει σαφώς το σκοπόν και τους λόγους της απαλλοτριώσεως”. Το Άρθρο 14 περιέχει τη συνταγματική πρόνοια ότι: “Ιδιοκτησία απαλλοτριωθείσα δυνάμει του παρόντος Νόμου δύναται να χρησιμοποιηθή μόνον διά το σκοπόν δι’ όν εγένετο η απαλλοτρίωσις”.
Το Άρθρο 15(1)(α) έχει:
“15.-(1) Οσάκις ακίνητος ιδιοκτησία απηλλοτριώθη μετά την έναρξιν της ισχύος του Συντάγματος, και εντός τριών ετών, από της ημερομηνίας καθ’ ήν η ιδιοκτησία περιήλθεν εις την απαλλοτριούσαν αρχήν, δεν επετεύχθη ο σκοπός δι’ όν εγένετο η απαλλοτρίωσις ή η επίτευξις του τοιούτου σκοπού εγκατελείφθη υπό της απαλλοτριούσης αρχής, ή το όλον ή μέρος της τοιαύτης ιδιοκτησίας απεδείχθη ότι υπερβαίνει τας πραγματικάς ανάγκας της απαλλοτριούσης αρχής, θα εφαρμόζωνται αι ακόλουθοι διατάξεις, ήτοι -
(α) η απαλλοτριούσα αρχή δι’ εγγράφου αυτής γνωστοποιήσεως προσφέρει την ιδιοκτησίαν εις ήν τιμήν απέκτησεν ταύτην, εις το πρόσωπον εις ό αύτη ανήκε προ της απαλλοτριώσεως ή εάν τούτο απέθανεν, εις τους προσωπικούς αντιπροσώπους ή τους κληρονόμους αυτού, οίτινες υποχρεούνται όπως εντός τριών μηνών από της τοιαύτης γνωστοποιήσεως αποστείλωσιν εις την απαλλοτριούσαν αρχήν, έγγραφον αποδοχής ή μη αποδοχής της γενομένης προσφοράς· εάν εντός της προμνησθείσης περιόδου δεν δοθή απάντησις εις την γενομένην προσφοράν αύτη λογίζεται ως μη γενομένη αποδεκτή:
Νοείται ότι εάν διαρκούσης της κατοχής ακινήτου ιδιοκτησίας διά τον σκοπόν δι’ όν εγένετο η απαλλοτρίωσις δυνάμει του παρόντος Νόμου, εγένετο επί ταύτης οιαδήποτε προσθήκη, αφαίρεσις ή ετέρα τροποποίησις, ή εάν μέρος μόνον της απαλλοτριωθείσης, δυνάμει του παρόντος Νόμου ακινήτου ιδιοκτησίας προσφέρεται υπό της απαλλοτριούσης αρχής δυνάμει του παρόντος άρθρου, η απαλλοτριούσα αρχή καθορίζει εύλογον τινά τιμήν ήν αναγράφει εν τη ανωτέρω αναφερθείση γνωστοποιήσει· και το πρόσωπον εις ό εδόθη η τοιαύτη γνωστοποίησις δύναται εν τω εγγράφω της αποδοχής της γενομένης προσφοράς της ιδιοκτησίας ν’ αμφισβητήση την ως ανωτέρω καθορισθείσαν και δηλωθείσαν τιμήν· εάν δεν επιτευχθή συμφωνία, η τιμή καθορίζεται υπό του δικαστηρίου·”
Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης, όπως καθορίστηκε στη Γνω[*2743]στοποίηση και το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης, έχει:
“Διά του παρόντος γνωστοποιείται ότι η εν τω παρατιθεμένω Πίνακι περιγραφομένη ακίνητος ιδιοκτησία είναι αναγκαία διά τον ακόλουθον σκοπόν δημοσίας ωφελείας, ήτοι την κατασκευήν οδών και την δημιουργίαν οικοπέδων εν τη Δημοκρατία, και η απαλλοτρίωσις αυτής επιβάλλεται διά τους ακολούθους λόγους, ήτοι, διά την δημιουργίαν οικοπέδων και την διάθεσιν αυτών διά την μετακίνησιν των κατοίκων του χωρίου Παλιάμπελα εις καταλληλοτέραν περιοχήν.”
Οι υποθέσεις Jason Kaniklides and The Republic (Attorney-General) and Another 2 R.S.C.C. 49· Cyprus Tannery Ltd. v. Republic (Minister of Public Communications and Works) (1977) 3 C.L.R. 75 και στην έφεση Cyprus Tannery v. Republic (1980) 3 C.L.R. 405· Nicolaidou v. Republic (1985) 3 C.L.R. 88· Cyprus Tannery Ltd. v. Republic (1985) 3 C.L.R. 572· και Αθηνούλλα Ιερωνυμίδου και Άλλη ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (1990) 3 A.A.Δ. 2589, αναφέρονται κυρίως στις περιπτώσεις που ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν κατέστη εφικτός.
Το νομικό έρεισμα στις παρούσες προσφυγές είναι η πρόνοια της παραγράφου 5 του Άρθρου 23 του Συντάγματος - ότι η ακίνητη ιδιοκτησία που απαλλοτριώθηκε αναγκαστικά χρησιμοποιείται αποκλειστικά για το σκοπό για τον οποίο απαλλοτριώθηκε - και η πρόνοια του Άρθρου 15(1) του Νόμου που προβλέπει τη διαδικασία διάθεσης της ακίνητης ιδιοκτησίας που απαλλοτριώθηκε όταν, μεταξύ άλλων, το όλο ή μέρος της ιδιοκτησίας αυτής αποδείχτηκε ότι υπερβαίνει τις πραγματικές ανάγκες της Απαλλοτριούσας Αρχής.
“Παράλειψη” με το νόημα της παραγράφου 1 του Άρθρου 146 του Συντάγματος είναι παράλειψη οφειλομένης με το νόμο ενέργειας. Η έκδοση πράξης ή η λήψη απόφασης με άσκηση διακριτικής εξουσίας της Διοίκησης δεν αποτελεί παράλειψη (βλ. Mustafa Hamza Uludag and The Republic (Public Service Commission) 3 R.S.C.C. 131, 134· The Police Association and Others v. Republic (Ministry of Interior and Another) (1972) 3 C.L.R. 1, 23· Cyprus Tannery v. Republic (1980) 3 C.L.R. 405, 415· Κλέαρχος Μιλτιάδους και Άλλοι ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (1989) 3(Γ) Α.Α.Δ. 1318).
Στις παρούσες προσφυγές η αναγκαστική απαλλοτρίωση συμπληρώθηκε με την εκτίμηση και πληρωμή της δίκαιης αποζημίωσης και τη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας στο όνομα της Aπαλ[*2744]λοτριούσας Aρχής.
Τα ερωτήματα που εγείρονται για απάντηση είναι:-
(α) Ποίος ο σκοπός της απαλλοτρίωσης;
(β) Αποδείχτηκε ότι το μέρος του Τεμαχίου 37, στο οποίο έγινε αναφορά πιο πάνω, υπερβαίνει τις πραγματικές ανάγκες της Απαλλοτριούσας Αρχής;
(γ) Ο σκοπός για τον οποίο θέλει η Aπαλλοτριούσα Aρχή να χρησιμοποιήσει το τεμάχιο της αιτήτριας είναι άλλος από το σκοπό ο οποίος καθορίστηκε στη Γνωστοποίηση και το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης;
Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν ήταν η δημιουργία νέου χωριού, αλλά η μετακίνηση των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα στο χωριό Πωμός, μια οργανωμένη κοινότητα. Κάτοικοι ήταν τα πρόσωπα που είχαν τη μόνιμη διαμονή τους στα Παλιάμπελα στον ουσιώδη χρόνο. Οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν το σκοπό είναι καθαρές. Αν υπάρχει οποιαδήποτε ασάφεια, τότε πρέπει να δοθεί ερμηνεία προς όφελος των δικαιωμάτων του πολίτη.
Η μετακίνηση των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα σε περιοχή στο χωριό Πωμός δεν περιλαμβάνει την ανέγερση κοινοτικών ιδρυμάτων, ούτε τη στέγαση μελλοντικά παιδιών των προσώπων που μετακινήθηκαν από τα Παλιάμπελα στον Πωμό. Οι αποφάσεις για τη δημιουργία νέων χωριών με τη μετακίνηση παλαιών, λόγω κατολισθήσεων του εδάφους, δεν μπορούν να έχουν εφαρμογή στην παρούσα υπόθεση.
Είναι σημαντικό ότι κάτοικοι, οι οποίοι ήταν ιδιοκτήτες γης, ή είχαν γη στον Πωμό για ανέγερση κατοικίας, δεν περιλαμβάνονταν στα πρόσωπα για τα οποία προοριζόταν η απαλλοτρίωση. Ήταν εκτός του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Όλες οι οικογένειες ήταν 47. Λήφθηκε υπόψη από τη Διοίκηση ότι περί τις 19 είχαν ακίνητη ιδιοκτησία στον Πωμό, μέσα στην οποία μπορούσαν να κτίσουν τα δικά τους σπίτια.
Με την τελεολογική ερμηνεία είναι σύμφωνη και η γραμματική ερμηνεία.
“Κάτοικος” είναι το πρόσωπο που έχει τη μόνιμη διαμονή [*2745]του σε ένα τόπο.
“Μετακίνηση” σημαίνει την αλλαγή θέσης, αλλαγή τόπου διαμονής. (Βλ. Α. Γεωργοπαπαδάκου - “Το Μεγάλο Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας”, Έκδοση 1984· Θεολ. Βασταντζόγλου “Αντιλεξικόν ή Ονομαστικόν της Νεοελληνικής Γλώσσης”, παράγραφοι 174, 178 και 320· Λεξικό της Εταιρείας Ελληνικών Εκδόσεων, 2η Έκδοση, σελ. 430.)
Αν ο σκοπός της απαλλοτρίωσης επιτεύχθηκε και μέρος της ιδιοκτησίας της αιτήτριας υπερβαίνει τις πραγματικές ανάγκες για το σκοπό της απαλλοτρίωσης, η Απαλλοτριούσα Αρχή είχε υποχρέωση να προσφέρει την ιδιοκτησία στην αιτήτρια, στην οποία ανήκε πριν την απαλλοτρίωση. Το Άρθρο 15(1) του Νόμου επιβάλλει οφειλόμενη ενέργεια και προβλέπει τη διαδικασία και τον τρόπο της ενέργειας.
Η μετακίνηση των κατοίκων επιτεύχθηκε. Το μέρος του Τεμαχίου 37, που είναι χρωματισμένο κόκκινο στο σχέδιο μαύρο 98 στο Τεκμήριο 6, το οποίο πριν την απαλλοτρίωση ήταν ιδιοκτησία της αιτήτριας, δεν ήταν αναγκαίο για το σκοπό της απαλλοτρίωσης.
Τα οικόπεδα 41, 42, 43 αναφέρονται για πρώτη φορά στην ένορκη δήλωση του κ. Κουάλη - επτά χρόνια μετά την καταχώριση της πρώτης προσφυγής. Το κόκκινο μέρος του Τεμαχίου 37 δεν αποτελούσε μέρος οικοπέδων όταν εξεταζόταν η αίτηση για επιστροφή, όταν στάληκε η απάντηση στις 10 Ιανουαρίου, 1979, ούτε όταν καταχωρίστηκε η ένσταση στην Προσφυγή Αρ. 94/79.
Η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, Αρ. 20.677, της 6ης Αυγούστου, 1981, η οποία αναφέρεται στην Κυβερνητική πολιτική και τα κριτήρια σε ό,τι αφορά τη διάθεση πλεοναζόντων οικοπέδων σε μετακινηθέντα χωριά, όπως έχουν καθοριστεί στη σύσκεψη που έγινε στο Προεδρικό Μέγαρο στις 3 Μαΐου, 1971, αναφέρεται πρόδηλα σε χωριά που μετακινήθηκαν λόγω κατολίσθησης του εδάφους. Απλή ανάγνωση του Παραρτήματος Α στην ένσταση στην Προσφυγή Αρ. 203/86 φανερώνει ότι η απόφαση αυτή του Υπουργικού Συμβουλίου δεν είχε, ούτε μπορούσε να έχει εφαρμογή στην παρούσα υπόθεση. Στην έκταση που η Διοίκηση ζήτησε να την εφαρμόσει, αναφορικά με την ακίνητη ιδιοκτησία της αιτήτριας - μέρος του Τεμαχίου 37, είναι αντίθετη με το σκοπό της απαλλοτρίωσης, αντίθετη με το Νόμο και αποτελεί υπέρβαση και κατάχρηση εξουσίας.
Συνοψίζοντας, αποφασίστηκε η μετακίνηση των κατοίκων του [*2746]χωριού Παλιάμπελα στην οργανωμένη κοινότητα Πωμού. Οικόπεδο θα διδόταν στα πρόσωπα που ήταν μόνιμοι κάτοικοι του χωριού Παλιάμπελα στον ουσιώδη χρόνο. Από τις 47 οικογένειες, δικαιούχες ήταν 28, γιατί οι άλλες 19 είχαν ιδιόκτητη γη στον Πωμό για να κτίσουν σπίτια. Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης είναι με σαφήνεια καθορισμένος στη Γνωστοποίηση και το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης. Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης επιτεύχθηκε με τη μετακίνηση όλων των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα στον Πωμό. Το μέρος του Τεμαχίου 37, το χρωματισμένο κόκκινο στο μαύρο 98 του Τεκμηρίου 6, δεν ήταν αναγκαίο για το σκοπό της απαλλοτρίωσης και η Απαλλοτριούσα Αρχή δεν μπορούσε να το χρησιμοποιήσει για οποιοδήποτε άλλο σκοπό. Όφειλε να το προσφέρει στην αιτήτρια, σύμφωνα με τις διατάξεις του Άρθρου 15(1) του Νόμου. Η Απαλλοτριούσα Αρχή είναι ένοχη παράλειψης οφειλομένης ενέργειας. Οι πράξεις που έγιναν από τη Διοίκηση μετά το 1978 δεν επηρεάζουν τα δικαιώματα της αιτήτριας, ούτε την έκβαση των προσφυγών. Η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, 6ης Αυγούστου, 1981, στην έκταση που ζητήθηκε να εφαρμοστεί αναφορικά με το Τεμάχιο 37 της αιτήτριας, είναι ακυρωτέα.
Για όλους τους πιο πάνω λόγους οι αποφάσεις που περιέχονται στην επιστολή 10 Ιανουαρίου, 1979, και στην απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου που αναφέρεται στην Προσφυγή Αρ. 203/86, στην έκταση που έχει σχέση με τις παρούσες υποθέσεις, είναι άκυρες και χωρίς οποιοδήποτε αποτέλεσμα. Η παράλειψη της Απαλλοτριούσας Αρχής να προσφέρει στην αιτήτρια το μέρος του Τεμαχίου 37, που περιγράφεται πιο πάνω, είναι εξ ολοκλήρου άκυρη και κάθε τι που παραλείφθηκε έπρεπε να είχε εκτελεστεί.
Οι προσφυγές επιτυγχάνουν.
Εκδίδονται αποφάσεις όπως πιο πάνω.
Με κάποιο δισταγμό αποφάσισα να μην εκδώσω διαταγή για έξοδα.
Oι προσφυγές επιτυγχάνουν χωρίς έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο