(1999) 3 ΑΑΔ 284
[*284]29 Απριλίου, 1999
[ΠΙΚΗΣ, Π., ΑΡΤΕΜΙΔΗΣ, ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΚΡΟΝΙΔΗΣ, Δ/στές]
ΗΡΩ ΤΡΙΛΛΙΔΟΥ,
Εφεσείουσα-Αιτήτρια,
v.
ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΣΤΡΟΒΟΛΟΥ,
Εφεσιβλήτων-Καθ’ ων η αίτηση.
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 2327)
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση — Σκοπός δημόσιας ωφέλειας — Άρθρο 23.4(α) του Συντάγματος — Στέρηση της ιδιοκτησίας δυνατή μόνο για σκοπούς δημόσιας ωφέλειας — Μεταξύ των σκοπών αυτών η ανάπτυξη των συγκοινωνιών (Άρθρο 3(2)(θ) και (ι) του Ν. 15/62) — Νόμιμο το διάταγμα απαλλοτρίωσης, που είχε ως σκοπό την απόκτηση ιδιωτικού δρόμου για συνέχισή του και συνένωσή του με άλλο δρόμο.
Προσφυγή βάσει του Άρθρου 146 του Συντάγματος — Λόγοι ακυρώσεως — Υπέρβαση και κατάχρηση εξουσίας — Δεν εξετάζονται αφηρημένα και ακαδημαϊκά, αλλά με βάση τα συγκεκριμένα γεγονότα της κάθε υπόθεσης — Απαιτείται παράβαση του σκοπού του γράμματος και του πνεύματος του νόμου.
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση — Σκοπός δημόσιας ωφελείας — Η παράλληλη εξυπηρέτηση και ιδιωτικών συμφερόντων, δεν αναιρεί το σκοπό δημόσιας ωφέλειας, ούτε καθιστά την απαλλοτρίωση καταχρηστική.
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση — Επίτευξη σκοπού με άλλες διαδικασίες — Αγορά επίδικης ακίνητης περιουσίας — Δεν υπάρχει υποχρέωση της διοίκησης να αποκτήσει το ακίνητο με αγοραπωλησία.
Σε συμμόρφωση με όρο που είχε τεθεί στην άδεια οικοδομής που είχε εκδοθεί υπέρ της εφεσείουσας, αυτή είχε προβεί στην κατασκευή δρόμου, τον οποίο αργότερα διεκδικούσε ως ιδιωτικό. Ακολούθησε Διάταγμα Απαλλοτρίωσης μέρους του ακινήτου της, που αφορούσε [*285]στο δρόμο αυτό. Με την έφεσή της, με την οποία επεδίωξε τον παραμερισμό της πρωτόδικης απόφασης με την οποία απορρίφθηκε η προσφυγή της κατά του Διατάγματος Απαλλοτρίωσης, ανέπτυξε λόγους εφέσεων, που εξετάστηκαν σωρευτικά γιατί ήταν συναφείς και που αφορούσαν στο παράνομο του Διατάγματος λόγω κατάχρησης εξουσίας, εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων και μη εξέτασης της επίτευξης του σκοπού της απαλλοτρίωσης με άλλες διαδικασίες.
Η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου, απορρίπτοντας την έφεση, αποφάσισε ότι:
1. To Άρθρο 23.4(α) του Συντάγματος περιέχει τη βασική κατευθυντήρια αρχή του δικαίου της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Ορίζει ότι η στέρηση της ιδιοκτησίας είναι δυνατή μόνο για δημόσια ωφέλεια. Η έκταση της έννοιας αυτής αφέθηκε να προσδιοριστεί από το νομοθέτη. Μεταξύ των σκοπών για τους οποίους επιτρέπεται η επιβολή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης περιλαμβάνονται και εκείνοι που αφορούν την πολεοδομία, χωρονομία ή τη δημιουργία ή συντήρηση ή ανάπτυξη των δια ξηράς, θαλάσσης ή αέρος συγκοινωνιών (Βλέπε Άρθρο 3(2)(θ) και (ι) του Νόμου 15/62).
Ο συνήγορος των εφεσιβλήτων επεσήμανε από το διοικητικό φάκελο τα έγγραφα από τα οποία προκύπτει η δημόσια ωφέλεια που συναρτάται με τους σκοπούς του Νόμου και την απόλυτη ανάγκη για τη συνέχιση του δρόμου και στην ένωσή του με τον υφιστάμενο νότια δρόμο, της οδού Κήπων. Η επέκταση της οδού Κήπων και η συνένωσή της με την οδό Ανοίξεως, επεσήμανε ο συνήγορος, ήταν απαραίτητη και επιβεβλημένη για τη βελτίωση και συνέχιση του υφιστάμενου οδικού δικτύου στην περιοχή. Από τα έγγραφα που έχουν κατατεθεί στο Δικαστήριο, προκύπτει ότι υπήρχε ανεπάρκεια του οδικού δικτύου, η οποία μόνο με την επίδικη απαλλοτρίωση ήταν δυνατό να αρθεί.
2. Δεν έχει αποδειχθεί υπέρβαση ή κατάχρηση εξουσίας όπως προβάλλεται από την εφεσείουσα. Οι λόγοι αυτοί εξετάζονται όχι αφηρημένα ή ακαδημαϊκά, αλλά με βάση τα συγκεκριμένα γεγονότα στην κάθε υπόθεση. Κατάχρηση εξουσίας υπάρχει όταν η διοίκηση στην άσκηση της διακριτικής της εξουσίας παραβαίνει το σκοπό του γράμματος και του πνεύματος του νόμου. Στην παρούσα περίπτωση ο σκοπός του διατάγματος απαλλοτρίωσης ήταν η ανάπτυξη του οδικού δικτύου της περιοχής, σκοπός που είναι σύμφωνος με το Νόμο και το Σύνταγμα. Το γεγονός ότι παρεμφερώς είναι δυνατό να υποθέσει κάποιος ότι επωφελούνται και τρίτοι ιδιοκτήτες παρακειμένων κτημάτων, δεν αναιρεί, ούτε καθιστά την επίδικη [*286]απαλλοτρίωση καταχρηστική. Ο μόνος σκοπός της έκδοσης του διατάγματος απαλλοτρίωσης, είναι εκείνος που καθορίζεται στη Γνωστοποίηση και το Διάταγμα.
Οι εφεσίβλητοι άσκησαν την εξουσία τους σύμφωνα με το Νόμο, για καθορισμένο σκοπό δημόσιας ωφέλειας.
3. Ως τελευταίο λόγο της έφεσης η εφεσείουσα προβάλλει τον ισχυρισμό ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης μπορούσε να επιτευχθεί με άλλες διαδικασίες. Πρότεινε δε ως άλλες διαδικασίες την απόκτηση από τους ιδιοκτήτες τους τεμαχίου 69 δικαίωμα διαβάσεως με βάση το Άρθρο 11(Α) του Κεφ. 224 ή την αγορά από τους εφεσιβλήτους του υπό απαλλοτρίωση κτήματός της. Δεν υπάρχει υποχρέωση της διοίκησης να αποκτήσει την περιουσία με κανονική αγοραπωλησία. Eν πάση δε περιπτώσει, σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν ήταν η παροχή πρόσβασης σε γειτονικό ακίνητο, αλλά η βελτίωση και συμπλήρωση του οδικού δικτύου της περιοχής.
H έφεση απορρίπτεται με έξοδα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Papapetrou v. Republic, 2 R.S.C.C. 61,
Δημητρίου και Άλλοι ν. Δημοκρατίας (1986) 3 C.L.R. 634.
Έφεση.
Έφεση εναντίον της απόφασης Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Κύπρου (Παπαδόπουλος, Δ.) που δόθηκε στις 25 Ιουλίου, 1996 (Προσφυγή Αρ. 1033/94) με την οποία απορρίφθηκε η προσφυγή της εφεσείουσας εναντίον του διατάγματος απαλλοτρίωσης του κτήματος της που είχαν εκδώσει οι εφεσίβλητοι - καθ’ ων η αίτηση.
Η Εφεσείουσα παρουσιάζεται προσωπικά.
Π. Λυσάνδρου, για τους Εφεσίβλητους.
Cur. adv. vult.
ΠΙΚΗΣ, Π.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσειο Μ. Κρονίδης, Δ.
ΚΡΟΝΙΔΗΣ, Δ.: Με τη Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης η οποία δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας με αύξο[*287]ντα αριθμό 976, ημερ. 5.4.94, το Δημοτικό Συμβούλιο Στροβόλου (οι εφεσίβλητοι) γνωστοποίησαν την πρόθεση τους για απαλλοτρίωση μέρους του τεμαχίου 73 του Συμπλέγματος “F” για σκοπούς δημόσιας ωφελείας, δηλαδή για την ανάπτυξη του οδικού δικτύου και την επέκταση της οδού Κήπων στην περιοχή του Δήμου Στροβόλου.
Επειδή δεν υποβλήθηκε καμιά ένσταση εντός της καθορισμένης προθεσμίας, δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας, ημερ. 8.7.1994 με αριθμό 1207 διάταγμα απαλλοτριώσεως της πιο πάνω περιουσίας.
Εναντίον του διατάγματος απαλλοτρίωσης η εφεσείουσα καταχώρησε στο Ανώτατο Δικαστήριο την προσφυγή υπ’ αριθμό 1033/94. Το πρωτόδικο Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή αφού έκρινε ότι οι εφεσίβλητοι ενήργησαν εντός των πλαισίων της νομιμότητας. Το Δικαστήριο απέρριψε την κύρια εισήγηση της εφεσείουσας ότι η απαλλοτρίωση του κτήματος της έγινε με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων και συγκεκριμένα για να εξυπηρετηθούν οι ιδιοκτήτες του τεμαχίου 69, το οποίο εφάπτεται του κτήματός της.
Κατά της πρωτόδικης απόφασης η εφεσείουσα καταχώρησε την παρούσα έφεση. Προβάλλει δε έξι διαφορετικούς λόγους στην ειδοποίηση έφεσης. Στο περίγραμμα αγόρευσης του ευπαίδευτου συνήγορου της εφεσείουσας (απεχώρησε με άδεια του Δικαστηρίου ένεκα διαφωνίας του με την εφεσείουσα στον περαιτέρω χειρισμό της ακρόασης της έφεσης) ο λόγος 4 της έφεσης απεσύρθη. Όλοι οι άλλοι εναπομείναντες λόγοι έφεσης ανεπτύχθησαν μαζί γιατί όλοι είναι επάλληλοι και συναφείς μεταξύ τους. Οι λόγοι αυτοί συνοπτικά προσβάλλουν τα ευρήματα του πρωτόδικου Δικαστηρίου ότι δεν απεδείχθη κατάχρηση εξουσίας κατά τη λήψη της επίδικης διοικητικής απόφασης από τους εφεσίβλητους και ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης ήταν το δημόσιο συμφέρον και όχι η εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων ή η κάλυψη προηγούμενων παρατυπιών. Προβάλλει επίσης ως λόγο έφεσης ότι οι εφεσίβλητοι δεν εξέτασαν το ενδεχόμενο επίτευξης του σκοπού της απαλλοτρίωσης με άλλες διαδικασίες και όχι με το επαχθές μέτρο της απαλλοτρίωσης.
Βασικό επιχείρημα, που προβλήθηκε τόσο στο περίγραμμα αγόρευσης όσο και ενώπιον μας κατά την ακροαματική διαδικασία από την εφεσείουσα, ήταν ότι η επίδικη διοικητική απόφαση της απαλλοτρίωσης λήφθηκε για την εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων και συγκεκριμένα για την εξυπηρέτηση των ιδιο[*288]κτητών του όμορου τεμαχίου αρ. 69 που ήταν περίκλειστο και επίσης η κάλυψη παρατυπιών των εφεσιβλήτων γιατί προηγούμενα είχαν εγκρίνει άδεια διαχωρισμού του τεμαχίου 69 σε οικόπεδα, ενώ κατά τον ισχυρισμό της ήταν περίκλειστο.
Για την πληρέστερη αντίληψη και εξέταση του πιο πάνω επιχειρήματος της εφεσείουσας πρέπει να ανατρέξουμε σ’ όλα τα γεγονότα που προηγήθησαν της λήψης της επίδικης απαλλοτρίωσης του κτήματος.
Η εφεσείουσα ως ιδιοκτήτρια του τεμαχίου 73, εμβαδού ενός στρέμματος και 1.700 τ.π. υπέβαλε αίτηση για άδεια οικοδομής. Την 5.10.1984 η αίτηση της εφεσείουσας εγκρίθηκε και εκδόθηκε άδεια οικοδομής υπ’ αριθμό Ε23237 διόροφης κατοικίας με περίφραγμα. Στην άδεια αυτή περιλαμβάνετο ο εξής ουσιώδης όρος:-
“Κανένα μέρος της οικοδομής ή ακάλυπτη βεράντα ύψους πάνω από 4΄-0” από το επίπεδο του συνεχομένου εδάφους θα απέχει λιγότερο από 10΄-00΄΄ από το όριο του μελλοντικού δρόμου που δείχνεται με πράσινη γραμμή στα εγκριμένα τοπογραφικά σχέδια και από τα άλλα σύνορα του τεμαχίου.”.
Η εφεσείουσα συμμορφώθηκε με τον πιο πάνω όρο κατασκεύασε δε και ασφαλτόστρωσε το μέρος αυτό του μελλοντικού δρόμου.
Ο πιο πάνω όρος περί μελλοντικού δρόμου βασίσθηκε σε εισήγηση του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως ότι το τεμάχιο της εφεσείουσας θα επηρεάζετο μελλοντικά από σχέδιο συνέχισης του οδικού δικτύου της περιοχής.
Στις 19.5.1986 παραχωρήθηκε άδεια διαχωρισμού σε οικόπεδα του παρακείμενου τεμαχίου 69 υπό τον όρο ότι “δεν θα εκδοθεί πιστοποιητικό εγκρίσεως προτού εκδοθεί τέτοιο πιστοποιητικό για τη γειτονικήν οικοδομή που εγκρίθηκε με το Φάκελο IJ08/83 και ο δρόμος στο Τεμάχιο 73 γραφτεί ως δημόσιος.”.
Στις 18.4.1991 η εφεσείουσα πληροφόρησε τους εφεσίβλητους ότι ο δρόμος που κατασκεύασε στο τεμάχιο της είναι ιδιωτικός και η χρήση του με οποιοδήποτε τρόπο αποτελεί επέμβαση στην περιουσία της.Συνάμα δε απέκοψε τη διέλευση οχημάτων με την τοποθέτηση εμποδίων επί του οδοστρώματος.
Οι εφεσίβλητοι προχώρησαν τελικά με διαδικασία απαλλοτρίωσης του μέρους του τεμαχίου 73 ιδιοκτησίας της εφεσείου[*289]σας που ήταν ήδη δημιουργημένος δρόμος.Τελικά, όπως αναφέραμε προηγούμενα, δημοσιεύτηκαν τόσο η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης όσο και το σχετικό Διάταγμα.
Το Άρθρο 23.4(α) του Συντάγματος περιέχει τη βασική κατευθυντήρια αρχή του δικαίου της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Ορίζει ότι η στέρηση της ιδιοκτησίας είναι δυνατή μόνο για δημόσια ωφέλεια. Η έκταση της έννοιας αυτής αφέθηκε να προσδιοριστεί από το νομοθέτη. Μεταξύ των σκοπών για τους οποίους επιτρέπεται η επιβολή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης περιλαμβάνονται και εκείνοι που αφορούν την πολεοδομία, χωρονομία ή τη δημιουργία ή συντήρηση ή ανάπτυξη των διά ξηράς, θαλάσσης ή αέρος συγκοινωνιών (Βλέπε άρθρο 3(2)(θ) και (ι) του Νόμου 15/62).
Ο συνήγορος των εφεσιβλήτων επεσήμανε από το διοικητικό φάκελο τα έγγραφα από τα οποία προκύπτει η δημόσια ωφέλεια που συναρτάται με τους σκοπούς του Νόμου και την απόλυτη ανάγκη για τη συνέχιση του δρόμου και στην ένωση του με τον υφιστάμενο νότια δρόμο, της οδού Κήπων. Η επέκταση της οδού Κήπων και η συνένωσή της με την οδό Ανοίξεως, επισημαίνει ο συνήγορος, είναι απαραίτητη και επιβεβλημένη για τη βελτίωση και συνέχιση του υφιστάμενου οδικού δικτύου στην περιοχή.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι από το 1984 (δέκα χρόνια πριν τη δημοσίευση του διατάγματος απαλλοτρίωσης) το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως με υπόμνημα του στον Έπαρχο Λευκωσίας όσο και στους εφεσίβλητους ενέκρινε την παραχώρηση στην εφεσείουσα της άδειας οικοδομής με τον όρο όπως αναφέρθηκε προηγούμενα.Από το 1984 υπήρχε απόφαση της Πολεοδομικής Αρχής για την ανάπτυξη του οδικού δικτύου της περιοχής. Οι στόχοι του ρυμοτομικού σχεδίου όπως δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα ημερ. 9.10.92 και με αριθμό 3188 ταυτίζονται πλήρως με τους σκοπούς της επίδικης απαλλοτρίωσης, που δεν ήσαν άλλοι από τη συμπλήρωση του οδικού δικτύου με τη συνέχιση της οδού Κήπων και τη συνένωσή της με την οδό Ανοίξεως. Από τα έγγραφα που έχουν κατατεθεί στο Δικαστήριο προκύπτει ότι υπήρχε ανεπάρκεια του οδικού δικτύου η οποία μόνο με την επίδικη απαλλοτρίωση ήταν δυνατό να αρθεί.
Δεν έχει επίσης αποδειχθεί υπέρβαση ή κατάχρηση εξουσίας όπως προβάλλεται από την εφεσείουσα. Οι λόγοι αυτοί εξετάζονται όχι αφηρημένα ή ακαδημαϊκά, αλλά με βάση τα συγκεκριμένα γεγονότα στην κάθε υπόθεση (Βλέπε: Theodoros G. Papapetrou v. The Republic, 2 R.S.C.C. 61). Κατάχρηση εξουσίας [*290]υπάρχει όταν η διοίκηση στην άσκηση της διακριτικής της εξουσίας παραβαίνει το σκοπό του γράμματος και του πνεύματος του νόμου. Στην παρούσα περίπτωση ο σκοπός του διατάγματος απαλλοτρίωσης ήταν η ανάπτυξη του οδικού δικτύου της περιοχής, σκοπός που είναι σύμφωνος με το Νόμο και το Σύνταγμα. Το γεγονός ότι παρεμφερώς είναι δυνατό να υποθέσει κάποιος ότι επωφελούνται και τρίτοι ιδιοκτήτες παρακειμένων κτημάτων δεν αναιρεί ούτε καθιστά την επίδικη απαλλοτρίωση καταχρηστική. Ο μόνος σκοπός της έκδοσης του διατάγματος απαλλοτρίωσης είναι εκείνος που καθορίζεται στη Γνωστοποίηση και το Διάταγμα.
Οι εφεσίβλητοι άσκησαν την εξουσία τους σύμφωνα με το Νόμο για καθορισμένο σκοπό δημόσιας ωφέλειας.
Ως τελευταίο λόγο της έφεσης η εφεσείουσα προβάλλει τον ισχυρισμό ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης μπορούσε να επιτευχθεί με άλλες διαδικασίες. Πρότεινε δε ως άλλες διαδικασίες την απόκτηση από τους ιδιοκτήτες του τεμαχίου 69 δικαίωμα διαβάσεως με βάση το άρθρο 11(Α) του Κεφ. 224 ή την αγορά από τους εφεσίβλητους του υπό απαλλοτρίωση κτήματός της. Δεν υπάρχει υποχρέωση της διοίκησης να αποκτήσει την περιουσία με κανονική αγοραπωλησία (Βλέπε: Δημητρίου & Άλλοι ν. Δημοκρατίας (1986) 3 C.L.R. 634). Από τη σύνοψη της υπόθεσης Δημητρίου στη σελίδα 636 αναφέρονται τα εξής:-
“The compulsory acquisition may be resorted to if the required immovable property is considered the only suitable for the achievement of the purpose, when a prior offer to its owner to purchase it privately is not necessary (Hadjioannou v. The Republic (1983) 3 C.L.R. 136 followed)”.
Εν πάση περιπτώσει σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν ήταν η παροχή πρόσβασης σε γειτονικό ακίνητο αλλά η βελτίωση και συμπλήρωση του οδικού δικτύου της περιοχής.
Καταλήγουμε κατά συνέπεια ότι η πρωτόδικη απόφαση είναι ορθή.
Η έφεση απορρίπτεται με έξοδα.
Η έφεση απορρίπτεται με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο