(2010) 3 ΑΑΔ 122
[*122]19 Απριλίου, 2010
[ΑΡΤΕΜΗΣ, Π., ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ,
ΚΡΑΜΒΗΣ, XATZHXAMΠΗΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΦΩΤΙΟΥ, ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, ΝΑΘΑΝΑΗΛ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, ΚΛΗΡΙΔΗΣ, ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Δ/στές]
1. ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ ΩΣ ΣΥΝΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ
ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ,
2. ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ,
3. ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ,
Αιτητές,
ν.
ΔΗΜΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ (ΑΡ. 1),
Καθ’ ων η αίτηση.
(Υπόθεση Αρ. 2078/2006)
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση ― Χρονικό σημείο εκκίνησης της προθεσμίας προσβολής της με προσφυγή ― Η ημερομηνία δημοσίευσης του Διατάγματος Απαλλοτρίωσης, σε αντιδιαστολή προς την ημερομηνία λήψης από τον ενδιαφερόμενο της ειδοποίησης με την οποία απορρίπτεται η ένστασή του κατά της Γνωστοποίησης Απαλλοτρίωσης ― Επισκόπηση της νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου ― Στην υπόθεση αυτή η δημοσίευση του Διατάγματος δεν ήταν επαρκής για να αποτελεί την αφετηρία για την προθεσμία των 75 ημερών ― Η προσφυγή θεωρήθηκε εμπρόθεσμη.
Οι καθ’ ων η αίτηση ήγειραν προδικαστική ένσταση εκπροθέσμου της προσφυγής για το λόγο ότι αυτή καταχωρήθηκε πέραν των 75 ημερών μετά τη δημοσίευση του επίδικου διατάγματος απαλλοτρίωσης. Η προσφυγή όμως θα ήταν εμπρόθεσμη μόνον αν λαμβανόταν ως χρονικό σημείο εκκίνησης της συνταγματικής προθεσμίας η ημερομηνία λήψης από τους αιτητές της ειδοποίησης ότι η ένστασή τους κατά της προηγηθείσας γνωστοποίησης απαλλοτρίωσης απορρίφθηκε, ενέργεια που, κατά την εισήγηση των καθ’ ων η αίτηση, δεν ήταν επιτρεπτή.
Η πλήρης Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου, απορρίπτοντας την προδικαστική ένσταση, αποφάσισε ότι:
1. Στη βάση της νομολογίας, η κατά το Νόμο υποβολή ένστασης επι[*123]βάλλει καθήκον εξέτασης και απάντησης επί αυτής. Υπάρχει και εν προκειμένω ειδοποίηση γι’ αυτό το δικαίωμα, μάλιστα επιβαλλόμενη από το Νόμο, αλλά η αρχή είναι ευρύτερη. Η συνάρτησή της προς το Άρθρο 29 του Συντάγματος είναι σημαντική. Δημιουργείται προσδοκία απάντησης προσωπικής και η υποχρέωση γι’ αυτή δεν μπορεί να παρακαμφθεί ώστε η μη συμμόρφωση της διοίκησης να προκαλεί έννομα αποτελέσματα σε βάρος του πολίτη. Σε τέτοια περίπτωση, όπως έχει νομολογηθεί, η δημοσίευση δεν είναι επαρκής με την έννοια του Άρθρου 146.3 του Συντάγματος. Εναρκτήριο σημείο πρέπει να είναι η ημερομηνία της προσωπικής ειδοποίησης, την οποία άνετα θα μπορούσε να δώσει η διοίκηση.
2. Η προσφυγή είναι κατά συνέπεια εμπρόθεσμη και κατά την καθιερωμένη πρακτική, θα εξεταστεί η ουσία της.
Διαταγή ως ανωτέρω.
Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Pissas v. The Electricity Authority of Cyprus (No.1) (1966) 3 C.L.R. 634,
Ηρακλείδης κ.ά. ν. Δημοκρατίας κ.ά. (2002) 3 Α.Α.Δ. 518,
Πιερίδη ν. Δημοκρατίας (2007) 3 Α.Α.Δ. 163,
L’ Union Nat. Ltd κ.ά. ν. Συμβουλίου Αποχετεύσεως Λεμεσού-Αμαθούντας (1998) 3 Α.Α.Δ. 513,
Bakkaliaou v. Municipality Famagusta (1969) 3 C.L.R. 19,
Kapartis a.o. v. Republic (1986) 3 C.L.R. 2529,
Demetriou a.o. v. Republic (1988) 3 C.L.R. 91,
Σταυρίδη κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1992) 3 Α.Α.Δ. 303,
Παυλίδου ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 2667,
Ιωάννου ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 1032/00, ημερ. 19.10.2001,
Ioannis Georgiou Piggery Ltd ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 1589/05, ημερ. 18.9.2007,
Τσιακλή ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 144/2005, ημερ. 20.9.2006,
[*124]Χατζηγεωργίου κ.ά. ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 185/06, ημερ. 3.9.2007,
Σοφοκλής Χατζηιωσήφ Κτηματική Λτδ ν. Δήμου Λακατάμιας, Υπόθ. Αρ. 746/07, ημερ. 18.9.2008,
R. St. Estates Ltd ν. Δήμου Λευκωσίας (1994) 4 Α.Α.Δ. 121,
Κωνσταντινίδης ν. Δημοκρατίας (1995) 4 Α.Α.Δ. 1289.
Προσφυγή.
Ν. Παπαμιχαήλ για Χρ. Καμπούρη, για τους Aιτητές.
Π. Πολυβίου με Μ. Αντωνίου, για τους Kαθ’ ων η αίτηση.
Cur. adv. vult.
ΑΡΤΕΜΗΣ, Π.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Γ. Κωνσταντινίδης.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Δ.: Με την προσφυγή αμφισβητείται το κύρος Διατάγματος Απαλλοτρίωσης. Η προσφυγή ασκήθηκε τέσσερις περίπου μήνες μετά τη δημοσίευση του Διατάγματος Απαλλοτρίωσης στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας και οι καθ’ ων η αίτηση υποστηρίζουν ότι είναι εκπρόθεσμη. Οι αιτητές εισηγούνται πως, κάτω από τις περιστάσεις της υπόθεσης, χρονικό σημείο έναρξης της προθεσμίας, ως θέμα ορθής εφαρμογής του Άρθρου 146.3 του Συντάγματος, είναι η μέρα κατά την οποία παρέλαβαν ειδοποίηση ότι η ένσταση που είχαν υποβάλει απορρίφθηκε. Μετά από αίτημα, ενόψει της σημασίας του θέματος και προς ευθυγράμμιση της νομολογίας, ανέλαβε την εκδίκαση της υπόθεσης η Πλήρης Ολομέλεια.
Στην αγόρευση των καθ’ ων η αίτηση περιλήφθηκε και ο ισχυρισμός πως η προσφυγή είναι εκπρόθεσμη εν πάση περιπτώσει, δηλαδή και με βάση την ημερομηνία της ειδοποίησης που στάληκε στους αιτητές. Εκείνη η ειδοποίηση φέρει ημερομηνία 9.8.06 και η προσφυγή καταχωρήθηκε στις 26.10.06. Αυτή η αναφορά παραγνωρίζει πως ουδέποτε τέθηκε τέτοιο θέμα. Εξ αρχής ο αιτητής ανέφερε πως την ειδοποίηση την παρέλαβε στις 16.8.06 και η ένσταση των καθ’ ων η αίτηση αλλά και η αρχική τους αγόρευση κάθε άλλο παρά το αμφισβήτησε ώστε να μπορεί να τίθεται τώρα τέτοιο θέμα. Ήγειραν συναφώς μόνο το θέμα που συνοψίσαμε, με αναφορά προς το οποίο και η υπόθεση αναλήφθηκε από την Πλήρη Ολομέλεια.
[*125]Βρίσκεται, βεβαίως, στον πυρήνα της επιχειρηματολογίας των καθ’ ων η αίτηση, το Άρθρο 146.3 του Συντάγματος. Η προσφυγή ασκείται εντός 75 ημερών «από της ημέρας της δημοσιεύσεως της αποφάσεως ή της πράξεως …….». Το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης είναι δημοσιευτέο στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας δυνάμει του Άρθρου 6 του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962 (Ν. 15/62 όπως τροποποιήθηκε), λειτουργεί in rem και όχι μόνο σε σχέση με τον ορισμένο ιδιοκτήτη ή άλλο ενδιαφερόμενο, είναι συστατικό στοιχείο της πράξης και δεν νοείται ημερομηνία έναρξης της προθεσμίας άλλη από εκείνη της δημοσίευσης. Αυτό, όμως, κατά τη νομολογία μας, κατ’ αρχάς εφόσον έχουμε δημοσίευση επαρκώς ανταποκρινόμενη κατά το περιεχόμενό της, στην έννοια της κατά το Άρθρο 146.3 του Συντάγματος. Όπως κρίθηκε στην Pissas v. The Electricity Authority of Cyprus (Νο. 1) (1966) 3 C.L.R. 634, η οποία στη συνέχεια υιοθετήθηκε επανειλημμένα από την Ολομέλεια (βλ. Ηρακλείδης κ.ά. ν. Δημοκρατίας κ.ά. (2002) 3 A.A.Δ. 518, Πιερίδη ν. Δημοκρατίας (2007) 3 Α.Α.Δ. 163, L’ Union Nat. Ltd κ.ά. ν. Συμβουλίου Αποχετεύσεως Λεμεσού – Αμαθούντας (1998) 3 Α.Α.Δ. 513). Oύτε στη Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης ούτε στο Διάταγμα Απαλλoτρίωσης περιλαμβανόταν αναφορά στο όνομα του ιδιοκτήτη της ακίνητης ιδιοκτησίας που περιγραφόταν και δεν θεωρήθηκε πως η χωρίς προïδεασμό δημοσίευση παρείχε, κάτω από τις περιστάσεις, πλήρη και καθαρή εικόνα του περιεχομένου του Διατάγματος, κατά το Άρθρο 146.3 του Συντάγματος. Επομένως, ως χρονικό σημείο έναρξης της προθεσμίας θεωρήθηκε η ημερομηνία κατά την οποία επιδόθηκε στον αιτητή ειδοποίηση για δικαστική διαδικασία προς καθορισμό του ύψους της αποζημίωσης.
Μετά, εφόσον η δημοσίευση, ως εναρκτήριο χρονικό σημείο της προθεσμίας και όχι μόνο ως ενέργεια τελειώνουσα την πράξη, αποτελεί, στην περίπτωση, επαρκές μέσο. Ακόμα και όταν αυτή προβλέπεται από το σχετικό νόμο, όπως στην περίπτωση του Διατάγματος Απαλλοτρίωσης. Στην Βakkaliaou v. Municipality Famagusta (1969) 3 C.L.R. 19 δεν θεωρήθηκε ότι ήταν τέτοιο μέσο έναρξης της προθεσμίας όσο και αν, κατά τα άλλα, ανταποκρινόταν σε σχέση με τον παράλληλο σκοπό της τελείωσης της πράξης. Η διοίκηση είχε ενημερώσει γραπτώς τους ιδιοκτήτες για τη δημοσίευση Γνωστοποίησης Απαλλοτρίωσης, εκείνοι διατύπωσαν εγγράφως ένσταση και πρότειναν άλλη λύση και, χωρίς να είχε απαντηθεί αυτή η ένσταση, αφού εσωτερικώς απορρίφθηκε, δημοσιεύτηκε Διάταγμα Απαλλοτρίωσης, την ύπαρξη του οποίου οι ιδιοκτήτες πληροφορήθηκαν πολύ αργότερα όταν, και σε εκείνη την περίπτωση, τους επιδόθηκε ειδοποίηση σε σχέση με δικαστική διαδικασία για [*126]τον καθορισμό του ύψους της αποζημίωσης.
Κρίθηκε από την Ολομέλεια πως ο ιδιοκτήτης είχε δικαίωμα, κατά το Άρθρο 29 του Συντάγματος, ενόψει της ένστασης που υποβλήθηκε κατά την πορεία που επέλεξε η διοίκηση, να αναμένει απάντηση, η οποία και θα αποτελούσε το χρονικό σημείο έναρξης της προθεσμίας. Στη βάση αυτής της αρχής, στην Κapartis a.o. v. Republic (1986) 3 C.L.R. 2529 κρίθηκε πως σημείο έναρξης της προθεσμίας ήταν η ημέρα της ειδοποίησης για την απόρριψη της ένστασης. Όπως και από την Ολομέλεια στην Ηρακλείδης (ανωτέρω) σε σχέση με ανάκληση απαλλοτρίωσης που δημοσιεύτηκε αλλά κρίθηκε πως οφειλόταν απάντηση που θα σηματοδοτούσε, στην περίπτωση, την έναρξη της προθεσμίας. Αλλά και προηγουμένως στην Demetriou a.o. v. Republic (1988) 3 C.L.R. 91, η Ολομέλεια εξήγησε την Bakkaliaou (ανωτέρω) στο πλαίσιο εξέτασης διαφορετικού θέματος, με την επισήμανση πως η σημασία της έγκειται στην αναγνώριση θετικού καθήκοντος της Απαλλοτριούσας Αρχής να εξετάζει τις ενστάσεις που υποβάλλονται και να δίδει ειδική απάντηση επί αυτών πριν εγκρίνει την απαλλοτρίωση. Με την περαιτέρω παρατήρηση πως οποιαδήποτε παράλειψη εκπλήρωσης αυτού του καθήκοντος θα είναι αντίθετη προς το Άρθρο 29 του Συντάγματος. (Βλ. συναφώς και τις παρατηρήσεις της Πλήρους Ολομέλειας στην Σταυρίδη κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1992) 3 Α.Α.Δ. 303 στη σελίδα 316 και στη Λουκία Παυλίδου ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 2667, όπως και τις Μαρία Ιωάννου ν. Κυπριακής Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 1032/00, ημερ. 19.10.2001 και Ioannis Georgiou Piggery Ltd v. Κυπριακής Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 1589/05, ημερ. 18.9.2007).
Είναι γεγονός πως εκδόθηκαν πρωτόδικες αποφάσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση. (Βλ. Τσιακλή ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 144/2005, ημερ. 20.9.2006, Άρης Ι. Χατζηγεωργίου κ.ά. ν. Κυπριακής Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 185/06, ημερ. 3.9.2007, και Σοφοκλής Χατζηιωσήφ Κτηματική Λτδ ν. Δήμου Λακατάμιας, Υπόθ. Αρ. 746/07, ημερ. 18.9.2008). Με τη βασική σ’ αυτές επεξήγηση πως δεν προβλέπει ο νόμος υποχρέωση τέτοιας προσωπικής ειδοποίησης για την απόρριψη της ένστασης. Αυτό, όμως, χωρίς να είχε παραπεμφθεί το Δικαστήριο στην προηγούμενη νομολογία επί του θέματος. (Βλ. συναφώς και R. St. Estates Ltd ν. Δήμου Λευκωσίας (1994) 4 Α.Α.Δ. 121, Κωνσταντινίδης ν. Δημοκρατίας (1995) 4 Α.Α.Δ. 1289).
Στις 2.12.05 δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα, με τον αριθμό 1174, η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης. Σε αντίθεση προς [*127]ό,τι είχε συμβεί στην Pissas αλλά και στις άλλες σχετικές, περιλάμβανε πλήρη περιγραφή του ακινήτου αλλά και τα ονόματα των ιδιοκτητών. Αυτό αφού είχε μεσολαβήσει η τροποποίηση του Νόμου με το Ν. 135(Ι)/1999 που επέβαλλε, πλέον, αυτό το περιεχόμενο της Γνωστοποίησης. Όπως και την επίδοση της Γνωστοποίησης προς κάθε ενδιαφερόμενο μέρος πράγμα που, όπως θα δούμε, έγινε εν προκειμένω. Στις 30.6.06 δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης. Αυτό παραπέμπει με πλήρη περιγραφή στη Γνωστοποίηση που προηγήθηκε και, όσο και αν δεν βλέπουμε το λόγο για τον οποίο δεν προβλέφθηκε πλήρης αναφορά στο ακίνητο και στους ιδιοκτήτες και στην περίπτωση του Διατάγματος, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με την εισήγηση των αιτητών πως η περίπτωση εμπίπτει στις αρχές της Pissas, τις οποίες πλήρως υιοθετούμε. Με γνωστό το πλήρες, από τη συζητούμενη άποψη, περιεχόμενο της Γνωστοποίησης Απαλλοτρίωσης, η παραπομπή σ’ αυτή περιλάμβανε όσα χρειάζονται για την απαραίτητη ταυτοποίηση.
Με την επιστολή ημερομηνίας 16.2.06 ο Δήμος Λευκωσίας ενημέρωσε τους διαχειριστές της περιουσίας του ακινήτου για τη δημοσίευση της Γνωστοποίησης και για το δικαίωμά τους να υποβάλουν ένσταση, επισυνάπτοντας και αντίγραφο της Γνωστοποίησης. Κατετέθη γραπτή ένσταση και σημειώνουμε πως δεν εγείρονται οποιασδήποτε μορφής ζητήματα σε σχέση είτε με την ειδοποίηση των διαχειριστών είτε με την υποβολή της ένστασης από τους αιτητές 2 και 3 που περιγράφονται ως ιδιοκτήτες μεριδίου ή ως κληρονόμοι. Η ένστασή τους αντιμετωπίστηκε ως ένσταση κατά το Νόμο, εξετάστηκε και απορρίφθηκε με την απόφαση του Δήμου Λευκωσίας ημερομηνίας 13.4.06, οπότε, βεβαίως, αποφασίστηκε και η δημοσίευση του Διατάγματος Απαλλοτρίωσης. Είδαμε πότε δημοσιεύτηκε το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης. Δημοσιεύτηκε σχεδόν 2½ μήνες μετά, στις 30.6.06. Στο μεταξύ δεν ειδοποιήθηκαν οι αιτητές για την απόρριψη της ένστασης και για την απόφαση για την απαλλοτρίωση. Αυτό έγινε με την επιστολή ημερομηνίας 9.8.06, την οποία οι αιτητές, όπως αναφέρουν, παρέλαβαν στις 16.8.06. Οπότε, με αυτή την ημερομηνία ως βάση, καταχώρησαν την προσφυγή μέσα στις 75 ημέρες που ακολούθησαν. Εμπροθέσμως όπως εισηγούνται στη βάση της νομολογίας επί του θέματος. Εκπροθέσμως κατά τους καθ’ ων η αίτηση στη βάση των επί του σημείου πρωτόδικων αποφάσεων που αναφέρθηκαν και με την πρόταση πως η επιστολή τους ημερομηνίας 9.8.06 ήταν, στην πραγματικότητα, πλεονασματική.
Εξετάσαμε τα δεδομένα και καταλήγουμε πως, στη βάση της νο[*128]μολογίας μας, η κατά το Νόμο υποβολή ένστασης επέβαλλε καθήκον εξέτασης και απάντησης επί αυτής. Έχουμε και εδώ ειδοποίηση γι’ αυτό το δικαίωμα, μάλιστα επιβαλλόμενη από το Νόμο αλλά θεωρούμε πως η αρχή είναι ευρύτερη. Η συνάρτησή της προς το Άρθρο 29 του Συντάγματος είναι σημαντική. Δημιουργείται προσδοκία απάντησης προσωπικής και η υποχρέωση γι’ αυτή δεν μπορεί να παρακαμφθεί ώστε η μη συμμόρφωση της διοίκησης να προκαλεί έννομα αποτελέσματα σε βάρος του πολίτη. Σε τέτοια περίπτωση, όπως έχει νομολογηθεί, η δημοσίευση δεν είναι επαρκής με την έννοια του Άρθρου 146.3 του Συντάγματος. Εναρκτήριο σημείο πρέπει να είναι η ημερομηνία της προσωπικής ειδοποίησης την οποία άνετα θα μπορούσε να δώσει η διοίκηση. Η προσφυγή είναι εμπρόθεσμη και, κατά την καθιερωμένη πρακτική, θα εξετάσουμε την ουσία.
Διαταγή ως ανωτέρω.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο