(2009) 3 ΑΑΔ 1
[*1] 12 Ιανουαρίου, 2009
[ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, ΚΡΑΜΒΗΣ, ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ,
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, Δ/στές]
ΣΑΒΒΑΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ,
Εφεσείων,
v.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ
1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ,
2. ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑΣ ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ
ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ,
3. ΕΠΑΡΧΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ,
Εφεσιβλήτων.
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 124/2006)
Λέξεις και Φράσεις ― Ο όρος «συνήθης διαμονή» ― Ερμηνεία του όρου, για σκοπούς εφαρμογής του περί Εγγραφής Εκλογέων και Εκλογικού Καταλόγου Νόμου του 1980.
Προσφυγή βάσει του Άρθρου 146 του Συντάγματος ― Λόγοι ακυρώσεως ― Πλάνη περί τα πράγματα ― Περιστάσεις στοιχειοθέτησής της στην κριθείσα περίπτωση.
Εγγραφή Εκλογέων ― Ο περί Εγγραφής Εκλογέων και Εκλογικού Καταλόγου Νόμος του 1980 ― Περιστάσεις της εσφαλμένης εφαρμογής του στην κριθείσα περίπτωση.
[*2]Ο εφεσείων επεδίωξε με την έφεση του, την ανατροπή της πρωτόδικης απόφασης με την οποία απορρίφθηκε η προσφυγή του κατά της απόφασης διαγραφής του από τον εκλογικό κατάλογο Πλατανιστάσας και εγγραφής του στον εκλογικό κατάλογο Λακατάμιας.
Η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου, αποδεχόμενη την έφεση, αποφάσισε ότι:
Ένα από τα προσόντα που πρέπει να κατέχει κάποιος για να εγγραφεί στον εκλογικό κατάλογο είναι να έχει τη συνήθη διαμονή του εντός των ορίων της περιοχής στην οποία αφορά ο κατάλογος. Η διακρίβωση της συνήθους διαμονής ενός προσώπου, για τους σκοπούς του περί Εγγραφής Εκλογέων και Εκλογικού Καταλόγου Νόμου του 1980, είναι ζήτημα πραγματικό.
Η έρευνα στην παρούσα περίπτωση ανέδειξε στοιχεία στη βάση των οποίων θα μπορούσε να καθοριστεί η «συνήθης διαμονή» του εφεσείοντα. Φάνηκε ξεκάθαρα ότι το κέντρο των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων βρισκόταν στην Πλατανιστάσα.
Το γεγονός ότι ο εφεσείων επέστρεφε τα βράδια, κατά τις καθημερινές, στο σπίτι στη Λακατάμια δεν αποτελεί στοιχείο το οποίο από μόνο του μπορούσε να θεωρηθεί καθοριστικό για τον προσδιορισμό της «συνήθους διαμονής», όταν υπήρχαν άλλα στοιχεία που βάσιμα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διαφορετικό συμπέρασμα.
Η Διευθύντρια Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, κατά παρέκκλιση των αρχών της νομολογίας που διέπει το θέμα, πεπλανημένα παρέλειψε να αποδώσει τη δέουσα σημασία σε σημαντικά στοιχεία και παράγοντες, ενώ απέδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα σε άλλα, λιγότερο σημαντικά, κάποια από τα οποία είναι εν πολλοίς ανακριβή.
Η έφεση επιτυγχάνει με έξοδα.
Αναφερόμενη Υπόθεση:
Κόρακα ν. Γεωργίου κ.ά. (Αρ. 2) (2004) 1(Γ) Α.Α.Δ. 1935.
Έφεση.
Έφεση από τoν εφεσείοντα εναντίον της απόφασης Δικαστή του Aνωτάτου Δικαστηρίου (Ηλιάδης, Δ.), (Υπόθεση Aρ. 158/06), ημερ. 10/8/06.
[*3]Α. Σ. Αγγελίδης και Σ. Αγγελίδης, για τον Εφεσείοντα.
Δ. Καλλίγερος, για τους Εφεσίβλητους.
Cur. adv. vult.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Κραμβής.
ΚΡΑΜΒΗΣ, Δ.: Ο εφεσείων ήταν για χρόνια εγγεγραμμένος στον εκλογικό κατάλογο Πλατανιστάσας. Το 2007 αποφασίστηκε η διαγραφή του από τον εν λόγω κατάλογο και η εγγραφή του στον εκλογικό κατάλογο Λακατάμιας όπου, καθώς διαπιστώθηκε, είχε τη συνήθη διαμονή του. Ο εφεσείων, κατόπιν προσφυγής, πέτυχε την ακύρωση της πιο πάνω απόφασης.
Μετά την ακυρωτική απόφαση, το όνομα του αιτητή διαγράφηκε από τον κατάλογο της Λακατάμιας και καταχωρήθηκε εκ νέου στον εκλογικό κατάλογο Πλατανιστάσας. Στα πλαίσια επανεξέτασης, λειτουργοί της Επαρχιακής Διοίκησης, διενήργησαν νέα έρευνα για να διαπιστωθεί η συχνότητα διαμονής του στην Πλατανιστάσα. Από την έρευνα προέκυψαν στοιχεία τα οποία περιέχονται σε επιστολή της Επαρχιακής Διοίκησης προς τη Διευθύντρια Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, ο εφεσείων είναι ο γραμματέας στη ΣΠΕ Πλατανιστάσας από το 1988. Προσέρχεται στο γραφείο του στην Πλατανιστάσα καθημερινά από το πρωί μέχρι τις 2 μ.μ. Τα απογεύματα απασχολείται σε οικογενειακή βιοτεχνία αλλαντικών που λειτουργεί στην Πλατανιστάσα. Η σύζυγος του εφεσείοντα ήταν διορισμένη δασκάλα στην Πλατανιστάσα από το 1989 μέχρι το 1995. Το Σεπτέμβριο 1995 μετατέθηκε σε δημοτικό σχολείο της Λακατάμιας. Το δημοτικό σχολείο Πλατανιστάσας έκλεισε το 1997 και από τότε, τα παιδιά του χωριού φοιτούν στο δημοτικό Μιτσερού. Τα τρία παιδιά του εφεσείοντα ηλικίας 13, 9 και 6 χρόνων ουδέποτε φοίτησαν στο δημοτικό σχολείο Πλατανιστάσας. Ο εφεσείων διαμένει με την οικογένειά του σε ιδιόκτητη οικία της συζύγου του στη Λακατάμια. Ο εφεσείων και η σύζυγός του, ανέφεραν ότι τα σαββατοκυρίακα, τις γιορτές και τους καλοκαιρινούς μήνες διαμένουν στην οικία τους στην Πλατανιστάσα. Στην εν λόγω οικία, διαμένουν επίσης μια οικιακή βοηθός και ένας ξένος εργάτης που εργοδοτείται στη βιοτεχνία. Η σύζυγος του εφεσείοντα κατάγεται από την Ανθούπολη και είναι εγγεγραμμένη σε εκλογικό κατάλογο της εν λόγω κοινότητας. Ουδέποτε υπέβαλε αίτηση για εγγραφή στον εκλογικό κατάλογο της Πλατανιστάσας. Στην πιο πάνω επιστολή, [*4]αναφέρεται και η άποψη του Κοινοτικού Συμβουλίου Πλατανιστάσας ότι η μόνιμη κατοικία του εφεσείοντα είναι αυτή της συζύγου του στη Λακατάμια όπου διαμένει οικογενειακώς και ότι η οικογένεια έρχεται στην Πλατανιστάσα για διακοπές.
Με βάση τα πιο πάνω στοιχεία, η Διευθύντρια Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, «η συνήθης διαμονή του κ. Σαββίδη είναι στη Λακατάμια και απλά εργάζεται στην Πλατανιστάσα όπου είναι φυσικό να έχει δεσμούς αφού εκεί μεγάλωσε και συνέχισε και συνεχίζει να εργάζεται. Ενισχυτική του ανωτέρω συμπεράσματος θεωρώ επίσης και την παντελή έλλειψη ενδείξεων ή ισχυρισμών ότι η εγκατάσταση της οικογένειας στη Λακατάμια είναι μόνο πάνω σε προσωρινή βάση με στόχο αργότερα την εγκατάστασή τους στην Πλατανιστάσα. Ενόψει των ανωτέρω ο κος Σαββίδης θα πρέπει να διαγραφεί από τον εκλογικό κατάλογο Πλατανιστάσας και να εγγραφεί στον εκλογικό κατάλογο του Δήμου Λακατάμιας.».
Ο εφεσείων άσκησε προσφυγή με την οποία αμφισβήτησε τη νομιμότητα της πιο πάνω απόφασης για την εκ νέου διαγραφή του από τον εκλογικό κατάλογο Πλατανιστάσας. Κατόπιν ακρόασης, η προσφυγή απορρίφθηκε. Με την παρούσα έφεση αμφισβητείται η ορθότητα της απόφασης του συναδέλφου μας που εκδίκασε την προσφυγή.
Ένα από τα προσόντα που πρέπει να κατέχει κάποιος για να εγγραφεί στον εκλογικό κατάλογο είναι να έχει τη συνήθη διαμονή του εντός των ορίων της περιοχής στην οποία αφορά ο κατάλογος. Η διακρίβωση της συνήθους διαμονής ενός προσώπου για τους σκοπούς του περί Εγγραφής Εκλογέων και Εκλογικού Καταλόγου Νόμου του 1980 είναι ζήτημα πραγματικό. Στην Κόρακα ν. Γεωργίου κ.ά. (Αρ. 2) (2004) 1(Γ) Α.Α.Δ. 1935 ειπώθηκαν τα εξής: (απόφαση πλειοψηφίας)
«Προκύπτει επομένως ως μοναδικό ζήτημα στην εκλογική αίτηση η ερμηνεία της φράσης «συνήθης διαμονή». Η νομολογία μας σε σειρά πρωτόδικων αποφάσεων, αρχίζοντας από την υπόθεση Razis and Another v. Republic (1979) 3 C.L.R. 127, ασχολήθηκε ειδικά με το θέμα, αντλώντας κυρίως καθοδήγηση από την αντίστοιχη αγγλική, για να ερμηνεύσει τον όρο «ordinary residence», με δεδομένο ζητούμενο πως πρέπει να υπάρχει διαμονή ή φυσική παρουσία σε ορισμένο τόπο. Η δε αναβάθμιση της διαμονής σε συνήθη, με τη φυσική σημασία του όρου που δεν είναι τεχνητός, εξαρτάται από διάφορες άλλες περιστάσεις. [*5]Η δε έννοια της συνήθους διαμονής αντιδιαστέλλεται προς την έκτακτη ή προσωρινή. Σημειώνουμε δε πως σε κάθε περίπτωση το εγχείρημα δεν εξαντλείται στην αναζήτηση οποιουδήποτε συγκεκριμένου στοιχείου, το οποίο, αφ’ εαυτού, θα ήταν δυνατό να δώσει απάντηση. Αντίθετα, εκτείνεται και στον συνυπολογισμό ποιοτικών χαρακτηριστικών ή δεδομένων, και εν γένει, όπως χαρακτηριστικά λέχθηκε, στον τρόπο και τις συνήθειες της ζωής, που βεβαίως δεν είναι δυνατό να προκαθοριστούν κατά τρόπο εξαντλητικό. Είναι πραγματικά θέματα σε κάθε περίπτωση αλλά, πέραν από όσα σχετίζονται με την επαγγελματική απασχόληση, αφού αναφερόμαστε σε εκλογικό νόμο, σημειώνουμε και τη συμμετοχή σε πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις και όποια άλλη δραστηριότητα σε σχέση με τα κοινά. Επιπλέον αναγνωρίζεται και η δυνατότητα τεκμαιρόμενης συνήθους διαμονής (constructive residence) στην περίπτωση προσωρινής απαμάκρυνσης από ορισμένο τόπο για κάποιο σκοπό, με πρόθεση την επάνοδο.»
Σχετική είναι και η πιο κάτω περικοπή από την απόφαση της μειοψηφίας.
«Σε περίπτωση διαμονής σε πέραν του ενός τόπους, για να κριθεί ποια είναι η συνήθης διαμονή, θα πρέπει να συνεκτιμούνται και να συνυπολογίζονται θέματα που αφορούν την επαγγελματική απασχόληση, τη συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις και άλλες δραστηριότητες που έχουν σχέση με τα κοινά, όπως επισημαίνεται στην απόφαση της πλειοψηφίας. Εξυπακούεται, κατά συνέπεια, πως για να έχουν σημασία και να συνυπολογίζονται παράγοντες όπως οι πιο πάνω, θα πρέπει πρώτα να έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει διαμονή σε πέραν από ένα τόπο, ούτως ώστε να είναι αναγκαίο να αποφασισθεί ποια είναι η συνήθης.»
Έχουμε την άποψη ότι η έρευνα ανέδειξε στοιχεία στη βάση των οποίων θα μπορούσε να καθοριστεί η «συνήθης διαμονή» του εφεσείοντα. Φάνηκε ξεκάθαρα ότι το κέντρο των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων βρισκόταν στην Πλατανιστάσα. Είναι ο γραμματέας της ΣΠΕ Πλατανιστάσας όπου εργάζεται κανονικά από το πρωί μέχρι τις 2 μ.μ. τα δε απογεύματα απασχολείται στην οικογενειακή επιχείρηση αλλαντοποιείου που βρίσκεται στην περιοχή. Ο εφεσείων γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πλατανιστάσα και είναι ιδιοκτήτης οικίας στην οποία διαμένει με την οικογένειά του τις γιορτές και τα σαββατοκυρίακα καθώς και κατά τις διακοπές του καλοκαιριού. Διετέλεσε μέλος του Κοινοτικού Συμβουλίου και κα[*6]θώς προκύπτει διατηρούσε ζωντανό ενδιαφέρον για τα κοινά. Η γυναίκα του είναι δασκάλα και ήταν διορισμένη στο δημοτικό σχολείο Πλατανιστάσας από το 1989 μέχρι το 1995 που μετατέθηκε σε δημοτικό σχολείο της Λακατάμιας. Μέχρι τότε, όλη η οικογένεια διέμενε στην Πλατανιστάσα. Το 1997 έκλεισε το δημοτικό σχολείο της Πλατανιστάσας και τα παιδιά του χωριού από τότε φοιτούν στο σχολείο Μιτσερού. Κατά το χρόνο της έρευνας (Οκτώβριος 2005), τα παιδιά του εφεσείοντα ήταν ηλικίας 13, 9 και 6 χρονών αντίστοιχα και δικαίως δεν φοίτησαν στο δημοτικό σχολείο της Πλατανιστάσας αφού αυτά ήταν μικρά για να φοιτήσουν στο δημοτικό προτού αυτό κλείσει το 1997. Η οικογένεια διαμένει σε ιδιόκτητο σπίτι της συζύγου του εφεσείοντα στη Λακατάμια, εκεί όπου αυτή εργάζεται και φοιτούν τα παιδιά του σε σχολεία. Το γεγονός ότι ο εφεσείων επιστρέφει τα βράδια, κατά τις καθημερινές, στο σπίτι στη Λακατάμια δεν αποτελεί στοιχείο το οποίο από μόνο του μπορούσε να θεωρηθεί καθοριστικό για τον προσδιορισμό της «συνήθους διαμονής» όταν υπήρχαν άλλα στοιχεία που βάσιμα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διαφορετικό συμπέρασμα.
Έχουμε τη γνώμη ότι οι καθ’ ων η αίτηση πεπλανημένα παρέλειψαν να λάβουν υπόψη και να συνεκτιμήσουν δεόντως ουσιώδη και σημαντικά στοιχεία αναφορικά με τη ζωή, τις επαγγελματικές και άλλες δραστηριότητες του εφεσείοντα καθώς και το γεγονός ότι αυτός είναι ιδιοκτήτης σημαντικών περιουσιακών στοιχείων συμπεριλαμβανομένης και της οικογενειακής επιχείρησης στην οποία ο ίδιος απασχολείται καθημερινά. Εδώ σημειώνουμε τη διαφωνία μας με το συμπέρασμα της ακυρωτικής απόφασης ότι η προσβαλλόμενη απόφαση της διοίκησης ήταν υπό τις περιστάσεις εύλογα επιτρεπτή. Η Διευθύντρια Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, κατά παρέκκλιση των αρχών της νομολογίας που διέπει το θέμα, βλ. Κόρακας (ανωτέρω), πεπλανημένα παρέλειψε να αποδώσει τη δέουσα σημασία σε σημαντικά στοιχεία και παράγοντες ενώ απέδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα σε άλλα, λιγότερο σημαντικά, κάποια από τα οποία είναι εν πολλοίς ανακριβή, όπως για παράδειγμα ότι τα παιδιά του εφεσείοντα ουδέποτε φοίτησαν στο δημοτικό σχολείο Πλατανιστάσας.
Η έφεση επιτυγχάνει. Η πρωτόδικη απόφαση παραμερίζεται και η προσβαλλόμενη απόφαση ακυρώνεται. Επιδικάζονται υπέρ του εφεσείοντα €2000 έξοδα, περιλαμβανομένου του ΦΠΑ, τόσο για την πρωτόδικη όσο και για την κατ’ έφεση διαδικασία.
Η έφεση επιτυγχάνει με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο