(1991) 4 ΑΑΔ 1098
[*1098] 22 Μαρτίου, 1991
[ΠΙΚΗΣ, Δ/στής]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΧΡΙΣΤΟΣ Κ. ΤΣΙΑΠΠΑΣ,
Αιτητής,
ν.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ,
Καθ' ων η αίτηση.
(Υπόθεση Αρ. 290/90).
Διοικητική Πράξη — Εκτελεστή — Αναγκαστική Απαλλοτρίωση — Ο περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμος τον 1962 — Η ικανοποίηση ή απόρριψη ένστασης επί γνωστοποίησης απαλλοτρίωσης δεν αποτελεί εκτελεστή διοικητική πράξη — Τα αποτελέσματα της άρνησης/παράλειψης ενσωματώνονται στην έκδοση διατάγματος απαλλοτρίωσης.
Διοικητικό Δίκαιο — Διακριτική ευχέρεια της διοίκησης ως προς την εκτίμηση των γεγονότων — Περιορισμένο το πεδίο επέμβασης τον Δικαστηρίου για την αμφισβήτηση των επιλογών της διοίκησης.
Με την προσφυγή αυτή προσβλήθηκαν δυο αλληλένδετες αποφάσεις των καθ' ων η αίτηση:
(α) Η μη "ικανοποίηση" της ένστασης του αιτητή στην προτεινόμενη γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης.
(β) Το διάταγμα απαλλοτρίωσης με το οποίο επικυρώθηκε η εκ-δηλωθείσα πρόθεση για απαλλοτρίωση μέρους του χτήματος του αιτητή.
Το Ανώτατο Δικαστήριο, απορρίπτοντας την προσφυγή, αποφάσισε:
(1) Η μη ικανοποίηση ή απόρριψη ένστασης σε γνωστοποιηθείσα απαλλοτρίωση δεν επιφέρει αφεαυτής οποιαδήποτε αλλοίωση ή τροποποίηση στα δικαιώματα του ιδιοκτήτη και συνεπώς δεν είναι' πράξη ή παράλειψη παράγωγος δικαιωμάτων. Στο βαθμό που αυτή η μή ικανοποίση της ένστασης προοιονίζει την βεβαίωση της [*1099] προτεινόμενης απαλλοτρίωσης, αυτή απορροφάται και ενσωματώνεται στην έκδοση του διατάγματος απαλλοτρίωσης, η εγκυρότητα του οποίου αποτελεί το μόνο επίδικο θέμα προσφυγής.
(2) Δεν προσάχθηκε οποιοδήποτε στοιχείο που να κλονίζει ή να θέτει σε αμφιβολία την εκτίμηση των Αρχών για την αξιολόγηση του έργου προς προώθηση του δημοσίου σκοπού βελτίωσης και ανάπλασης του οδικού δικτύου Λευκωσίας. Όπως καταδεικνύει και η νομολογία, η διοίκηση έχει διακριτική ευχέρεια επιλογής για εκπλήρωση συγκεκριμένου στόχου και το πεδίο αμφισβήτησης είναι πολύ περιορισμένο ιδίως σε θέματα τεχνικά.
(3) Ο ισχυρισμός του αιτητή για κακή πίστη της διοίκησης, ανεπάρκεια έρευνας και αδιαφορία για τις ανάγκες του δεν έχει τεκμηριωθεί.
Η προσφυγή απορρίπτεται χωρίς έξοδα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Λουκά και Άλλοι ν. Δημοκρατίας (Προσφυγές 171/88, 185/88 & 200/88 ημερ. 9.3.90)·
Eraclidou and Another v. Compensation Officer (Ministry of Labour and Social Insurance) (1968) 3 C.L.R. 44-
Georghiou and Another v. Municipality of Nicosia (1973) 3 C.L.R. 53.
Προσφυγή.
Προσφυγή εναντίον του διατάγματος απαλλοτρίωσης μέρους του κτήματος του αιτητή που βρίσκεται στη συμβολή των λεωφόρων Γρίβα Διγενή και Κυριάκου Μάτση στη Λευκωσία και εναντίον της απόρριψης της ένστασης του αιτητή.
Α.Σ. Αγγελίδης, για τον αιτητή.
Γλ. Χατζηπέτρου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας Α΄ για τους καθ' ων η αίτηση.
Cur. adv. vult
Ο Δικαστής κ. Πικής ανάγνωσε την ακόλουθη απόφαση.
ΠΙΚΗΣ, Δ: Με την προσφυγή προσβάλλονται δύο αλ[*1100]ληλένδετες αποφάσεις των καθ' ων η αίτηση -
(α) Η "μη ικανοποίηση" της ένστασης του αιτητή στην προτεινόμενη γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης (δημοσιεύθηκε στις 8/9/89) της περιουσίας του, παράλειψη που απέληξε, όπως συνάγεται, σε απόρριψη της ένστασης, και
(β) το διάταγμα απαλλοτρίωσης (δημοσιεύθηκε στις 9/3/90) με το οποίο επικυρώθηκε η εκδηλωθείσα πρόθεση της απαλλοτρίωσης μέρους του κτήματος του αιτητή, στη συμβολή των λεωφόρων Γρίβα Διγενή και Κυριάκου Μάτση, για την αναμόρφωση και βελτίωση του οδικού δικτύου της Λευκωσίας.
Η αυτοτέλεια και εκτελεστότητα της παράλειψης αποδοχής της ένστασης αμφισβητείται ως μη δεκτική αναθεώρησης. Η εισήγηση είναι ορθή. Η μη ικανοποίηση ή απόρριψη ένστασης σε γνωστοποιηθείσα απαλλοτρίωση δεν επιφέρει αφεαυτής οποιαδήποτε αλλοίωση ή τροποποίηση στα δικαιώματα του ιδιοκτήτη και, συνεπώς, δεν είναι πράξη ή παράλειψη παράγωγος δικαιωμάτων. Στο βαθμό που η μη ικανοποίηση της ένστασης προοιονίζει τη βεβαίωση της προτεινόμενης απαλλοτρίωσης, αυτή απορροφάται και τα αποτελέσματα της άρνησης ενσωματώνονται στην έκδοση του διατάγματος της απαλλοτρίωσης, η εγκυρότητα του οποίου αποτελεί το μόνο επίδικο θέμα της προσφυγής. Όπως είναι άλλωστε παραδεκτό από τον αιτητή, με την υιοθέτηση, στην αγόρευσή του, αποσπάσματος από την πρόσφατη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου - Λουκάς Λουκά και Άλλοι ν. Δημοκρατίας*, η γνωστοποίηση της απαλλοτρίωσης περιορίζεται στην εκδήλωση πρόθεσης για τη λήψη εκτελεστής απόφασης στο μέλλον, ενώ η παροχή ευχέρειας για την υποβολή ένστασης αποβλέπει στην ολοκλήρωση της έρευνας σε σχέση με τη μελετούμενη λήψη εκτελεστής πράξης σε μελλοντικό χρόνο.
* (Συνεκδικαζόμενες υποθέσεις 171/88, 185/88 και 200/88. Η απόφασή εκδόθηκε στις 9/3/90 και θα δημοσιευθεί στους τόμους των αποφάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου (1990) 3 Α.Α.Δ.). [*1101]
Ο αιτητής είναι ο ιδιοκτήτης διώροφου κτιρίου στη γωνία των λεωφόρων Γρίβα Διγενή και Κυριάκου Μάτση. Και οι δύο λεωφόροι είναι αρτηρίες μεγάλης σημασίας, ιδιαίτερα η λεωφόρος Γρίβα Διγενή που χαρακτηρίζεται ως η λεωφόρος με τη μεγαλύτερη τροχαία κίνηση στην Κύπρο. Η αύξηση της τροχαίας κατά μήκος της λεωφόρου Γρίβα Διγενή, όπως και άλλων κεντρικών οδών της Λευκωσίας, είχε προσλάβει, τα τελευταία χρόνια, ανησυχητικές διαστάσεις σε βαθμό που παρακωλυόταν ουσιωδώς η διακίνηση οχημάτων στην πόλη, με τεράστιες δυσμενείς επιπτώσεις, τόσο οικονομικές, όσο και περιβαλλοντικές. Προς αντιμετώπιση της ανησυχητικής αυτής κατάστασης, το 1986 ετοιμάστηκε, από τους αρμόδιους κυβερνητικούς φορείς, μελέτη για την αντιμετώπιση και απάμβλυνση του προβλήματος με την ευθυγράμμιση και διεύρυνση της λεωφόρου Γρίβα Διγενή (εισήγηση 24/2/86). Η συμφόρηση δεν περιοριζόταν μόνο στη λεωφόρο Γρίβα Διγενή, αλλά σε όλο το κεντρικό οδικό δίκτυο της Λευκωσίας· συνεπώς, η αποσυμφόρηση της τροχαίας στη λεωφόρο Γρίβα Διγενή μελετήθηκε σε συνάρτηση με το ευρύτερο κυκλοφοριακό πρόβλημα. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε στη μελέτη και την εκπόνηση σχεδίων για τη σφαιρική αποσυμφόρηση της τροχαίας στη Λευκωσία - διαδικασία που είχε ως αποκορύφωμα την υποβολή από το αρμόδιο Υπουργείο πρότασης στις 30/8/89 για την ολική αντιμετώπιση του προβλήματος. Η μελέτη ετοιμάστηκε σε συνεργασία με τις αρχές της τοπικής Διοίκησης, το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, τις αστυνομικές Αρχές και άλλους κυβερνητικούς παράγοντες.
Η πρόταση εξετάστηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο σε συνεδρία του στις 31/8/89, στην παρουσία των προϊσταμένων των τμημάτων που είχαν λάβει μέρος στην ετοιμασία των σχεδίων και τη διαμόρφωση της πρότασης. Μετά από διεξοδική συζήτηση του θέματος, όπως αναφέρεται στα πρακτικά του Υπουργικού Συμβουλίου, αποφασίστηκε (απόφαση αρ. 32.235) η λήψη των μέτρων που καθορίζονται στην απόφαση για την αναδιάρθρωση του οδικού δικτύου της Λευκωσίας, με ιδιαίτερη αναφορά στην αναμόρφωση των κεντρικών οδικών αρτηριών της [*1102] πόλης. Ως αποτέλεσμα, εγκρίθηκε η γνωστοποίηση της απαλλοτρίωσης μέρους της ιδιοκτησίας του αιτητή, για τη διαπλάτυνση της λεωφόρου Γρίβα Διγενή, και την ανάπλαση του χώρου στη συμβολή της λεωφόρου στο σημείο που εφάπτεται με τη λεωφόρο Κυριάκου Μάτση. Η πρόθεση για απαλλοτρίωση του επηρεαζόμενου μέρους του κτήματος του αιτητή, καθώς και άλλων επηρεαζόμενων περιουσιών, δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας στις 8/9/89. Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της νομοθεσίας Ο περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμος του 1962 (Ν 15/62), η γνωστοποίηση καλούσε κάθε επηρεαζόμενο, ο οποίος έφερε ένσταση στην απαλλοτρίωση, να προβάλει τις ενστάσεις του μέσα στην καθοριζόμενη περίοδο των 15 ημερών. Ο αιτητής υπέβαλε ένσταση στην απαλλοτρίωση, με επιστολή που αποστάληκε στις 20/9/89, εκθέτοντας τους λόγους για τους οποίους ενίστατο. Επειδή σημειώθηκε καθυστέρηση των Αρχών να απαντήσουν στο υπόμνημά του μέσα στην προθεσμία των 30 ημερών που θέτει το άρθρο 29 του Συντάγματος, επανέλαβε τις ενστάσεις του σε δύο μεταγενέστερες επιστολές -στις 28/11/89 και 16/12/89. Στα τελευταία δύο υπομνήματα επεξηγούνται, σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια, οι ενστάσεις του αιτητή που συνοψίζονται στην απουσία ανάγκης για απαλλοτρίωση του συνόλου του μέρους του οποίου η αποκοπή προτεινόταν με τη γνωστοποίηση της απαλλοτρίωσης. Συγκεκριμένα, υποβλήθηκε η εισήγηση όπως η έκταση της διαπλάτυνσης στο συγκεκριμένο σημείο περιοριστεί από 22 σε 18 μέτρα. Ας σημειωθεί ότι μεγάλο τμήμα του απαλλοτριωθέντος μέρους του κτήματος του αιτητή επηρεαζόταν από το 1973 από ρυμοτομικό διάταγμα. Προκύπτει από το διάταγμα αυτό ότι η διαπλάτυνση της λεωφόρου Γρίβα Διγενή είχε προγραμματισθεί προ πολλού· οι ανάγκες όμως της τροχαίας, και ιδιαίτερα η απορρόφηση των οχημάτων που εισρέουν στην πόλη από τη μείζονα περιοχή της Λευκωσίας, κατέστησε, κατά την κρίση των Αρχών, επιτακτική την επιτάχυνση της διεύρυνσης, καθώς και την αναμόρφωση των προϋπαρχόντων σχεδίων.
Οι ενστάσεις του αιτητή επικεντρώνονται σε τεχνικούς λόγους που άπτονται της αναγκαιότητας της δημιουργίας, [*1103] στη συμβολή της λεωφόρου Γρίβα Διγενή με την Κυριάκου Μάτση, λωρίδας για δεξιόστροφη κίνηση της τροχαίας. Η πρόνοια αυτή χαρακτηρίζεται ως αντινομική στην ασφάλεια των διακινούμενων προς τα δεξιά, και επιστημονικά απαράδεκτη. Η τροχαία θα μπορούσε να διοχετευθεί, προς το τμήμα της λεωφόρου που βρίσκεται στα δεξιά, από παρόδους πέραν της συμβολής των δυο λεωφόρων, λύση η οποία είχε επιλεγεί παλαιότερα για τη διοχέτευση της τροχαίας προς τα δεξιά στη διασταύρωση της λεωφόρου Γρίβα Διγενή με τη λεωφόρο Μακαρίου Γ. Η εισήγηση απορρίφθηκε για το λόγο ότι, τόσο από απόψεως ασφάλειας, όσο και διακίνησης, η επιλεγείσα λύση κρίθηκε ως πλέον ενδεδειγμένη. Η απαγόρευση της δεξιόστροφης κίνησης στη συμβολή της λεωφόρου Γρίβα Διγενή με τη Μακαρίου Γ, είχε συναρτηθεί με τα ιδιαίτερα δεδομένα της περιοχής και τους περιορισμούς που είχαν επισημανθεί για την περαιτέρω διεύρυνση της λεωφόρου.
Η ένσταση τόσο του αιτητή όσο και άλλων επηρεαζόμενων ιδιοκτητών, αξιολογήθηκαν από την Επαρχιακή Διοίκηση Λευκωσίας και το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως. Η κατάληξή τους ήταν ότι έπρεπε να απορριφθούν, εισήγηση η οποία έγινε αποδεκτή από το Υπουργείο Εσωτερικών και, κατακολουθία, ενσωματώθηκε στην πρόταση προς το Υπουργικό Συμβούλιο για την απόρριψη, αφενός, των ενστάσεων, και την έκδοση διατάγματος απαλλοτρίωσης, αφετέρου. Στην έρευνα του Τμήματος Πολεοδομίας επισημαίνεται ότι η διαπλάτυνση της λεωφόρου Γρίβα Διγενή, στο σημείο που εφάπτεται της οικοδομής του αιτητή, μειώθηκε ουσιαστικά ώστε να περιοριστεί η επάχθεια που θα επροκαλείτο στον ιδιοκτήτη. Επελέγη ο περιορισμός του πλάτους της λεωφόρου σε 56 από 74 πόδια, όπως προβλέπει το σχέδιο, για να καταστεί δυνατή η συνέχιση της διεξαγωγής της επιχείρησης τυπογραφείου στο ακίνητο του αιτητή. Προβλέπεται όμως η ολοκλήρωση του σχεδίου σε μελλοντικό στάδιο, προφανώς όταν ή μετακίνηση του τυπογραφείου θα καταστεί ευχερέστερη. Η τροποποίηση του σχεδίου συνεπάγεται, όπως επισημαίνεται, κινδύνους, ιδίως λόγω του περιορισμού του πλάτους του πεζοδρομίου σε ασφυκτικά επίπεδα. Το Υπουργικό Συμ[*1104]βούλιο εξέτασε την πρόταση στη συνεδρία του της 22/2/90. Όπως αναφέρεται στο πρακτικό, μετά από μελέτη των ενστάσεων που υποβλήθηκαν, κρίθηκε δικαιολογημένη η απόρριψή τους, και στη συνέχεια η έκδοση διατάγματος για την απαλλοτρίωση των επηρεαζόμενων κτημάτων.
Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία, ο αιτητής δεν εγκατέλειψε τις διαμαρτυρίες του και το αίτημά του για περαιτέρω μείωση του πλάτους της λεωφόρου στο συγκεκριμένο σημείο που βρίσκεται το ακίνητό του. Ορισμένες πτυχές της αναμόρφωσης του οδικού δικτύου Λευκωσίας ανατέθηκαν για μελέτη σε ξένο οίκο εμπειρογνωμόνων, οι εισηγήσεις των οποίων υποβλήθηκαν μετά την έκδοση της αμφισβητούμενης απόφασης.
Παρά τους ισχυρισμούς του αιτητή ότι οι εισηγήσεις των ξένων εμπειρογνωμόνων δικαιώνουν τις θέσεις του, το συμπέρασμα από τα έγγραφα που έχουν κατατεθεί, είναι ότι όχι μόνο δε συστήνουν τη μείωση του πλάτους της λεωφόρου στη συμβολή της με τη λεωφόρο Κυριάκου Μάτση, αλλά προβαίνουν σε εισηγήσεις για τη διενέργεια περαιτέρω απαλλοτριώσεων για περιεκτική αντιμετώπιση του προβλήματος της κυκλοφοριακής συμφόρησης στη Λευκωσία.
Εκτός από τη διαφωνία του ως προς την ύπαρξη αν-γκης για την απαλλοτρίωση του συνόλου του μέρους που έχει απαλλοτριωθεί, ο αιτητής αμφισβήτησε και την καλή πίστη των καθ' ων η αίτηση στην αντιμετώπιση και αξιολόγηση της ένστασής του, καθώς και τη διερεύνηση του θέματος στο βαθμό που επιβαλλόταν από τις αρχές της χρηστής διοίκησης.
Είναι παραδεκτό ότι μετά τη γνωστοποίηση της απαλλοτρίωσης, ζητήθηκαν προσφορές για την εκτέλεση των προβλεπόμενων οδικών έργων. Η διαδικασία επιλογής των κατασκευαστών ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο, 1989, και επελέγη ο οίκος στον οποίο τελικά ανατέθηκε η εκτέλεση της εργασίας. Προκύπτει από τα στοιχεία που έχουν κατατεθεί στο Δικαστήριο, ότι κινήθηκε ο μηχανισμός για [*1105] την επιλογή του εργολήπτη, χωρίς χρονοτριβή, ευθύς μετά την έγκριση των σχεδίων και την έκδοση της γνωστοποίησης απαλλοτρίωσης. Μάλιστα, εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο παρέκκλιση από τις συνήθεις διαδικασίες αναζήτησης και κύρωσης προσφορών ενόψει του επείγοντος του θέματος. Η οξύτητα του προβλήματος της συμφόρησης της τροχαίας ήταν ο κυριαρχικός λόγος που επέβαλε την επιτάχυνση αυτών των διαδικασιών.
Παρά την επιλογή του προσφοροδότη, η Δημοκρατία δεν προήλθε σε συμφωνία με αυτόν, πριν την επικύρωση της απαλλοτρίωσης, με την έκδοση διατάγματος, γεγονός που επιμαρτυρεί την επιφύλαξη των καθ' ων η αίτηση στην ανάληψη συμβατικών υποχρεώσεων πριν την έκδοση του διατάγματος απαλλοτρίωσης. Από την άλλη, η αξιολόγηση των ενστάσεων από τα αρμόδια τμήματα στα οποία έχουμε αναφερθεί, δεν είχε συναρτηθεί με οποιοδήποτε τρόπο με την κίνηση του μηχανισμού για την επιλογή των κατασκευαστών, ούτε φαίνεται ο παράγοντας αυτός να είχε διαδραματίσει οποιοδήποτε λόγο στην απόρριψη των ενστάσεων του αιτητή. Η κίνηση του μηχανισμού για την εκτέλεση των προβλεπόμενων έργων σχετιζόταν, όπως προκύπτει, με τη δημιουργία των προϋποθέσεων για εκτέλεση του αποφασισθέντος έργου, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των νέων διαδικασιών, στόχος που επετεύχθη. Η κίνηση αυτού του μηχανισμού, πριν την έκδοση του διατάγματος για απαλλοτρίωση, δεν προοιόνιζε απόρριψη των ενστάσεων οι οποίες, άλλωστε, αξιολογήθηκαν, όπως προκύπτει από την εξέτασή τους, στο πλαίσιο των δεδομένων που τις περιστοιχίζουν. Ο περιορισμός, τελικά, του πλάτους της λεωφόρου Γρίβα Διγενή, στο σημείο που εφάπτεται της περιουσίας του αιτητή, σε 56 αντι 74 πόδια, αντανακλά τις προσαρμογές που έγιναν για να μειωθεί, στο ελάχιστο δυνατό, η δυσχέρεια στον αιτητή από την απαλλοτρίωση.
Δεν έχει προσαχθεί οποιοδήποτε στοιχείο που να κλονίζει ή να θέτει σε αμφιβολία την εκτίμηση των Αρχών για την αξιολόγηση του έργου προς προώθηση του δημόσιου σκοπού βελτίωσης και ανάπλασης του οδικού δικτύου της [*1106] Λευκωσίας. Άλλωστε, όπως η νομολογία καταδεικνύει*, το πεδίο για αμφισβήτηση των επιλογών της αρμόδιας αρχής για εκπλήρωση του συγκεκριμένου στόχου, είναι πολύ περιορισμένο, ιδίως σε θέματα τεχνικά, όπως ο επακριβής προσδιορισμός του πλάτους οδικής αρτηρίας για εξυπηρέτηση δεδηλωμένου δημόσιου στόχου. Εξάλλου, ο ισχυρισμός του αιτητή για ανεπάρκεια της έρευνας, δεν έχει τεκμηριωθεί, όπως και η εισήγηση ότι η ένσταση του αιτητή αντιμετωπίστηκε με κακή πίστη, ή αδιαφορία, για τις συγκεκριμένες ανάγκες του.
Καταλήγω ότι η προσφυγή δεν έχει τεκμηριωθεί, και απορρίπτεται. Η επίδικη απόφαση, στο βαθμό και έκταση που αφορά τον αιτητή, και ό,τι αποτέλεσε αντικείμενο αναθεώρησης στην παρούσα διαδικασία, βεβαιώνεται στο σύνολό της, βάσει του άρθρου 146.4(α) του Συντάγματος. Δεν υπάρχει διαταγή για τα έξοδα.
Προσφυγή απορρίπτεται χωρίς έξοδα.
* (Βλ. μεταξύ άλλων, ERACLIDOU AND ANOTHER v. COMPENSAΤΙON OFFICER, (MINISTRY OF LABOUR AND SOCIAL INSURANCE) (1968) 3 C.L.R. 44. Kαι ANNA GEORGHIOU AND ANOTHER v. MUNICIPALITY OF NICOSIA (1973) 3 C.L.R. 53).
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο