(2005) 4 ΑΑΔ 213
[*213]24 Μαρτίου, 2005
[ΑΡΤΕΜΗΣ, Δ/στής]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
1. ΠΙΤΣΑ ΕΙΚΟΣΙ,
2. ΜΑΡΙΑ ΕΙΚΟΣΙ,
3. ΚΙΚΗ ΕΙΚΟΣΙ,
4. ΓΚΛΟΡΙΑ ΕΙΚΟΣΙ,
Αιτήτριες,
v.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΣΩ
1. ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ,
2. ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ,
Καθ’ ων η αίτηση.
(Υπόθεση Αρ. 91/2003)
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση ― Προϋποθέσεις νομιμότητας ― Ειδικά η απαίτηση ολοκληρωμένης μελέτης των δυνατοτήτων πραγμάτωσης του σκοπού της απαλλοτρίωσης ― Δεν εκπληρώθηκε στην κριθείσα περίπτωση ― Περιστάσεις και συνέπειες.
Προσφυγή βάσει του άρθρου 146 του Συντάγματος ― Λόγοι ακυρώσεως ― Έλλειψη αιτιολογίας ― Περιστάσεις στοιχειοθέτησής της στην κριθείσα περίπτωση διατάγματος απαλλοτρίωσης.
Οι αιτήτριες προσέφυγαν κατά του διατάγματος απαλλοτρίωσης της ακίνητης ιδιοκτησίας τους στα Πάνω Λεύκαρα.
Το Ανώτατο Δικαστήριο, ακυρώνοντας την επίδικη απόφαση, αποφάσισε ότι:
1. Έχει καθιερωθεί από τη νομολογία ότι η διοίκηση δεν προχωρεί στη λήψη απόφασης για απαλλοτρίωση προτού εξετάσει τα σχέδια του έργου που δείχνουν τη φύση, την έκταση και τις ανάγκες του έργου, για το οποίο γίνεται η απαλλοτρίωση.
Η Απαλλοτριούσα Αρχή έχει την υποχρέωση να εξετάζει τις δυ[*214]νατότητες πραγμάτωσης του σκοπού της απαλλοτρίωσης και μέσα σε αυτά τα πλαίσια επιβάλλεται η ετοιμασία μιας ολοκληρωμένης μελέτης.
Στην παρούσα περίπτωση, οι καθ’ ων η αίτηση προχώρησαν στη λήψη της απόφασης για την απαλλοτρίωση, χωρίς να έχει προηγηθεί μελέτη της φύσης του έργου που θα ικανοποιούσε τις ανάγκες του Δήμου Πάνω Λευκάρων, με αναφορά κυρίως στην έκταση του χώρου που θα ήταν αναγκαίος για την πραγμάτωση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως περιορίστηκε να αναφέρει στο Σημείωμά του ότι 20-25 τουριστικά λεωφορεία κινούνται και σταθμεύουν στα Πάνω Λεύκαρα ημερησίως κατά τους περισσότερους μήνες του χρόνου και 17-18 λεωφορεία μεταφέρουν μαθητές στο περιφερειακό Γυμνάσιο και Λύκειο Λευκάρων.
Η μελέτη που έγινε από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως δεν ήταν ολοκληρωμένη.
2. Το Δικαστήριο αδυνατεί περαιτέρω να προβεί στο δικαστικό έλεγχο, αφού η προσβαλλόμενη απόφαση πάσχει και λόγω έλλειψης επαρκούς αιτιολογίας. Στο Σημείωμα έγινε απλή παράθεση κριτηρίων και αναφορά στα κριτήρια που πληρούσαν τέσσερα ακίνητα, χωρίς να παρατεθούν τα χαρακτηριστικά του κάθε ακινήτου, αναφορικά με κάθε ένα κριτήριο.
Η προσφυγή επιτυγχάνει με έξοδα.
Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Κολοκασίδου κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 427,
Σπύρου ν. Δημοτικού Συμβουλίου Κάτω Πολεμιδιών κ.ά. (1998) 3 Α.Α.Δ. 307.
Προσφυγή.
Ι. Νικολάου, για Αιτητές.
A. Mαππουρίδης, για τους Καθ’ ων η αίτηση.
Cur. adv. vult.
ΑΡΤΕΜΗΣ, Δ.: Με την παρούσα προσφυγή οι αιτήτριες ζη[*215]τούν ακύρωση του διατάγματος απαλλοτρίωσης του ακινήτου με αριθμό τεμαχίου 72, Φ/Σχ.ΧLIX/20.5.ΙΙΙ που βρίσκεται στο χωριό Πάνω Λεύκαρα της επαρχίας Λάρνακας, του οποίου είναι συνιδιοκτήτριες.
Το επίδικο διάταγμα απαλλοτρίωσης είναι το δεύτερο που εκδόθηκε για το εν λόγω ακίνητο, αφού το πρώτο ακυρώθηκε με την προσφυγή αρ. 1286/99, που καταχώρισαν οι αιτήτριες. Καθορίστηκε στη γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης πως η επίδικη ιδιοκτησία ήταν αναγκαία για τον «ακόλουθο σκοπό δημόσιας ωφέλειας, δηλαδή για τη δημιουργία, βελτίωση και ανάπτυξη των συγκοινωνιών στη Δημοκρατία και η απαλλοτρίωσή της επιβάλλεται για τους ακόλουθους λόγους, δηλαδή για τη δημιουργία χώρου στάθμευσης παρά το Δημοτικό Σχολείο Πάνω Λευκάρων.»
Έκρινε το Ανώτατο Δικαστήριο στην προσφυγή αυτή, με απόφασή του ημερομηνίας 27.11.00, ότι η προσβαλλόμενη απόφαση ήταν το αποτέλεσμα ανεπαρκούς έρευνας, καθώς και ότι δεν ήταν αιτιολογημένη. Παραθέτω το πιο κάτω απόσπασμα απ’ αυτή:
«. . . . η απουσία της μελέτης με την οποία κρίθηκε ότι η επίδικη ιδιοκτησία είναι η πλέον κατάλληλη υπό τις περιστάσεις έχει εκθεμελιώσει το βάθρο επί του οποίου έχει στηριχθεί η απόρριψη της ένστασης και κατ’ επέκταση η προσβαλλόμενη απόφαση.
Αυτή η απουσία οδηγεί στη διαπίστωση ότι η διοίκηση δεν είχε ερευνήσει ‘εάν υπάρχουν και άλλα ακίνητα εξ ίσου κατάλληλα προς ικανοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης.’ Ενόψει αυτής της διαπίστωσης η προσβαλλόμενη απόφαση πάσχει γιατί είναι το αποτέλεσμα ανεπαρκούς έρευνας. Πάσχει, επίσης, και λόγω έλλειψης αιτιολογίας γιατί η διοίκηση δεν έχει αιτιολογημένως διαπιστώσει ότι ‘ο επίδικος χώρος είναι ο πλέον κατάλληλος εκ των περισσοτέρων που προσφέρονται.’»
Στις 16.11.01 δημοσιεύτηκε νέα γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης μέρους του ακινήτου, εναντίον της οποίας οι αιτήτριες υπέβαλαν ένσταση.
Ακολούθως με επιστολή του δικηγόρου τους προς τον Υπουργό Εσωτερικών ζήτησαν τον προσδιορισμό της ακριβούς έκτασης του ακινήτου, για το οποίο δημοσιεύτηκε η γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης, αφού σ’ αυτή αναφερόταν ότι απαλλοτριωνόταν μέρος του ακινήτου.
[*216]Την 1.11.02 δημοσιεύτηκε διόρθωση της γνωστοποίησης απαλλοτρίωσης ώστε το εν λόγω ακίνητο να απαλλοτριώνεται ολόκληρο και όχι μέρος του.
Η Υπουργική Επιτροπή, αφού μελέτησε την ένσταση, αποφάσισε την απόρριψή της και προχώρησε στη δημοσίευση του διατάγματος απαλλοτρίωσης.
Σε έγγραφο Λειτουργού του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως που υπάρχει στο διοικητικό φάκελο αναφέρεται ότι το επίδικο ακίνητο κρίθηκε ως το καταλληλότερο για τον επιδιωκόμενο σκοπό δημόσιας ωφέλειας μετά από μελέτη που διενεργήθηκε από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως τον Ιούνιο του 2001, αφού έγινε συγκριτική διερεύνηση τεσσάρων ακινήτων. Αναφέρεται στο έγγραφο πως «Η μελέτη αυτή τεκμηρίωσε επιστημονικά τη θέση ότι το υπό αναφορά τεμάχιο είναι ο πλέον κατάλληλος χώρος για τη δημιουργία του εν λόγω χώρου στάθμευσης.»
Η αναφερόμενη ως μελέτη έχει τίτλο «Σημείωμα αναφορικά με την αξιολόγηση και επιλογή χώρου στάθμευσης για λεωφορεία στο Δήμο Πάνω Λευκάρων» χωρίς να έχει ημερομηνία διεξαγωγής της. Εξηγεί το πρόβλημα της έλλειψης χώρου στάθμευσης για λεωφορεία και αναφέρεται σε σημαντικούς παράγοντες που θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη στην επιλογή του χώρου, οι οποίοι είναι:
«μέγεθος γηπέδου, μορφολογία του εδάφους, προσπελασιμότητα, γεωμετρικά χαρακτηριστικά του οδικού δικτύου που εξυπηρετεί το χώρο, επηρεασμός των ανέσεων των κατοίκων της περιοχής, επίπεδο εξυπηρέτησης, άνεση και ασφάλεια.»
Καθορίζει ακολούθως ειδικά κριτήρια για αξιολόγηση και επιλογή χώρου, τα οποία είναι:
«Ειδικά Κριτήρια για Αξιολόγηση και Επιλογή Χώρου στα Πάνω Λεύκαρα:
Ενόψει των πιο πάνω, η αξιολόγηση των εναλλακτικών χώρων στα Πάνω Λεύκαρα βασίστηκε, κυρίως, στα πιο κάτω κριτήρια:
1. Να βρίσκεται κοντά στον παραδοσιακό πυρήνα. Η περιοχή επιρροής (catchment area), ακτίνας 300 μέτρων, να καλύπτει όσο το δυνατό μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού κέντρου. Η περιοχή επιρροής των υπό μελέτη χώρων φαίνεται ως κύκλος με διάμετρο μαύρου χρώματος στο συνημμένο σχέδιο «Οδικό Δί[*217]κτυο – Κυκλοφορία – Στάθμευση».
2. Το μέγεθος του γηπέδου να είναι αρκετό για τις υπάρχουσες ανάγκες ή να ικανοποιεί αυτές σε μεγάλο βαθμό.
3. Να εξυπηρετείται κατά προτίμηση από υφιστάμενο οδικό δίκτυο ικανής χωριτικότητας και σωστών γεωμετρικών προτύπων.
4. Να μην επηρεάζει αρνητικά τον παραδοσιακό χαρακτήρα και την πολιτιστική και αρχιτεκτονική κληρονομιά των Πάνω Λευκάρων.
5. Να συνδυάζεται με άλλα έργα στην περιοχή, όπως πλατείες/πεζοδροποιημένες περιοχές, σχολεία και άλλες υπηρεσίες.
6. Το γήπεδο να είναι, όσο το δυνατό, επίπεδο ούτως ώστε να περιοριστεί το κόστος διαμόρφωσης και κατασκευής του χώρου στάθμευσης.»
Αφού λήφθηκαν υπόψη τα κριτήρια αυτά σε συνδυασμό με επιτόπια έρευνα, έγινε αξιολόγηση των τεσσάρων ακινήτων, η οποία κατέληξε ως εξής:
«Αξιολόγηση Χώρων:
Με βάση τα πιο πάνω κριτήρια και σε συνδυασμό επισταμένης μελέτης όλων των δεδομένων και στοιχείων, καθώς και μετά από επιτόπια έρευνα, η αξιολόγηση των τεσσάρων εναλλακτικών γηπέδων καταλήγει στα πιο κάτω:
(α) Οι χώροι «Α» και «Β» πληρούν τα κριτήρια 2 και 4.
(β) Ο χώρος «Γ» πληροί τα κριτήρια 1, 2, 3, 4, 5 και 6.
(γ) Ο χώρος «Δ» πληροί τα κριτήρια 1, 4, 5 και 6.»
Το «Σημείωμα» αυτό αιτιολογεί την επιλογή του επίδικου ακινήτου (χώρος «Γ») ως του πλέον κατάλληλου για τη δημιουργία του χώρου στάθμευσης αναφέροντας τα πιο κάτω:
«Βασικό Συμπέρασμα:
Τόσο οι γενικές πολιτικές, αρχές και κριτήρια που έχουν προαναφερθεί, όσο και η συγκεκριμένη αξιολόγηση των τεσσάρων [*218]γηπέδων, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο χώρος «Γ» είναι ο πλέον κατάλληλος για τη δημιουργία του υπό αναφορά χώρου στάθμευσης στα Πάνω Λεύκαρα, για τους πιο κάτω κύριους λόγους:
(α) Έχει το κατάλληλο εμβαδόν (2.040 τετρ. μέτρα) για την μερική ικανοποίηση των αναγκών του οικισμού για χώρους στάθμευσης λεωφορείων (25 χώροι).
(β) Βρίσκεται σε στρατηγική απόσταση (120 μέτρα) από την κεντρική πλατεία και σχετικά κοντά στο κέντρο του παραδοσιακού πυρήνα και πολύ κοντά στα σχολεία.
(β) Είναι εύκολα προσπελάσιμο από το υφιστάμενο οδικό δίκτυο.»
Ο δικηγόρος των αιτητριών αναφερόμενος στο Σημείωμα πρόβαλε ότι αυτό δεν αποτελεί εμπεριστατωμένη μελέτη. Υποστήριξε ότι «η κατ’ ισχυρισμό μελέτη του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως είναι ανεπαρκής, ατεκμηρίωτη και αόριστη». Ανέφερε ότι στο Σημείωμα έγινε ονομαστική παράθεση των ειδικών κριτηρίων για αξιολόγηση και επιλογή χώρου χωρίς να παρατίθενται τα χαρακτηριστικά του κάθε ακινήτου, αναφορικά με κάθε ένα κριτήριο, έτσι ώστε συγκριτικά να επιλεγεί το πλέον κατάλληλο τεμάχιο. Πρόβαλε περαιτέρω, ότι οι καθ’ ων η αίτηση δεν έχουν αιτιολογήσει δεόντως την απόφασή τους ότι το επίδικο ακίνητο είναι το πλέον κατάλληλο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού.
Έχει καθιερωθεί από τη νομολογία ότι η διοίκηση δεν προχωρεί στη λήψη απόφασης για απαλλοτρίωση προτού εξετάσει τα σχέδια του έργου που δείχνουν τη φύση, την έκταση και τις ανάγκες του έργου, για το οποίο γίνεται η απαλλοτρίωση (βλ. Κολοκασίδου κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 427 και Σπύρου ν. Δημοτικού Συμβουλίου Κάτω Πολεμιδιών κ.ά. (1998) 3 Α.Α.Δ. 307).
Η Απαλλοτριούσα Αρχή έχει την υποχρέωση να εξετάζει τις δυνατότητες πραγμάτωσης του σκοπού της απαλλοτρίωσης και μέσα σε αυτά τα πλαίσια επιβάλλεται η ετοιμασία μιας ολοκληρωμένης μελέτης (βλ. Σπύρου πιο πάνω).
Στην παρούσα περίπτωση, οι καθ’ ων η αίτηση προχώρησαν στη λήψη της απόφασης για την απαλλοτρίωση χωρίς να έχει προηγηθεί μελέτη της φύσης του έργου που θα ικανοποιούσε τις [*219]ανάγκες του Δήμου Πάνω Λευκάρων, με αναφορά κυρίως στην έκταση του χώρου που θα ήταν αναγκαίος για την πραγμάτωση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως περιορίστηκε να αναφέρει στο Σημείωμά του ότι 20-25 τουριστικά λεωφορεία κινούνται και σταθμεύουν στα Πάνω Λεύκαρα ημερησίως κατά τους περισσότερους μήνες του χρόνου και 17-18 λεωφορεία μεταφέρουν μαθητές στο περιφερειακό Γυμνάσιο και Λύκειο Λευκάρων.
Η μελέτη που έγινε από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως δεν ήταν ολοκληρωμένη.
Το Δικαστήριο αδυνατεί να προβεί στο δικαστικό έλεγχο, αφού η προσβαλλόμενη απόφαση πάσχει και λόγω έλλειψης επαρκούς αιτιολογίας. Στο Σημείωμα έγινε απλή παράθεση κριτηρίων και αναφορά στα κριτήρια που πληρούσαν τα τέσσερα ακίνητα, χωρίς να παρατεθούν τα χαρακτηριστικά του κάθε ακινήτου, αναφορικά με κάθε ένα κριτήριο. Στο τέλος του Σημειώματος αναφέρεται γενικά και αόριστα ότι το ακίνητο των αιτητριών είναι το πλέον κατάλληλο για την επίτευξη του σκοπού της απαλλοτρίωσης, αφού έχει το κατάλληλο εμβαδό (κριτήριο 2), βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την κεντρική πλατεία και το κέντρο του παραδοσιακού πυρήνα (κριτήριο 1), καθώς και από τα σχολεία (κριτήριο 5) και έχει προσπέλαση στο υφιστάμενο οδικό δίκτυο (κριτήριο 3). Δεν έγινε καμιά αναφορά στο μη επηρεασμό του παραδοσιακού χαρακτήρα και της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των Πάνω Λευκάρων (κριτήριο 4), ούτε και στο επίπεδο του ακινήτου για τον περιορισμό του κόστους διαμόρφωσης και κατασκευής του χώρου στάθμευσης (κριτήριο 6).
Καταλήγω ότι η αιτιολογία που δόθηκε για την επιλογή του επίδικου ακινήτου είναι ελλιπής. Οι καθ’ ων η αίτηση εξακολουθούν να μην έχουν αιτιολογημένως διαπιστώσει ότι «ο επίδικος χώρος είναι ο πλέον κατάλληλος» σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ακίνητα.
Κατά συνέπεια η προσφυγή επιτυγχάνει με έξοδα υπέρ των αιτητριών.
Η προσφυγή επιτυγχάνει με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο