(1997) 4 ΑΑΔ 2494
[*2494] 15 Οκτωβρίου, 1997
[ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ/στής]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΑΝΝΑ ΓΙΟΚΑΡΗ,
Αιτήτρια,
ν.
ΔΗΜΟΥ ΣΤΡΟΒΟΛΟΥ,
Καθ' ων η αίτηση.
(Υποθέσεις Αρ. 512/95, 522/95)
Προσφυγή βάσει του Άρθρον 146 του Συντάγματος —Προσφυγή κατά πειθαρχικής απόφασης — Προκαλεί τον έλεγχο της νομιμότητος ολόκληρης της πειθαρχικής διαδικασίας και των σε αυτήν εμπιπτουσών πράξεων.
Φυσική Δικαιοσύνη — Η αρχή ουδείς κριτής των εαυτού πράξεων — Ανεπίτρεπτο της συμμετοχής σε πειθαρχικό όργανο προσώπου που υπήρχε προηγουμένως θέση κατηγόρου — Όμοια απαγόρευση σύμπτωσης των ιδιοτήτων μάρτυρα και κριτή στο ίδιο πρόσωπο — Συνεπαγόμενες υποχρεώσεις εξαίρεσης και αυτεξαίρεσης.
Προσφυγή βάσει του Άρθρου 146 του Συντάγματος — Λόγοι ακυρώσεως — Παραβίαση των αρχών της φυσικής δικαιοσύνης — Περιστάσεις.
Η αιτήτρια προσέβαλε την καταδικαστική σε βάρος της πειθαρχικής απόφασης και τις συναφώς επιβληθείσες ποινές.
Το Ανώτατο Δικαστήριο, ακυρώνοντας την επίδικη απόφαση, αποφάσισε ότι:
1. Όταν προσβάλλεται με προσφυγή πειθαρχική απόφαση, η προσβολή προκαλεί και τον έλεγχο της νομιμότητας ολόκληρης της πειθαρχικής διαδικασίας και των σε αυτή εμπιπτουσών πράξεων.
2. Το πλαίσιο της πειθαρχικής διαδικασίας στοιχειοθετείται από τους κανόνες της φυσικής δικαιοσύνης. Στην υπόθεση Χριστάκης Βασιλείου ν. Δήμου Παραλιμνίου (1996) 4 Α.Α.Δ. 1393, το Δικαστήριο θεώρησε τη συμμετοχή του Δημάρχου, που ήταν το πρόσωπο που [*2495] υπέβαλε την καταγγελία, παράβαση των κανόνων φυσικής δικαιοσύνης. Στην ίδια υπόθεση τονίστηκε ότι ο κατήγορος δεν μπορεί να είναι παράλληλα και κριτής του κατηγορούμενου.
Η σύμπτωση των δύο ιδιοτήτων του κατήγορου και του κριτή, καταλήγει στη μη εξασφάλιση του τεκμηρίου της αμεροληψίας, απαραίτητου προσόντος για την άσκηση των καθηκόντων του κριτή στην πειθαρχική δίκη.
Αναμφισβήτητα εν προκειμένω η συμμετοχή του προέδρου της ερευνητικής επιτροπής στη σύνθεση του Δημοτικού Συμβουλίου που άσκησε την πειθαρχική δίωξη εναντίον της αιτήτριας ήταν ανεπίτρεπτη. Η έκθεση της επιτροπής υπέχει ουσιαστικά τη θέση της κατηγορούσας αρχής ή τουλάχιστον συνιστά μαρτυρία εναντίον της αιτήτριας και οι αρχές του φυσικού δικαίου απαγορεύουν τη σύμπτωση στο ίδιο πρόσωπο των ιδιοτήτων είτε του κατήγορου και του κριτή, είτε του μάρτυρα και του κριτή.
Ο Δήμαρχος και το μέλος ορθά αποκλείστηκαν από τη σύνθεση του Δημοτικού Συμβουλίου γιατί κατέθεσαν ενώπιον της ερευνητικής επιτροπής. Εξ ίσου απαράδεκτη με τη σύμπτωση των ιδιοτήτων του κριτή και κατήγορου είναι και η ταυτότητα των ιδιοτήτων του μάρτυρα και του κριτή. Η εξαίρεσή τους όμως αυτή, η εξαίρεση δηλαδή δύο ατόμων που ελάχιστη συμμετοχή είχαν στη διαδικασία, επειδή έδωσαν μαρτυρία και μάλιστα σε επουσιώδη σημεία, τονίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ανάγκη εξαίρεσης του προέδρου της ερευνητικής επιτροπής που συνέταξε το ισοπεδωτικό για την αιτήτρια πόρισμα. Αν απλοί μάρτυρες εξαιρέθηκαν, πολύ περισσότερο θα ανέμενε κάποιος να εξαιρείτο ο πρόεδρος της ερευνητικής επιτροπής. Ακόμα κάποιος θα περίμενε ότι ο τελευταίος θα είχε την προνοητικότητα να εξαιρέσει ο ίδιος τον εαυτό του.
3. Η κατάφωρη παραβίαση των κανόνων αυτών φυσικής δικαιοσύνης δεν αφήνει κανένα περιθώριο. Η εκδοθείσα απόφαση και βέβαια οι επιβληθείσες ποινές πρέπει να ακυρωθούν. Το περιεχόμενο των δύο προσφυγών είναι σχεδόν ταυτόσημο και η μία θα έπρεπε να είχε αποσυρθεί. Οι προσφυγές επιτυγχάνουν και η επίδικη απόφαση ακυρώνεται με έξοδα για μία προσφυγή εναντίον των καθ' ων η αίτηση, όπως θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή.
Οι προσφυγές επιτυγχάνουν με έξοδα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Michaelides v. The Republic (1980) 3 C.L.R. 454, [*2496]
Republic v. Antonios Mozoras (1966) 3 C.L.R. 356,
Βασιλείου ν. Δήμου Παραλιμνίου (1996) 4 Α.Α.Δ. 1393.
Προσφυγές.
Προσφυγές με τις οποίες προσβάλλεται η απόφαση του Δήμου Στροβόλου με την οποία η αιτήτρια βρέθηκε ένοχη σ' όλες τις κατηγορίες και της επιβλήθηκαν διάφορες ποινές μεταξύ των οποίων και η ποινή του υποβιβασμού στη θέση Τεχνικού Β'.
Α. Κωνσταντίνου, για την Αιτήτρια.
Π. Λυσάνδρου, για τους Καθ' ων η αίτηση.
Cur. adv. vult.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ.: Η αιτήτρια κατείχε τη μόνιμη θέση δημοτικού μηχανικού στο Δήμο Στροβόλου. Την 1.2.1988 της ανατέθηκε να ετοιμάσει προσχέδιο καθώς και σχετική μελέτη για την ανέγερση κάποιων υποστατικών του Δήμου. Παρατηρήθηκε καθυστέρηση στην ετοιμασία των σχεδίων και τελικά, χωρίς να προηγηθεί απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, τα σχέδια ετοιμάστηκαν από ιδιώτη αρχιτέκτονα. Φαίνεται ότι δεν μπορεί να εξακριβωθεί με βεβαιότητα από ποιόν έγινε η ανάθεση των σχεδίων στον ιδιώτη μηχανικό. Μετά την ετοιμασία των σχεδίων προκηρύχθηκαν προσφορές και το έργο κατακυρώθηκε σε συγκεκριμένο εργολάβο.
Το έργο παρουσίασε προβλήματα και καθυστερήσεις και στις 30.7.1992 οι καθ' ων η αίτηση αποφάσισαν τη σύσταση ερευνητικής επιτροπής για τη διεξαγωγή έρευνας για να διαπιστωθεί κατά πόσο υπήρχαν από μέρους υπαλλήλων του Δήμου και του εργολάβου του έργου παραβάσεις ή παράνομες ενέργειες.
Πρόεδρος της ερευνητικής επιτροπής διορίστηκε ο κ. Ανδρέας Κυπριανού, μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου των καθ' ων η αίτηση. Η επιτροπή περάτωσε της εργασίες της και συνέταξε έκθεση που διαβίβασε στο Δημοτικό Συμβούλιο. Η έκθεση κατατέθηκε ως τεκμήριο και αποτέλεσε μαρτυρία στην ακολουθήσασα πειθαρχική διαδικασία εναντίον της αιτήτριας.
Το Δημοτικό Συμβούλιο στις 15.3.1993 αποφάσισε να εγκρίνει στο σύνολό της την έκθεση της ερευνητικής επιτροπής. Κατά την ίδια συνεδρία αποφασίστηκε όπως η αιτήτρια διωχθεί πειθαρχικά δυνάμει του άρθρου 57 του περί Δήμων Νόμου. Το Δημοτικό [*2497] Συμβούλιο αποφάσισε, επίσης κατά πλειοψηφία, την προσωρινή απομάκρυνση της αιτήτριας από την εργασία της με πλήρεις απολαβές μέχρι της αποπεράτωσης της πειθαρχικής δίκης.
Σε άλλη συνεδρία ημερ. 4.4.1993 αποφασίστηκε όπως από την πειθαρχική διαδικασία εξαιρεθούν ο Δήμαρχος, το μέλος του συμβουλίου κ. Κ. Κούσιος και ο δημοτικός γραμματέας γιατί κλήθηκαν και έδωσαν μαρτυρία ενώπιον της ερευνητικής επιτροπής. Στην ίδια συνεδρία αποφασίστηκε όπως το μέλος του Συμβουλίου κ. Α. Κυπριανού, πρόεδρος της ερευνητικής επιτροπής, μη εξαιρεθεί.
Η πειθαρχική διαδικασία εναντίον της αιτήτριας άρχισε στις 10.6.1993 και περατώθηκε στις 20.10.1994. Στις 23.3.1995 το Δημοτικό Συμβούλιο βρήκε την αιτήτρια ένοχη σε όλες τις κατηγορίες και της επέβαλε διάφορες ποινές μεταξύ των οποίων και την ποινή του υποβιβασμού στη θέση Τεχνικού β'.
Με τις παρούσες προσφυγές η αιτήτρια αξιώνει δήλωση του Δικαστηρίου ότι η απόφαση των καθ' ων η αίτηση ημερ. 23.3.1995 με την οποία βρέθηκε ένοχη στις κατηγορίες είναι άκυρη. Αξιώνεται επίσης δήλωση του Δικαστηρίου με την οποία να κηρύσσονται άκυρες οι διάφορες ποινές που της επιβλήθηκαν.
Η αιτήτρια επικαλείται αριθμό νομικών ισχυρισμών. Μεταξύ άλλων ισχυρίζεται ότι η πειθαρχική διαδικασία διεξήχθη καθ' υπέρβαση εξουσίας, με καταφανή πλάνη περί τα πράγματα και κατά παράβαση των αρχών φυσικής δικαιοσύνης. Συγκεκριμένα ισχυρίζεται ότι οι καθ' ων η αίτηση εσφαλμένα και πεπλανημένα ενέκριναν στο σύνολό της την έκθεση της ερευνητικής επιτροπής. Με την έγκριση της έκθεσης, ισχυρίζεται η αιτήτρια, οι καθ' ων η αίτηση την βρήκαν ένοχη και την καταδίκασαν προτού καν αρχίσει η πειθαρχική διαδικασία εναντίον της.
Ισχυρίζεται επίσης ότι οι καθ' ων η αίτηση εσφαλμένα αποφάσισαν όπως μη εξαιρέσουν από την πειθαρχική δίκη το μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Ανδρέα Κυπριανού που ήταν πρόεδρος της ερευνητικής επιτροπής, με αποτέλεσμα να συμμετάσχει στο Δημοτικό Συμβούλιο ως πειθαρχικό όργανο, μέλος το οποίο την είχε ήδη βρει ένοχη και καταδικάσει. Ως αποτέλεσμα η σύνθεση ή συγκρότηση του Δημοτικού Συμβουλίου ως πειθαρχικού οργάνου ήταν πλημμελής και παράνομη κατά παράβαση των αρχών της φυσικής δικαιοσύνης, αφού το ίδιο πρόσωπο, ο Α. Κυπριανού, συμμετέσχε στη διαδικασία υπό δύο ιδιότητες. [*2498]
Επίσης εσφαλμένα, σύμφωνα πάντα με την αιτήτρια, αποκλείστηκαν από τη συμμετοχή στο Δημοτικό Συμβούλιο ως πειθαρχικό όργανο, ο Δήμαρχος και το μέλος κ. Κυριάκος Κούσιος, με αποτέλεσμα η σύνθεση να είναι παράνομη.
Θα εξετάσω πρώτα το θέμα της σύνθεσης του πειθαρχικού οργάνου. Το θέμα απασχόλησε το Δημοτικό Συμβούλιο στη συνεδρίασή του ημερ. 4.4.1993, όταν με πλειοψηφία 17 ψήφων έναντι 7 αποφασίστηκε όπως ο κ. Κυπριανού μη εξαιρεθεί της πειθαρχικής διαδικασίας, παρά το γεγονός ότι ο νομικός σύμβουλος του Δήμου είχε αντίθετη άποψη. Σχετική είναι και η γνωμοδότησή του προς το Δήμαρχο Στροβόλου ημερ. 21.4.1993.
Στην ένσταση τους οι καθ' ων η αίτηση ισχυρίζονται ότι η έκθεση της ερευνητικής επιτροπής είναι προπαρασκευαστική πράξη και δεν υπόκειται σε προσβολή με προσφυγή. Δεν συμφωνώ με τη θέση αυτή. Όταν προσβάλλεται με προσφυγή πειθαρχική απόφαση, η προσβολή προκαλεί και τον έλεγχο της νομιμότητας ολόκληρης της πειθαρχικής διαδικασίας και των σε αυτή εμπιπτουσών πράξεων (Mikis Michaelides v. The Republic (1980) 3 C.L.R. 454).
Στην Ελλάδα έχει καθιερωθεί και νομοθετικά ότι ο διενεργήσας την ανάκριση εξαιρείται από τη σύνθεση του πειθαρχικού συμβουλίου (βλ. Μιχαήλ Στασινόπουλου, Μαθήματα Διοικητικού Δικαίου, 1957, Μέρος Α, σελ. 412). Ο Χρίστος Φθενάκης στο σύγγραμμα του Σύστημα Υπαλληλικού Δικαίου, Έκδοση 1967, Τόμος Γ', σελ. 280, αναφέρει:
"Η τοιαύτη εκ του νόμου περιοριστική απαρίθμησις των περιπτώσεων κωλύματος διεξαγωγής ανακρίσεως και αντιστοίχων λόγων εξαιρέσεως δεν σχετίζονται προς τους γενικούς εκείνους λόγους εξαιρέσεως, οίτινες απορρέοντες εκ της γενικής αρχής του πειθαρχικού δικαίου περί του αμερολήπτου της κρίσεως του οργάνου, αλλά και της γενικωτέρας αρχής του διοικητικού δικαίου περί της νομιμότητος των διοικητικών ενεργειών, καθιστώσιν ανεπίτρεπτον την συμμετοχήν ωρισμένου υπαλλήλου εις την πειθαρχικήν ανάκρισιν, εφ' όσον σοβαρά και εύλογος γεννάται αμφιβολία περί του ανεπηρέαστου της κρίσεως αυτού."
Περαιτέρω ο Αναστάσιος Τάχος στο σύγγραμμά του Σύγχρονοι Τάσεις της Αρχής της Νομιμότητος εις το Διοικητικόν Δίκαιον, Έκδοση 1973, στη σελ. 137, αναφερόμενος στη διοικητική μεροληψία τονίζει ότι "ουδείς κριτής των εαυτού πράξεων". Βάσιμα τεκμαίρεται ότι το διοικητικό όργανο που εκδίδει κά[*2499]ποια διοικητική πράξη θα μεροληπτήσει υπέρ της γνώμης του, που έχει ήδη διατυπωθεί, αν τυχόν αυτή τεθεί εκ νέου υπό την κρίση του. Αναφορικά με τον αποκλεισμό συμμετοχής στο πειθαρχικό συμβούλιο μέλους που διεξήγαγε και τις ανακρίσεις και υπέβαλε πόρισμα, βλέπε επίσης και Πορίσματα Νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας, 1929-1959, σελ. 362.
Το πλαίσιο της πειθαρχικής διαδικασίας στοιχειοθετείται από τους κανόνες της φυσικής δικαιοσύνης (βλ. Republic v. Antonios Mozoras (1966) 3 C.L.R. 356). Στην υπόθεση Χριστάκης Βασιλείου ν. Δήμου Παραλιμνίου (1996) 4 Α.Α.Δ. 1393, το Δικαστήριο θεώρησε τη συμμετοχή του Δημάρχου, που ήταν το πρόσωπο που υπέβαλε την καταγγελία, παράβαση των κανόνων φυσικής δικαιοσύνης. Στην ίδια υπόθεση τονίστηκε ότι ο κατήγορος δεν μπορεί να είναι παράλληλα και κριτής του κατηγορούμενου.
Η σύμπτωση των δύο ιδιοτήτων του κατήγορου και του κριτή, καταλήγει στη μη εξασφάλιση του τεκμηρίου της αμεροληψίας, απαραίτητου προσόντος για την άσκηση των καθηκόντων του κριτή στην πειθαρχική δίκη.
Αναμφισβήτητα η συμμετοχή του κ. Κυπριανού, προέδρου της ερευνητικής επιτροπής στη σύνθεση του Δημοτικού Συμβουλίου που άσκησε την πειθαρχική δίωξη εναντίον της αιτήτριας ήταν ανεπίτρεπτη. Η έκθεση της επιτροπής υπέχει ουσιαστικά τη θέση της κατηγορούσας αρχής ή τουλάχιστον συνιστά μαρτυρία εναντίον της αιτήτριας και οι αρχές του φυσικού δικαίου απαγορεύουν τη σύμπτωση στο ίδιο πρόσωπο των ιδιοτήτων είτε του κατήγορου και του κριτή, είτε του μάρτυρα και του κριτή.
Στην έκθεση της η επιτροπή καταλήγει σε σαφή συμπεράσματα ως προς την ενοχή της αιτήτριας. Σημειώνω χαρακτηριστικά τη διαπίστωση ότι από τον τρόπο ετοιμασίας των προσχεδίων ξεκινά μια "εκπληκτική προχειρότητα στην τεχνική θεώρηση και έλεγχο του θέματος σε σχέση με την επαγγελματική ευθύνη και την επιστημονική κατάρτιση της δημοτικού μηχανικού" και τη διαπίστωση ότι "ο φόρτος εργασίας, η πρόσφατη ανάληψη καθηκόντων και η όχι πλήρης γνώση των συνθηκών της αγοράς από την αιτήτρια δεν αποτελούν ικανή αιτιολογία μπροστά στο μέγεθος της παντελούς έλλειψης και ή ορθής επίβλεψης του έργου". Επίσης κάτω από τον τίτλο "Συμπεράσματα" αναφέρεται ότι από την προκαταρκτική αυτή έρευνα η επιτροπή κρίνει ομόφωνα ότι υπάρχουν βαρύτατες παραλείψεις, παραβίαση υπηρεσιακού καθήκοντος, αμέλεια και εν πολλοίς όχι τυχαία απόκρυ[*2500]ψη ή παρασιώπηση γεγονότων ή πραγματικοτήτων από τη δημοτικό μηχανικό από την αρχή της όλης διαδικασίας.
Το Δημοτικό Συμβούλιο στη συνεδρία του ημερ. 15.3.1993 ενέκρινε κατά πλειοψηφία στο σύνολό της την έκθεση της ερευνητικής επιτροπής. Κατ' αρχήν δεν αντιλαμβάνομαι τι σημαίνει η έγκριση του πορίσματος της ερευνητικής επιτροπής και ποιο το αποτέλεσμά της, ιδίως όταν ληφθεί υπ' όψη ότι στη συνέχεια αποφασίστηκε η παραπομπή της αιτήτριας σε πειθαρχική δίκη. Περαιτέρω ο Κυπριανού, ως πρόεδρος της επιτροπής, είχε ήδη μορφώσει γνώμη για την ευθύνη της αιτήτριας πριν αρχίσει καν η διαδικασία ενώπιον του Δημοτικού Συμβουλίου και η έκφραση της γνώμης αυτής, του αποστέρησε τα εχέγγυα της αμεροληψίας που πρέπει να διαθέτει κάθε κριτής (Χριστάκης Βασιλείου ν. Δήμου Παραλιμνίου, ανωτέρω). Δεν αναμένεται ότι ο πρόεδρος της ερευνητικής επιτροπής που με τόση σφοδρότητα κατέληξε προηγουμένως στην ευθύνη της αιτήτριας, θα μπορούσε να αλλάξει γνώμη κατά τη διάρκεια της πειθαρχικής διαδικασίας.
Ο Δήμαρχος και ο κ. Κούσιος ορθά κατά τη γνώμη μου αποκλείστηκαν από τη σύνθεση του Δημοτικού Συμβουλίου γιατί κατέθεσαν ενώπιον της ερευνητικής επιτροπής. Εξ ίσου απαράδεκτη με τη σύμπτωση των ιδιοτήτων του κριτή και κατήγορου είναι και η ταυτότητα των ιδιοτήτων του μάρτυρα και του κριτή. Η εξαίρεσή τους όμως αυτή, η εξαίρεση δηλαδή δύο ατόμων που ελάχιστη συμμετοχή είχαν στη διαδικασία, επειδή έδωσαν μαρτυρία και μάλιστα σε επουσιώδη σημεία, τονίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ανάγκη εξαίρεσης του προέδρου της ερευνητικής επιτροπής που συνέταξε το ισοπεδωτικό για την αιτήτρια πόρισμα. Αν απλοί μάρτυρες εξαιρέθηκαν, πολύ περισσότερο θα ανέμενε κάποιος να εξαιρείτο ο πρόεδρος της ερευνητικής επιτροπής. Ακόμα κάποιος θα περίμενε ότι ο κ. Κυπριανού θα είχε την προνοητικότητα να εξαιρέσει ο ίδιος τον εαυτό του.
Η κατάφωρη παραβίαση των κανόνων αυτών φυσικής δικαιοσύνης δεν αφήνει κανένα περιθώριο. Η εκδοθείσα απόφαση και βέβαια οι επιβληθείσες ποινές πρέπει να ακυρωθούν. Το περιεχόμενο των δύο προσφυγών είναι σχεδόν ταυτόσημο και κατά τη γνώμη μου η μία θα έπρεπε να είχε αποσυρθεί. Οι προσφυγές επιτυγχάνουν και η επίδικη απόφαση ακυρώνεται με έξοδα για μία προσφυγή εναντίον των καθ' ων η αίτηση, όπως θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή.
Οι προσφυγές επιτυγχάνουν με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο