(2000) 3 ΑΑΔ 172
[*172]11 Απριλίου, 2000
[ΝΙΚΗΤΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, ΚΡΟΝΙΔΗΣ, ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, Δ/στές]
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 2847)
ΠΑΝΙΚΟΣ ΠΟΥΡΟΣ,
Εφεσείων-Ενδιαφερόμενο πρόσωπο,
v.
1. ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ,
2. ΕΥΡΙΠΙΔΗ Ι. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ,
Εφεσιβλήτων-Αιτητών,
v.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΣΩ
ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ,
Καθ’ ης η αίτηση.
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 2857)
ΛΟΥΚΑΣ ΠΑΙΟΝΙΔΗΣ,
Εφεσείων-Ενδιαφερόμενο πρόσωπο,
v.
1. ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ,
2. ΕΥΡΙΠΙΔΗ Ι. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ,
Εφεσιβλήτων-Αιτητών,
v.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ
ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ,
Καθ’ ης η αίτηση.
[*173](Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 2858)
ΚΥΠΡΙΑΚHΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΣΩ
ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ,
Εφεσείουσα-Kαθ’ ης η αίτηση,
v.
1. ΔΗΜHΤΡΗ ΠΕΛΕΚAΝΟΥ,
2. ΕΥΡΙΠIΔΗ Ι. ΔΗΜΗΤΡΙAΔΗ,
Εφεσιβλήτων-Aιτητών.
(Αναθεωρητικές Εφέσεις Αρ. 2847, 2857, 2858)
Αναθεωρητική Έφεση ― Αίτηση για τροποποίηση τίτλου ειδοποίησης έφεσης λόγω θανάτου του επιτυχόντος αιτητή/εφεσίβλητου ― Αίτηση έγινε αποδεκτή ― Οι κανόνες για κατάργηση της δίκης αφορούν τον θάνατο αιτητή και όχι ως η παρούσα περίπτωση εφεσίβλητου ― Ανάλυση της νομολογίας.
Μετά την καταχώριση έφεσης εκ μέρους των ενδιαφερομένων μερών/εφεσειόντων των οποίων ο διορισμός ακυρώθηκε, καθώς και της Δημοκρατίας, κατά των εφεσείβλητων/αιτητών, ο ένας εκ των δύο τελευταίων απεβίωσε. Ακολούθησαν αιτήσεις για τροποποίηση του τίτλου των ειδοποιήσεων έφεσης, με αντικατάσταση του ονόματος του εφεσίβλητου με εκείνο της διαχειρίστριας της περιουσίας του. Υποβλήθηκε ένσταση στη βάση του σκεπτικού, ότι η δίκη είχε καταργηθεί με το θάνατο του εφεσίβλητου.
Η Ολομέλεια του Ανώτατου Δικαστηρίου, επιτρέποντας την αίτηση και εκδίδοντας διάταγμα τροποποίησης, αποφάσισε ότι:
Η συνέχιση της έφεσης δεν συναρτάται με το θάνατο του εφεσίβλητου. Οι κανόνες για κατάργηση της δίκης έχουν επίκεντρο το θάνατο αιτητή. Ο εφεσείων, δηλαδή, ο διάδικος που ηττήθηκε, ασκεί το δικαίωμα έφεσης, που μένει άθικτο από το θάνατο του αιτητή/εφεσίβλητου. Αν δεν ήταν έτσι θα είχαμε τραγελαφικά αποτελέσματα. Ένα τυχαίο γεγονός, ο θάνατος, θα επισφράγιζε την τύχη κάθε υπόθεσης και θα παρέμενε ανέλεγκτη η υπέρ του αιτητή πρωτόδικη κρίση. Είναι όμως αναγκαία η τροποποίηση, σύμφωνα με τη Δ.12, που είναι εφαρμοστέα στην προκείμενη περίπτωση.
Διάταγμα τροποποίησης ως οι αιτήσεις χωρίς έξοδα.
[*174]Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Γιαγκουλλής κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1995) 4 A.A.Δ. 2569,
Christofis v. Republic (1970) 3 C.L.R. 97,
Κυριάκου κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1999) 3 Α.Α.Δ. 807,
Δράκος v. Δήμου Λευκωσίας, Υπ. Αρ. 843/95, ημερ. 21/1/2000,
Chrysostomides v. Greek Communal Chamber (1964) C.L.R. 397,
Smith v. Williams [1922] 1 K.B. 158.
Aιτήσεις.
Αιτήσεις για τροποποίηση των ειδοποιήσεων εφέσεων για αντικατάσταση του ονόματος ενός εκ των εφεσιβλήτων, ο οποίος απεβίωσε, με εκείνο της διαχειρίστριας της περιουσίας του.
Α. Λυκούργου για Γ. Τριανταφυλλίδη και Eνδιαφερόμενο Πρόσωπο Π. Πούρο στην A.E. 2858 και Π. Πολυβίου, για τον Εφεσείοντα στην Α.Ε. 2847.
Χρ. Χριστοφίδης, για τον Εφεσείοντα στην Α.Ε. 2857 και Eνδιαφερόμενο πρόσωπο Λ. Παιονίδη στην A.E. 2858.
Δ. Κούσιου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για την Εφεσείουσα στην Α.Ε. 2858 και την Καθ’ ης η αίτηση στις Α.Ε. 2847 και 2857.
Α. Λεμονάρης, για τον Εφεσίβλητο 1.
Γ. Χ''Μιχαήλ, για τον Εφεσίβλητο 2.
Cur. adv. vult.
ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο δικαστής Σ. Νικήτας.
ΝΙΚΗΤΑΣ, Δ.: Οι Δ. Πελεκάνος και Ε. Δημητριάδης έθεσαν, με 27 άλλους, υποψηφιότητα για δύο κενές θέσεις Γενικού Διευθυντή, Υπουργικό Συμβούλιο (Διοίκηση Υπουργείων, Γραφείου Προγραμματισμού και Γενικής Διεύθυνσης Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Υπουργείο Εξωτερικών). Δεν επιλέγηκαν. Όπως και [*175]ορισμένοι άλλοι αποτυχόντες υποψήφιοι, αμφισβήτησαν τη σχετική απόφαση της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας να διορίσει τους Π. Πούρο και Λ. Παιονίδη, που ήταν επίσης διεκδικητές των θέσεων. Με την απόφασή του, ημερ. 20/5/99, ο πρωτόδικος δικαστής δικαίωσε τους προμνησθέντες Δ. Πελεκάνο και Ε. Δημητριάδη. Οι διορισθέντες, ο καθένας για λογαριασμό του, άσκησαν έφεση (Α.Ε. 2847 και 2857). Το ίδιο έπραξε και η Δημοκρατία (Α.Ε. 2858). Η ταυτότητα του αντικειμένου των εφέσεων διέγραψε και την κοινή δικονομική πορεία τους.
Ενόσω εκκρεμούσαν οι εφέσεις, που συνενώθηκαν, συγκεκριμένα στις 9/10/99, πέθανε ο Δ. Πελεκάνος. Στις 11/1/2000, στην αίτηση του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας αρ. 596/99, χορηγήθηκαν στη θυγατέρα του αποβιώσαντος Άννα-Μαρία Χ''Στεφάνου, Έγγραφα Διαχείρισης της περιουσίας του. Μεταγενέστερα κατατέθηκαν από τους εφεσείοντες σε όλες τις εφέσεις τρεις, ουσιαστικά ταυτόσημες, αιτήσεις για τροποποίηση των ειδοποιήσεων έφεσης έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η αντικατάσταση του ονόματος του αποβιώσαντος με εκείνο της διαχειρίστριας της περιουσίας του. Δικονομικά οι αιτήσεις στηρίζονται και στη Δ.12 του περί Πολιτικής Δικονομίας Διαδικαστικού Κανονισμού, που αφορά την αλλαγή των διαδίκων αιτία θανάτου που ισχύει, ανάλογα προσαρμοζόμενη, και στη διοικητική δίκη: βλ. Όθων Γιαγκουλλής κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1995) 4 A.A.Δ. 2569 και επίσης τους Καν. 3 και 4 του περί Εφέσεων Διαδικαστικού (Προδικασία) Κανονισμού ημερ. 24/2/96, όπως τροποποιήθηκε.
Ο κ. Λεμονάρης, που ήταν δικηγόρος του αποβιώσαντος, εμφανίστηκε για τη διαχείριστρια και υπέβαλε γραπτή - και πανομοιότυπη - ένσταση σε όλες τις αιτήσεις. Η δικηγόρος της Δημοκρατίας υπέδειξε ότι η συμπερίληψη των λόγων ένστασης στην ένορκη δήλωση της διαχειρίστριας, που συνόδευσε την ένσταση, αντί στο ίδιο το δικόγραφο, είναι παρατυπία. Αντιβαίνει προς τις διατάξεις της Δ.48, θ.4 και το καθορισθέν έντυπο για ένσταση αρ. 47. Η παρατήρηση είναι σωστή. Δε θα αποκλείσουμε όμως την εξέταση των θεμάτων που έθεσε ο συνήγορος δοθέντος ότι: (α) δεν διατυπώθηκαν οι ίδιες αντιρρήσεις από τους άλλους διαδίκους. και (β) δε θεωρούμε ότι σε διοικητικές υποθέσεις αυτής της μορφής η παρατυπία μπορεί να έχει τέτοιες δραστικές συνέπειες. Άλλωστε η δικονομία αποτελεί μέσο απόδοσης του δικαίου και όχι αυτοτελή σκοπό.
Με δυο λόγια η θέση του συνηγόρου είναι ότι ο θάνατος του Δ. Πελεκάνου επέφερε οριστική διακοπή της δίκης και κατ’ επέκταση της εφετειακής δίκης. Με την εξής συλλογιστική. Ο αιτη[*176]τής είχε, αναντίρρητα, έννομο συμφέρον, κάτω από τις διατάξεις του άρθρ. 146.2 του Συντάγματος, να προσβάλει την επίδικη διοικητική πράξη. Το νομιμοποιητικό αυτό στοιχείο, που είναι προσωποπαγές, σε κανένα στάδιο, κατά την έκφρασή του “δεν μεταπηδά σε οποιονδήποτε άλλο”, περιλαμβανομένης της διαχειρίστριας της περιουσίας του. Το έννομο συμφέρον πρέπει να υφίσταται, με βάση την υπόθεση Elias Christofis v. Republic (1970) 3 C.L.R. 97, όχι μόνο κατά το χρόνο κατάθεσης προσφυγής, αλλά και κατά την εκδίκασή της, όπως και της έφεσης.
Ο κ. Λεμονάρης μας παρέπεμψε στη νομολογία που παρέθεσαν οι εφεσείοντες (Κυριάκου κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1999) 3 .Α.Α.Δ. 807 και προσφ. αρ. 843/95, Κωνσταντίνος Δράκος ν. Δήμου Λευκωσίας, ημερ. 21/1/2000) και είπε ότι υποστηρίζει τη δική του τοποθέτηση. Περαιτέρω, ο συνήγορος, επικαλούμενος την υπόθεση Chrysostomides v. The Greek Communal Chamber (1964) C.L.R. 397, υπέβαλε ότι οι διατάξεις της Δ.12 του περί Πολιτικής Δικονομίας Διαδικαστικού Κανονισμού, στις οποίες και βασίζονται οι αιτήσεις δεν εφαρμόζονται. Δεν συντρέχουν, κατά την άποψή του, οι προϋποθέσεις που θέτουν αναφορικά με το μεταβιβαζόμενο συμφέρον ή ευθύνη του προσώπου που πέθανε.
Ο αντίλογος βασίστηκε στην άποψη ότι όλα αυτά αφορούν αποκλειστικά τον προσφεύγοντα. Δεν επηρεάζεται το δικαίωμα του διαδίκου που έχασε πρωτόδικα να αμφισβητήσει αυτοδικαίως, με το ένδικο μέσο της έφεσης, την ορθότητα της πρωτόδικης απόφασης. Ειδικότερα η κα Λυκούργου διατύπωσε την άποψη, που υιοθετήθηκε και από τους άλλους εφεσείοντες, ότι το ίδιο ενεστώς και έννομο συμφέρον, ως προϋπόθεση νομιμοποίησης, εξετάζεται μόνο όσον αφορά τον αιτητή σε πρωτόδικη δίκη ή ακόμη σε έφεση αν έχει την ιδιότητα του εφεσείοντα. Όχι όμως αν έχει την ιδιότητα του εφεσίβλητου. Η αιτούμενη αλλαγή είναι αναγκαία για να καταστεί δυνατή η προώθηση της διαδικασίας. Η επιλογή της διαχειρίστριας στο προκείμενο είναι αν θα συμμετάσχει ενεργά για να υποστηρίξει τη νομιμότητα της εκκαλούμενης απόφασης ή όχι.
Η δικηγόρος της Δημοκρατίας υποστήριξε επίσης ότι ο θάνατος του εφεσίβλητου δεν επηρέασε με οποιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα των εφεσειόντων να συνεχίσουν την έφεσή τους. Και παρέθεσε την αγγλική απόφαση Smith v. Williams [1922] 1 K.B. 158, στην οποία κρίθηκε ότι ο θάνατος του εφεσίβλητου δεν επιφέρει ακύρωση ή τερματισμό της διαδικασίας (για την ακρίβεια χρησιμοποιείται η φράση “the proceedings did not abate”). Γιαυτό και το δικαστήριο, κατόπιν αιτήσεως του εφεσείοντα, εφάρ[*177]μοσε κατ’ αναλογία τη Δ.17 (που αντιστοιχεί ουσιαστικά με τη δική μας Δ.12). Και επέτρεψε την προσθήκη του διαχειριστή ως εφεσίβλητου. Είναι, τέλος, η εισήγηση του κ. Χριστοφίδη, ότι το δικαστήριο δεν εξετάζει τώρα (1) κατά πόσον ο αποβιώσας έχει ίδιο συμφέρον να προχωρήσει· ή (2) κατά πόσον το συμφέρον είναι προσωποπαγές ή μεταβιβάσιμο. Το θέμα αφορά τους εφεσείοντες που έχουν με την έφεσή τους ασκήσει δικαίωμα να κριθεί η υπόθεσή τους κατά το δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας.
Όλη η περιπτωσιολογία που απασχόλησε τη νομολογία ανάγεται στην κατάργηση της δίκης λόγω θανάτου του αιτητή. Οι κανόνες διαμορφώθηκαν γύρω από αυτή την πραγματική βάση. Η συνέχιση της δίκης δεν είναι δυνατή αν το δικαίωμα ήταν προσωποπαγές. Είναι όμως εφικτή αν η δίκη έχει ως αντικείμενο, για παράδειγμα, δικαίωμα περιουσιακό και συνεπώς μεταβιβαστό. Στην υπόθεση Δράκος, ανωτέρω, ο κανόνας διατυπώνεται ως εξής:
“................. ο θάνατος ενός των διαδίκων, ή η διάλυση της νομικής οντότητας που άσκησε αίτηση ακύρωσης, επιφέρει την κατάργηση της. Η δυνατότητα αυτή υφίσταται - και μπορεί να επιτραπεί η εξακολούθηση της δίκης - εφόσον ο αιτητής μπορεί να αποδείξει ίδιο έννομο συμφέρον. Δεν έχει τέτοιο συμφέρον όποτε το αντικείμενο της δίκης είναι προσωπικό. Και σε κάθε περίπτωση “που η τυχόν ακύρωση της προσβαλλόμενης πράξης δεν μπορεί να έχει καμιά νομική συνέπεια για τους κληρονόμους”, τότε η δήλωσή τους για συνέχιση της δίκης δεν παράγει κανένα αποτέλεσμα και η δίκη παραμένει καταργημένη: Σ.Ε. 3464/82 Νομικό Βήμα 32, 1614.”
Το έννομο συμφέρον, όπως εξηγήθηκε στην υπόθεση Elias Christofis, ανωτέρω, απλώς επαναλαμβάνει το γνωστό κανόνα πως αυτό πρέπει να υφίσταται και κατά το χρόνο εκδίκασης της προσφυγής.
Όμως, η συνέχιση της έφεσης δεν συναρτάται με το θάνατο του εφεσίβλητου. Οι κανόνες για κατάργηση της δίκης έχουν επίκεντρο το θάνατο αιτητή. Ο εφεσείων, δηλαδή, ο διάδικος που ηττήθηκε, ασκεί το δικαίωμα έφεσης, που μένει άθικτο από το θάνατο του αιτητή/εφεσίβλητου. Αν δεν ήταν έτσι θα είχαμε τραγελαφικά αποτελέσματα. Ένα τυχαίο γεγονός, ο θάνατος, θα επισφράγιζε την τύχη κάθε υπόθεσης και θα παρέμενε ανέλεγκτη η υπέρ του αιτητή πρωτόδικη κρίση. Είναι όμως αναγκαία η τροποποίηση, σύμφωνα με τη Δ.12, που είναι εφαρμοστέα στην προκείμενη περίπτωση. Στην Chrysostomides, ανωτέρω, η διαθεσιμότητα του αιτητή [*178]δεν επηρέασε δυσμενώς το συμφέρον των κληρονόμων του έτσι ώστε να δικαιούνται να συνεχίσουν τη δίκη. Κρίθηκε για το λόγο αυτό ότι δεν υπήρχε θέμα τροποποίησης του τίτλου της προσφυγής. Η διαφορά με την προκείμενη είναι εμφανής.
Ενίσχυση στην παραπάνω άποψη μας παρέχει το παρακάτω απόσπασμα από το σύγγραμμα του Επ. Π. Σπηλιωτόπουλου “Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου”, 6η έκδοση, (1993) παράγραφος 558, σελ. 537:
“Σε δίκη σχετική με αίτηση αναιρέσεως και υπαλληλική προσφυγή ισχύει το ίδιο, εάν ο λόγος της βίαιης διακοπής αφορά τον αναιρεσείοντα ή τον προσφεύγοντα. Σε περίπτωση που ο λόγος της βίαιης διακοπής αφορά τον αναιρεσίβλητο ή εκείνον που βλάπτεται εάν η προσφυγή γίνει δεκτή .........., η δίκη συνεχίζεται κατά των διαδόχων του, ακόμη και αν απουσιάζουν ..........”
Επίσης στον Π. Δ. Δαγτόγλου “Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο”, έκδοση 1994, παράγρ. 403 και 404, σελ. 306 αναφέρεται:
“Ο θάνατος του ασκήσαντος το ένδικο βοήθημα επιφέρει κατάργηση της δίκης, εκτός αν ζητήσει την συνέχιση της συζητήσεως άλλος διάδικος μέχρι της συζητήσεως, ή νομιμοποιούμενος τρίτος μέχρι τέλους της αναβολής.
Αντιθέτως, ο θάνατος του καθ’ ού η προσφυγή ή η αίτηση αναιρέσεως ή του παρεμβάντος δεν επιφέρει κατάργηση, αλλά μόνο αναβολή, μετά την οποία συνεχίζεται η δίκη και χωρίς την παράσταση των διαδόχων του θανόντος.”
Και οι τρεις αιτήσεις πετυχαίνουν. Εκδίδεται σε κάθε μια από αυτές διάταγμα τροποποίησης που επιτρέπει την αντικατάσταση του ονόματος του αποβιώσαντος με εκείνο της διαχειρίστριας της περιουσίας του. Η τροποποίηση να γίνει σε 15 ημέρες από σήμερα. Δεν επιδικάζονται έξοδα.
Διάταγμα τροποποίησης ως οι αιτήσεις χωρίς έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο