(2007) 4 ΑΑΔ 458
[*458]16 Ιουλίου, 2007
[ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ/στής]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
1. ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΚΟΥ,
2. ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ ΣΥΜΕΟΥ,
Αιτητές,
v.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ
1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, ΚΑΙ/Ή
2. ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑΣ ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ
ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ,
Καθ’ ων η αίτηση.
(Υπόθεση Αρ. 192/2006)
Λέξεις Φράσεις ― Ο όρος «συνήθης διαμονή» ― Η νομολογιακή ερμηνεία του στα πλαίσια του εκλογικού δικαίου.
Αρχείο Πληθυσμού και Μετανάστευσης ― Εκλογικός κατάλογος ― Πτυχές της νομιμότητας της διαγραφής των αιτητών από τον εκλογικό κατάλογο του τόπου καταγωγής τους και της εγγραφής τους στον κατάλογο του τόπου της συνήθους διαμονής τους στην κριθείσα περίπτωση.
Προσφυγή βάσει του άρθρου 146 του Συντάγματος ― Λόγοι ακυρώσεως ― Πλάνη περί τα πράγματα ― Περιεχόμενο και βάρος αποδείξεως ― Δεν στοιχειοθετήθηκε στην κριθείσα περίπτωση.
Διοικητικό Δίκαιο ― Δικαίωμα προηγούμενης ακροάσεως του διοικούμενου ― Περιστάσεις υπό τις οποίες κρίθηκε, ότι δεν παραβιάστηκε στην κριθείσα περίπτωση.
Οι αιτητές προσέφυγαν κατά της απόφασης διαγραφής τους από τον εκλογικό κατάλογο της κοινότητας Λαγουδερών και της εγγραφής τους στον εκλογικό κατάλογο του Δήμου Στροβόλου.
[*459]Το Ανώτατο Δικαστήριο, απορρίπτοντας την προσφυγή, αποφάσισε ότι:
1. Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί εν προκειμένω, είναι πού οι αιτητές έχουν τη συνήθη τους διαμονή. Η νομολογία άντλησε καθοδήγηση κυρίως από την αντίστοιχη αγγλική νομολογία και ερμήνευσε τον όρο, με δεδομένο πως πρέπει να υπάρχει διαμονή ή φυσική παρουσία σε ορισμένο τόπο. Από τα στοιχεία του φακέλου, προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι οι αιτητές έχουν ως συνήθη τόπο διαμονής τους το Στρόβολο. Ακόμα κι’ αν θεωρηθεί ότι η διαμονή τους τα Σαββατοκυρίακα στο σπίτι της μητέρας της αιτήτριας 1 και η διατήρηση περιβολιού στα Λαγουδερά, μπορούν να χαρακτηριστούν διαμονή σε πέραν από ένα τόπο, είναι φανερό πού οι αιτητές διατηρούν τη συνήθη τους διαμονή. Απλές επισκέψεις δεν αλλάζουν την εικόνα. Εκείνο που έχει σημασία είναι ποιό τόπο οι αιτητές επέλεξαν να έχουν ως κέντρο των δραστηριοτήτων τους και αυτός είναι φανερά ο Στρόβολος.
2. Η προσβαλλόμενη πράξη δεν πάσχει λόγω παράλειψης διεξαγωγής δέουσας έρευνας, όπως προβάλλουν οι αιτητές. Ως προς το παράπονο των αιτητών για την ύπαρξη πιθανής πλάνης αρκεί να λεχθεί ότι δημιουργείται τεκμήριο κατά της πλάνης, δηλαδή τεκμήριο υπέρ της ορθής εξακρίβωσης των πραγματικών περιστατικών. Το βάρος απόδειξης ισχυρισμού για ύπαρξη πλάνης έχουν οι αιτητές, οι οποίοι στην παρούσα υπόθεση απέτυχαν να το αποσείσουν.
3. Οι αιτητές παραπονούνται αβάσιμα ότι τους στερήθηκε το δικαίωμα ακρόασης. Όπως προκύπτει από την επιστολή της Επαρχιακής Διοίκησης Λευκωσίας προς τη Διευθύντρια του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, ημερ. 20.10.2005, ο αρμόδιος λειτουργός της Επαρχιακής Διοίκησης, μέσα στα πλαίσια της έρευνας που διεξήχθη, άκουσε τα επηρεαζόμενα μέρη πριν καταλήξει στις διαπιστώσεις που περιέχονται στην επιστολή.
4. Η απόφαση των καθ’ ων η αίτηση είναι πλήρως αιτιολογημένη. Είναι φανερό ότι οι καθ’ ων η αίτηση κατέληξαν στην προσβαλλόμενη απόφαση διότι θεώρησαν ορθά, ότι οι αιτητές είχαν τη συνήθη τους κατοικία στο Στρόβολο και όχι στα Λαγουδερά.
Η προσφυγή απορρίπτεται με έξοδα.
[*460]Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Κόρακα ν. Γεωργίου κ.ά. (Αρ.2) (2004) 1 Α.Α.Δ. 1935,
Κωνσταντίνου ν. Συμβ. Αμπελ. Προϊόντων (1992) 3 Α.Α.Δ. 228,
HjiMichael v. The Republic (1972) 3 C.L.R. 246,
Platritis v. Republic (1969) 3 C.L.R. 366,
Παπαδόπουλος ν. Διευθυντή Τμήματος Εσωτερικών Προσόδων (1990) 3 Α.Α.Δ. 262,
Γαλανού κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1996) 3 Α.Α.Δ. 43.
Προσφυγή.
Α. Σ. Αγγελίδης, για τους Αιτητές.
Γ. Πετάση - Κορφιώτη, Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για τους Καθ’ ων η αίτηση.
Cur. adv. vult.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ.: Οι αιτητές οι οποίοι είναι σύζυγοι, ήταν καταχωρημένοι στον εκλογικό κατάλογο Λαγουδερών. Ύστερα από σχετική καταγγελία και έρευνα που έγινε, στην οποία ακούστηκαν και οι απόψεις τους, οι καθ’ ων η αίτηση προέβηκαν σε διαγραφή τους από τον εκλογικό κατάλογο της κοινότητας Λαγουδερών και εγγραφή τους στον εκλογικό κατάλογο του Δήμου Στροβόλου, όπου διαπιστώθηκε ότι διαμένουν μόνιμα. Την απόφαση αυτή προσβάλλουν οι αιτητές.
Οι αιτητές κατάγονται από τα Λαγουδερά. Οι γονείς τους εξακολουθούν να διαμένουν εκεί. Μετά το γάμο τους, επειδή δεν διέθεταν κατάλληλη γη για ανέγερση κατοικίας στα Λαγουδερά, αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λευκωσία. Έτσι το 1994 αγόρασαν οικία στο Στρόβολο. Η αιτήτρια 1 από το 1992 είναι γραμματέας της ΣΠΕ Λαγουδερών-Σαραντίου και πηγαινοέρχεται καθημερινά στην εργασία της, ενώ ο αιτητής 2 από το 1995 εργάζεται στη βιομηχανία Χαραλαμπίδη, η οποία προφανώς εδρεύει στα Λαγουδερά, ως οδηγός και διανομέας γάλακτος.
Δύο από τα τρία τους παιδιά, ηλικίας 10 και 5 ετών, φοιτούν [*461]στο δημοτικό σχολείο και δημόσιο νηπιαγωγείο Αποστόλου Λουκά στο Στρόβολο, ενώ το μικρότερο αφήνουν στη φύλαξη γειτόνισσας. Στα Λαγουδερά δεν λειτουργεί δημοτικό σχολείο και τα παιδιά του χωριού φοιτούν στο δημοτικό σχολείο Αγίας Μαρίνας και στο γυμνάσιο Αγρού.
Τα Σαββατοκυρίακα οι αιτητές διαμένουν στο χωριό στο σπίτι της μητέρας της αιτήτριας 1. Άρχισαν την ανέγερση μικρής κατοικίας στα Λαγουδερά, όπου διατηρούν και περιβόλι με μηλιές τις οποίες φροντίζουν. Για συναισθηματικούς λόγους επιθυμούν να παραμείνουν στον εκλογικό κατάλογο Λαγουδερών.
Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι πού οι αιτητές έχουν τη συνήθη τους διαμονή. Η νομολογία μας άντλησε καθοδήγηση κυρίως από την αντίστοιχη αγγλική νομολογία και ερμήνευσε τον όρο, με δεδομένο πως πρέπει να υπάρχει διαμονή ή φυσική παρουσία σε ορισμένο τόπο.
Η αναβάθμιση της διαμονής σε «συνήθη» με τη φυσική σημασία του όρου, εξαρτάται από διάφορες περιστάσεις. Η έννοια της συνήθους διαμονής αντιδιαστέλλεται προς την έκτακτη ή προσωρινή. Όπως σημειώθηκε και στην υπόθεση Κόρακα ν. Γεωργίου κ.ά. (Αρ.2) (2004) 1 Α.Α.Δ. 1935, το εγχείρημα δεν εξαντλείται στην αναζήτηση οποιουδήποτε συγκεκριμένου στοιχείου, το οποίο αφ’ εαυτού θα ήταν δυνατό να δώσει απάντηση. Εκτείνεται στον συνυπολογισμό ποιοτικών χαρακτηριστικών ή δεδομένων και εν γένει, στον τρόπο και τις συνήθειες της ζωής. Είναι θέμα πραγματικό σε κάθε περίσταση, αλλά, πέραν από όσα σχετίζονται με την επαγγελματική απασχόληση, σημειώνεται η συμμετοχή σε πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις και όποια άλλη δραστηριότητα σε σχέση με τα κοινά. Αναγνωρίζεται, ωσαύτως, και η δυνατότητα της τεκμαιρόμενης συνήθους διαμονής στην περίπτωση προσωρινής απομάκρυνσης από ορισμένο τόπο για κάποιο σκοπό, με πρόθεση την επάνοδο.
Από τα στοιχεία του φακέλου, προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι οι αιτητές έχουν ως συνήθη τόπο διαμονής τους το Στρόβολο. Επέλεξαν εκεί να αποκτήσουν ιδιόκτητη κατοικία, επειδή δεν διέθεταν κατάλληλη γη στα Λαγουδερά κι’ αυτό πολύ πριν εγερθεί η ανάγκη εκπαίδευσης των παιδιών τους.
Ακόμα κι’ αν θεωρηθεί ότι η διαμονή τους τα Σαββατοκυρίακα στο σπίτι της μητέρας της αιτήτριας 1 και η διατήρηση περιβολιού στα Λαγουδερά, μπορούν να χαρακτηριστούν διαμονή σε [*462]πέραν από ένα τόπο, είναι φανερό πού οι αιτητές διατηρούν τη συνήθη τους διαμονή. Παρά τη συναισθηματική τους σύνδεση με τα Λαγουδερά, επέλεξαν ως κέντρο των δραστηριοτήτων τους το Στρόβολο. Απλές επισκέψεις δεν αλλάζουν την εικόνα.
Το γεγονός ότι στην προσβαλλόμενη απόφαση η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης αναφέρει ότι η έρευνα έγινε σε συνεργασία με την Επαρχιακή Διοίκηση Λευκωσίας, συνεργασία την οποία αγνοούν οι αιτητές, δεν μειώνει το βάθος της έρευνας που έγινε.
Οι αιτητές δεν έχουν αναφέρει οποιαδήποτε γεγονότα τα οποία να αναιρούν τα δεδομένα επί των οποίων βασίστηκε η προσβαλλόμενη απόφαση. Το στοιχεία τα οποία αναφέρουν στη γραπτή τους αγόρευση, ότι δηλαδή η αιτήτρια εργάζεται στη ΣΠΕ Λαγουδερών ή ότι διαμένουν τα Σαββατοκυρίακα εκεί, δεν προωθούν την υπόθεσή τους. Όπως είδαμε και πιο πάνω, εκείνο που έχει σημασία είναι ποιό τόπο οι αιτητές επέλεξαν να έχουν ως κέντρο των δραστηριοτήτων τους και αυτός είναι φανερά ο Στρόβολος. Δεν είναι αλήθεια ότι η εγκατάστασή τους στο Στρόβολο έγινε προσωρινά. Τα υφιστάμενα στοιχεία δεν μπορούν να αποτελέσουν ασφαλές υπόβαθρο για καθορισμό των Λαγουδερών ως τον τόπο της συνήθους διαμονής τους, μέσα στην έννοια του νόμου.
Υπό τις περιστάσεις, κρίνω ότι η προσβαλλόμενη πράξη δεν πάσχει λόγω παράλειψης διεξαγωγής δέουσας έρευνας, όπως προβάλλουν οι αιτητές. Δεν μπορώ να αντιληφθώ σε ποια περαιτέρω έρευνα θα έπρεπε οι καθ’ ων η αίτηση να προβούν πριν καταλήξουν στην προσβαλλόμενη απόφαση.
Ως προς το παράπονο των αιτητών για την ύπαρξη πιθανής πλάνης αρκεί να λεχθεί ότι δημιουργείται τεκμήριο κατά της πλάνης, δηλαδή τεκμήριο υπέρ της ορθής εξακρίβωσης των πραγματικών περιστατικών, το οποίο όμως κάμπτεται, αφ’ ης στιγμής ο διάδικος κατορθώσει να καταστήσει πιθανή την πλάνη, δηλαδή να δημιουργήσει στο δικαστή αμφιβολίες για την ορθότητα της διαπίστωσης των πραγματικών γεγονότων εκ μέρους της διοίκησης (Στασινόπουλος, Δίκαιον των Διοικητικών Πράξεων, 1951, σελ. 304 και 305. Βλέπε επίσης Κωνσταντίνου ν. Συμβ. Αμπελ. Προϊόντων (1992) 3 Α.Α.Δ. 228 και HjiMichael v. The Republic (1972) 3 C.L.R. 246, 252).
Στην παρούσα όμως περίπτωση οι αιτητές δεν κατόρθωσαν [*463]να πείσουν για την πιθανότητα πλάνης. Οι καθ’ ων η αίτηση έλαβαν υπ’ όψιν όλα τα διαθέσιμα στοιχεία. Το βάρος απόδειξης ισχυρισμού για ύπαρξη πλάνης έχουν οι αιτητές, οι οποίοι στην παρούσα υπόθεση απέτυχαν να το αποσείσουν (βλέπε Platritis v. Republic (1969) 3 C.L.R. 366 και Παπαδόπουλος ν. Διευθυντή Τμήματος Εσωτερικών Προσόδων (1990) 3 Α.Α.Δ. 262).
Πλάνη περί τα πράγματα δεν υφίσταται όταν η διοίκηση εκτιμά διάφορα και αντιφατικά στοιχεία, των οποίων η στάθμιση μπορεί κατ’ αρχήν να οδηγεί και στο συμπέρασμα στο οποίο ήχθη η διοίκηση. Η εκτίμηση αυτή δεν ελέγχεται κατ’ ουσία στην ακυρωτική δίκη. Τέλος, θα πρέπει να λεχθεί, ότι η διαπίστωση πλάνης δεν συνεπάγεται αυτόματα και ακυρότητα, αφού η πλάνη θα πρέπει να είναι ουσιώδης, δηλαδή να προκύπτει ότι έχει επιδράσει στην τελική κρίση (Γαλανού κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1996) 3 Α.Α.Δ. 43, 47).
Οι αιτητές παραπονούνται αβάσιμα ότι τους στερήθηκε το δικαίωμα ακρόασης. Όπως προκύπτει από την επιστολή της Επαρχιακής Διοίκησης Λευκωσίας προς τη Διευθύντρια του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, ημερ. 20.10.2005, ο αρμόδιος λειτουργός της Επαρχιακής Διοίκησης, μέσα στα πλαίσια της έρευνας που διεξήχθη, άκουσε τα επηρεαζόμενα μέρη πριν καταλήξει στις διαπιστώσεις που περιέχονται στην επιστολή.
Τέλος, οι αιτητές υποστηρίζουν ότι η προσβαλλόμενη απόφαση στερείται αιτιολογίας. Αντίθετα, καταλήγω ότι η απόφαση των καθ’ ων η αίτηση είναι πλήρως αιτιολογημένη. Η αιτιολογία της απόφασης προκύπτει καθαρά από το κείμενο της απόφασης, όπου αναφέρεται ο λόγος της διαγραφής τους από τους εκλογικούς καταλόγους Λαγουδερών, αλλά και από το φάκελο εν γένει. Είναι φανερό ότι οι καθ’ ων η αίτηση κατέληξαν στην προσβαλλόμενη απόφαση διότι θεώρησαν ορθά, ότι οι αιτητές είχαν τη συνήθη τους κατοικία στο Στρόβολο και όχι στα Λαγουδερά.
Η προσφυγή απορρίπτεται, με £600 έξοδα εναντίον των αιτητών.
Η προσφυγή απορρίπτεται με έξοδα.
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο