(1998) 3 ΑΑΔ 720
[*720]22 Σεπτεμβρίου, 1998
[ΠΙΚΗΣ, Π., ΝΙΚΗΤΑΣ, ΚΑΛΛΗΣ, ΚΡΑΜΒΗΣ, ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, Δ/στές]
ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΠΑΥΛΑΚΗ,
Εφεσείων-Αιτητής,
ν.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΣΩ ΥΠΟΥΡΓΟΥ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ,
Εφεσίβλητων-Καθ’ ων η αίτηση.
(Aναθεωρητική Έφεση Αρ. 2130)
Πρόσφυγες — Προσφυγική ταυτότητα — Προϋποθέσεις εκδόσεως — H απόφαση Yπουργικού Συμβουλίου αρ. 13.503 της 19/9/1974 — Eιδικά η προϋπόθεση της μόνιμης κατοικίας σε τουρκοκρατούμενη περιοχή — Eρμηνεία — Oρθή η εφαρμογή της απόφασης στην κριθείσα περίπτωση — Περιστάσεις.
O εφεσείων ζήτησε την ακύρωση της άρνησης έκδοσης υπέρ του προσφυγικής ταυτότητος, η οποία είχε επικυρωθεί πρωτοδίκως.
H Oλομέλεια του Aνωτάτου Δικαστηρίου, απορρίπτοντας την έφεση, αποφάσισε ότι:
1. Aναμφίβολα ο εφεσείων μπορούσε να έχει την κατοικία του σε περισσότερες από μία χώρες ταυτόχρονα. Tούτο όμως δεν σημαίνει ότι η εφεσίβλητη δεν μπορούσε, στην προσπάθειά της να διαπιστώσει αν ο εφεσείων είχε, κατά τον κρίσιμο χρόνο της Tουρκικής Eισβολής, την κατοικία του στην Aμμόχωστο, να λάβει υπόψη της, ως στοιχείο κρίσεως, μεταξύ άλλων, και το γεγονός ότι, κατά τον εν λόγω χρόνο, ο εφεσείων είχε κατοικία ή συνήθη διαμονή στην Eλλάδα. Aπό το περιεχόμενο του σχετικού διοικητικού φακέλου δεν προκύπτει με κανένα τρόπο ότι η εφεσίβλητη απέκλεισε την ύπαρξη κατοικίας του εφεσείοντα στην Aμμόχωστο, πάντοτε κατά τον κρίσιμο χρόνο, απλώς και μόνο επειδή διαπίστωσε ότι, κατά τον ίδιο χρόνο, ο εφεσείων κατοικούσε ή διέμενε στην Eλλάδα. Έλαβε, όμως, υπόψη το γεγονός τούτο ως στοιχείο σχετικό για τη διαμόρφωση της τελικής της κρίσης. Eξάλλου, από πουθενά δεν προκύπτει ότι η εφεσίβλητη δεν έλαβε υπόψη το γεγονός ότι όλες οι επιχειρηματικές δραστηριό[*721]τητες του εφεσείοντα ήταν στην Kύπρο ή ότι ο εφεσείων διατηρούσε σπίτι στην Aμμόχωστο με την προσδοκία να επιστρέψει. O εφεσείων μπορούσε κάλλιστα να διευθύνει, όπως και έπραττε, τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στην Aμμόχωστο χωρίς να είναι κάτοικος Aμμοχώστου. Tο γεγονος δε ότι προσδοκούσε να επιστρέψει στην Aμμόχωστο με την πρώτη ευκαιρία, δηλαδή να μετοικήσει εάν και εφόσον το επέτρεπαν οι συνθήκες, δεν σημαίνει ότι, κατά τον κρίσιμο χρόνο της Tουρκικής Eισβολής, δεν είχε παύσει να είναι κάτοικος Aμμοχώστου ύστερα από την αναχώρηση και την οικογενειακή εγκατάστασή του στο εξωτερικό.
2. H φράση “μόνιμη κατοικία” για τους σκοπούς του Σχεδίου σημαίνει τη συνήθη διαμονή ενός ατόμου κατά το χρόνο της Tουρκικής Eισβολής, σε αντιδιαστολή προς την προσωρινή ή έκτακτη διαμονή. Όπως ορθά σημείωσε ο πρωτόδικος Δικαστής, δεν είναι αναγκαίο η κατοικία να έχει το στοιχείο της επιλογής με ελεύθερη βούληση ή το χαρακτηριστικό στοιχείο της κατοικίας με την έννοια του “domicile”.
Η απόφαση της εφεσίβλητης ότι, κατά τον αμέσως προ της Tουρκικής Eισβολής χρόνο, ο αιτητής δεν είχε τη μόνιμη κατοικία του στην Aμμόχωστο αλλά στην Eλλάδα, ήταν εύλογα επιτρεπτή μέσα στα πλαίσια της διακριτικής της εξουσίας την οποία και άσκησε ύστερα από εμπεριστατωμένη έρευνα και χωρίς να υποπέσει σε πλάνη είτε περί τα πραγματικά γεγονότα είτε περί το νόμο.
H έφεση απορρίπτεται με έξοδα.
Aναφερόμενες υποθέσεις:
Razis v. Republic (1979) 3 C.L.R. 127,
Rossides v. Republic (1984) 3 C.L.R. 1482,
Katsoura v. Republic (1986) 3 C.L.R. 1051,
R. v. Barnet London Borough Council Ex Parte Shah [1983] A.C. 309,
Δημοκρατία v. Mατθαίου (1990) 3 Α.Α.Δ. 2452,
Παπαδάκης v. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 3424.
Έφεση.
Έφεση εναντίον της απόφασης Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Κύπρου (Παπαδόπουλος, Δ.) που δόθηκε στις 21 Ιουλίου, [*722]1995 (Προσφυγή Αρ. 811/94) με την οποία επικυρώθηκε η απόφαση της εφεσίβλητης να απορρίψει αίτημα του εφεσείοντα για χορήγηση προσφυγικής ταυτότητας.
Σπ. Ευαγγέλου, για τους Εφεσείοντες.
Α. Χριστοφόρου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας Α΄, για τους Εφεσίβλητους.
Cur. adv. vult.
ΠΙΚΗΣ, Π.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο δικαστής Γαβριηλίδης.
ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, Δ.: Η έφεση στρέφεται κατά της πρωτόδικης απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου με την οποία επικυρώθηκε η απόφαση της εφεσίβλητης να απορρίψει αίτημα του εφεσείοντα για χορήγηση προσφυγικής ταυτότητας.
Το πραγματικό υπόβαθρο της υπόθεσης είναι το ακόλουθο.
Ο εφεσείων γεννήθηκε στο τουρκοκρατούμενο χωριό Άρδανα της επαρχίας Αμμοχώστου.
Στις 8/10/1982 υπέβαλε αίτηση για απόκτηση προσφυγικής ταυτότητας δηλώνοντας ως διεύθυνση κατοικίας πριν και μέχρι την Τουρκική Εισβολή την οδό Δερύνειας 157, Αμμόχωστος, και ως εκτοπισθέντα εξαρτώμενα πρόσωπα τη σύζυγο και τις τρεις θυγατέρες του. Ταυτόχρονα, προς υποστήριξη του αιτήματός του, υπέβαλε βεβαίωση του Κοινοτάρχη Αγίας Ζώνης, της επαρχίας Αμμοχώστου, σύμφωνα με την οποία πριν και μέχρι την Τουρκική Εισβολή διέμενε στην κατεχόμενη Αμμόχωστο στην προαναφερθείσα διεύθυνση.
Στα πλαίσια της έρευνας που διεξήχθη από τον αρμόδιο ερευνητή προέκυψαν τα ακόλουθα στοιχεία, όπως σημειώνονται στο σχετικό διοικητικό φάκελο:-
“Από τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις για τα έτη 72/73, 73/74 φαίνεται διεύθυνση οικίας 157 Δερύνειας και εργασίας η Ευαγόρου 99 Αμμόχωστος.
Από τους εκλογικούς καταλόγους 1973 φαίνονται ψηφοφόροι και οι δύο στην πιο πάνω διεύθυνση.
[*723]Στους καταλόγους της ΑΗΚ φαίνεται η Δερύνειας 157, Αμμόχωστος.
Ο αιτητής στην Αμμόχωστο είχε ιδιόκτητο οικία. Απουσίαζε από την Κύπρο. Ήτο στην Ελλάδα πριν και μέχρι την εισβολή.”
Σε συνεδρίαση της ημερομηνίας 4/3/1983, η αρμόδια Επιτροπή, αφού μελέτησε όλα τα ενώπιόν της στοιχεία, αποφάσισε την απόρριψη του αιτήματος.
Στις 7/3/1983, ο εφεσείων ενημερώθηκε για την απόρριψη του αιτήματός του με την αιτιολογία ότι η συνήθης διαμονή του πριν την Τουρκική Εισβολή ήταν η Ελλάδα και όχι η Αμμόχωστος.
Δέκα χρόνια αργότερα, στις 5/7/1993, ο εφεσείων ζήτησε την επανεξέταση του αιτήματός του.
Στις 15/11/1993, ο αρμόδιος Λειτουργός του απηύθυνε την ακόλουθη επιστολή:-
“Έχω οδηγίες ν’ αναφερθώ στο θέμα της προσφυγικής σας ιδιότητας και στη σχετική αλληλογραφία που λήγει με την επιστολή μου με τον ίδιο αριθμό Φακέλου και ημερομηνία 23.7.1993 και να σας πληροφορήσω ότι, για την επανεξέταση της αίτησής σας και διερεύνηση του ισχυρισμού σας ότι η απουσία σας στο εξωτερικό κατά το χρόνο της εισβολής ήταν προσωρινή, είναι απαραίτητο ν’ αποστείλετε στο Γραφείο μας σημείωμα στο οποίο ν’ αναφέρετε την ακριβή χρονική περίοδο της παραμονής σας στο εξωτερικό πριν από την εισβολή, αποστέλλοντας εάν είναι δυνατό και το διαβατήριο σας που ίσχυε την περίοδο εκείνη.
2. Είναι επίσης χρήσιμο να μας πληροφορήσετε κατά πόσο απουσίαζαν μαζί σας και η σύζυγος και τα παιδιά σας και σε ποια σχολεία φοίτησαν τη σχολική χρονιά 1973-74 οι θυγατέρες σας Σίλεια και Έλενα.
3. Τα πιο πάνω στοιχεία είναι απολύτως απαραίτητα για τη διερεύνηση και εξακρίβωση της προσφυγικής σας ιδιότητας.”
Συναποστέλλοντας τα σχετικά αντίγραφα διαβατηρίου που του ζητήθηκαν, με επιστολή του ημερομηνίας 22/11/1993, ο εφεσείων πληροφόρησε τον αρμόδιο Λειτουργό τα ακόλουθα:-
[*724]“Ανεχώρησα εις Λονδίνο 22/11/1973 δια λόγους έκτακτης ανάγκης πράγμα που αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το διαβατήριο μου φέρει ημερομηνία εκδόσεως 21/11/1973. Δια τους ίδιους λόγους με ακολούθησαν και η σύζυγος και τα παιδιά μου την 25/11/1973, αφού διέκοψαν το σχολικό έτος στο Δημοτικό Σχολείο Αγίας Ζώνης Αμμοχώστου.
Έφευγα αποκαρδιωμένος αλλά και με την ελπίδα ότι θα επέστρεφα σε μερικές εβδομάδες. Δυστυχώς λόγω της παράτασης και χειροτέρευσης της κατάστασης η επιστροφή μου δεν ήτο δυνατή και για να μπορέσουν τα παιδιά μου να συνεχίσουν το σχολείο μετακόμισα από το Λονδίνο στην Αθήνα όπου τα παιδιά μου συμπλήρωσαν το σχολικό έτος 1973/74. Η λήξη το σχολικού έτους 1973/74 συνέπεσε με το πραξικόπημα, την εισβολή και την κατάληψη της Αμμοχώστου. Η απουσία μου από την Κύπρο ήτο αναγκαστική και εν πάση περιπτώσει προσωρινή, η δε κατοικία μου στην Αμμόχωστο (Οδός Δερύνειας 157) διετηρείτο από τους γονείς μου μέχρι την κατάληψη της Αμμοχώστου.
Με την προσδοκία της σύντομης επιστροφής ουδεμία επαγγελματική δραστηριότητα είχα στο εξωτερικό, αλλά αντιθέτως από εκεί διηύθυνα τις επιχειρήσεις μου που είχα στην Αμμόχωστο.
Μου είναι αδιανόητο ότι είναι πιθανό να στερηθώ της ιδιότητας του κατοίκου Αμμοχώστου και της σχετικής προσφυγικής ταυτότητας και ενδεχομένως και του δικαιώματος επιστροφής.”
Με επιστολή, ημερομηνίας 27/1/1994, ο εφεσείων κλήθηκε όπως παρευρεθεί σε συνεδρίαση της Επιτροπής Εξέτασης Ειδικών Περιπτώσεων, η οποία θα συνήρχετο στις 9/2/1994, προς εξέταση του αιτήματός του.
Η πιο πάνω συνεδρίαση δεν πραγματοποιήθηκε λόγω απουσίας του εφεσείοντα στο εξωτερικό.
Στη συνέχεια ο εφεσείων πληροφορήθηκε την απόρριψη του αιτήματός του με επιστολή της εφεσίβλητης, ημερομηνίας 14/7/1994, στην οποία αναφέρετο ότι:-
“Έχω οδηγίες ν’ αναφερθώ στην επιστολή σας με ημερομηνία 22.11.1993 σχετικά με το αίτημά σας για αναθεώρηση της απόφα[*725]σης με βάση την οποία απορρίφθηκε η αίτησή σας γι’ απόκτηση προσφυγικής ταυτότητας και να σας πληροφορήσω ότι ύστερα από προσωπικές οδηγίες του Υπουργού Εσωτερικών κου Ντίνου Μιχαηλίδη έγινε επανεξέταση της περίπτωσής σας και αφού αξιολογήθηκαν όλα τα στοιχεία που προέκυψαν και αφού λήφθηκε σχετική νομική συμβουλή από το Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, αποφασίστηκε ότι η συνήθης διαμονή της οικογένειάς σας πριν και μέχρι την εισβολή ήταν στο εξωτερικό και όχι στην Αμμόχωστο όπως ισχυρίζεστε.
2. Ως εκ τούτου δεν είναι δυνατό να σας εκδοθεί προσφυγική ταυτότητα.”
Η χορήγηση προσφυγικής ταυτότητας ρυθμίζεται από την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου Αρ. 13.503, ημερομηνίας 19/9/1974, σύμφωνα με την οποία “εκτοπισθείς”, για τους σκοπούς του Σχεδίου Βοηθείας Εκτοπισθέντων και Παθόντων, που είναι ενσωματωμένο στην απόφαση, θεωρείται το άτομο του οποίου,
“(ι) η μόνιμη κατοικία ευρίσκεται εις κατειλημμένη υπό των Τούρκων περιοχήν ή κατέστη απροσπέλαστος, ή
(ιι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .”
Ο πρωτόδικος Δικαστής, αφού αναφέρθηκε στη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου σύμφωνα με την οποία η έννοια του όρου “μόνιμος κατοικία” δεν εξομοιώνεται με την έννοια του όρου “μόνιμος εγκατάσταση Κυπρίων στο εξωτερικό”, είναι όμως φράση που υποδηλοί τη συνήθη διαμονή ενός ατόμου κατά το χρόνο της Τουρκικής Εισβολής, σε αντιδιαστολή προς την προσωρινή ή έκτακτη διαμονή, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εφεσίβλητη, υπό το φως του αποδεικτικού υλικού το οποίο ευρίσκετο ενώπιόν της κατά το χρόνο της λήψης της επίδικης απόφασης, άσκησε νόμιμα τη διακριτική της εξουσία, ύστερα από ενδελεχή έρευνα και εκτίμηση των σχετικών στοιχείων, και, ως εκ τούτου, το εύρημά της ότι ο εφεσείων δεν είχε τη μόνιμη κατοικία του, κατά τον αμέσως προ της Τουρκικής Εισβολής χρόνο, στην κατεχόμενη Αμμόχωστο αλλά στην Ελλάδα ήταν εύλογα επιτρεπτό και, επομένως, δεν συνέτρεχε οποιοσδήποτε λόγος που να δικαιολογεί την επέμβαση του Δικαστηρίου στην ουσιαστική της κρίση.
Ο πρώτος λόγος έφεσης είναι ότι το συμπέρασμα του πρωτόδικου Δικαστή ότι η εφεσίβλητη άσκησε νόμιμα τη διακριτική της εξουσία είναι εσφαλμένο διότι, στην πραγματικότητα, η εφεσίβλη[*726]τη ενήργησε υπό το κράτος πλάνης λαμβάνοντας υπόψη εσφαλμένα κριτήρια και άσχετα γεγονότα και αγνοώντας ουσιώδη κριτήρια και σχετικά γεγονότα. Συγκεκριμένα, είναι η θέση του εφεσείοντα ότι η εφεσίβλητη, κατά τη λήψη της επίδικης απόφασης, δεν έπρεπε να λάβει υπόψη το κριτήριο ή το γεγονός της συνήθους διαμονής του εφεσείοντα στο εξωτερικό αφού η φράση “μόνιμη κατοικία” (permanent residence) είναι, σύμφωνα με τη νομολογία, ταυτόσημη με τη φράση “συνήθης διαμονή” (ordinary residence) και κάποιος είναι δυνατόν να έχει τη μόνιμη κατοικία του σε περισσότερες από μια χώρες ταυτόχρονα. Παρέπεμψε σχετικά στις αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου Razis v. Republic (1979) 3 C.L.R. 127, Rossides v. Republic (1984) 3 C.L.R. 1482, Katsoura v. Republic (1986) 3 C.L.R. 1051 και στην αγγλική απόφαση της Βουλής των Λόρδων στην υπόθεση R. v. Barnet London Borough Council Ex Parte Shah [1983] A.C. 309. Περαιτέρω, πάντοτε κατά τον εφεσείοντα, τα ουσιώδη κριτήρια ή γεγονότα που έπρεπε να λάβει υπόψη η εφεσίβλητη και δεν έλαβε, γεγονός που εσφαλμένα δεν εντόπισε ο πρωτόδικος Δικαστής, ήταν ότι (α) όλες οι επιχειρηματικές δραστηριότητες του εφεσείοντα ήταν στην Κύπρο και, (β) ο εφεσείων διατηρούσε σπίτι στην Αμμόχωστο με την προσδοκία να επιστρέψει με την πρώτη ευκαιρία.
Κρίνουμε ότι οι πιο πάνω θέσεις του εφεσείοντα δεν ευσταθούν. Αναμφίβολα ότι ο εφεσείων μπορούσε να έχει την κατοικία του σε περισσότερες από μια χώρες ταυτόχρονα. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι η εφεσίβλητη δεν μπορούσε, στην προσπάθειά της να διαπιστώσει αν ο εφεσείων είχε, κατά τον κρίσιμο χρόνο της Τουρκικής Εισβολής, την κατοικία του στην Αμμόχωστο, να λάβει υπόψη της, ως στοιχείο κρίσεως, μεταξύ άλλων, και το γεγονός ότι, κατά τον εν λόγω χρόνο, ο εφεσείων είχε κατοικία ή συνήθη διαμονή στην Ελλάδα. Από το περιεχόμενο του σχετικού διοικητικού φακέλου δεν προκύπτει με κανένα τρόπο ότι η εφεσίβλητη απέκλεισε την ύπαρξη κατοικίας του εφεσείοντα στην Αμμόχωστο, πάντοτε κατά τον κρίσιμο χρόνο, απλώς και μόνο επειδή διαπίστωσε ότι, κατά τον ίδιο χρόνο, ο εφεσείων κατοικούσε ή διέμενε στην Ελλάδα. Έλαβε, όμως, υπόψη το γεγονός τούτο ως στοιχείο σχετικό για τη διαμόρφωση της τελικής της κρίσης. Εξάλλου, από πουθενά δεν προκύπτει ότι η εφεσίβλητη δεν έλαβε υπόψη το γεγονός ότι όλες οι επιχειρηματικές δραστηριότητες του εφεσείοντα ήταν στην Κύπρο ή ότι ο εφεσείων διατηρούσε σπίτι στην Αμμόχωστο με την προσδοκία να επιστρέψει. Ο εφεσείων μπορούσε κάλλιστα να διευθύνει, όπως και έπραττε, τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στην Αμμόχωστο χωρίς να είναι κάτοικος Αμμοχώστου. Το γεγονός δε ότι προσδοκούσε να επιστρέψει στην Αμ[*727]μόχωστο με την πρώτη ευκαιρία, δηλαδή να μετοικήσει εάν και εφόσον το επέτρεπαν οι συνθήκες, δεν σημαίνει ότι, κατά τον κρίσιμο χρόνο της Τουρκικής Εισβολής, δεν είχε παύσει να είναι κάτοικος Αμμοχώστου ύστερα από την αναχώρηση και την οικογενειακή εγκατάστασή του στο εξωτερικό.
Ο δεύτερος λόγος έφεσης είναι ότι το εύρημα του πρωτόδικου Δικαστηρίου ότι το συμπέρασμα της εφεσίβλητης ότι ο εφεσείων “δεν είχε τη μόνιμη κατοικία του κατά τον αμέσως προ της Τουρκικής Εισβολής χρόνο στην κατεχόμενη Αμμόχωστο αλλά στην Ελλάδα” είναι εσφαλμένο για το λόγο ότι ο εφεσίβλητος ενήργησε με βάση λανθασμένα κριτήρια όσον αφορά την έννοια της μόνιμης κατοικίας, τα δε στοιχεία που είχε ενώπιόν του δεν ήταν δυνατόν να οδηγήσουν εύλογα στο συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε.
Δεν συμφωνούμε με τη θέση αυτή του εφεσείοντα. Η φράση “μόνιμη κατοικία” για τους σκοπούς του Σχεδίου σημαίνει τη συνήθη διαμονή ενός ατόμου κατά το χρόνο της Τουρκικής Εισβολής, σε αντιδιαστολή προς την προσωρινή ή έκτακτη διαμονή. Όπως ορθά σημείωσε ο πρωτόδικος Δικαστής, δεν είναι αναγκαίο η κατοικία να έχει το στοιχείο της επιλογής με ελεύθερη βούληση ή το χαρακτηριστικό στοιχείο της κατοικίας με την έννοια του “domicile” (βλ., μεταξύ άλλων, Razis v. The Republic (πιο πάνω), Δημοκρατία ν. Γεώργιος Ματθαίου (1990) 3 Α.Α.Δ. 2452 και Π. Παπαδάκης ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 3424.
Ευρίσκουμε, όπως και ο πρωτόδικος Δικαστής, ότι η απόφαση της εφεσίβλητης ότι, κατά τον αμέσως προ της Τουρκικής Εισβολής χρόνο, ο αιτητής δεν είχε τη μόνιμη κατοικία του στην Αμμόχωστο αλλά στην Ελλάδα, ήταν εύλογα επιτρεπτή μέσα στα πλαίσια της διακριτικής της εξουσίας την οποία και άσκησε ύστερα από εμπεριστατωμένη έρευνα και χωρίς να υποπέσει σε πλάνη είτε περί τα πραγματικά γεγονότα είτε περί το νόμο.
Η έφεση απορρίπτεται με έξοδα.
Η έφεση απορρίπτεται με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο