(2001) 3 ΑΑΔ 549
[*549]12 Ιουνίου, 2001
[ΠΙΚΗΣ, Π., ΑΡΤΕΜΙΔΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ,
ΗΛΙΑΔΗΣ, ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, Δ/στές]
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΜΕΣΩ
ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ,
Εφεσείοντες-Καθ’ ων η αίτηση,
ν.
ΑΝΔΡΕΑ ΧΑΤΖΗΓΡΗΓΟΡΙΟΥ,
Εφεσιβλήτου-Αιτητή.
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 2790)
Διοικητικό Δίκαιο ― Τεκμήριο κανονικότητας ― Στοιχεία που περιέχονται στο διοικητικό φάκελο, τεκμαίρεται, στην απουσία απόδειξης για το αντίθετο, ότι λήφθηκαν υπόψη από το διοικητικό όργανο.
Εκτοπισθέντες και Παθόντες ― Έκδοση προσφυγικής ταυτότητας ― Δέουσα έρευνα ως προς το ζήτημα της μόνιμης κατοικίας πριν τη Τουρκική Εισβολή ― Τεκμαίρεται υπό τις περιστάσεις.
Η προσφυγή του εφεσίβλητου κατά της απόρριψης του αιτήματός του για έκδοση προσφυγικής ταυτότητας, οδήγησε σε ακύρωση της εκεί επίδικης απόφασης. Η εφεσείουσα Δημοκρατία προσέβαλε με την έφεσή της την ορθότητα της εκκαλούμενης απόφασης.
Η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου κάνοντας δεκτή την έφεση, αποφάσισε ότι:
1. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το έγγραφο που επισύναψε ο εφεσίβλητος στην επιστολή του της 15.1.1996 συνιστούσε, στην ουσία, ένα πρόχειρο φύλλο χάρτου με μαθηματικές πράξεις και άλλες σημειώσεις, και όχι προσχέδιο ανέγερσης κατοικίας, έστω και αν έτσι το χαρακτήρισε ο εφεσίβλητος, το εν λόγω προσχέδιο αποτελούσε μέρος του διοικητικού φακέλου (Τεκ. 1, Κ134) και, επομένως, με βάση το τεκμήριο της κανονικότητας, και στην απουσία απόδειξης για το αντίθετο, έπρεπε να κριθεί ότι, μαζί με τα υπόλοιπα στοιχεία, συνεκτιμήθηκε κατά το χρόνο της λήψης της επίδικης απόφασης.
[*550]2. Στο υπηρεσιακό σημείωμα που ετοιμάστηκε ενόψει της επιστολής στην οποία είχε επισυναφθεί το προσχέδιο, αναφέρονται και τα εξής: «Όσον αφορά τα υπόλοιπα στοιχεία τα οποία παρουσίασε ο αιτητής, αυτά σε σύγκριση με τα ευρήματα στον παρόντα φάκελο δεν προσθέτουν τίποτε στους ισχυρισμούς του ότι πριν και μέχρι την εισβολή είχε τη μόνιμη κατοικία του στο Γερόλακκο.» (Τεκ. 1, Κ143 -142). Το απόσπασμα αυτό συνιστά, ρητή βεβαίωση ότι το προσχέδιο όχι μόνο λήφθηκε υπόψη, αλλά και αξιολογήθηκε και συνεκτιμήθηκε με τα υπόλοιπα στοιχεία προτού οι εφεσείοντες καταλήξουν στην απόφασή τους.
Η απόφαση των εφεσειόντων, ότι κατά το χρόνο της Τουρκικής εισβολής, ο εφεσίβλητος δεν είχε τη μόνιμη κατοικία του στο Γερόλακκο, αλλά στον Άγιο Δομέτιο, λήφθηκε ύστερα από επαρκή έρευνα και αξιολόγηση όλων των ενώπιόν τους στοιχείων και στα πλαίσια της διακριτικής τους εξουσίας, ήταν εύλογα επιτρεπτή.
Η έφεση επιτυγχάνει με έξοδα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Kousoulides a.o. v. Republic (1967) 3 C.L.R. 438,
Lambrakis v. Republic (1973) 3 C.L.R. 29,
Kolokotronis v. Republic (1980) 3 C.L.R. 418.
Έφεση.
Έφεση από τους Καθ’ ων η αίτηση εναντίον της απόφασης Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου, (Αρ. Προσφυγής 330/96) ημερομηνίας 5/2/99, με την οποία ακυρώθηκε η απόφαση με την οποία απορρίφθηκε η ένσταση του αιτητή κατά της απόρριψης του αιτήματός του για αντικατάσταση της προσφυγικής του ταυτότητας.
Γ. Παπαϊωάννου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας Α΄, για τους Εφεσείοντες.
Σ. Σαμψών, για τον Εφεσίβλητο.
Cur. adv. vult.
ΠΙΚΗΣ, Π.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Γαβριηλίδης, Δ..
[*551]ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, Δ.: Ο εφεσίβλητος γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Γερόλακκο. Μετά τη συμπλήρωση των σπουδών του εγκαταστάθηκε στο Γερόλακκο, στο πατρικό του σπίτι. Το Φεβρουάριο του 1968 προσλήφθηκε στο Γραφείο Φόρου Εισοδήματος, συνέχισε δε, και μετά την εργοδότησή του, να κατοικεί στο Γερόλακκο. Το Νοέμβριο του 1973 αρραβωνιάστηκε τη Ρεβέκκα Δημοσθένους, από τον Άγιο Δομέτιο, την οποία και νυμφεύθηκε στις 14.7.1974.
Αμέσως μετά την Τουρκική εισβολή, η σύζυγος του εφεσίβλητου απέκτησε προσφυγική ταυτότητα μετά από δήλωσή της ότι ήταν εκτοπισθείσα από το Γερόλακκο. Αργότερα, συγκεκριμένα στις 11.1.1977, η προσφυγική ταυτότητα εκδόθηκε στο όνομα του εφεσίβλητου, με εξαρτώμενα πρόσωπα τη σύζυγό του και το γιο τους, που γεννήθηκε στο μεταξύ.
Στις 2.1.1991 ο εφεσίβλητος υπέβαλε αίτηση για αντικατάσταση της προσφυγικής του ταυτότητας αναφέροντας ότι, μέχρι την Τουρκική εισβολή, διέμενε με τη σύζυγό του στο Γερόλακκο.
Από τη διεξαγωγή της διοικητικής έρευνας προέκυψαν διάφορα στοιχεία, μεταξύ των οποίων και το ότι υπήρχε σπίτι της συζύγου του εφεσίβλητου στον Άγιο Δομέτιο, στην οδό Γιωργαλλίδου 67 Α, και ότι, στον τηλεφωνικό κατάλογο του 1974, υπήρχε καταχωρημένο τηλέφωνο στο όνομα του εφεσίβλητου στην ίδια διεύθυνση. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι, στο ίδιο σπίτι, άρχισε η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος στο όνομα του εφεσίβλητου από τις 20.5.1974.
Αφού αξιολόγησαν τα στοιχεία και πληροφορίες που συνέλεξαν, οι εφεσείοντες απέρριψαν την αίτηση με το αιτιολογικό ότι, πριν την Τουρκική εισβολή, ο εφεσίβλητος δεν είχε τη συνήθη διαμονή του σε οποιαδήποτε τουρκοκρατούμενη περιοχή.
Ο εφεσίβλητος, με επιστολή του ημερομηνίας 10.5.1991, υπέβαλε διαμαρτυρία/ ένσταση για την απόφαση, παραθέτοντας ταυτόχρονα και ορισμένα στοιχεία προς υποστήριξή της. Ισχυρίστηκε ότι, μαζί με τη σύζυγό του, ασχολούντο με την επιδιόρθωση του σπιτιού της στον Άγιο Δομέτιο με σκοπό την ενοικίασή του. Πρόθεσή τους ήταν, μετά το γάμο τους, να κτίσουν σπίτι στο Γερόλακκο. Κατά την ημέρα του γάμου τους δέχθηκαν συγχαρητήρια στην οικία της συζύγου του στην οδό Γιωργαλλίδου 67 Α, στον Άγιο Δομέτιο. Η μόνη επίπλωση ήταν πολυθρόνες ηλιακού και σάλας. Πρόθεσή τους ήταν να μεταβούν στην Αγγλία, το ταξίδι όμως δεν υλοποιήθηκε λόγω του πραξικοπήματος και της Τουρκικής εισβολής.
[*552]Στις 12.6.1991 η ένσταση/διαμαρτυρία του εφεσίβλητου απορρίφθηκε με αποτέλεσμα, στις 26.6.1991, ο εφεσίβλητος να καταχωρήσει την υπ’ αριθμό 579/91 προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο. Το Ανώτατο Δικαστήριο αποδέκτηκε την προσφυγή και ακύρωσε την απορριπτική απόφαση με το ακόλουθο σκεπτικό:
«Από τα στοιχεία που τέθηκαν ενώπιον μου, βρίσκω ότι δεν έγινε η δέουσα υπό τις περιστάσεις έρευνα.
Σημειώνω ότι ο αιτητής τέλεσε τους γάμους του στις 14.7.74. Ενόψει του γεγονότος αυτού και λαμβάνοντας υπόψη το ρόλο που διαδραματίζει ο γάμος όσον αφορά τη συζυγική διαμονή και κατοικία και τις αλλαγές που πιθανόν να επιφέρει στην μέχρι τότε κατοικία των συζύγων, θεωρώ ότι οι καθ’ ων η αίτηση έπρεπε, προτού καταλήξουν στην επίδικη απόφαση, να επεκτείνουν την έρευνα τους στη διαπίστωση του τι πραγματικά συνέβηκε μετά το γάμο του αιτητή, έστω κι’ αν το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ του γάμου και της εισβολής ήταν πολύ μικρό αφού το χρονικό αυτό διάστημα ήταν το αμέσως προηγούμενο της τουρκικής εισβολής. Τα στοιχεία στα οποία έδωσαν βάρος οι καθ’ ων η αίτηση (σύνδεση ρεύματος και τηλεφώνου στο όνομά του), πιθανόν να δείχνουν την πρόθεσή του να καταστήσει το σπίτι της τότε αρραβωνιαστικιάς του ως το συζυγικό του σπίτι. Πέραν τούτου, όμως, δεν υπάρχει οποιοδήποτε στοιχείο που να δεικνύει κατά πόσο υλοποιήθηκε αυτή η πρόθεση και πότε. Ούτε υπάρχει οποιοδήποτε στοιχείο αναφορικά με τον εξοπλισμό της εν λόγω κατοικίας κατά τον κρίσιμο χρόνο, εκτός από τη δήλωση του αιτητή στην επιστολή του ημερομηνίας 18.7.76, η οποία δεν ερευνήθηκε. Η «μόνιμη κατοικία» δεν μπορεί να συμπεραίνεται μόνο από τις προθέσεις οποιουδήποτε αλλά η πραγματική κατοίκηση σ’ ένα μέρος αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της.
Με βάση τα πιο πάνω βρίσκω ότι η επίδικη απόφαση πρέπει να ακυρωθεί.»
(Βλ. Ανδρέας Χ»Γρηγορίου ν. Δημοκρατίας (1995) 4 Α.Α.Δ. 2113).
Στα πλαίσια της επανεξέτασης της υπόθεσης, ζητήθηκαν διευκρινίσεις από τους πρώην Διευθυντές του Τμήματος Εσωτερικών Προσόδων, κ. Α. Αποστολίδη και κ. Α. Γρηγορίου, οι οποίοι, με ένορκες δηλώσεις τους στα πλαίσια της προσφυγής, είχαν υποστηρίξει ότι ο εφεσίβλητος ήταν κάτοικος Γερολάκκου μέχρι την Τουρκική εισβολή. Ο κ. Αποστολίδης, με σχετική επιστολή του ημερομηνίας [*553]6.11.1995, απάντησε ότι δεν γνώριζε για τον τόπο της συνήθους διαμονής του εφεσίβλητου από την ημέρα του γάμου του, στις 14.7.1974, μέχρι την Τουρκική εισβολή, ο δε κ. Γρηγορίου διευκρίνισε ότι δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει κατά πόσο ο εφεσίβλητος ήταν κάτοικος Γερολάκκου κατά την ίδια περίοδο.
Στις 10.1.1996 ο εφεσίβλητος παρευρέθηκε σε συνεδρία της Επιτροπής Εξετάσεως Προσφυγικής Ιδιότητας Αιτητών Ειδικών Περιπτώσεων. Πέντε μέρες μετά, με επιστολή του ημερομηνίας 15.1.1996, επισύναψε, για προώθηση του αιτήματός του, διάφορα έγγραφα, μεταξύ των οποίων προσχέδιο αρχιτέκτονα, όπως το χαρακτήρισε, που ετοιμάστηκε λίγο πριν τις 14.7.1974, για ανέγερση κατοικίας στην ακίνητη ιδιοκτησία του εφεσίβλητου στο Γερόλακκο. Επισύναψε, επίσης, δήλωση επιπλοποιού/ξυλουργού σχετικά με ορισμένα έπιπλα που του κατασκεύασε. Από τη δήλωση προέκυπτε ότι το σπίτι στον Άγιο Δομέτιο δεν ήταν πλήρως επιπλωμένο. Ενόψει τούτου οι εφεσείοντες ζήτησαν από τον επιπλοποιό να προσέλθει στο γραφείο τους για συζήτηση του θέματος. Διευκρινίστηκε ότι, μέχρι την ημέρα του γάμου, κατασκεύασε ορισμένα έπιπλα για τον εφεσίβλητο, για το χωλ, την κουζίνα και τη σάλα.
Στις 7 Φεβρουαρίου 1996 στάληκε στον εφεσίβλητο η ακόλουθη επιστολή:
«Κύριε,
Έχω οδηγίες ν’ αναφερθώ στην Απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην προσφυγή αρ. 579/91 με ημερομηνία 12.10.1995 σχετικά με την επανεξέταση της περίπτωσης σας για να θεωρηθείτε εκτοπισμένος και να σας πληροφορήσω ότι το θέμα μελετήθηκε προσεκτικά και αποφασίστηκε ότι η μόνιμη κατοικία της οικογένειας σας πριν και μέχρι την εισβολή ήταν στο ιδιόκτητο σπίτι σας στην οδό Γιωργαλλίδου 67 Α στον Άγιο Δομέτιο και όχι στο Γερόλακκο, όπως ισχυρίζεσθε.
2. Με την πιο πάνω απόφαση συμφωνεί και η Επιτροπή Εξετάσεως Προσφυγικής Ιδιότητας Αιτητών Ειδικών Περιπτώσεων, που εξέτασε την περίπτωση σας σε συνεδρία της στις 10.1.1996, στην οποία παρευρεθήκατε και εσείς.
3. Ως εκ τούτου δεν είναι δυνατό να θεωρηθείτε εκτοπισμένος.»
Ο εφεσίβλητος πρόσβαλε την πιο πάνω απόφαση με την υπ’ αριθμό 330/96 προσφυγή, η ακυρωτική απόφαση στην οποία είναι [*554]το αντικείμενο της ενώπιόν μας έφεσης.
Η ακυρωτική απόφαση του πρωτόδικου Δικαστηρίου στηρίχθηκε στο ακόλουθο σκεπτικό:
«Όπως προκύπτει σαφέστατα από τα πιο πάνω, το ουσιώδες ερώτημα που αφορά το πού είχε τη μόνιμη κατοικία του ο αιτητής κατά το χρόνο της τουρκικής εισβολής, θα πρέπει να αποφασισθεί σε συνάρτηση με την τελευταία εβδομάδα προ της 20.7.74.
Ο όρος «μόνιμη κατοικία» υπήρξε αντικείμενο δικαστικής ερμηνείας σε σειρά αποφάσεων (Razis and Another v. Republic (1979) 3 C.L.R. 127, Χ»Παναγή ν. Δημοκρατία (1989) 3 Α.Α.Δ. 1079, Πιτζόλη ν. Δημοκρατία (1991) 4 Α.Α.Δ. 3870, Περατίτης ν. Δημοκρατία (1992) 4 Α.Α.Δ. 690.) Έχει αποφασισθεί ότι στο κείμενο του Σχεδίου Βοήθειας Εκτοπισθέντων και Παθόντων ο όρος αυτός σημαίνει τη συνήθη διαμονή προσώπου σε αντιδιαστολή με την προσωρινή ή έκτακτη διαμονή σε ένα τόπο.
Ενώπιον του καθ’ ου η αίτηση είχε κατατεθεί εκ μέρους του αιτητή, μεταξύ άλλων, προσχέδιο ανέγερσης κατοικίας στην ακίνητη του ιδιοκτησία στο Γερόλακκο. Ενώ το σχέδιο αυτό ήταν ενώπιον του καθ’ ου η αίτηση δεν φαίνεται πουθενά να είχε τούτο αξιολογηθεί και τίποτε δεν δείχνει ότι αυτό λήφθηκε υπόψη και συνεκτιμήθηκε με τα υπόλοιπα στοιχεία για να καταλήξει ο καθ’ ου η αίτηση στην απόφαση του. Είναι σαφές ότι το στοιχείο αυτό ήταν ουσιαστικό για να αποφασιστεί πού ο αιτητής είχε τη μόνιμη κατοικία του. Τούτο γιατί αν το στοιχείο αυτό αξιολογόταν και γινόταν αποδεκτό θα έτεινε να καταδείξει τη δυνατότητα του ότι η κατοίκηση του αιτητή στον Άγιο Δομέτιο δυνατόν να ήταν προσωρινή και όχι μόνιμη, εν αναμονή της περάτωσης της ανέγερσης της οικίας του στο Γερόλακκο.
Η αποτυχία του καθ’ ου η αίτηση να αξιολογήσει και να σχολιάσει το στοιχείο αυτό οδηγεί κατά την κρίση μου την απόφαση του σε ακυρότητα.»
(Βλ. Ανδρέας Χ»Γρηγορίου ν. Δημοκρατίας, Προσφυγή 330/96, 5.2.1999)
Η έφεση επικεντρώθηκε στην εισήγηση ότι εσφαλμένα το πρωτόδικο Δικαστήριο, αναφερόμενο στο προσχέδιο αρχιτέκτονα για ανέγερση κατοικίας στην ακίνητη ιδιοκτησία του εφεσίβλητου στο [*555]Γερόλακκο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «δεν φαίνεται πουθενά να είχε τούτο αξιολογηθεί και τίποτε δεν δείχνει ότι αυτό λήφθηκε υπόψη και συνεκτιμήθηκε με τα υπόλοιπα στοιχεία για να καταλήξει ο καθ’ ου η αίτηση στην απόφαση του.». Σύμφωνα με το δικηγόρο των εφεσειόντων, από το περιεχόμενο του σχετικού διοικητικού φακέλου (τεκμ. 1), προκύπτει με σαφήνεια ότι, το εν λόγω προσχέδιο, και αξιολογήθηκε και συνεκτιμήθηκε με τα υπόλοιπα στοιχεία προτού ληφθεί η επίδικη απόφαση.
Η εισήγηση του δικηγόρου των εφεσειόντων μας βρίσκει σύμφωνους. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το έγγραφο που επισύναψε ο εφεσίβλητος στην επιστολή του της 15.1.1996 συνιστούσε, στην ουσία, ένα πρόχειρο φύλλο χάρτου με μαθηματικές πράξεις και άλλες σημειώσεις, και όχι προσχέδιο ανέγερσης κατοικίας, έστω και αν έτσι το χαρακτήρισε ο εφεσίβλητος, το εν λόγω προσχέδιο αποτελούσε μέρος του διοικητικού φακέλου (Τεκ. 1, Κ134) και, επομένως, με βάση το τεκμήριο της κανονικότητας, και στην απουσία απόδειξης για το αντίθετο, έπρεπε να κριθεί ότι, μαζί με τα υπόλοιπα στοιχεία, συνεκτιμήθηκε κατά το χρόνο της λήψης της επίδικης απόφασης. (Βλ. Κousoulides and Others v. Republic (1967) 3 C.L.R. 438, Lambrakis v. Republic (1973) 3 C.L.R. 29 και Kolokotronis v. Republic (1980) 3 C.L.R. 418). Εξάλλου, στο υπηρεσιακό σημείωμα που ετοιμάστηκε ενόψει της επιστολής στην οποία είχε επισυναφθεί το προσχέδιο, αναφέρονται και τα εξής: «Όσον αφορά τα υπόλοιπα στοιχεία τα οποία παρουσίασε ο αιτητής, αυτά σε σύγκριση με τα ευρήματα στον παρόντα φάκελο δεν προσθέτουν τίποτε στους ισχυρισμούς του ότι πριν και μέχρι την εισβολή είχε τη μόνιμη κατοικία του στο Γερόλακκο.» (Τεκ. 1, Κ143 -142). Το απόσπασμα αυτό συνιστά, κατά την άποψή μας, ρητή βεβαίωση ότι το προσχέδιο όχι μόνο λήφθηκε υπόψη αλλά και αξιολογήθηκε και συνεκτιμήθηκε με τα υπόλοιπα στοιχεία προτού οι εφεσείοντες καταλήξουν στην απόφασή τους.
Βρίσκουμε ότι η απόφαση των εφεσειόντων ότι, κατά το χρόνο της Τουρκικής εισβολής, ο εφεσίβλητος δεν είχε τη μόνιμη κατοικία του στο Γερόλακκο, αλλά στον Άγιο Δομέτιο, λήφθηκε ύστερα από επαρκή έρευνα και αξιολόγηση όλων των ενώπιόν τους στοιχείων και, στα πλαίσια της διακριτικής τους εξουσίας, ήταν εύλογα επιτρεπτή.
Η έφεση επιτυγχάνει με έξοδα εις βάρος του εφεσίβλητου πρωτόδικα και κατ’ έφεση.
Η έφεση επιτυγχάνει με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο