(1999) 3 ΑΑΔ 563
[*563]30 Ιουλίου, 1999
[ΝΙΚΗΤΑΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΚΑΛΛΗΣ, ΗΛΙΑΔΗΣ,
ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, Δ/στές]
1. ΑΝΔΡΕΑΣ ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ ΚΟΝΝΑΡΗ,
2. ΚΩΣΤΑΣ ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ ΚΟΝΝΑΡΗ,
3. ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ,
Εφεσείοντες,
v.
1 ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΟΛΥΣΤΥΠΟΥ,
2. ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ,
ΜΕΣΩ TΟΥ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ,
Εφεσιβλήτων.
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 2378)
Διοικητική πράξη — Υποκείμενη σε έγκριση — Απόφαση διοικητικού οργάνου υποκείμενη σε έγκριση άλλης αρχής, δε συντελείται χωρίς την έγκριση αυτή, στερείται εκτελεστότητας — Δεν μπορεί να αποτελέσει χωρίς την έγκριση αντικείμενο προσφυγής — Διάταγμα απαλλοτρίωσης που δημοσιεύτηκε, χωρίς να έχει προηγηθεί η σχετική έγκριση του Υπουργικού Συμβουλίου, δεν έχει καμία σημασία.
Στο στάδιο εκδίκασης της έφεσης, που αφορούσε προσβολή πρωτόδικης απόφασης, που απέρριπτε προσφυγή κατά Διατάγματος Απαλλοτρίωσης, αποκαλύφθηκε και έγινε δεκτό από το Δικηγόρο της Δημοκρατίας, ότι δεν είχε δοθεί η απαιτούμενη από τον περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμο έγκριση του Υπουργικού Συμβουλίου. Αυτό αποτέλεσε αιτία να διερευνηθεί αυτεπαγγέλτως ζήτημα εκτελεστότητας του επίδικου Διατάγματος Απαλλοτρίωσης.
Η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου, απορρίπτοντας την έφεση αποφάσισε ότι:
Είναι πάγια νομολογημένο ότι όπου διοικητική απόφαση χρειάζεται έγκριση, δε συντελείται εκτελεστή πράξη χωρίς έγκριση.
Η πρόσφατη απόφαση της Ολομέλειας στη Δημοκρατία ν. Νορ[*564]βάν Χανιάν, ανηλίκου διά της μητρός αυτού και πλησιεστέρου συγγενούς φίλου και κηδεμόνος Φλώρας Χανιάν (1998) 3 Α.Α.Δ. 690, επισημαίνει, με αναφορά στην υπόθεση του Συμβουλίου Κεντρικών Σφαγείων (Κοφίνου) κ.ά. (ανωτέρω), ότι:
“… απόφαση διοικητικού οργάνου, υποκείμενη στην έγκριση άλλης αρχής, στερείται εκτελεστότητας και δεν μπορεί, για οποιοδήποτε λόγο, να αποτελέσει το αντικείμενο αναθεώρησης, κάτω από το Άρθρο 146 του Συντάγματος.»
Έπειτα, παρατίθεται εκεί επεξηγηματικά το ακόλουθο απόσπασμα από την πρωτόδικη Χατζηβασιλείου ν. Κ.Ο.Α. κ.ά., Προσφυγή Αρ. 648/91, ημερ. 30.4.93, (και αυτή του Πική, Δ., όπως ήταν):
“… όπου η άσκηση διοικητικής αρμοδιότητας αποδίδεται στο Α όργανο αλλά τελεί υπό την έγκριση του Β οργάνου, η έγκριση (1) επενεργεί αναδρομικά, και (2) τελειώνει τη ληφθείσα απόφαση και την καθιστά εκτελεστή. Δεν μεταθέτει όμως, όπως έχουμε εξηγήσει, την αποφασιστική αρμοδιότητα στο Β όργανο. (Βλ. Χρυσάνθου Κωνσταντίνου ν. Συμβουλίου Αμπελουργικών Προϊόντων (Α.Ε. 964, αποφασίστηκε στις 25/6/92), Κτηνοτροφική Εταιρεία Τίμιος Σταυρός Λυμπιών Λτδ κ.ά. ν. Οργανισμού Κυπριακής Γαλακτοκομικής Βιομηχανίας (Υπ. 466/88, αποφασίστηκε στις 10/3/90, ….»
Εκείνο όπως που προέχει είναι εν τέλει το ότι, η προσβληθείσα πράξη απαλλοτρίωσης δεν ήταν εκτελεστή. Ως εκ τούτου δεν παρείχε δυνατότητα προσβολής βάσει του Άρθρου 146 του Συντάγματος. Στο Διάταγμα Απαλλοτρίωσης αρ. 1373 που δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας με αρ. 2901 στις 19 Αυγούστου 1994 δεν μπορεί να προσδοθεί οποιαδήποτε σημασία.
Εν προκειμένω οι προσφυγές θα έπρεπε να είχαν απορριφθεί ως απαράδεκτες. Με αυτό η έφεση καθίσταται άνευ αντικειμένου και απορρίπτεται. Δεν εκδίδεται οποιαδήποτε διαταγή για έξοδα.
H έφεση απορρίπτεται ως άνευ αντικειμένου χωρίς έξοδα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Hadjivassiliou v. C.O.A. (1987) 3 C.L.R. 2142,
Συμβούλιο Κεντρικών Σφαγείων (Κοφίνου) κ.ά. ν. Ρωσσίδη (1996) [*565]3 Α.Α.Δ. 39,
Δημοκρατία ν. Χανιάν (1998) 3 Α.Α.Δ. 690,
Χατζηβασιλείου ν. Κ.Ο.Α. κ.ά., Υπόθ. Αρ. 648/91, ημερ. 30.4.93,
Tryphonos and Others v. Nicosia Municipality and Council of Ministers (1988) 3 C.L.R. 901,
Kτηνοτροφική Εταιρεία Τίμιος Σταυρός Λυμπιών Λτδ κ.ά. ν. Οργανισμού Κυπριακής Γαλακτοκομικής Βιομηχανίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 852,
Κισσοπόδα ν. Δημοκρατίας κ.ά., Υπόθ. Αρ. 143/93, ημερ. 18.10.94,
Φλωρίδης ν. Επιτροπής Δημόσιας Υγείας Πολυστύπου και Άλλου, Υπ. Αρ. 829/93, ημερ. 20.7.95.
Έφεση.
Έφεση εναντίον της απόφασης Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Κύπρου (Χατζητσαγγάρης, Δ.) που δόθηκε την 1 Νοεμβρίου, 1996 (Προσφυγές Αρ. 872/94, 873/94) με την οποία απορρίφθηκε η προσφυγή των εφεσειόντων εναντίον του Διατάγματος Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης ακίνητης ιδιοκτησίας τους στο χωριό Πολύστυπος της Επαρχίας Λευκωσίας.
Α.Σ. Αγγελίδης, για τους Εφεσείοντες.
Π. Αγγελίδης, για τους Εφεσιβλήτους 1.
Α. Μαππουρίδης, Δικηγόρος της Δημοκρατίας Α΄, για τους Εφεσιβλήτους 2.
Cur. adv. vult.
ΝΙΚΗΤΑΣ, Δ.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Νικολάου, Δ.
ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Δ.: Στις 20 Μαΐου 1994 δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας με αρ. 2882 η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης Αρ. 981. Αφορούσε ιδιωτική ακίνητη ιδιοκτησία στο χωριό Πολύστυπος της επαρχίας Λευκωσίας: τα τεμάχια 820/2, 820/1/1 και 822/2 του Φ/Σ XXXVIII/41. χωρ. Αναφερόταν πως είχαν συνολική έκταση 5 δεκάρια και 625 τ.μ. Ας σημειωθεί όμως ότι, όπως προέκυψε εκ των υστέρων, η συνολική έκταση [*566]ανερχόταν σε μόνο 324 τ.μ. οπότε, στις 3 Φεβρουαρίου 1995 δημοσιεύτηκε σχετική διόρθωση στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας.
Σκοπός ήταν η δημιουργία κοινοτικού πάρκου. Η Γνωστοποίηση εμφανιζόταν να προέρχεται από την Επιτροπή Δημόσιας Υγείας Πολυστύπου ως Απαλλοτριούσας Αρχής. Δεν υποβλήθηκε ένσταση. Ακολούθησε στις 19 Αυγούστου 1994 η δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα με αρ. 2902 του Διατάγματος Απαλλοτρίωσης Αρ. 1373. Στο προοίμιο του οποίου δηλωνόταν, ανάμεσα σε άλλα, ότι η απαλλοτρίωση είχε εγκριθεί. Που ήταν βέβαια αναγκαίο. Παραθέτουμε το σχετικό μέρος:
“Και επειδή ο Υπουργός Εσωτερικών, ασκώντας τις εξουσίες που χορηγούνται στο Υπουργικό Συμβούλιο σύμφωνα με το άρθρο (6) του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου και που η άσκηση τους ανατέθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο σ’ αυτόν, έχει εγκρίνει την πιο πάνω απαλλοτρίωση της ακίνητης ιδιοκτησίας.”
Οι εφεσείοντες προσέβαλαν την απαλλοτρίωση: οι πρώτοι δύο με την προσφυγή αρ. 872/94 ως συνιδιοκτήτες του τεμαχίου 822/2 και ο τρίτος με την προσφυγή αρ. 873/94 ως ιδιοκτήτης του τεμαχίου 820/1/1. Στις προσφυγές, οι οποίες στρέφονταν τόσο κατά της Επιτροπής Δημόσιας Υγείας Πολυστύπου όσο και κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας μέσω του Υπουργικού Συμβουλίου, ετίθεντο προς εξέταση διάφορα νομικά σημεία. Η συζήτηση σε σχέση με τα οποία επικεντρώθηκε, πρώτο, στις προηγηθείσες διαβουλεύσεις μεταξύ των διαφόρων φορέων( δεύτερο, στην καταλληλότητα των εν λόγω κτημάτων για τον δηλωθέντα σκοπό( και, τρίτο, στις επιπτώσεις από τη μη εκπόνηση αρχιτεκτονικών σχεδίων.
Με την εκκαλούμενη απόφαση, ημερ. 1 Νοεμβρίου 1996, το Δικαστήριο έκρινε νόμιμη την απαλλοτρίωση και απέρριψε τις προσφυγές.
Την έφεση την ετοίμασε και την παρουσίασε δικηγόρος άλλος από εκείνον που εμφανίστηκε πρωτόδικα. Πάντως, στους διατυπωθέντες λόγους της δεν θα παραστεί ανάγκη να επεκταθούμε ενόψει της κατάληξης στην οποία αγόμαστε στο ζήτημα εκτελεστότητας το οποίο προέκυψε κατά τη συζήτηση της έφεσης και το οποίο διερευνήσαμε αυτεπάγγελτα ως ζήτημα δημόσιας τάξης.
[*567]
Προλογίζουμε με την παρατήρηση ότι πρωτόδικα εκλήφθηκε ως δεδομένο ότι δόθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο - μέσω του Υπουργού Εσωτερικών - η αναγκαία έγκριση για την απαλλοτρίωση. Μάλιστα η Δημοκρατία, με τη δική της καταχωρισθείσα ένσταση, ρητώς το επιβεβαίωσε. Το σχετικό μέρος είχε ως εξής:
“3. Ο Υπουργός Εσωτερικών, ασκώντας τις εξουσίες που χορηγούνται στο Υπουργικό Συμβούλιο με βάση την επιφύλαξη του άρθρου 6(3) των περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμων του 1962 έως 1992, οι οποίες εκχωρήθηκαν σ’ αυτόν με σχετική απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ενέκρινε τη σκοπούμενη απαλλοτρίωση.”
Τελικά διαπιστώσαμε πως δεν δόθηκε η απαιτούμενη έγκριση. Ο συνήγορος που εμφανίστηκε για τη Δημοκρατία στην έφεση - αλλά όχι και πρωτόδικα - δήλωσε ότι το μόνο έγγραφο επί του προκειμένου είναι μια επιστολή ημερ. 12 Ιουλίου, 1994, σταλείσα εκ μέρους του Επάρχου προς το Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Εσωτερικών, με το εξής περιεχόμενο:
“Θέμα: Δημιουργία κοινοτικού πάρκου στον Πολύστυπο.
Αναφέρομαι στο πιο πάνω θέμα, καθώς και στη Γνωστοποίηση Απαλλοτριώσεως που δημοσιεύτηκε στο Τρίτο Παράρτημα της Επίσημης Εφημερίδας της Δημοκρατίας με ημερομηνία 20.5.94 σαν Ατομική Διοικητική Πράξη με αρ. 981 και σας πληροφορώ ότι δεν έχουν υποβληθεί ενστάσεις εναντίον της σκοπούμενης απαλλοτρίωσης.
2. Σας επισυνάπτω για δημοσίευση στην επίσημη εφημερίδα της Δημοκρατίας τα ακόλουθα:
(α) Διάταγμα απαλλοτριώσεως,
(β) Διάταγμα επιτάξεως.
3. Επίσης σας επισυνάπτω τα πιο κάτω έγγραφα:
(α) Ανάληψη υποχρεώσεως υπογραμμένη από την Επιτροπή Δημόσιας Υγείας Πολυστύπου.
(β) Ένα τοπογραφικό σχέδιο υπογραμμένο και χρονολογημένο στο οποίο δείχνεται η ακίνητη ιδιοκτησία που θα επιταχθεί.”
[*568]
Ο συνήγορος της Δημοκρατίας δέχθηκε ότι δεν δόθηκε έγκριση. Εισηγήθηκε, ωστόσο, ότι επειδή αποφασιστική αρμοδιότητα είχε η Επιτροπή Δημόσιας Υγείας Πολυστύπου, συντελέστηκε εκτελεστή πράξη παρά την έλλειψη έγκρισης. Επομένως, καθώς πέρανε ο συνήγορος, αυτή η έλλειψη δεν μπορούσε να εξεταστεί αφού δεν περιλήφθηκε στα νομικά σημεία που τέθηκαν με τις προσφυγές.
Το ζήτημα επιδέχεται σύντομης απάντησης. Είναι πάγια νομολογημένο ότι όπου διοικητική απόφαση χρειάζεται έγκριση, δεν συντελείται εκτελεστή πράξη χωρίς έγκριση. Με απαρχή τη HjiVassiliou v. Cyprus Athletics Organization (1987) 3 C.L.R. 2142 (του Πική, Δ., όπως ήταν τότε) την οποία ακολούθησαν και άλλες πρωτόδικες μέχρι την απόφαση της Ολομέλειας στην υπόθεση του Συμβουλίου Κεντρικών Σφαγείων (Κοφίνου) κ.ά. ν. Ρωσσίδη (1996) 3 Α.Α.Δ. 39. Στην τελευταία, ενώ αναγνωρίστηκε πρωτόδικα πως η προσβαλλόμενη πράξη εστερείτο εκτελεστότητας εφόσον έλειπε η αναγκαία έγκριση, εντούτοις το Δικαστήριο προχώρησε σε ακύρωση με το σκεπτικό ότι “ο πολίτης ..... έχει δικαίωμα δικαστικής προστασίας με την κήρυξη της και τυπικά ως άκυρης .....”. Η Ολομέλεια, επιτρέποντας την έφεση, υπογράμμισε ότι η δικαιοδοσία βάσει του Άρθρου 146 του Συντάγματος δεν μπορούσε να ενεργοποιηθεί αν δεν υπήρχε εκτελεστή πράξη ή παράλειψη. Η πρόσφατη απόφαση της Ολομέλειας στη Δημοκρατία ν. Νορβάν Χανιάν, ανηλίκου διά της μητρός αυτού και πλησιεστέρου συγγενούς φίλου και κηδεμόνος Φλώρας Χανιάν (1998) 3 Α.Α.Δ. 690, επισημαίνει, με αναφορά στην υπόθεση του Συμβουλίου Κεντρικών Σφαγείων (Κοφίνου) κ.ά. (ανωτέρω), ότι:
“.... απόφαση διοικητικού οργάνου, υποκείμενη στην έγκριση άλλης αρχής, στερείται εκτελεστότητας και δεν μπορεί, για οποιοδήποτε λόγο, να αποτελέσει το αντικείμενο αναθεώρησης, κάτω από το Άρθρο 146 του Συντάγματος.”
Έπειτα, παρατίθεται εκεί επεξηγηματικά το ακόλουθο απόσπασμα από την πρωτόδικη Χ”Βασιλείου ν. Κ.Ο.Α. κ.ά., προσφυγή αρ. 648/91 ημερ. 30 Απριλίου 1993, (και αυτή του Πική, Δ., όπως ήταν):
“..... όπου η άσκηση διοικητικής αρμοδιότητας αποδίδεται στο Α όργανο αλλά τελεί υπό την έγκριση του Β οργάνου, η έγκριση (1) επενεργεί αναδρομικά, και (2) τελειώνει την ληφθείσα απόφαση και την καθιστά εκτελεστή( δεν μεταθέτει όμως, όπως έχουμε εξηγήσει, την αποφασιστική αρμοδιότητα [*569]στο Β όργανο. (Βλ. Χρυσάνθου Κωνσταντίνου ν. Συμβουλίου Αμπελουργικών Προϊόντων (Α.Ε. 964, αποφασίστηκε στις 25/6/92), Κτηνοτροφική Εταιρεία Τίμιος Σταυρός Λυμπιών Λτδ κ.ά. ν. Οργανισμού Κυπριακής Γαλακτοκομικής Βιομηχανίας (Υπ. 466/88, αποφασίστηκε στις 10/3/90, .....”
Καθίσταται σαφές από το τελευταίο απόσπασμα ότι η Δημοκρατία, μέσω του Υπουργικού Συμβουλίου, δεν είχε θέση ως διάδικος. Αυτό το επί μέρους ζήτημα επιλύθηκε και στις πρωτόδικες Toulla Tryphonos & Others v. Nicosia Municipality and Council of Ministers (1988) 3 C.L.R. 901 (904), Κτηνοτροφική Εταιρεία Τίμιος Σταυρός Λυμπιών Λτδ κ.ά. ν. Οργανισμού Κυπριακής Γαλακτοκομικής Βιομηχανίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 852, Θεοπίστη Σ. Κισσοπόδα ν. Δημοκρατίας κ.ά., υπόθ. αρ. 143/93 ημερ. 18 Οκτωβρίου 1994, Μ. Φλωρίδης ν. Επιτροπής Δημόσιας Υγείας Πολυστύπου και Υπουργικού Συμβουλίου, υπόθ. αρ. 829/93 ημερ. 20 Ιουλίου 1995.
Εκείνο όμως που προέχει είναι εν τέλει το ότι, ενόψει των όσων αναφέραμε, η προσβληθείσα πράξη απαλλοτρίωσης δεν ήταν εκτελεστή. Ως εκ τούτου δεν παρείχε δυνατότητα προσβολής βάσει του Άρθρου 146 του Συντάγματος. Θεωρούμε χρήσιμο να προσθέσουμε πάντως, όσο και αν είναι αυτονόητο, πως στο Διάταγμα Απαλλοτρίωσης αρ. 1373 που δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας με αρ. 2902 στις 19 Αυγούστου 1994 δεν μπορεί να προσδοθεί οποιαδήποτε σημασία.
Εν προκειμένω οι προσφυγές θα έπρεπε να είχαν απορριφθεί ως απαράδεκτες. Με αυτό η έφεση καθίσταται άνευ αντικειμένου και απορρίπτεται. Δεν εκδίδεται οποιαδήποτε διαταγή για έξοδα.
H έφεση απορρίπτεται ως άνευ αντικειμένου χωρίς έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο