ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
Ενώπιον: X-M Καραπατάκη, Ε.Δ.
Αρ. αγωγής: 4109/2015
Μεταξύ:
Χριστίνας Δημοσθένους, [ ] 5, [ ], Λευκωσία
Ενάγουσας
-και-
Στέλιος Στυλιανού, [ ] 13, [ ], Λευκωσία
Εναγόμενου
-----------------------------------------------------------------------
Ημερομηνία: 30 Ιανουαρίου 2025
Εμφανίσεις:
Για Ενάγουσα: κ. Δ. Μιχαηλίδης για κκ. Χρίστο Μ. Τριανταφυλλίδη Δ.Ε.Π.Ε.
Για Εναγόμενο: κα Κωνσταντίνου για κ. Ευγένιο Χατζηευτυχίου
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Οι δικογραφημένες θέσεις
[1] H αξίωση της Ενάγουσας όπως προβάλλεται στην Έκθεση Απαίτησης αφορά σε ποσό €24.000- πλέον Φ.Π.Α. για ζημιές που κακόβουλα προκάλεσε ο Εναγόμενος στο λιθόστρωτο πλακόστρωτο και σε οπτικές ίνες του εξωτερικού χώρου και της εσωτερικής αυλής του υποστατικού της και η επακόλουθη κάλυψη του με μπετόν. Μέρος του αξιούμενου ποσού, ήτοι €3.000- για εγκατάσταση συντριβανιού με την αγορά και τοποθέτηση λάστιχων νερού αποσύρθηκε κατά την ακροαματική διαδικασία. O χώρος που προκάλεσε τις ζημιές ο Εναγόμενος αποτελεί δικαίωμα διάβασης στο οποίο υπόκειται το τεμάχιο της αρ. [ ], αρ. εγγραφής 1/[ ] («τεμάχιο αρ. [ ]») προς όφελος του υποστατικού, με αριθμό εγγραφής 1/[ ], αριθμό τεμαχίου [ ] στον Άγιο Ιωάννη, Λευκωσία («τεμάχιο αρ. 197»), του οποίου ιδιοκτήτης και κάτοχος, όπως δικογραφείται, είναι ο Εναγόμενος. Το κόστος αποκατάστασης προβάλλεται ότι βεβαιώνεται από έκθεση εμπειρογνώμονα, λεπτομέρειες των οποίων παρατίθενται στην παράγραφο 5 της Έκθεσης Απαίτησης. Σε σχέση με τις ενέργειες του Εναγόμενου, η Ενάγουσα υποστηρίζει ότι υπέβαλε καταγγελία στην Αστυνομία και ότι καταχωρήθηκε εναντίον του η ποινική υπόθεση αρ. 31612, όπου αυτός παραδέχθηκε ενοχή.
[2] Στην Υπεράσπιση και Ανταπαίτηση Εναγόμενου γίνεται άρνηση του ισχυρισμού της ιδιοκτησίας και κατοχής του υποστατικού προς το οποίο παραχωρήθηκε δικαίωμα διαβάσεως και προβάλλεται ότι ουδέποτε είτε εσκεμμένα είτε κακόβουλα προκάλεσε ζημιές ή καταστροφή στο λιθόστρωτο πλακόστρωμα ή σε οπτικές ίνες του εξωτερικού χώρου ή της εσωτερικής αυλής, αλλά ότι κάλυψε το πέρασμα με τσιμέντο για εύκολη πρόσβαση και για λόγους ασφαλείας, επειδή η Ενάγουσα τοποθέτησε «τσιακίλες» που καθιστούσαν την διάβαση επικίνδυνη. Περαιτέρω, όπως προβάλλεται, για ευκολία πρόσβασης στην κατοικία προχώρησε στην κατασκευή ενός σκαλοπατιού. Όπως υποστηρίζει ο Εναγόμενος, η Ενάγουσα έχει προχωρήσει εντός της διάβασης χωρίς την έγκριση της αρμόδιας Αρχής στην κατασκευή ενός αποχωρητηρίου, πέργολας, στην τοποθέτηση ανθοδοχείων και γλαστρών με λουλούδια, με αποτέλεσμα να αποστερείται της απρόσκοπτης πρόσβασης, ενώ στην είσοδο της τοποθέτησε θύρα. Για δε το αξιούμενο ποσό και τις ζημιές προβάλλει την άρνηση του ως υπερβολικές, υποστηρίζοντας ότι η Ενάγουσα δεν προέβηκε σε οποιοδήποτε μέτρο αποκατάστασης, ενώ για την ποινική υπόθεση εναντίον του προβάλλει ότι προέβηκε σε παραδοχή με επιφύλαξη των δικαιωμάτων του στην αστική διαδικασία. Στα πλαίσια της εγειρόμενης Ανταπαίτησης του αξιώνει από την Ενάγουσα ως ειδικές ζημιές ποσό €1.500- για κατασκευή σκαλοπατιού, τον καθαρισμό του χώρου και για την επίστρωση με τσιμέντο. Επικαλείται ολισθηρότητα του πατώματος στην διάβαση εκ της υγρασίας που προκαλείται από τις ανθοδόχους και τις γλάστρες που τοποθέτησε η Ενάγουσα. Αξιώνει δε, πέραν των ειδικών ζημιών, διατάγματα για αφαίρεση της θύρας, της πέργολας, για κατεδάφιση του αποχωρητηρίου, ενός υποστατικού που ανεγέρθηκε στο σύνορο του περάσματος, για αφαίρεση της ηλεκτρικής, υδραυλικής και αποχετευτικής εγκατάστασης, αλλά και του αυτόματου συστήματος ποτίσματος, καθώς και των ανθοδόχων, τα οποία εμποδίζουν την απρόσκοπτη διέλευση από το πέρασμα.
[3] Στην Απάντηση στην Υπεράσπιση η Ενάγουσα αρνείται τις θέσεις του Εναγόμενου και επαναλαμβάνει τους ισχυρισμούς της στην Έκθεση Απαίτησης, ενώ για τις αξιούμενες υπό του Εναγόμενου θεραπείες τις Ανταπαίτησης προβάλλει ότι είναι αβάσιμες και ατεκμηρίωτες.
Επίδικα θέματα
[4] Τα όσα παρατίθενται στα δικόγραφα καθορίζουν και τα επίδικα θέματα στην παρούσα διαδικασία, τα οποία καλείται να επιλύσει το Δικαστήριο. Αυτό που προκύπτει ξεκάθαρα και δεν έχει αμφισβητηθεί είναι ότι το τεμάχιο αρ. 198 της Ενάγουσας έχει παραχωρήσει προς όφελος του τεμαχίου 197 δικαίωμα διάβασης. Ως εκ τούτου, αποτελεί επίδικο θέμα το κατά πόσο ο Εναγόμενος προκάλεσε με τις ενέργειες του ζημιές στο πέρασμα και σε περίπτωση καταφατικής απάντησης, την ζημιά που υπέστηκε η Ενάγουσα. Εξίσου σημαντική είναι και η παράμετρος του κατά πόσο ο Εναγόμενος δικαιούτο να ενεργήσει όπως ενήργησε και επικαλείται στην Υπεράσπιση του. Ειδικότερα, αποτελεί επίδικο ζήτημα το κατά πόσο ο Εναγόμενος δικαιούται να αξιώνει τις θεραπείες και διατάγματα που παραθέτει στην Υπεράσπιση και Ανταπαίτηση του, εκτός της αξίωσης για ειδικές ζημιές στο ποσό των €1.500-, θεραπεία την οποία απέσυρε δια της γραπτής του αγόρευσης.
Επ’ ακροατηρίω διαδικασία
[5] Εκ μέρους της Ενάγουσας δόθηκε η μαρτυρία της ιδίας (ΜΕ1), του αρχιτέκτονα κ. Ντ. Φλωρίδη (ΜΕ2), καθώς και του κ. Στ. Κουναπή (ΜΕ3), ενώ για τον Εναγόμενο προσκομίστηκε η μαρτυρία του ιδίου (ΜΥ1), του αρχιτέκτονα κ. Κ. Παττίχη (ΜΥ2) και του κ. Αγ. Αγαθοκλέους, προσωρινού Προϊστάμενου του Τομέα Επιβολής του Επαρχιακού Οργανισμού Αυτοδιοίκησης Λευκωσίας (ΜΥ3). Ακολουθεί συνοπτική παράθεση της μαρτυρίας εκάστου μάρτυρα.
Μαρτυρία ΜΕ1:
[6] Η ΜΕ1 κατάθεσε γραπτή δήλωση ως Έγγραφο Α’ στην οποία αναφέρεται στην ιδιοκτησία της στο τεμάχιο αρ. [ ] και στο δικαίωμα διάβασης προς όφελος του τεμαχίου αρ. [ ], το οποίο ασκείται από τον Εναγόμενο και τους αντιπροσώπους του μέσω της αυλής του υποστατικού της. Η ΜΕ αναφέρεται στις ζημιές που προκάλεσε ο Εναγόμενος τον Ιούνιο του 2011 στο λιθόστρωτο πλακόστρωτο και στην στρώση του με μπετόν, αλλά και στην αφαίρεση και καταστροφή των οπτικών ινών, ενώ παραθέτει τις λεπτομέρειες του κόστους αποκατάστασης ως η Έκθεση Απαίτησης στο ποσό των €24.000- πλέον Φ.Π.Α. Προβαίνει δε σε αναφορά στην ποινική υπόθεση αρ. 31612/12 και στην παραδοχή του Εναγόμενου, στις επιστολές για αποκατάσταση που ανταλλάχθηκαν μεταξύ των συνηγόρων της και του Εναγόμενου, αλλά και σε άρνηση των αξιώσεων του Εναγόμενου, όπως και των ισχυρισμών περί παράνομων κατασκευών. Κατάθεσε περί τούτων σειρά τεκμηρίων, μεταξύ άλλων, του τίτλου ιδιοκτησίας του τεμαχίου αρ. [ ] (τεκ. 1) και της Έκθεσης Κόστους Αποκατάστασης (τεκ. 2). Σε συνέχεια της κυρίως της εξέτασης εξήγησε ότι προέβηκε στην τοποθέτηση των οπτικών ινών με τα βοτσαλάκια στη διάβαση, γιατί ο χώρος προοριζόταν για γκαλερί επειδή είναι ζωγράφος. Επίσης, ότι δεν έχει αποκαταστήσει τις ζημιές μέχρι σήμερα γιατί ανέμενε την ολοκλήρωση της δικαστικής διαδικασίας.
[7] Κατά την αντεξέταση της απάντησε ότι το δικαίωμα διάβασης είναι περίπου 30 τ.μ. και υπέδειξε στις φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο τεκμήριο 2 τις ζημιές μετά από τις ενέργειες του Εναγόμενου, τις οποίες τράβηξε ο εκτιμητής. Δήλωσε ότι δεν χρειαζόταν άδεια για να τοποθετήσει τα βότσαλα και τις οπτικές ίνες, όπως της ανέφεραν από το Δημαρχείο Λευκωσίας το 2007-2008. Αρνήθηκε ότι εμποδιζόταν ο Εναγόμενος να χρησιμοποιήσει το πέρασμα και επανέλαβε ότι δεν προέβηκε σε αποκατάσταση ζημιών γιατί ανέμενε την δίκη παρά την πάροδο 13 ετών. Δεν μπορούσε να εξηγήσει τις εργασίες αποκατάστασης παραπέμποντας στον αρχιτέκτονα ως τον αρμόδιο για τον σκοπό αυτό. Τις ζημίες παράθεσε γενικά στην γραπτή της δήλωση και όχι λεπτομέρειες, ερωτώμενη για καταστροφή σιντριβανιού και των λάστιχων. Σήμερα δήλωσε ότι προβαίνει σε επιδιορθώσεις του ακινήτου, επειδή κηρύχθηκε διατηρητέο και όχι του περάσματος. Το αποχωρητήριο δήλωσε ότι ήταν χαλασμένο και το έφτιαξε και αρνήθηκε ότι ήταν παράνομο, όπως δεν ήταν και η πέργολα. Αρνήθηκε ότι έλαβε επιστολή που της υποδείχθηκε από τον Δήμο Λευκωσίας για παράνομες ενέργειες στο υποστατικό της που παρέμβαιναν στο δικαίωμα διάβασης και δήλωσε ότι όταν την επισκέφθηκαν δεν διαπίστωσαν κάτι παράνομο. Κατά την επανεξέταση της ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι το σκαλοπάτι το έφτιαξε ο Εναγόμενος μετά που προέβηκε στις καταστροφές.
[8] O ΜΕ2 αναγνώρισε ως συντάκτης το τεκμήριο 2 και δήλωσε ότι το 2007 η Ενάγουσα του ανάθεσε να επιδιορθώσει ένα πέρασμα που μπαίνει στην οικοδομή της. Υπέδειξε σε τοπογραφικό σχέδιο που κατάθεσε ως τεκμήριο 5 την θέση του τεμαχίου αρ. [ ] και το πέρασμα. Εξήγησε ότι τότε είχε γίνει αφαίρεση του υποστρώματος, τοποθετήθηκε χαβάρα, οι τσιακκίλες του ποταμού και δημιουργήθηκαν σκαλοπάτια στην είσοδο για να μην υπάρχει υψομετρική διαφορά με τον δρόμο. Επίσης, κατασκευάστηκε λιθόστρωτο με τοποθέτηση οπτικών ινών, καθώς και τοποθέτηση σιντριβανιού. Εξήγησε τον χώρο στο σχέδιο που παρατίθεται στο τεκμήριο 2, το πως έγινε η τοποθέτηση των υλικών, των εγκαταστάσεων νερού και αποχέτευσης και των άλλων εργασιών και δήλωσε ότι όλα έγιναν σύμφωνα με τους όρους που υπέδειξε υπό την επίβλεψη του. Η επόμενη φορά που επισκέφθηκε τον χώρο ήταν όταν τον κάλεσε η Ενάγουσα, όπου έβγαλε φωτογραφίες και προέβηκε στην ετοιμασία του τεκμηρίου 2. Υπέδειξε ότι όλα φαίνονται να έχουν καλυφθεί από τσιμέντο, αφού αφαιρέθηκαν τα όσα ευρίσκονταν τοποθετημένα στο πέρασμα και απορρίφθηκαν τα μπάζα. Εξήγησε τις φωτογραφίες που παραθέτει στο τεκμήριο 2. Εξηγώντας τα ποσά του τεκμηρίου 2 ανέφερε ότι το ποσό των €1.500- αφορά σε αφαίρεση του τοποθετημένου μπετόν, ενώ για το ποσό των €8.500- αφορούν σε 15 μέτρα σκαλιά από πέτρα προς €3.000- και η τοποθέτηση λιθόστρωτου 27.5 μ. προς €200-, ήτοι €5.500. Για τις ηλεκτρομηχανολογικές εργασίες προς €10.000- δήλωσε ότι αφορούν σε αγορά οπτικών ινών 1.250 μ. προς €3 το μέτρο, ήτοι €3.750- πλέον εργατικά προς €1.500, ενώ τα μηχανολογικά αφορούν την παροχή νερού, την ανακύκλωση, την αποχέτευση προς €3.000-, η αγορά σιντριβανιού προς €750- και η βοήθεια σε εργολάβους προς €1.000-. Τα υπόλοιπα που παραθέτει αφορούν σε αμοιβές του ηλεκτρολόγου, του μηχανολόγου και του ιδίου προσθέτοντας ότι το Φ.Π.Α. σήμερα ανέρχεται στο 5% εκ της κήρυξης της οικοδομής ως διατηρητέας. Άδεια για κατασκευή του περάσματος δήλωσε ότι δεν χρειαζόταν ως τέτοια κάτω του 1.2 μ. Όπως δήλωσε, δεν γνωρίζει να υπάρχουν στο υποστατικό της Ενάγουσας παράνομες κατασκευές προσθέτοντας ότι υπάρχει ένα αποχωρητήριο στην είσοδο αριστερά, ένα στενόμακρο δωμάτιο δεξιά και ένα ορθογώνιο δωμάτιο στα αριστερά, οι οποίες κηρύχθηκαν διατηρητέες. Για δε την τοποθέτηση θύρας στην είσοδο του περάσματος δήλωσε ότι δεν είναι παράνομη νοουμένου ότι δεν απέκλειε την είσοδο του δικαιούχου με παραχώρηση κλειδιών. Το ποσό των €1.500- που δαπάνησε ο Εναγόμενος είναι δικαιολογημένο, αλλά δεν είχε δικαίωμα να πράξει ότι έπραξε. Ξεκαθάρισε ότι δεν έγινε οποιαδήποτε εργασία αποκατάστασης.
[9] Κατά την αντεξέταση του ανέφερε ότι για να ετοιμάσει το τεκμήριο 2 επισκέφθηκε τον χώρο 2 με 3 φορές. Όπως δήλωσε, δεν θυμάται πόσα κόστισαν τα έργα κατασκευής του περάσματος το 2007, ούτε και είχε τις τιμές που ίσχυαν πριν από 14 χρόνια. Για το κόστος αποκατάστασης εξήγησε ότι αυτό είναι προκαταρτικό, γιατί η τελική εκτίμηση γίνεται από τον εργολάβο με την προσφορά. Για το χρόνο εκτέλεσης των εργασιών αποκατάστασης δήλωσε ότι εξαρτάται από τον εργολάβο με το προσωπικό που εργάζεται και την εξεύρεση των υλικών όπως τις τσακκίλες που χρειάζεται χρόνος να εξευρεθούν. Προσπάθησε να επεξηγήσει τα ποσά σε σχέση με τις σημειώσεις που παράθεσε στο τεκμήριο 2 για το ποιες εργασίες περιλαμβάνουν. Περαιτέρω, εξήγησε τι είναι οι οπτικές ίνες και πως τοποθετούνται και παραδέχθηκε ότι η τιμή τους εξαρτάται από την διάμετρο τους. Επέμεινε ότι οι οπτικές ίνες που υπολόγισε στο κόστος αποκατάστασης είναι αυτές που τοποθετήθηκαν προηγουμένως, όμως δεν θυμόταν ποιες οπτικές ίνες είχαν τοποθετήσει, αλλά ότι με εκείνο το δεδομένο καθορίστηκε η τιμή. Δεν θυμόταν την διάμετρο. Δήλωσε ότι δεν έκανε στην έκθεση του ξεχωριστή κοστολόγηση για κάθε στοιχείο, αλλά όταν του ζητηθεί θα το πράξει. Η τιμή που καθόρισε δήλωσε ότι είναι προκαταρτική και μπορεί να αυξομειωθεί συν-πλην 10%-20%. Όπως ξεκαθάρισε, η εκτίμηση έγινε σύμφωνα με το σχέδιο του 2007 και επαναλαμβάνεται με την μόνη διαφορά την αφαίρεση του μπετόν για να έρθει στο επιθυμητό επίπεδο, ενώ οι άλλες προδιαγραφές είναι αυτές που ίσχυαν το 2007. Τα ποσά που αναφέρει, όπως εξηγεί, ίσως να έχουν αυξηθεί σήμερα, επιμένοντας ότι κανένας δεν μπορεί να καθορίσει τα ποσά μέχρι να πάρουν προσφορές όπου η πιο ψηλή με την πιο χαμηλή να διαφέρει κατά 50%.
Μαρτυρία ΜΕ3:
[10] Ο ΜΕ3 δήλωσε ότι είναι εργολάβος οικοδομών και διευθυντής της Argayash Ltd. Όπως ανάφερε, έχει συνεργαστεί με τον ΜΕ2 πολλές φορές στα προηγούμενα πολλά χρόνια. Κατάθεσε προσφορά για αποκατάσταση του περάσματος ως τεκμήριο 7 και εξήγησε ότι για την ετοιμασία της ο ΜΕ2 του έδωσε τα αρχιτεκτονικά σχέδια, έκανε την επιμέτρηση και έβαλε ο ίδιος τις τιμές. Ξεκαθάρισε ότι βασίστηκε στα αρχιτεκτονικά σχέδια και στην επιμέτρηση του ΜΕ2. Του υποδείχθηκε το τεκμήριο 2 και απάντησε ότι βασίστηκε στα έγγραφα του. Εξήγησε τα όσα παρατίθενται σε αυτό, διευκρινίζοντας ξανά ότι τις ποσότητες του τις έδωσε ο ΜΕ2.
[11] Αντεξεταζόμενος παραδέχθηκε ότι δεν επισκέφθηκε τον χώρο, γιατί εμπιστεύεται τον ΜΕ2, επειδή συνεργάζεται μαζί του για πολλά χρόνια, ο οποίος του εξήγησε την κατάσταση. Όπως δήλωσε, «μου είπε είναι αυτή η δουλειά και έβαλα τις τιμές μου». Δεν γνωρίζει ποια είναι σήμερα η κατάσταση του ακινήτου και πρόσθεσε ότι δεν είναι καλή εκ των φωτογραφιών του τεκμηρίου 2. Υπέδειξε ότι τα σημεία υπό 1 έως και 7 αφορούν σε εξωτερικές εργασίες που συμποσούνται στο ποσό των €14.940-. Όπως απάντησε, αν η κατάσταση των ζημιών δεν επιδιορθωθεί για 13 χρόνια, όπως στην προκείμενη περίπτωση, μπορεί να είναι ή ίδια, αλλά και χειρότερη. Επανέλαβε ότι δεν επισκέφθηκε τον χώρο. Την επιμέτρηση του ΜΕ2 στον οποίο παράπεμπε συνεχώς δεν την είχε να την παρουσιάσει. Όπως δήλωσε, το ποσό των €27.000- πλέον Φ.Π.Α. που απαιτεί σήμερα για την εργασία και τα υλικά δεν θα ήταν το ίδιο το 2011, γιατί εκείνο τον καιρό τα υλικά ήταν φθηνότερα. Στην επανεξέταση του δήλωσε ότι ακόμη και αν επισκεπτόταν τον χώρο η προσφορά του δεν νομίζει να ήταν διαφορετική, γιατί γνωρίζει τον ΜΕ2 χρόνια και είναι συνεργάτες.
Μαρτυρία Εναγόμενου-ΜΥ1:
[12] Ο ΜΥ1 δήλωσε ότι η σύζυγός του, η οποία απεβίωσε πριν από 40 ημέρες, ήταν ιδιοκτήτης του τεμαχίου 197 από το 1959 και κατάθεσε γραπτή δήλωση, η οποία σημειώθηκε ως Έγγραφο Β’. Ο τίτλος ιδιοκτησίας της συζύγου του κατατέθηκε ως τεκμήριο 8. Επικαλέστηκε ότι η Ενάγουσα προέβηκε σε εργασίες που εμπόδιζαν το δικαίωμα διάβασης προς όφελος του τεμαχίου αρ. [ ] με την τοποθέτηση των μεγάλων τσακκίλων καθιστώντας την διάβαση επικίνδυνη. Παραδέχθηκε την τοποθέτηση του τσιμέντου και την κατασκευή ενός σκαλοπατιού και αρνήθηκε την διάπραξη κακόβουλης ζημιάς. Αρνήθηκε το κόστος αποκατάστασης του τεκμηρίου 2 ως εξωπραγματικό και κατάθεσε ως τεκμήριο 9 Έκθεση ημερ. 23/12/2015 του κ. Παττίχη, ΜΥ2, την οποία ζήτησε και έλαβε ο δικηγόρος του. Όπως προβάλλει, στην ποινική υπόθεση αρ. 31612/12 παραδέχθηκε ενοχή μόνο για την κατασκευή του σκαλοπατιού. Επικαλείται ότι η Ενάγουσα κατασκεύασε πέργολα, αποχωρητήριο και τοποθέτησε γλάστρες και ανθοδοχεία στο πέρασμα με αποτέλεσμα να περιορίζει την απρόσκοπτη διέλευση καταθέτοντας δέσμη φωτογραφιών ως τεκμήριο 10, που τράβηξε φωτογράφος που απεβίωσε, ενώ τοποθέτησε άνευ αδείας της αρμόδιας Αρχής θύρα στην είσοδο του περάσματος. Αξιώνει το ποσό των €1.500- που περιγράφει στην Υπεράσπιση και Ανταπαίτηση του (αξίωση που εν τέλει απεσύρθηκε), ενώ επικαλείται και την δημιουργία υγρασίας στο πέρασμα που δημιουργείται εκ των ενεργειών της Ενάγουσας που το καθιστά ολισθηρό. Αναφέρεται σε μη αδειούχα ανεγειρόμενα υποστατικά που επεμβαίνουν στο κοινό σύνορο και επαναλαμβάνει τις αξιώσεις του για διατάγματα ως η Υπεράσπιση και Ανταπαίτηση του.
[13] Κατά την αντεξέταση του, ο ΜΥ1 δήλωσε ότι στο τεμάχιο αρ. [ ] κατοίκησε από το 1959 μέχρι το 1967 και ότι εκεί διέμεναν τα πεθερικά του μέχρι το 1975 που αποβίωσαν, ενώ μέχρι το 2014 διέμενε και η κουνιάδα του. Την Εναγόμενη δήλωσε ότι δεν την είχε δει ποτέ γιατί δεν πήγαινε στο τεμάχιο αρ. [ ] και όταν κάποτε πήγε να μπει στο σπίτι βρήκε κλειδωμένη πόρτα. Όπως εξήγησε, κατάφερε να εξασφαλίσει κλειδί από την Ενάγουσα μέσω εκείνου που της πούλησε το τεμάχιο αρ. [ ]. Προβάλλει ότι η τοποθέτηση της θύρας αποστέρησε την πρόσβαση στο τεμάχιο [ ] από άλλα πρόσωπα και επικαλείται ότι δύσκολα μπορεί να το ενοικιάσει για τον λόγο αυτό παρά το μέγεθός του, καθώς και ότι τώρα για τον λόγο αυτό ενοικιάζεται πάρα πολύ χαμηλά. Γνώρισε την Ενάγουσα όταν τον κάλεσε η Αστυνομία να δώσει κατάθεση. Διευκρίνισε ότι στο σπίτι τους δεν έμενε κανένας, αλλά η κουνιάδα του στο σπίτι που εφάπτεται του δικού τους, το οποίο είχε δικό του πέρασμα. Όπως ανέφερε, στην ηλικία του δεν μπορούσε να περάσει με τις τσακκίλες που είχαν τοποθετηθεί και επανέλαβε ότι έβαλε κάποιον και τοποθέτησε 3 ίντσες τσιμέντο για να ισιώσει το δάπεδο και 1 σκαλοπάτι για να μπορεί να πηγαίνει στο σπίτι. Επέμεινε ότι δεν έμενε κανένας στο σπίτι και ότι ο ίδιος διέμενε αλλού. Όπως δήλωσε, όταν πήγε και είδε το σπίτι φώναξε τον κτίστη και έκανε τις εργασίες και ακολούθως τον κάλεσε η Αστυνομία για κατάθεση. Επέμεινε, παραπέμποντας στις φωτογραφίες του τεκμήριου 10, ότι με τις ενέργειες της η Ενάγουσα έχει κλείσει την αυλή και τοποθέτησε το σιντριβάνι στην είσοδο.
[14] Ο ΜΥ1 υπέδειξε ότι το μόνο που έκανε ήταν να επαναφέρει την κατάσταση του περάσματος στην κατάσταση που αυτό ευρισκόταν πριν μπει μέσα η Ενάγουσα. Υπέδειξε την κλειδαριά στην θύρα της εισόδου στις φωτογραφίες του τεκμηρίου 10. Στην υπόδειξη του κατηγορητηρίου της ποινικής υπόθεσης αρ. 31612/12 που κατατέθηκε ως τεκμήριο 11 ανέφερε ότι κατηγορήθηκε μόνο για τα σκαλοπάτια και το παραδέχθηκε.
Μαρτυρία ΜΥ2:
[15] Ο ΜΥ2 δήλωσε ότι ασκεί το επάγγελμα του αρχιτέκτονα για 41 έτη και αναγνώρισε ότι συνέταξε το τεκμήριο 9. Όπως δήλωσε σε σχέση με το τεκμήριο 2, το κόστος αποκατάστασης που αξιώνεται ανά τετραγωνικό μέτρο αντιστοιχεί σχεδόν στο ποσό ανέγερσης μιας κατοικίας για το 2011, σύμφωνα με το Τμήμα Στατιστικής. Το χαρακτήρισε υπερβολικό. Υπέδειξε ότι δεν τίθεται ζήτημα αυξήσεων των υλικών ως πρόβλεψη για εργασία μιας εβδομάδας. Υποστήριξε ότι η θύρα επηρεάζει το πέρασμα αναφέροντας ως παράδειγμα την αδυναμία ειδοποίησης των ενοίκων σε περίπτωση φωτιάς. Το αποχωρητήριο στην είσοδο το χαρακτήρισε στην ουσία ως αντιαισθητικό, ενώ για την πέργολα και τα ανθοδοχεία εξήγησε ότι σε κάποια σημεία μπορεί να είναι σε χαμηλό ύψος, ώστε μόλις που να περνά άνθρωπος ή να υπάρχει δυσκολία μεταφοράς ογκωδών αντικειμένων. Όπως εξήγησε, έχει επισκεφθεί τον χώρο για να ετοιμάσει το τεκμήριο 9. Υποστήριξε ότι στο σχέδιο δεν φαίνεται να υπάρχει γραμμοσκιασμένο το αποχωρητήριο και κατά συνέπεια δεν υπάρχει εκεί οικοδομή.
[16] Σε σχέση με την ετοιμασία της προσφοράς του τεκμηρίου 7 δήλωσε ότι δεν μπορεί κάποιος να δίδει μια προσφορά ειδικά σε πυκνοκατοικημένη περιοχή με εμπόδια χωρίς να επισκεφθεί τον χώρο, αφού τίθενται ζητήματα μεταφοράς υλικών, της τοποθέτησης τους, η αφαίρεση των μπάζων και της εισόδου των μηχανημάτων. Αναφορικά με την αύξηση των τιμών από το 2011 μέχρι το 2024, εξήγησε ότι σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία υπάρχουν αυξήσεις σε εργατικά και υλικά 50%-60%.
[17] O MY2 αντεξεταζόμενος απάντησε τα εξής:
· Ότι επισκέφθηκε τον χώρο τον Δεκέμβρη του 2015 και δεν γνώριζε πως ήταν πριν το πέρασμα.
· Ότι τόσο στο τοπογραφικό σχέδιο, όσο και επιτόπου τα σκαλιά φαίνεται ότι υπήρχαν.
· Ότι δεν έχει μετρήσει το ύψος της πέργολας, αλλά επισύναψε στο τεκμήριο 9 φωτογραφίες που δείχνουν ότι αυτή έχει ύψος 2.10 μ.
· Διαφώνησε με την θέση ότι η τοποθέτηση της πέργολας και των γλαστρών δεξιά και αριστερά δεν εμπόδιζε το δικαίωμα διάβασης.
· Διαφώνησε με την θέση ότι τα ποσά στο τεκμήριο 7 διασαφηνίζονται.
· Ότι οι αμοιβές που καθορίζονται στο τεκμήριο 2 των αρχιτεκτόνων και των συμβούλων, όπως και τα ποσά για απρόβλεπτα είναι πάρα πολύ υψηλά, το ίδιο και η λοιπή κοστολόγηση.
· Ότι η υγρασία που προκαλεί ολισθηρότητα στο πάτωμα του περάσματος οφείλεται στο συνεχές πότισμα των γλαστρών και όχι σε ζημιά που προκλήθηκε στις σωλήνες από τον Εναγόμενο, αλλά αν υπήρχε απώλεια στο πάτωμα δεν μπορούσε να το ξέρει.
· Ότι αυτός έβγαλε τις φωτογραφίες όταν πήγε επιτόπου.
· Ότι αν δεν υπήρχε στην είσοδο το αποχωρητήριο, η διέλευση θα ήταν πιο εύκολη και επέμεινε ότι δεν υπάρχει στο τοπογραφικό σχέδιο που επισυνάπτει στο τεκμήριο 9 γιατί το σημείο δεν είναι γραμμοσκιασμένο.
· Συμφώνησε με την θέση ότι στην παλιά Λευκωσία ήταν σύνηθες για ένα τεμάχιο το αποχωρητήριο να είναι εκτός της κατοικίας.
Μαρτυρία ΜΥ3:
[18] Τελευταίος μάρτυρας για τον Εναγόμενο ήταν ο προσωρινός Προϊστάμενος του τομέα επιβολής του ΕΟΑ που επιλαμβάνεται των παρανομιών που αφορούν τον περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμο, καθώς και τον περί Οδών και Οικοδομών Νόμο. Αναγνώρισε την επιστολή ημερ. 26/10/2012 και κατέστησε αυτή ως τεκμήριο 12. Όπως εξήγησε, το τεκμήριο 12 υπάρχει στον φάκελο που τηρεί ο Δήμος και ότι σήμερα ο συντάκτης της ευρίσκεται με άδεια προ αφυπηρετήσεως. Εξηγώντας εκ του περιεχομένου του φακέλου που προσκόμισε, αναφέρθηκε για κάλυψη της αυλής και για πέργολα, ενώ για την δεύτερη παράγραφο της επιστολής αναφέρθηκε σε αυθαίρετη τουαλέτα και σε μια θύρα στην αρχή του περάσματος. Για το κατά πόσο υπήρχε δικαίωμα τοποθέτησης θύρας απάντησε ότι αυτό προϋποθέτει να μην κλειδώνει και να ανοίγει ελεύθερα με χερούλι, ώστε ο οποιοσδήποτε που είχε δικαίωμα διάβασης να μπορεί να την ανοίγει. Όπως απάντησε, η Ενάγουσα δεν είχε άδεια για να κατασκευάσει πέργολα ή οτιδήποτε άλλο. Απάντηση στην επιστολή του τεκμηρίου 12 δήλωσε ότι δεν λήφθηκε από την Ενάγουσα.
[19] Στην αντεξέταση του ο ΜΥ3 απάντησε ότι την γνώση του την αντλεί από το περιεχόμενο του φακέλου που τηρεί ο Δήμος στον χώρο που φυλάγονται οι οικοδομικοί φάκελοι, τον οποίο μελέτησε. Τον χώρο επιτόπου δήλωσε ότι δεν τον επισκέφθηκε και ότι αναφέρθηκε σε οτιδήποτε παρατήρησε ο τεχνικός. Ειδικότερα για το αποχωρητήριο υπέδειξε ότι δεν υπάρχει στο φάκελο αίτηση για να γίνει κάτι τέτοιο. Στον τίτλο ιδιοκτησίας του τεμαχίου αρ. [ ] και [ ] υπάρχει μόνο μια σελίδα και δεν αναγράφει τι ακριβώς περιέχεται μέσα στο τεμάχιο. Υπέδειξε ότι το ζήτημα της αυθαίρετης τουαλέτας δεν αφορά το κατά πόσο υπήρχε, αλλά στην θέση της που μπορεί να είναι σε άλλο σημείο. Σε εκείνο το σημείο που υπήρχε δεν ήταν η θέση της. Διαφώνησε με την θέση ότι ο Δήμος δεν προχώρησε με μέτρα επιβολής επειδή όλα όσα αναφέρονται στο τεκμήριο 12 έχουν εγκριθεί. Για τα σημεία που προκαλούν θέμα με την διάβαση από το πέρασμα δήλωσε ότι υπάρχουν φωτογραφίες που δείχνουν ότι αυτό δεν ήταν καθαρό. Οι φωτογραφίες αυτές δήλωσε ότι τραβήχτηκαν στις 19/10/2012 από τον τεχνικό Ν.Μ. Από το 2012 δήλωσε ότι δεν φαίνεται να υπήρξε οποιαδήποτε ενημέρωση του φακέλου.
Αξιολόγηση μαρτυρίας
Νομικές αρχές
[20] Κρίσιμο ζήτημα σε αστικής φύσεως υποθέσεις είναι η ορθή αξιολόγηση της προσκομισθείσας μαρτυρίας από το Δικαστήριο, ώστε να προβεί σε διαπιστώσεις αναφορικά με τα πραγματικά γεγονότα, με τελική κατάληξη στο κατά πόσο ο διάδικος που φέρει το βάρος της απόδειξης το έχει αποσείσει στο ισοζύγιο των πιθανοτήτων. Η αναφορά της απόφασης στην υπόθεση Μαρσέλ κ.α. ν. Λαϊκή Τράπεζα Λτδ (2001) 1(B) Α.Α.Δ 1858 είναι διαφωτιστική αναφορικά με το ζήτημα αυτό:
«Το κριτήριο δεν είναι αν η θέση ή η εκδοχή του διαδίκου που φέρει το βάρος της απόδειξης (onus of proof) είναι «η πιο πιθανή παρά η αντίθετη», εκείνη δηλαδή του αντιδίκου του. Το κριτήριο είναι κατά πόσο ο διάδικος που φέρει το βάρος της απόδειξης ικανοποίησε το Δικαστήριο, με επαρκή αποδεικτικά στοιχεία, ότι η θέση του ή η εκδοχή του είναι πιο πιθανή παρά όχι (is more probable than not).».
[21] Περαιτέρω, σημαντικό είναι να λεχθεί ότι η οποιαδήποτε υπόθεση πρέπει να εκδικάζεται μέσα στα στενά πλαίσια της δικογράφησης των προβαλλόμενων ισχυρισμών όπως αποτυπώνονται στην όποια προσκομισθείσα μαρτυρία (Cheeseline Ltd v Ανθούλης Θωμά & Υιοί Λτδ ECLI:CY:AD:2014:A319, Πολιτική Έφεση 45/2009, ημερομηνίας 14.5.2014). Ως αυτού, η αξιολόγηση της μαρτυρίας γίνεται πάντοτε υπό το πρίσμα της συνοχής της που αυτή καταδεικνύει σε σχέση με την δικογραφηθείσα εκδοχή της κάθε πλευράς (βλ. Χρίστου ν. Ηροδότου κ.α. (2008) 1 Α.Α.Δ. 676).
[22] H σημαντικότητα της αντεξέτασης έγκειται στην νομική αρχή που καθορίζει ότι όπου ένας μάρτυρας δεν αντεξετάζεται σε ουσιώδες τμήμα της μαρτυρίας του, παρέχεται διακριτική ευχέρεια στο Δικαστήριο να θεωρήσει την παράλειψη αυτή ως αποδοχή των ισχυρισμών του στο σημείο που δεν αντεξετάστηκε (βλ. Philippou General Bonded Warehouse Ltd v. Νικολαϊδη (2006) 1Β 1057). Όπως χαρακτηριστικά λέχθηκε στην υπόθεση Σκάρος v. Χριστοδούλου (1998) 1 Α.Α.Δ. 291:
«Η παράλειψη αντεξέτασης δεν εξυπακούει ότι η μαρτυρία που δίνεται μπορεί να γίνει αποδεκτή στη μορφή που παρουσιάζεται και να οδηγήσει στην εξαγωγή τελικών συμπερασμάτων χωρίς την αξιολόγηση της μαρτυρίας της άλλης πλευράς. Αντίθετα το Δικαστήριο προβαίνει στην αξιολόγηση των δύο εκδοχών για να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα».
[23] Μικρές αντιφάσεις σε ασήμαντες λεπτομέρειες ή μικροανακρίβειες σε επουσιώδη θέματα δεν καταστρέφουν την αξιοπιστία των μαρτύρων αλλά αντίθετα ενδυναμώνουν την ειλικρίνειά τους και δείχνουν ότι δεν προσχεδίασαν την εκδοχή που μετέφεραν στο Δικαστήριο (Κουδουνάρης ν. Αστυνομίας (1991) 2 Α.Α.Δ. 320).
[24] H κρίση του Δικαστηρίου επί της αξιοπιστίας δεν πρέπει να απορρίπτεται με μόνο την εξωτερική εντύπωση του προκαλεί ο μάρτυρας, αλλά θα πρέπει να τίθεται στη βάσανο της αξιολόγησης του περιεχομένου της, ήτοι κατά κύριο λόγο τον έλεγχο με τη βάσανο της λογικής και την ανθρώπινη εμπειρία ως προς την αναμενόμενη φυσιολογική εξέλιξη των πραγμάτων της ζωής (βλ. Ζερβού Παναγιώτης και άλλη ν. Τράπεζα Κύπρου Δημοσία Εταιρεία Λτδ (2011) 1 Α.Α.Δ. 2192).
[25] Το Δικαστήριο προέβη σε ενδελεχή μελέτη και αξιολόγηση της μαρτυρίας που τέθηκε ενώπιον του τόσο από τους ΜΕ 1-3 για την Ενάγουσα, όσο και από τους ΜΥ 1-3 για τον Εναγόμενο. Επίσης το Δικαστήριο μελέτησε και αξιολόγησε όλα τα τεκμήρια που κατατέθηκαν. Προς τον σκοπό αυτό δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην πειστικότητα, καθώς και στην συνοχή της μαρτυρίας αυτής, ενόψει βεβαίως και των δικογραφημένων θέσεων και του περιεχομένου των εγγράφων που κατατέθηκαν ως τεκμήρια. Επίσης, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη του την νομολογιακή αρχή ότι η μαρτυρία που παρουσιάζεται δεν κρίνεται μικροσκοπικά, με απομόνωση των λεγόμενων του κάθε μάρτυρα από το συνολικό πλαίσιο της μαρτυρίας, ενώ η αξιολόγηση δεν έχει περιοριστεί στην ατομική κρίση της αξιοπιστίας του κάθε μάρτυρα αλλά συσχετίστηκε, τέθηκε σε αντιπαράθεση και διερευνήθηκε με την αντικειμενική υπόσταση των εκατέρωθεν θέσεων (βλ. Στυλιανίδης v. Χατζηπιέρα (1992) 1 Α.Α.Δ. 1056 και Mustafa v. Κακουρή κ.α (2002) 1Α Α.Α.Δ. 165). Επίσης, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη την αρχή ότι ένας μάρτυρας μπορεί να γίνει πιστευτός μερικώς ή ολικώς (βλ. Γενικός Εισαγγελέας v. Μανώλη (1995) 1 Α.Α.Δ. 207 και Ομήρου v. Δημοκρατίας (2001) 2 Α.Α.Δ. 506) και πως η επιλεκτική αποδοχή μέρους της μαρτυρίας ενός μάρτυρα δεν είναι επιλήψιμη (βλ. Χάρης Χρίστου v. Ευγενία Ευγενία Khoreva (2002) 1 (Α) Α.Α.Δ. 455 και Mossa και Mohamed Mustafa v. Ανδρέα Κακουρή κ.ά. (2002) 1 (Α) Α.Α.Δ. 165).
Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΕ1
[26] Η ΜΕ1 υπήρξε σαφής στην θέση που πρόβαλε αναφορικά με τις ενέργειες στις οποίες προέβη στο πέρασμα ο Εναγόμενος. Αναφέρθηκε στην καταστροφή των οπτικών ινών που είχε τοποθετήσει στο πέρασμα, στην στρώση με τσιμέντο του περάσματος και στην κατασκευή σκαλοπατιού από πρόσωπο που εξουσιοδότησε προς τον σκοπό αυτό ο Εναγόμενος. Η μαρτυρία της αυτή γίνεται δεκτή από το Δικαστήριο, άλλωστε ο ίδιος ο Εναγόμενος παραδέχθηκε τόσο μέσω της Υπεράσπισης του, όσο και μέσω της δικής του μαρτυρίας τις ενέργειες της στρώσης του πλακόστρωτου με τσιμέντο και της κατασκευής του σκαλοπατιού στην είσοδο. Όμως, δεν υπήρξε σαφής ως προς το κόστος για αποκατάσταση της ζημιάς και παράπεμψε στον ΜΕ2. Ούτε και προσπάθησε η ίδια να παραθέσει λεπτομέρειες για το κόστος των εργασιών στις οποίες προέβη το 2007 όταν τοποθέτησε το πλακόστρωτο και τις οπτικές ίνες. Για τα όσα υποστήριξε ότι δεν έλαβε επιστολή για παράνομες κατασκευές εντός του περάσματος με την τοποθέτηση της θύρας, την κατασκευή του αποχωρητηρίου και της πέργολας δεν κρίνεται πιστευτή, αφού αρχικά το αρνήθηκε και μετέπειτα δήλωσε ότι δεν θυμόταν. Ούτε και παρουσίασε το οτιδήποτε για να καταδείξει την θέση της ότι όλες αυτές οι κατασκευές ήταν νόμιμες.
[27] Τα προσόντα και η εμπειρογνωμοσύνη του ΜΕ2 δεν έχουν αμφισβητηθεί από την πλευρά των Εναγόμενων. Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνεται ότι η πραγματογνωμοσύνη σε ένα τομέα μπορεί να προκύψει από ακαδημαϊκή ή εμπειρική παιδεία (Θεοσκέπαστη Φαρμ ν. Δημοκρατίας (1990) 1 Α.Α.Δ. 984) και Νικολάου ν. Δημοκρατίας, Ποιν. Έφ. 162/14, ημερ. 2.5.17), ECLI:CY:AD:2017:B154. Στην Philippou v. Odysseos (1989) 1 CLR 1 αποφασίστηκε ότι το καθήκον του εμπειρογνώμονα είναι να δώσει στον Δικαστή τα απαραίτητα επιστημονικά κριτήρια, ώστε να τον καταστήσει ικανό να ελέγξει την ακρίβεια των συμπερασμάτων του, προκειμένου να σχηματίσει την δική του ανεξάρτητη κρίση με την εφαρμογή των κριτηρίων πάνω στα γεγονότα που έχουν αποδειχθεί με μαρτυρία, τονίζοντας ότι σε καμία περίπτωση ο Δικαστής δεν μπορεί να καταστεί εμπειρογνώμονας.
[28] Το τεκμήριο 2 που αναγνώρισε ο ΜΕ2 ότι συνέταξε εμπεριέχει γενικότητες και ασάφειες. Ο ίδιος ανάφερε τιμές για αποκατάσταση των ζημιών χωρίς να επεξηγεί με ποια κριτήρια και παραμέτρους κατέληξε σε αυτές. Τα κονδύλια δεν έχουν αναλυθεί επαρκώς στο Δικαστήριο, ούτε και με την προφορική του μαρτυρία πέραν του τεκμηρίου 2 παραπέμποντας σε αόριστες τιμές και αριθμούς. Ετοίμασε την έκθεση του χωρίς να προβεί στην λήψη τιμών από εργολάβους στους οποίους παράπεμψε για το κόστος αποκατάστασης που ετοίμασε υπογραμμίζοντας ότι το τεκμήριο 2 είναι προκαταρτική εκτίμηση, ενώ ο ίδιος παραδέχθηκε ότι μεταξύ των τιμών τους μπορεί να υπάρξουν αποκλίσεις μέχρι και 50%. Δεν θυμόταν το κόστος της εργασίας που ο ίδιος δήλωσε ότι καθόρισε παραμέτρους, τους όρους και επέβλεψε την εκτέλεση. Χαρακτηριστικά ενώ δήλωσε ότι οι οπτικές ίνες που προβλέπει στο τεκμήριο 2 είναι αυτές που τοποθετήθηκαν το 2007 δεν γνώριζε το διαμέτρημα τους. Για την ανάλυση έκαστου κονδυλίου δήλωσε ότι δεν το πράττει στο τεκμήριο 2, όμως μπορεί να το πράξει αν του ζητηθεί. Τότε γιατί δεν το έπραξε κατά την δίκη, αφού κλήθηκε να μαρτυρήσει για τον σκοπό αυτό; Ασαφής υπήρξε και για το κονδύλι για απρόβλεπτα και αυξήσεις και με ποιο τρόπο το καθόρισε, ενώ για το ζήτημα του χρόνου αποπεράτωσης του 1 μηνός και πάλι δεν υπήρξε επεξηγηματικός με δεδομένο ότι δεν έλαβε καμία χρονική παράμετρο από την αγορά. Ως προς το ζήτημα των αμοιβών και πάλι υπήρξε γενικός και αόριστος χωρίς να επεξηγήσει με ποιες παραμέτρους και δεδομένα κατάληξε στο εν λόγω ποσό. Ως εκ τούτου το τεκμήριο 2 δεν μου παρέχει τα απαραίτητα δεδομένα και παραμέτρους για να στηριχθώ επί τούτου για το ζήτημα υπολογισμού της όποιας ζημιάς ήθελε προκύψει στα ευρήματα μου. Για δε το ζήτημα της τοποθετημένης θύρας στην είσοδο του περάσματος και την γνώμη που εξέφρασε θα καταλήξει το Δικαστήριο με σύμφωνα με τις νομικές αρχές.
Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΕ3
[29] Ο ΜΕ3 κλήθηκε για να δώσει μαρτυρία αναφορικά με το κόστος αποκατάστασης μέσω του τεκμηρίου 7 που κατάθεσε. Σε αυτό παραθέτει ανάλυση των κονδυλίων που δήλωσε ότι του έδωσε ο ΜΕ2, τα οποία ο ίδιος ουδέποτε καθόρισε και έβαλε τις τιμές που ζητά. Τα δεδομένα αυτά δήλωσε ότι του τα απέστειλε ο ΜΕ2, τον οποίον εμπιστεύεται και ουδέποτε επιθεώρησε τον χώρο. Δεν μπορώ να δεχθώ πως ένας εργολάβος δίδει μια προσφορά για μια εργασία με την λεπτομέρεια που αναφέρεται στο τεκμήριο 7 και δεν επισκέπτεται τον χώρο. Στην ουσία ότι του είπε ο ΜΕ2 αυτός έπραξε σε μια προσπάθεια να υποστηρίξει τις αξιώσεις της Ενάγουσας και το τεκμήριο 2 του ΜΕ2. Δεν άφησε θετική εντύπωση στο Δικαστήριο. Ετοίμασε μια προσφορά με βάση το τι του ανέφερε ο ΜΕ2 και απλά έβαλε τις τιμές του. Δεν εξήγησε με ποιες παραμέτρους καθόρισε τις τιμές αυτές. Σε μια άλλη παρατήρηση, η προσφορά αυτή λήφθηκε το 2024 προς αποκατάσταση μιας ζημιάς που έλαβε χώρα το 2011. Η σημασία της παρατήρησης αυτής θα καταδειχθεί στην ανάλυση της νομικής πτυχής και στην κρίση του Δικαστηρίου.
Αξιολόγηση μαρτυρίας Εναγόμενου-ΜΥ1
[30] Για το ζήτημα της επέμβασης στο πέρασμα ο ΜΥ1 επέλεξε να παραμείνει ασαφής αναφέροντας ότι το μόνο που έκανε ήταν να στρώσει τσιμέντο και να κατασκευάσει ένα σκαλοπάτι. Το ότι προέβηκε στις ενέργειες αυτές δεν αμφισβητήθηκε, όμως προσπάθησε να υποβαθμίσει τις συνέπειες των ενεργειών του λέγοντας ότι ο λόγος που το έπραξε ήταν για να μπορεί με ασφάλεια να μεταβαίνει στην οικία της συζύγου του. Δεν μου έχει καταδείξει πως ήταν το πέρασμα πριν την μετατροπή στην οποία προέβηκε περί το 2007 η Ενάγουσα. Ούτε και μου παρουσίασε οτιδήποτε για να μου καταδείξει πως ήταν η κατάσταση του περάσματος πριν αυτός αναθέσει σε τρίτο πρόσωπο να προβεί στις επίδικες ενέργειες. Οι φωτογραφίες που μου παράθεσε, τις οποίες δήλωσε ότι τράβηξε φωτογράφος δεικνύουν την κατάσταση το έτος 2014 και όχι τον Ιούνιο του 2011. Οι μόνες φωτογραφίες που δείχνουν αποσπασματικά σε κάποιο βαθμό την κατάσταση του δαπέδου ήταν αυτές που επισύναψε ο ΜΕ2 στο τεκμήριο 2, εκ των οποίων δεν κρίνω ότι μπορώ να καταλήξω σε ασφαλές συμπέρασμα για τα όσα επικαλέστηκε ο ΜΥ1 για δυσκολία πρόσβασης ένεκα των τσακκίλων. Περαιτέρω, ο ΜΥ1 παρέμενε ασαφής και καθόλου επεξηγηματικός σε σχέση με τις περιστάσεις που έλαβε γνώση για την αλλαγή στο πέρασμα όταν πήγε στην οικία της συζύγου του και την γνωριμία του με την Ενάγουσα όταν κλήθηκε να δώσει κατάθεση στην Αστυνομία. Δεν επεξήγησε γιατί δεν επισκεπτόταν την οικία όλα τα προηγούμενα χρόνια, αφού αυτό έχει να κάνει με το χρονικό σημείο που έλαβε γνώση της κατάστασης του περάσματος. Σε σχέση με την τοποθέτηση θύρας καταδεικνύνεται η θέση του και από την υπόλοιπη μαρτυρία, μάλιστα παραδέχθηκε ότι έλαβε εν τέλει και κλειδιά, όπως και η κατασκευή του αποχωρητηρίου και της πέργολας. Αυτή είναι και η κατάσταση του περάσματος όπως αποτυπώνεται το έτος 2014 και 2015 και δεν φαίνεται η οποιαδήποτε άλλη τέτοια μαρτυρία για το έτος 2011 σε σχέση με τους ανθώνες δεξιά και αριστερά του περάσματος. Το ότι παραδέχθηκε στην ποινική υπόθεση για τα όσα του καταλογίζει η Ενάγουσα προκύπτει από την παράγραφο 7 της Υπεράσπισης και Ανταπαίτησης του, σε αντίθεση με την μαρτυρία του που υποστηρίζει ότι παραδέχθηκε μόνο για την κατασκευή του σκαλιού. Εν πάση περιπτώσει, δεν μου παρατέθηκαν τα πρακτικά της ποινικής υπόθεσης και το Δικαστήριο θα αποφασίσει μόνο με βάση την μαρτυρία που του έχει παρατεθεί.
Αξιολόγηση ΜΥ2
[31] Οι διαπιστώσεις στις οποίες προέβηκε ο ΜΥ2 στο τεκμήριο 9 σε σχέση με το τεκμήριο 2 απλά αποτυπώνουν τα όσα προβλημάτισαν εν μέρει και το Δικαστήριο και παρατέθηκαν στην αξιολόγηση της μαρτυρίας του ΜΕ2. Όμως, με το τεκμήριο 9 δεν προσδίδεται η οποιαδήποτε εικόνα για το τι υπήρχε πριν την επέμβαση στην οποία προέβηκε ο Εναγόμενος και τα όσα αναφέρθηκαν στο τεκμήριο 9 περί τιμών ίσων με ανέγερση κατοικίας και ότι δεν δικαιολογείται σε ένα πέρασμα τέτοια τεχνολογία οπτικών ινών αποτελούν εικασίες. Ούτε και παρουσίασε τις όποιες τιμές επικαλέστηκε. Ο ΜΥ2 παραδέχθηκε ότι δεν είχε γνώση της κατάστασης πριν τις ενέργειες του Εναγόμενου και ότι η δική του αντίληψη ξεκινά με την επίσκεψη του το 2015. Οι φωτογραφίες για την κατάσταση την δεδομένη στιγμή αποτυπώνουν το τι ενυπάρχει στο πέρασμα όχι το 2011, αλλά το 2014 ίσως και 2015. Η τοποθέτηση θύρας, η κατασκευή της πέργολας, του αποχωρητηρίου και η τοποθέτηση ανθώνων βέβαια δεν έτυχε άρνησης από την Ενάγουσα και δεν κρίνω ότι δεν υφίσταται και σήμερα στον χώρο. Κάτι τέτοιο δεν αμφισβητήθηκε. Όμως, το κατά πόσο αυτά παράνομα κατασκευάστηκαν, ήτοι άνευ αδείας της αρμόδιας Αρχής, θα τύχει αξιολόγησης η μαρτυρία του ΜΥ3, αλλά και πάλι δεν θα επηρεάσει την κρίση του Δικαστηρίου, καθότι το κατά πόσο υπάρχει επηρεασμός του περάσματος εκ των όποιων ενεργειών της Ενάγουσας θα αποτελέσει κρίση του Δικαστηρίου σύμφωνα με τις κείμενες νομικές αρχές.
Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΥ3
[32] Ο ΜΥ3 φάνηκε ειλικρινής στο Δικαστήριο και σε καμία περίπτωση δεν έδωσε την εντύπωση ότι προσκομίστηκε η μαρτυρία του για να βοηθήσει την υπόθεση του Εναγόμενου. Κατάθεσε αυτά τα οποία προκύπτουν από τον φάκελο του και εξήγησε ότι έχει πρόσβαση σε αυτόν εκ της θέσης του που κατέχει στον ΕΟΑ. Εξήγησε την επιστολή του τεκμηρίου 12 και παράπεμψε στον τεχνικό που προέβηκε στις διαπιστώσεις στις οποίες γίνονται αναφορές περί άνευ αδείας τοποθέτησης θύρας, πέργολας, την κατασκευή του αποχωρητηρίου και για άλλα που δείχνουν ότι το πέρασμα δεν ήταν καθαρό. Παράπεμψε περί τούτου σε φωτογραφίες, όμως δεν κατάθεσε οτιδήποτε εκ του φακέλου του στο Δικαστήριο, αλλά ούτε και του ζητήθηκε να το πράξει, αν και δέχομαι την μαρτυρία του αναφορικά με το ποια είναι η θέση του Δήμου για το όσα έχει προβεί η Ενάγουσα στο πέρασμα.
Ευρήματα Δικαστήριου
[33] Μετά την αξιολόγηση της μαρτυρίας προβαίνω στην διατύπωση των κάτωθι ευρημάτων:
· H Ενάγουσα είναι ιδιοκτήτρια του τεμαχίου αρ. [ ], αρ. εγγραφής 1/[ ] στην οδό [ ] 39, [ ], Λευκωσία.
· Η σύζυγος του Εναγόμενου Στυλιανού Αθανασία είναι ιδιοκτήτρια του τεμαχίου αρ. [ ], αρ. εγγραφής 1/[ ], στην οδό [ ] 39, στον [ ], Λευκωσία.
· Προς όφελος του τεμαχίου της συζύγου του Εναγόμενου αρ. [ ] υφίσταται δικαίωμα διαβάσεως δια μέσου του τεμαχίου της Ενάγουσας αρ. [ ]. Η ύπαρξη του περάσματος προς όφελος του τεμαχίου αρ. [ ] δεν αμφισβητήθηκε και αποτυπώνεται σε συνάρτηση με το υπόλοιπο τεμάχιο αρ. [ ] με την ροζ σκίαση στο τοπογραφικό σχέδιο του τεκμηρίου 5 με αρχή το σημείο που εμφαίνονται τα σκαλοπάτια σε προέκταση μέχρι το σημείο που αρχίζει το τεμάχιο αρ. [ ].
· Ο Εναγόμενος τον Ιούνιο του 2011 προέβηκε εντός του περάσματος σε επέμβαση μέσω ανάθεσης σε τρίτο προσώπου, αφαιρώντας τοποθετημένες οπτικές ίνες, στρώνοντας το με τσιμέντο και κατασκευάζοντας ένα ακόμη σκαλοπάτι στην είσοδό του.
· Στην είσοδο του περάσματος η Ενάγουσα τοποθέτησε θύρα για την οποία ο Εναγόμενος εξασφάλισε κλειδιά.
· Στην είσοδο του περάσματος προς την αριστερή του πλευρά υπάρχει κατασκευασμένο αποχωρητήριο, ενώ η Ενάγουσα έχει ανεγείρει πέργολα και τοποθέτησε ανθώνες δεξιά και αριστερά του περάσματος με σύστημα ποτίσματος.
· Ο Δήμος Λευκωσίας μετά από επιτόπια αυτοψία τεχνικού απέστειλε στην Εναγόμενη επιστολή ημερ. 26/1/2012, με την οποία την πληροφορούσε ότι παρατηρήθηκαν εργασίες κάλυψης της αυλής για την οποία δόθηκε δικαίωμα διάβασης στον ιδιοκτήτη του τεμαχίου [ ] και την καλούσαν να τις αναστείλει.
· Οι εργασίες αυτές αφορούσαν σε τοποθέτηση θύρας στην είσοδο, σε κατασκευή πέργολας, αποχωρητηρίου, καθώς και σε άλλα εμπόδια που δεν αναφέρθηκαν στην μαρτυρία του ΜΥ3, ούτε και κατατέθηκαν προς τον σκοπό αυτό οι φωτογραφίες που έλαβε ο τεχνικός του Δήμου Λευκωσίας.
· Η επιτόπου κατάσταση όπως εμφαίνεται περί το έτος 2014 και δεν αμφισβητείται ότι ισχύει και σήμερα καταδεικνύει την ύπαρξη θύρας στην είσοδο του περάσματος και ακολούθως 5 σκαλοπάτια, στην αριστερή πλευρά της εισόδου ευρίσκεται κατασκευασμένο αποχωρητήριο, δεξιά και αριστερά του περάσματος να υπάρχουν ανθώνες και γλάστρες με αναρριχητικά φυτά, καθώς και πέργολα σε όλο το μήκος του περάσματος. Παραμένει άγνωστο αν σήμερα η θύρα, η πέργολα και το αποχωρητήριο έχουν αδειοδοτηθεί από την Αρμόδια Αρχή.
Νομική πτυχή και κρίση Δικαστηρίου
[34] Καταρχάς θα πρέπει να γίνει κατανοητό εκ του συνόλου της δικογράφησης της Ενάγουσας για ποιο αστικό αδίκημα ενάγει τον Εναγόμενο. Αυτό που γίνεται κατανοητό από τα ευρήματα του Δικαστηρίου είναι ότι ο Εναγόμενος προκάλεσε ζημιά με την επέμβαση του στην ακίνητη ιδιοκτησία της Εναγόμενης. Το ακίνητο της Ενάγουσας αρ. 198 αποτελεί το «δουλεύον» ακίνητο, ενώ αυτό της συζύγου του Εναγόμενου το «δεσπόζον» ακίνητο. Το γεγονός ότι τα δικαιώματα ιδιοκτησίας του δεσπόζοντος ακινήτου με το εγγεγραμμένο δικαίωμα δουλείας έχουν διευρυνθεί και αντιστοίχως τα δικαιώματα ιδιοκτησίας του δουλεύοντος ακινήτου έχουν περιοριστεί δεν καθιστά το δικαίωμα διόδου αντικείμενο αυτοτελούς ιδιοκτησίας (βλ. Καναρά ν. Πρωτοπαπά (1999) 1 Α.Α.Δ. 801). Στην Ελευθέριος Κυριακίδης κ.α. ν. Christofer Brodie (1996) 1B A.A.Δ. 995 λέχθηκε ότι η επηρεαζόμενη έκταση εξακολουθεί να ανήκει κατά κυριότητα στον ιδιοκτήτη του δουλεύοντος ακινήτου, σε κάθε όμως περίπτωση η παραχώρηση διόδου «επάγεται την αφιέρωση της προς εξυπηρέτηση του δεσπόζοντος ακινήτου και αφαιρεί κάθε δυνατότητα, κατοχής και αξιοποίησης της από τον ιδιοκτήτη της». Η δε αποζημίωση που καταβάλλεται από το δεσπόζον στο δουλεύον ακίνητο είναι για την απόκτηση της δουλείας διόδου και όχι της ακινήτου ιδιοκτησίας επί της οποίας ασκείται το δικαίωμα (βλ. Οδυσσέως κ.α. ν. Παπαδούρη κ.α., Πολ. Έφεση αρ. 217/12, απόφαση ημερ. 10/09/2019).
[35] Στην Οδυσσέως κ.α. ν. Παπαδούρη κ.α., ανωτέρω, υιοθετήθηκαν οι αρχές που καθορίστηκαν στην Ελένη Τσιαμαντά ν. Μαρία Τσιαμαντά (1990) 1 Α.Α.Δ. 975, επί το ότι σκοπός του Κεφ. 224 ήταν να ενοποιήσει και τροποποιήσει το τότε ισχύον δίκαιο αναφορικά με τη Διακατοχή, Εγγραφή και Εκτίμηση Ακίνητης Ιδιοκτησίας, το οποίο ήταν βασικά Οθωμανικής προέλευσης και δε περιλάμβανε αρχές του Αγγλικού Κοινοδικαίου και με παράθεση της υπόθεσης Χριστόδουλος Γιαννή Βοσκού ν. Μιχαήλ Χατζηπέτρου (1964) Α.Α.Δ. 21) υποδείχθηκε ότι για να ερμηνευτούν οι πρόνοιες του Κεφ. 224 μπορούμε να ανατρέξουμε στις πρόνοιες του Οθωμανικού Νόμου τις οποίες είχε ενοποιήσει και τροποποιήσει, χωρίς βέβαια να αποκλείεται η ταύτιση αρχών οι οποίες «…εφαρμόζονται σύμφωνα με το Αγγλικό και το Οθωμανικό Δίκαιο πάνω σε θέματα ακίνητης ιδιοκτησίας, ιδιαίτερα στη σφαίρα των δικαιωμάτων, ελευθεριών, ή πλεονεκτημάτων πάνω σε ξένη ακίνητη ιδιοκτησία αναφορικά με τα οποία τόσο το Αγγλικό όσο και το Οθωμανικό Δίκαιο έχουν επηρεαστεί από το Ρωμαϊκό Δίκαιο».
[36] Στον Halsbury’s, Laws of England, 4η έκδοση, Τόμος 14, σελ. 11, παρ. 23 αναφέρεται ότι ο ιδιοκτήτης του δουλεύοντος ακινήτου δεν μπορεί να το μεταχειρίζεται κατά τρόπο που να καθιστά αδύνατη ή δύσκολη την απόλαυση της δουλείας από τον κύριο του δεσπόζοντος ακινήτου. Στην σελ. 63, παρ. 132 του ιδίου συγγράμματος αναφέρεται ότι η παράνομη επέμβαση στο δικαίωμα δουλείας αποτελεί ιδιωτική οχληρία «…that is to say, an injury done to a person in possession of property in land by which his enjoyment of that property is adversely affected…». Η θέση αυτή συνάδει με τα όσα έχουν παρατεθεί στην Ελευθέριος Κυριακίδης κ.α. ν. Christofer Brodie, ανωτέρω, σε σχέση με την μη παροχή δυνατότητας στον κύριο του δουλεύοντος ακινήτου να κατέχει και να αξιοποιεί το μέρος που αποτελεί την δουλεία διόδου. Στον Halsbury’s, ανωτέρω, σελ. 64, παρ. 133 λέχθηκε ότι στην περίπτωση δικαιώματος διάβασης δεν υφίσταται ενόχληση όταν, σύμφωνα με την φύση του, η διάβαση δύναται να ασκείται πρακτικά και ουσιαστικά όσο βολικά αυτό γινόταν πριν την εμφάνιση της παρεμπόδισης της. Στην Αγγλική υπόθεση Clifford v. Hoare (1874) LR 9CP 362 αποφασίστηκε ότι η επέμβαση στο δικαίωμα διάβασης με την κατασκευή ενός ημιυπαίθριου στεγασμένου χώρου με κίονες («portico») που εξείχε μόνο δύο πόδια σε πέρασμα πλάτους σαράντα ποδιών δεν έδιδε αγώγιμο δικαίωμα. Στον Halsbury’s, ανωτέρω, σελ. 80, παρ. 165 αναφέρονται χαρακτηριστικά τα εξής:
«The question whether any particular interruption amounts to an unlawful interference depends upon the nature of the right of way and of the place, and upon the general circumstances of the case. Any disturbance of a way is unlawful which renders the way unfit for the purposes for which it was granted, to the injury of the person entitled to the way. Thus, there would be an unlawful interference if the way is so damaged by vehicular or other traffic that the grantee is unable to use it; or if the way is wholly or partially obstructed by being built upon; or if the servient tenement is ploughed up so that the way cannot be used.».
[37] Στην Αγγλική υπόθεση Guest’s Estates Ltd v. Miner’s Safes Ltd (1911) 28 TLR 59 αποφασίστηκε ότι το κλείδωμα πόρτας μπορεί να δίδει αγώγιμο δικαίωμα ακόμη και αν τα κλειδιά είναι διαθέσιμα, όμως σε πολύ μεταγενέστερη Αγγλική υπόθεση κρίθηκε ότι όταν δίδονται στους ενοίκους τα κλειδιά της εξώπορτας του σπιτιού όπου ευρίσκονται τα διαμερίσματα, παρά το ότι ο ταχυδρόμος δεν έχει την δυνατότητα πρόσβασης για παράδοση των επιστολών των ενοίκων, δεν αποτελεί ουσιαστική παρέμβαση και ότι ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να λάβει μέτρα για αντιμετώπιση του ζητήματος (βλ. Dawes v. Adela Estates Ltd (1970) 216 EG 1405). Πιο πρόσφατη Αγγλική νομολογία επιβεβαιώνει την αρχή ότι αποτελεί πραγματικό ζήτημα το κατά πόσο προκύπτει ουσιαστική παρέμβαση στο δικαίωμα διόδου (βλ. Forestry Comrs for England and Wales n. Omega Pacific Ltd (2000) All ER (D) 17). Σε άλλη υπόθεση το ζήτημα που τέθηκε για να καταδειχθεί τυχόν επηρεασμός ήταν μέσω σύγκρισης της θέσης μετά την εγκατάσταση θυρών και αυτής χωρίς θύρες (βλ. Page v. Convoy Investments Ltd (2015) All ER (D) 113).
[38] O δικαιούχος του δικαιώματος διόδου δύναται να τερματίσει την οχληρία που προκύπτει από την παρεμπόδιση της διόδου μερικώς ή ολικώς με την απομάκρυνση της όσο αυτό είναι δυνατό, ώστε να καταστεί δυνατή η άσκηση του δικαιώματος του. Όπως είχε λεχθεί, ακόμη και αν η παρεμπόδιση αποτελεί ένα κατοικήσιμο σπίτι, ο ιδιοκτήτης του δεσπόζοντος ακινήτου μπορεί να το απομακρύνει, νοουμένου ότι δώσει κατάλληλη ειδοποίηση και ζητήσει την απομάκρυνση του (βλ. Halsbury’s, ανωτέρω, σελ. 81, παρ. 166). Στην περίπτωση απομάκρυνσης της οχληρίας δεν μπορεί να γίνεται οτιδήποτε που δεν είναι απαραίτητο για τον σκοπό αυτό και πρέπει να ενεργεί με εύλογο τρόπο, ενώ αν υπάρχουν πέραν του ενός τρόποι ενέργειας πρέπει να επιλέγεται ο λιγότερο επαχθής (βλ. Halsbury’s, ανωτέρω, σελ. 65, παρ. 136). Όμως, αυτή η «αυτοδικία» στην σύγχρονη εποχή πρέπει να προσεγγίζεται με μεγάλη προσοχή και να μην επεκτείνεται, καθότι αποτελεί συνοπτική διαδικασία που μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο σε ξεκάθαρες και απλές περιπτώσεις ή σε επείγουσες περιστάσεις (βλ. Stear v. Scott [1992] RTR 226). Στην σελ. 65, παράγραφο 167 του Halsbury’s, ανωτέρω, εξηγείται ότι ο δικαιούχος του δικαιώματος διόδου δύναται να αποταθεί για έκδοση διατάγματος προς περιορισμό της παρεμπόδισης ή για αποζημιώσεις.
[39] H τελευταία αυτή παρατήρηση μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα σημαντικό ερώτημα, ήτοι αυτό του ποιος δύναται να εγείρει τέτοια αγωγή. H Αγγλική υπόθεση Hunter v. Canary Wharf (1997) A.C. 655 θεωρείται ως η κατεξοχήν αυθεντία σήμερα για το ζήτημα αυτό, η προσέγγιση της οποίας ακολουθείται και από την Κυπριακή νομολογία (βλ. Χρίστος Αγαθοκλέους Λτδ ν. Φωτεινής Σοφοκλέους (2000) 1 Α.Α.Δ. 1953). Συμφώνως αυτής της προσέγγισης κρίνεται ότι το αγώγιμο δικαίωμα για ιδιωτική οχληρία έχει ο ιδιοκτήτης ή ο κάτοχος της επηρεαζόμενης ακίνητης ιδιοκτησίας, αφού σκοπός του αστικού αδικήματος αυτού (βλ. άρθρο 46 του Κεφ. 148) είναι η προστασία της ακίνητης ιδιοκτησίας του Ενάγοντος και των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτή, που συμπεριλαμβάνουν πράξεις παρέμβασης στην εύλογη χρήση και απόλαυση της. Ο Δικαστής Goff στην Hunter v. Canary Wharf, ανωτέρω, μίλησε για «exclusive possession of the land affected», με αναφορά, μεταξύ άλλων, σε «freeholder», «tenant in possession», «licensee with exclusive possession». Σε αυτές τις παραμέτρους πρέπει να τονιστεί ότι υποκείμενο του δικαιώματος δουλείας είναι ο εκάστοτε κύριος του δεσπόζοντος ακινήτου, που θεωρείται ως ο έμμεσα ωφελούμενος εξ αυτής (βλ. Τ.Ε. Συνοδινού, Κυπριακό Εμπράγματο Δίκαιο, Ακίνητη Ιδιοκτησία, 2011, σελ. 137).
[40] Η θέση που εξέφρασε ο Εναγόμενος στην Υπεράσπιση και Ανταπαίτηση του ήταν ότι η Ενάγουσα τοποθέτησε τσακκίλες στο πέρασμα κάτι που τον ανάγκασε να προβεί στις ενέργειες στις οποίες προέβη. Συνεπώς πρέπει να διαπιστωθεί κατά πόσο οι τοποθέτηση το 2007 των τσακκίλων στη διάβαση αποτελούν οχληρία για την οποία υπήρχε το δικαίωμα απομάκρυνσης της, αφού στην ουσία αυτό έπραξε ο Εναγόμενος με την στρώση του τσιμέντου και την κατασκευή επιπρόσθετου σκαλιού στην είσοδο της. Αυτό εμπεριέχει απόφανση του τι υπήρχε πριν και τι μετά την κατασκευή στην οποία προέβη η Ενάγουσα το 2007, η οποία, σύμφωνα με τον Εναγόμενο κατέστησε για τον ίδιο δυσκολότερη την πρόσβαση.
[41] H κατάσταση στο χώρο πριν την όποια εργασία προέβηκε επί αυτού η Ενάγουσα το 2007 δεν μου έχει καταδειχθεί με συγκεκριμένη μαρτυρία, ώστε να δύναμαι να διαπιστώσω ότι μετά τις όποιες εργασίες η διέλευση από το πέρασμα έχει καταστεί πρακτικά και ουσιαστικά δυσκολότερη. Όπως έχω ήδη παρατηρήσει, η μόνη μαρτυρία που έχω για το ζήτημα της κατάστασης του πατώματος είναι εκ των φωτογραφιών του τεκμηρίου 2, στην οποία εμφαίνεται στα σκαλιά η τοποθέτηση τσακκίλων, αλλά και την μαρτυρία του Εναγόμενου, η οποία δεν μου έχει επεξηγήσει ή καταδείξει την δυσχέρεια που προκλήθηκε, πέραν της αναφοράς του στην ηλικία του και στην αδυναμία χρήσης του περάσματος. Ούτε και μου έχει επεξηγηθεί ποια ήταν η ανάγκη για τοποθέτηση επιπρόσθετου σκαλοπατιού στην είσοδο για να καταταστεί δυνατή πρόσβαση. Ως εκ τούτου, σε σχέση με τις ενέργειες στις οποίες προέβη ο Εναγόμενος για να επαναφέρει το πέρασμα στην προγενέστερη του κατάσταση με την στρώση του τσιμέντου και την τοποθέτηση σκαλοπατιού στην είσοδο, η οποία βέβαια δεν μου έχει καταδειχθεί, δεν θεωρώ ότι ενήργησε υπό συνθήκες άρσης οχληρίας. Εν πάση όμως περιπτώσει, δεν κρίνω ότι ήταν τέτοιες οι περιστάσεις για τις οποίες θα μπορούσε να προβεί σε πράξεις αυτοδικίας, χωρίς την επιδίωξη σχετικής θεραπείας στο Δικαστήριο, μάλιστα δε για τις όποιες τέτοιες ενέργειες δεν προκύπτει από την μαρτυρία ότι δόθηκε η όποια ειδοποίηση στην Ενάγουσα, κάτι που θα αποτελούσε και προϋπόθεση σύμφωνα με τις νομικές αρχές που έχουν παρατεθεί για να ενεργοποιηθεί το όποιο δικαίωμα άρσης της οχληρίας.
[42] Το άρθρο 43 του Κεφ. 148 προβλέπει ως ακολούθως:
«43.-(1) Παράνομη επέμβαση σε ακίνητη ιδιοκτησία συνίσταται σε παράνομη είσοδο ή παράνομη πρόκληση ζημιάς ή σε παράνομη παρέμβαση στην ιδιοκτησία αυτή από οποιοδήποτε πρόσωπο».
[43] Στον Halsbury's, ανωτέρω, Τόμος 45(2), παρ. 505 γίνεται αναφορά στους τρόπους με τους οποίους ένα πρόσωπο επεμβαίνει παράνομα σε ακίνητη ιδιοκτησία, μεταξύ άλλων, όταν τέτοιο πρόσωπο, «…pulls down or destroys anything permanently fixed to it, or wrongfully takes minerals from it, or places or fixes anything on it or in it…», ενώ πρόσωπο είναι ένοχο για παράνομη επέμβαση όταν ενεργεί οικειοθελώς με επίγνωση της φύσης και ποιότητας των πράξεων του, ακόμη και αν δεν γνωρίζει ότι η πράξη του είναι παράνομη. Το αστικό αδίκημα αυτό είναι αγώγιμο per se και δεν χρειάζεται απόδειξη ζημιάς, όμως η απουσία ζημιάς νομιμοποιεί τον ενάγοντα στην επιδίκαση μόνο ονομαστικών αποζημιώσεων (βλ. Παπακόκκινου κ.ά. ν. Θεοδοσίου (1991) 1 Α.Α.Δ.379 και Andrian Holdings Ltd v. Κυπριακής Δημοκρατίας (1998) 1(Γ) Α.Α.Δ. 1836). Ο Ενάγων φέρει το βάρος της απόδειξης της ισχυριζόμενης επέμβασης, οπόταν με την απόδειξη της, το βάρος μετατοπίζεται στον Εναγόμενο για να αποδείξει ότι η επέμβαση δεν ήταν παράνομη (βλ. Παπακοκκίνου ν Αγγελική Σμυρλή κ.ά. (2001) 1(Γ) Α.Α.Δ. 813).
[44] Οι ενέργειες του Εναγόμενου κρίνω ότι εντάσσονται στην έννοια της παράνομης επέμβασης στο πέρασμα, την οποία η Ενάγουσα έχει καταδείξει με την προσκομισθείσα μαρτυρία, λαμβανομένου υπόψη και του ότι ο Εναγόμενος έχει παραδεχθεί το τι έπραξε. Οι λόγοι που πρόβαλε για να δικαιολογήσει τις ενέργειες του δεν γίνονται αποδεκτοί όπως έχει ήδη επεξηγηθεί.
[45] Επί του ζητήματος της ζημιάς της Ενάγουσας παραθέτω το κάτωθι απόσπασμα από το σύγγραμμα Clerk & Lindsell on Torts, 16η έκδοση, σελ. 1337, όπου αναφέρονται τα εξής:
«Physical Damage to the Land. Secondly, the trespass may involve actual physical damage to the land, as where a roadway is cut up by constant user of it, or a bunk is dug away. The measure of damages in such a case is the amount by which the value of the land has been diminished, and not the cost of restoration. In certain cases, as in the case of the road put above, the diminution in value may be the cost of restoration, but as a rule it will be less.»
[46] Στο σύγγραμμα Mcgregor on Damages, 20η έκδοση, σελ. 1221, παρ. 3903 αναδεικνύεται το βασικό ερώτημα στην περίπτωση ζημιάς που προκαλείται σε ακίνητη ιδιοκτησία ως εξής:
«The principal issue is whether damages should be measured by diminution of the value of land or by the cost of reinstatement. The discussion which follows illustrates that this question is “highly fact sensitive”. However, the historical treatment by the courts of the distinction between the two measures reveals the relevant factors and guidelines which inform the appropriate measure. The overarching principle is one of reasonableness».
[47] Στον Mcgregor on Damages, ανωτέρω, σελ. 1222-1223, παρ. 39-036-39-037 γίνεται μια ανασκόπηση των Αγγλικών αποφάσεων σε σχέση με το τι εν τέλει αποδίδεται στις περιπτώσεις αυτές. Ειδικότερα, γίνεται αναφορά στην υπόθεση Harbutt’s Plasticine v. Wayne Tank and Pump Co. (1970) 1 Q.B. 447 CA, με την επισήμανση ότι από την ημερομηνία έκδοσης της, οι αποφάσεις με τις οποίες αποδόθηκε το κόστος επαναφοράς ή αντικατάστασης ήταν συνήθεις. Σε άλλες που δεν επιτράπηκε θεμελιώθηκε στο γεγονός ότι ήταν ξεκάθαρο ότι η αποκατάσταση δεν ήταν στις προθέσεις των Εναγόντων ή όταν το κόστος αποκατάστασης δεν θα ήταν εύλογο σε σχέση με την αξία του χώρου. Στην περίπτωση που δεν δύναται να αποδοθεί το κόστος αποκατάστασης κρίνεται πολύ σημαντικό να διαπιστώνεται ο ακριβής αριθμός της μείωσης της αξίας. Στην σελ. 1227, παρ. 39-012 του Mcgregor on Damages, ανωτέρω, τίθεται η βάση του προβληματισμού του Δικαστηρίου για το ποιο από τα δύο μέτρα θα εφαρμόσει για να καταλήξει στην επιδίκαση των αποζημιώσεων, ήτοι είτε της μείωσης αξίας είτε της αποκατάστασης:
«The difficulty in deciding between diminution in value and cost of reinstatement arises for the fact that the claimant may want his property in the same state as before the commission of the tort, but the amount required to effect this may be substantially greater that the amount by which the value of the property has been diminished. The test which appears to be the appropriate one is the reasonableness of the claimant’s desire to reinstate the property; this will be judged in part by the advantages to him of reinstatement in relation to the extra cost to the defendant in having to pay damages for reinstatement rather than damages calculated by the diminution in the value of the land».
[48] Συνυφασμένο με τον πιο πάνω προβληματισμό είναι και το επόμενο ερώτημα που στο ίδιο σύγγραμμα τίθεται εναργώς (βλ. Mcgregor on Damages, ανωτέρω, σελ. 1228, παρ. 39-014):
«The further issue which has become prominent is one of timing: at what point in time should be cost of reinstatement or even the diminution in value be taken?
[49] Στην σελ. 1230, παρ. 39-018, παραθέτει Αγγλικές αποφάσεις με τις οποίες τονίζεται πως το κόστος αποκατάστασης θα καθοριστεί με βάση τις τιμές που ισχύουν κατά τον χρόνο αυτής και όχι κατά τον χρόνο που λαμβάνει χώρα το ζημιογόνο γεγονός, όταν, μεταξύ άλλων, ο Ενάγων δεν είχε την οικονομική δυνατότητα για αποκατάσταση και παραθέτει τα λόγια του Megaw LJ στην υπόθεση Dodd Properties (Kent) v. Canterbury City Council (1980) 1 W.L.R CA, ο οποίος χαρακτηριστικά εξήγησε ότι ο κανόνας είναι ότι όταν υπάρχει ουσιώδης διαφορά μεταξύ του κόστους επιδιόρθωσης κατά την ημερομηνία του ζημιογόνου γεγονότος και του κόστους επιδιόρθωσης κατά την ημερομηνία που οι επιδιορθώσεις δύνανται, υπό τις περιστάσεις, ευλόγως να γίνουν, τότε λαμβάνεται υπόψη ο δεύτερος αυτός χρόνος για τον καθορισμό των αποζημιώσεων.
[50] Λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων της παρούσας, ενόψει των παρατιθέμενων νομικών αρχών προκύπτει ότι η Ενάγουσα αξιώνει αποζημιώσεις με βάση το κόστος αποκατάστασης και όχι την μείωση της αξίας της ακίνητης της ιδιοκτησίας. Δικαιολογώντας την επιθυμία της να προβεί σε αποκατάσταση ανέφερε στο Δικαστήριο ότι ο τρόπος με τον οποίο διαμόρφωσε το πέρασμα μετά τις εργασίες του 2007 ήταν επειδή θα χρησιμοποιούσε το τεμάχιο της ως κατοικία και ως γκαλερί γιατί η ίδια είναι ζωγράφος. Όμως δεν επεξήγησε γιατί δεν προέβη σε επιδιορθώσεις στο πέρασμα από το 2011 μέχρι σήμερα και απλά ανέφερε σε 3 διαφορετικές περιπτώσεις ότι ανέμενε να ολοκληρωθεί η δίκη. Ούτε επικαλέστηκε οικονομική αδυναμία να πράξει τούτο. Η θέση αυτή με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει πρόθεση εκ μέρους της Ενάγουσας να επαναφέρει το πέρασμα στη κατάσταση που το είχε η ίδια διαμορφώσει σε σχέση με την τοποθέτηση των τσακκίλων και των όποιων οπτικών ινών και ως εκ τούτου η επιδίωξη αποζημιώσεων με βάση το κόστος αποκατάστασης απορρίπτεται. Εν πάση όμως περιπτώσει, το Δικαστήριο εκ της αξιολόγησης της μαρτυρίας του ΜΕ2 δεν αποδέχτηκε τα όσα αυτός υποστήριξε σε σχέση με το κόστος αποκατάστασης και παραπέμπω στα όσα περί τούτου έχω καταλήξει σχετικά. Εκείνο που απομένει είναι να εξεταστεί το κατά πόσο υπάρχει μαρτυρία αναφορικά με την μείωση αξίας της ακίνητης ιδιοκτησίας της Ενάγουσας και το μόνο το οποίο θα μπορούσα να αποδεχθώ ως τέτοια είναι το κόστος που υπέστηκε η Ενάγουσα το 2007 για να προβεί στις αλλαγές στο πέρασμα. Τέτοια μαρτυρία δεν δόθηκε από την Ενάγουσα και παραπέμπω στην απάντηση του ΜΕ2, ο οποίος επέβλεψε το έργο, ο οποίος δήλωσε ότι δεν θυμόταν, άσχετα αν βολικά για τον ίδιο σε μια από τις απαντήσεις του ανάφερε ότι το κόστος ήταν αυτό που καταγράφει στο τεκμήριο 2 εκτός των εργασιών που απαιτούνται για αφαίρεση των υλικών που τοποθέτησε ο Εναγόμενος. Ούτε και παρουσιάστηκε οποιαδήποτε απόδειξη, ή άλλο έγγραφο για να καταδείξει το κόστος των έργων το 2007. Τα όσα επιχειρήθηκαν να υποστηριχθούν μέσω του τεκμηρίου 7 και της μαρτυρίας του ΜΕ3 απορρίφθηκαν στην αξιολόγηση της μαρτυρίας του πέραν του ότι δεν προκύπτει ότι έχουν εξειδικευτεί στα δικόγραφα με την δέουσα λεπτομέρεια και αποδειχθεί με αυστηρότητα και σαφήνεια με συγκεκριμένα στοιχεία (βλ. Πίριλλος ν. Ρουπινέττα Κονναρή (2000) 1(Β) Α.Α.Δ. 1153). Σημειώνω ότι σε σχέση με την κατασκευή του επιπρόσθετου σκαλοπατιού, κρίνω ότι δεν μου έχει επεξηγηθεί ποια η ζημιά, η οποία προκύπτει εκ της κατασκευής του πέραν του ότι αυτό ενδεχομένως να εντάσσεται στην στρώση του τσιμέντου και στην κάλυψη των τσακκίλων για τα οποία παραπέμπω στην προηγούμενη μου κρίση. Εκείνο το οποίο απομένει είναι η επιδίκαση υπέρ της Ενάγουσας εναντίον του Εναγόμενου ονομαστικών αποζημιώσεων τις οποίες καθορίζω στο ποσό των €150-.
[51] Σε σχέση με την Ανταπαίτηση του Εναγόμενου αναφορικά με τα έξοδα στα οποία αυτός αξιώνει εναντίον της Ενάγουσας απορρίπτονται τόσο για δικονομικούς λόγους εκ της απόσυρσης της θεραπείας, όσο και για τους λόγους που έχουν ήδη παρατεθεί σε σχέση το τι συνιστούν οι ενέργειες στις οποίες αυτός προέβη. Αναφορικά δε με το κατά πόσο δύναται να αξιώνει διατάγματα κατεδάφισης και επαναφοράς σε σχέση με τους ανθώνες, την πέργολα, το αποχωρητήριο και την τοποθετημένη θύρα στην είσοδο του περάσματος θεωρώ ότι θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσο ο Εναγόμενος νομιμοποιείται στην παρούσα διαδικασία περί τούτου, λαμβανομένου υπόψη του ότι συμφώνως της νομολογίας, το ζήτημα της νομιμοποίησης ενός διαδίκου να καταχωρεί και προωθεί δικαστικές διαδικασίες είναι ζήτημα που ανάγεται στην τήρηση της δημόσιας τάξης, και ως τέτοιο, εξετάζεται και πρέπει να εξετάζεται από το Δικαστήριο ex proprio motu (βλ. Τράπεζας Κύπρου Δημόσιας Εταιρείας Λτδ ν. Επίσημου Παραλήπτη ως Εκκαθαριστή της Περιουσίας της D K Intercity Buses Larnacas Ltd κ.α., Πολιτική Έφεση Αρ. 388/2011, ECLI:CY:AD:2017:A256, απόφαση ημερ. 07/07/2017). Στην προκείμενη περίπτωση ο Εναγόμενος εγείρει και προωθεί Ανταπαίτηση εναντίον της Ενάγουσας.
[52] Λαμβανομένων υπόψη των νομικών αρχών που έχουν παρατεθεί ο Εναγόμενος δεν δύναται να αξιώνει τις θεραπείες των διαταγμάτων μέσω της Ανταπαίτησης του. Όπως προκύπτει από το τεκμήριο 8 το ακίνητο αρ. 197 ανήκει στην σύζυγο του, η οποία προσφάτως και εκκρεμούσης της ακρόασης, όπως δήλωσε, απεβίωσε. Το τεμάχιο αρ. 197 όπως δήλωσε ο Εναγόμενος είναι ενοικιασμένο για το ποσό των €150- μηνιαίως σε τρίτο πρόσωπο. Περαιτέρω, ο Εναγόμενος στην παράγραφο 3 της Υπεράσπισης και Ανταπαίτησης αρνείται «…ότι ήταν ιδιοκτήτης και/ή κάτοχος του υποστατικού που αναφέρεται στην παράγραφο και θέτει τους ισχυρισμούς της παραγράφου σε αυστηρά απόδειξη». Αυτό από μόνο του αρκεί για να αφαιρεί την όποια νομιμοποιητική βάση από τον Εναγόμενο να αξιώνει τα διατάγματα που επιδιώκει με την Ανταπαίτηση του. Η αναφορά στην Hunter v. Canary Wharf, ανωτέρω, αλλά και στο ποιος είναι το υποκείμενο του δικαιώματος δουλείας, ώστε να δύναται να εγείρει αγωγή για ιδιωτική οχληρία δεν χρήζει επανάληψης. Η Ανταπαίτηση του Εναγόμενου εναντίον της Ενάγουσας είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.
Κατάληξη
[53] Εκδίδεται απόφαση υπέρ Ενάγουσας και εναντίον του Εναγόμενου για το ποσό των €150 με νόμιμο τόκο από την ημερομηνία καταχώρησης της αγωγής. Ο ενάγων που ανακτά ονομαστικές και μόνο αποζημιώσεις, δεν δύναται να θεωρηθεί στη συνήθη ορολογία ως «επιτυχών» διάδικος (βλ. Anglo-Cyprian Agencies v. Paphos Industries [1951] 1 All E.R. 873, Παπαϊωάννου ν. Κωνσταντίνου (2008) 1(Β) Α.Α.Δ. 1083). Στην υπόθεση Ελένη Σάββα Ευθυβούλου και άλλων ν. Συμβουλίου Βελτιώσεως Κισσόνεργας και άλλου (1998) 1ΑΑΔ 1059 κρίθηκε ότι το Δικαστήριο μπορεί να καταδικάσει τέτοιο διάδικο στην πληρωμή των εξόδων της άλλης πλευράς. Η Ανταπαίτηση του Εναγόμενου εναντίον της Ενάγουσας απορρίπτεται. Η Αγωγή και η Ανταπαίτηση έχουν συνεκδικαστεί. Ως εκ τούτου, λαμβανομένου υπόψη των περιστάσεων κρίνω όπως κάθε πλευρά να φέρει τα έξοδα της.
(υπ.)…………………………………
Χ-Μ Καραπατάκης
Επαρχιακός Δικαστής
Πιστόν Αντίγραφον
Πρωτοκολλητής
cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο