ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

Ενώπιον: X-M Καραπατάκη Ε.Δ.

Αρ. Αγωγής: 3565/2015

Μεταξύ:

ΑΥΓΟΥΣΤΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, εκ Λευκωσίας

Ενάγουσας

-και-

 1. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΤΑΛΙΑΝΗΣ, εκ Λευκωσίας

                                                         2. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ, εκ Λευκωσίας

Εναγόμενων

 

---------------------------------------------------------------------------------------------

Ημερομηνία: 31 Μαρτίου 2025

Εμφανίσεις:

Για Ενάγουσα: κα Στ. Μιχαήλ με κα Ε. Κυριάκου για κκ. Ε. Μιχαήλ & Συνεργάτες Δ.Ε.Π.Ε.

Για Εναγόμενους 1 & 2: κα Στ. Ερωτοκρίτου με κ. Στ. Μένταλη για κκ. Ανδρέας Π. Ερωτοκρίτου & Σια Δ.Ε.Π.Ε.

 

Α Π Ο Φ Α Σ Η

Η κατ’ ισχυρισμό λανθασμένη χειρουργική επέμβαση στο αριστερό ισχίο της Ενάγουσας από τους Εναγόμενους 1 και 2, η οποία υπέστη συντριπτικό κάταγμα με παρεκτόπιση συνεπεία πτώσεως, αποτέλεσαν την αιτία για την καταχώρηση εναντίον τους της υπό τον ως άνω τίτλο και αριθμό αγωγής, με την οποία διεκδικεί γενικές και ειδικές αποζημιώσεις για ιατρική αμέλεια. Τα όσα καταλογίζει εναντίον τους η Ενάγουσα αφορούν τόσο το στάδιο πριν την εγχείρηση, το διεγχειρητικό στάδιο, καθώς και την μετεγχειρητική παρακολούθηση της και αποθεραπεία.

Ειδικότερα, στην Έκθεση Απαίτησης η Ενάγουσα προβάλλει ότι στις 06/07/2013 μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο Απολλώνιο Νοσοκομείο στη Λευκωσία μετά από πτώση στην οικία της, όπου ο Εναγόμενος 1 διαπίστωσε ότι υπέστη συντριπτικό κάταγμα αριστερού ισχίου και της σύστησε όπως υποβληθεί άμεσα σε χειρουργική επέμβαση αποκατάστασης. Η εν λόγω επέμβαση διεξήχθη στις 7/07/2013 κατά τις απογευματινές ώρες, καθότι το προγραμματισμένο πρωινό χειρουργείο δεν έλαβε χώρα εξαιτίας της μη λειτουργίας των μηχανημάτων του χειρουργείου, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα αυτή να μεταφερθεί στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο και να υποβληθεί εκεί στην εγχείρηση. Καταλογίζει δε, αμέλεια στους Εναγόμενους 1 και 2 για παράλειψη ελέγχου της λειτουργίας των εν λόγω μηχανημάτων και ότι η διπλή χορήγηση αναισθητικού είχε ως αποτέλεσμα την ταλαιπωρία της τόσον ψυχική όσο και σωματική. Στην Έκθεση Απαίτησης καταλογίζεται στους Εναγόμενους 1 και 2 ότι χρησιμοποιήθηκε ήλος (nail), ο οποίος ήταν κοντύτερος από αυτόν που έπρεπε να χρησιμοποιηθεί σύμφωνα με την ιατρική πρακτική και επιστήμη, καθώς και ότι μετεγχειρητικά και σε διάστημα περίπου 18 μηνών οι Εναγόμενοι 1 και 2, παρά το ότι την διαβεβαίωναν για την ομαλή μετεγχειρητική της αποκατάσταση, εν τέλει της ανέφεραν ότι το κάταγμα δεν είχε πορωθεί και πως ήταν απαραίτητη η υποβολή της σε άμεση 2^η  χειρουργική επέμβαση. Όπως προβάλλει η Ενάγουσα, η αμέλεια την οποίαν επέδειξαν οι Εναγόμενοι 1 και 2 τόσο κατά την χειρουργική επέμβαση όσο και κατά τη μετεγχειρητική διαδικασία, λεπτομέρειες της οποίας παραθέτει, είχε ως αποτέλεσμα αυτή να καθηλωθεί σε τροχοκάθισμα, να μην μπορεί να περπατήσει, να υποφέρει από αφόρητους πόνους, να χρήζει καθημερινής και συνεχούς φροντίδας από τους οικείους της και να στερηθεί τις απολαύσεις της ζωής, ενώ η οποιαδήποτε άλλη χειρουργική επέμβαση προς το σκοπό αποκατάστασης της ζημιάς που υπέστη θα έχει αβέβαια αποτελέσματα και κόστος πέραν €20.000.

 

Στον αντίποδα, με την Υπεράσπισή τους οι Εναγόμενοι 1 και 2 υποστηρίζουν ότι η Ενάγουσα έπασχε από οστεοπόρωση και ήταν άτομο υπέρβαρο και υπερτασικό, ενώ προβάλλουν ότι είναι προσοντούχοι Ορθοπεδικοί με πολυετή πείρα στην αντιμετώπιση περιστατικών όπως αυτό που υπέστη η Ενάγουσα και έχριζε άμεσης χειρουργικής επέμβασης. Όπως εξηγούν, η Ενάγουσα δια του υιού της υπέγραψε έντυπο συγκατάθεσης για την υποβολή της στη χειρουργική επέμβαση, όπου της επεξηγήθηκαν οι κίνδυνοι της θρόμβωσης, της επιμόλυνσης, της μη πώρωσης του κατάγματος και της εμβολής, για το δε ζήτημα της μη λειτουργίας του μηχανήματος στο Απολλώνιο Νοσοκομείο εξηγούν ότι είχε προηγηθεί ο έλεγχος του και δεν διαπιστώθηκε οποιοδήποτε πρόβλημα, όμως κατά την έναρξη της χειρουργικής επέμβασης διαπιστώθηκε το πρόβλημα, το οποίο δεν κατέστη δυνατό να επιδιορθωθεί, εξ’ ου και έγιναν διευθετήσεις για την μεταφορά της Ενάγουσας στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο για τους σκοπούς της χειρουργικής επέμβασης.

 

Οι Εναγόμενοι 1 και 2 υποστηρίζουν ότι η χειρουργική επέμβαση ήταν επιτυχής και χωρίς επιπλοκές, μάλιστα δε η Ενάγουσα κινητοποιήθηκε με βοήθημα τύπου Π, αφού της έγινε φυσιοθεραπεία. Ο Εναγόμενος 2 υποστηρίζει ότι πέραν της συμμετοχής του στο χειρουργείο ως βοηθός ορθοπεδικός του Εναγόμενου 1 δεν είχε την οποιαδήποτε άλλη ανάμειξη στην μετεγχειρητική παρακολούθηση της Ενάγουσας, καθότι ο θεράπων ιατρός της ήταν ο Εναγόμενος 1, ενώ για το ζήτημα του χρησιμοποιούμενου εμφυτεύματος κατά τη χειρουργική επέμβαση οι Εναγόμενοι 1 και 2 εξηγούν ότι χρησιμοποιήθηκε ο ενδεδειγμένος ήλος σύμφωνα με την ορθή ιατρική πρακτική και ότι δόθηκαν οδηγίες για φυσιοθεραπεία προς το σκοπό αποκατάστασης, την οποία όμως ή Ενάγουσα δεν ελάμβανε από προσοντούχο φυσιοθεραπευτή, αλλά ότι αυτή γινόταν υπό τις οδηγίες του υιού της, ο οποίος είχε γυμναστήριο. Για το ζήτημα της μετεγχειρητικής πορείας της Ενάγουσας ο Εναγόμενος 1 εξηγεί ότι αυτή τον επισκέφτηκε σε διάφορα χρονικά διαστήματα περίπου ανά 1-2 μήνες εις το ιατρείο του όπου διαπιστώθηκε πως το κάταγμα ήταν στη σωστή του θέση, ενώ όταν έγινε διαπίστωση της θραύσης της περιφερικής βίδας δόθηκε χρόνος για ενδυνάμωση του ήλου και για πώρωση του κατάγματος, ενώ κατά την 30/07/2014 με τη διαπίστωση της μη πώρωσης του κατάγματος της συνέστησε όπως αυτή προβεί σε χειρουργική επέμβαση, την οποίαν όμως αρνήθηκε, γιατί όπως του δήλωσε αισθανόταν καλύτερα. Τα ίδια προβάλλει ότι συνέστησε στην Ενάγουσα σε επόμενη επίσκεψή της στο ιατρείο του, συγκεκριμένα στις 07/10/2014, ενώ στις 11/12/14 όταν εκ νέου της ανέφερε ότι έπρεπε να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση αυτή τον πληροφόρησε ότι δεν επιθυμούσε κάτι τέτοιο και ότι θα επανερχόταν με το γιο της, κάτι το οποίο έγινε στις αρχές του έτους 2015, όπου εξηγεί, ότι ο γιος της Ενάγουσας επέδειξε απειλητικές διαθέσεις προς αυτόν. Σε σχέση με τις αιτίες της κλινικής κατάστασης της Ενάγουσας, οι Εναγόμενοι 1 και 2 εξηγούν ότι η καθυστερημένη πώρωση και η μη πώρωση του κατάγματος είναι επιπλοκή που μπορεί να εμφανιστεί χωρίς αμέλεια γιατρού ακόμη και κατόπιν πλήρους και επιτυχούς χειρουργικής επέμβασης, για δε το χρονικό διάστημα το οποίο ανέμεναν την πώρωση του κατάγματος, εξηγούν ότι δίδεται χρονικό περιθώριο μέχρι 12 μήνες, ούτως ώστε να αποφευχθεί η νέα χειρουργική επέμβαση και ότι πολλές φορές μάλιστα τέτοιο περιθώριο μπορεί να φτάσει και τους 15 μήνες. Όπως προβάλλουν οι Εναγόμενοι 1 και 2, η Ενάγουσα παρέλειψε να μειώσει την οποιαδήποτε ζημιά την οποία προβάλλει ότι υπέστη εξαιτίας της άρνησης της να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση, η οποία της είχε συστηθεί, κάτι το οποίο θα αποκαθιστούσε το τραύμα της και παραθέτουν λεπτομέρειες αμέλειας της Ενάγουσας και παράλειψης της να μετριάσει τη βλάβη της, ενώ όσον αφορά το κόστος νέας χειρουργικής επέμβασης το καθορίζουν στις 10.000€ και όχι στις 20.000 όπως αυτή προβάλλει.

 

Στην απάντηση στην Υπεράσπιση, η Ενάγουσα προβάλλει ότι δεν υπέγραψε οποιοδήποτε έντυπο συγκατάθεσης υποβολής της σε χειρουργική επέμβαση και ότι ακόμη και αν υπέγραψε τέτοιο έντυπο το έπραξε χωρίς την ελεύθερη της βούληση, επειδή τελούσε σε σωματική κατάπτωση. Περαιτέρω, υποστηρίζει ότι τόσον η ίδια όσο και ο υιός της τελούσαν υπό ψυχική πίεση και υπό την επίδραση των ψευδών παραστάσεων του Εναγόμενου 1, ο οποίος δεν τους άφησε άλλη επιλογή παρά μόνο την παροχή της συγκατάθεσή τους για να γίνει η χειρουργική επέμβαση. Για τη μετεγχειρητική πορεία ανάρρωσης της, υποστηρίζει ότι στις περισσότερες επισκέψεις της στο ιατρείο του Εναγόμενου 1, αν όχι σε όλες, παρών ήταν και ο Εναγόμενος 2, ο οποίος συμφωνούσε με όλες τις υποδείξεις και αποφάσεις του Εναγόμενου 1. Όσον αφορά την κινητοποίηση της εντός του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου με βοήθημα τύπου «Π» εξηγεί ότι την επόμενη ημέρα της χειρουργικής της επέμβασης δεν ήταν σε θέση να προβεί στην παραμικρή κίνηση και ότι έλαβε εξιτήριο και μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο στο σπίτι της θυγατέρας της και τοποθετήθηκε κατευθείαν στο κρεβάτι της. Για τα όσα υποστηρίζει η πλευρά των Εναγόμενων 1 και 2 περί διενέργειας φυσιοθεραπείας στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, εξηγεί ότι ουδεμία τέτοια φυσιοθεραπεία έγινε αλλά ότι απλά κάποιο πρόσωπο που συστήθηκε ως φυσιοθεραπευτής την επισκέφτηκε και της ανέφερε ότι θα πρέπει να υποβληθεί σε φυσιοθεραπείες. Όπως προβάλλει, οι Εναγόμενοι 1 και 2 της έδωσαν οδηγίες να ακινητοποιήσει το πόδι της και να μην προβεί σε οποιαδήποτε φυσιοθεραπεία, ενώ όταν την επισκέφθηκε ο Εναγόμενος 1 σε δυο διαφορετικές περιπτώσεις στο σπίτι της θυγατέρας της αυτή ήταν πλήρως ακινητοποιημένη στο κρεβάτι της και ήταν γνωστό σε αυτόν ότι δεν είχε δεχθεί οποιαδήποτε φυσιοθεραπεία, την οποία έκανε με καθυστέρηση με αδειούχο φυσιοθεραπευτή. Η Ενάγουσα προβάλλει ότι ο Εναγόμενος 1 γνώριζε για την κλινική της κατάσταση και τους αφόρητους πόνους που αυτή βίωνε και την καθησύχαζε ότι όλα έβαιναν καλώς, ενώ αρνείται ότι της ανέφερε πως έπρεπε να υποβληθεί σε νέα χειρουργική επέμβαση τον Ιούλιο του 2014, υποστηρίζοντας πως κάτι τέτοιο της το ανέφερε στις αρχές Δεκεμβρίου του 2014 και πως οι πιθανότητες επιτυχίας της θα ήταν περιορισμένες.

Η ακροαματική διαδικασία κράτησε περίπου 23 ώρες και προσκομίστηκε η μαρτυρία 5 μαρτύρων για την Ενάγουσα, ήτοι του υιού της, της ιδίας, της κόρης της, του φυσιοθεραπευτή και του Σουηδού ιατρού Δρ. Fell, ενώ για την πλευρά των Εναγόμενων 1 και 2 δόθηκε μαρτυρία τόσο από τους ιδίους όσο και από τον καθηγητή ιατρό Δρ. Θ. Καραχάλιο. Η μαρτυρία τους αποτυπώνεται στα πρακτικά της διαδικασίας και ακολουθεί η σκιαγράφηση της.

 

Μαρτυρία ΜΕ1

 

Ο υιός της Ενάγουσας Π. Κωνσταντίνου (ΜΕ1) κατάθεσε γραπτή δήλωση, η οποία σημειώθηκε ως Έγγραφο Α’. Σε αυτή αναφέρεται στην πτώση της μητέρας του το απόγευμα στις 06/07/2013 και στην μεταφορά της στο Απολλώνειο Νοσοκομείο, όπου διαπιστώθηκε ότι υπέστηκε συντριπτικό κάταγμα αριστερού μηριαίου και στο ότι ο Εναγόμενος 1 της συνέστησε άμεσα να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση, κάτι που τον απέτρεψε να αναζητήσει άλλη ιατρική γνώμη. Αναφέρθηκε στα προβλήματα που διαπιστώθηκαν στα μηχανήματα και στην μεταφορά της Ενάγουσας στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου και χειρουργήθηκε μετά από ώρες ταλαιπωρίας και νάρκωσης. Όπως υποστήριξε, της έγινε αρχικά ολική αναισθησία και ακολούθως επισκληρίδιος αναισθησία, αφού ξύπνησε από την ολική πριν την μεταφορά της στο άλλο Νοσοκομείο. Σε σχέση με την χειρουργική επέμβαση υποστήριξε ότι, όπως έλαβε συμβουλή αργότερα από τον Δρ. Π.Σ., χρησιμοποιήθηκε κοντός ήλος, ο οποίος ήταν ακατάλληλος για την περίπτωση της Ενάγουσας και της είπαν να μην κινητοποιήσει το πόδι της για 1 μήνα και μετά από 40 ημέρες να ξεκινήσει να υποβάλλεται σε ακτινογραφίες για να παρακολουθείται η ανάρρωση της. Για φυσιοθεραπείες δήλωσε ότι οι Εναγόμενοι 1 και 2 του είπαν να αναμένει μέχρι να του δώσουν οδηγίες.

 

Στα ραντεβού που κατά τους επόμενους μήνες την έπαιρνε ήταν πάντοτε παρών και ο Εναγόμενος 2 και συμφωνούσε με τις διαπιστώσεις του Εναγόμενου 1 και λάμβαναν διαβεβαιώσεις ότι η μετεγχειρητική πορεία ήταν ομαλή, παρά το ότι η Ενάγουσα δεν μπορούσε να περπατήσει και είχε αφόρητους πόνους. Αναφέρθηκε στην επίσκεψη τους ημερ. 30/01/2014, όπου μετά και πάλι από τις ακτινογραφίες που έκαναν διαπιστώθηκε ότι έσπασε η περιφερική βίδα του ήλου και στην επίσκεψη ημερ. 02/12/2014, όπου για πρώτη φορά τους ενημέρωσαν ότι η Ενάγουσα έπρεπε να υποβληθεί άμεσα σε νέα χειρουργική επέμβαση εκ της αποτυχίας της πρώτης ένεκα του λάθους τους, με αβέβαιο αποτέλεσμα, ενώ η όποια νέα χειρουργική επέμβαση για νέα ενδομυελική ήλωση θα έχει κόστος πέραν των €20.000.

 

Στο Έγγραφο Α’ ο ΜΕ1 αναφέρθηκε στην ταλαιπωρία που υπέστηκε η μητέρα του με την αλλαγή κατοικίας της για κάποιους μήνες, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται το ασανσέρ στο σπίτι της δεύτερης της κόρης, ενώ καθηλώθηκε σε καροτσάκι με αποτέλεσμα να μην μπορεί απολαμβάνει τις δραστηριότητες που είχε πριν το ατύχημα και την εγχείρηση που υπέστηκε. Επίσης, αναφέρθηκε σε γνωματεύσεις που έλαβε και από άλλους ιατρούς και στην ταλαιπωρία που υφίστατο και υφίσταται η μητέρα του σε εξετάσεις και φυσιοθεραπείες, στην ανάγκη για φροντίδα από τα παιδία της με οικονομική σε αυτούς επιβάρυνση. Κατάθεσε ως τεκμήρια 1-2 κάποιες αποδείξεις επισκέψεων στον Δρ. Β. και ως τεκμήριο 3 απόδειξη διενέργειας φυσιοθεραπειών.  Τόνισε ότι από τις συμβουλές που έλαβε, οι επιπλοκές προέκυψαν από την χρήση του λανθασμένου ήλου, ενώ και μετεγχειρητικά οι Εναγόμενοι 1 και 2, παρά το ότι φαινόταν ότι η κατάσταση δεν εξελισσόταν ομαλά τον διαβεβαίωναν ότι όλα έβαιναν καλώς. Τόνισε δε την θέση του ότι ουδεμία οδηγία έλαβε οποτεδήποτε για φυσιοθεραπεία, ενώ την 08/07/2013 που θα λάμβανε εξιτήριο η Ενάγουσα την επισκέφθηκε ένας φυσιοθεραπευτής, ο οποίος δεν της έκανε φυσιοθεραπεία, αλλά της είπε ότι θα λάμβανε μεταγενέστερα τέτοιες οδηγίες, κάτι που δεν έγινε ποτέ και πως η συμβουλή για 2^η εγχείρηση ήρθε καθυστερημένα ως «κεραμίδα στο κεφάλι του» μετά από 18 μήνες.

 

Κατά την αντεξέταση του ο ΜΕ1 ανέφερε ότι όλοι οι γιατροί στους οποίους αποτάθηκε του είπαν ότι είναι μεγάλο ρίσκο να μπει κοντός ήλος και αυτό φάνηκε στην περίπτωση της Ενάγουσας. Όπως δήλωσε, δεν μπορούσε να λάβει γνωμάτευση από τον Δρ. Β. γιατί του ανέφερε ότι ο Εναγόμενος 2 ήταν παλιά προϊστάμενος του. Δεν θυμόταν όμως να του είπε ότι ήταν λανθασμένος, αλλά ότι του είπε πως εκείνος προσωπικά θα έβαζε μακρύ ήλο, όμως μπορούσε να μπει και ο κοντός, αλλά υπήρχαν πολλά ρίσκα για ένα υποτροχαντήριο κάταγμα («STF»).  Τον Εναγόμενο 2 δήλωσε ότι δεν τον ήξερε και μετά έμαθε ότι ήταν στο χειρουργείο και ότι τον έβλεπε κάθε φορά που έπαιρνε στον Εναγόμενο 1 για ιατρική επίσκεψη την μητέρα του. Σε σχέση με το είδος της αναισθησίας που έγινε στην Ενάγουσα, υποστήριξε ότι ο αναισθησιολόγος του είπε ότι την νάρκωσε την πρώτη φορά και ότι την δεύτερη φορά θα ήταν σαν μισοζώντανη, γιατί δεν θα μπορούσε να την κοιμίσει εντελώς. Για το ότι έπασχε από οστεοπόρωση η μητέρα του, δήλωσε ότι δεν το γνώριζε και το έμαθε μετά από τους γιατρούς ότι λόγω οστεοπόρωσης και ηλικίας καθυστερεί η πώρωση του κατάγματος. Σε σχέση με την πώρωση του κατάγματος είπε ότι και από άλλους γιατρούς που μίλησε έμαθε ότι υπήρχε περίπτωση να καθυστερήσει, μπορεί 12, 13 ή και 14 μήνες, αλλά οι18 μήνες ήταν πολλοί. Σε σχέση με την θραύση των μετάλλων οι άλλοι γιατροί του είπαν ότι αν αρχίσει κάτι τέτοιο, τότε υπάρχει ζήτημα, όμως οι Εναγόμενοι 1 και 2 τον καθησύχαζαν. Αρνήθηκε ότι το πόδι της μητέρας του φορτίστηκε οποτεδήποτε. Όπως εξήγησε, στα πλαίσια των επισκέψεων του στους Εναγόμενους 1 και 2 και των διαβεβαιώσεων τους ότι όλα πήγαιναν καλά, ο Εναγόμενος 1 του υπέδειξε να γίνει νευρολογική εξέταση για την οποία κατάθεσε ως τεκμήριο 4 απόδειξη είσπραξης ημερ. 13/05/2014.

 

Ο ΜΕ1 επέμεινε ότι ο Εναγόμενος 1 δεν του ανέφερε για 2^η χειρουργική επέμβαση στις 30/07/2014 και ότι η Ενάγουσα ήθελε να περιμένει γιατί αισθανόταν καλύτερα. Όπως δήλωσε, ο Εναγόμενος 1 τους είπε ότι η Ενάγουσα έπρεπε να φορτίσει και να πατήσει το πόδι της, αλλά δεν μπορούσε να σταθεί στα πόδια της. Από την μια έλεγε κάτι τέτοιο, από την άλλη δεν τους άφηνε να κάνουν φυσιοθεραπεία, η οποία έγινε το 2015. Στην υποβολή ότι η Ενάγουσα έκανε επισκέψεις με το «Π» και με μπαστούνι, απάντησε ότι αυτό έγινε με οδηγίες του Εναγόμενου 1 που του είχε πει να πετάξει το «Π», όμως χρειαζόταν η βοήθεια του για να κάνει κάποια βήματα. Επανερχόμενος στο ζήτημα της φυσιοθεραπείας επανέλαβε ότι κάτι τέτοιο δεν έγινε την επόμενη μέρα της επέμβασης και ότι η Ενάγουσα μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο στο σπίτι της αδελφής του που είχε ασανσέρ, όπου την έβαλαν σε καρέκλα και την ανέβασαν στο διαμέρισμα της. Στην υπόδειξη των τιμολογίων χρέωσης του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου όπου προκύπτει ότι χρεώθηκε ποσό €35- για φυσιοθεραπεία στις 08/07/2013, αλλά και της σχετικής νοσηλευτικής αναφοράς ήταν κάθετος ότι κάτι τέτοιο δεν έγινε και πως χρεώθηκε χωρίς να παρασχεθεί η υπηρεσία αυτή. Παράπεμψε στις αυστηρές οδηγίες του Εναγόμενου 1 να μην γίνει φυσιοθεραπεία και ότι δεν τους άφηνε μετά να την κάνουν. Για το ότι ο Εναγόμενος 1 τους ανέφερε πως θα κάνουν την εγχείρηση χωρίς αμοιβή, αλλά μόνο με καταβολή του κόστους των υλικών και των εξόδων του νοσηλευτηρίου, παραδέχθηκε ότι δεν τους είπε ότι έκανε λάθος, αλλά ότι τα πράγματα δεν πήγαν καλά όπως υπολόγιζαν.

 

Όπως απάντησε ο ΜΕ1 σχετικά ερωτώμενος, όταν του ανέφεραν για 2^ο χειρουργείο δεν προχώρησαν γιατί δεν μπορούσε να τους εμπιστευτεί και όταν αποτάθηκε σε άλλους γιατρούς του ανέφεραν ότι οι ίδιοι δεν μπορούσαν να την κάνουν γιατί οι βίδες έπηξαν, ότι η επέμβαση θα ήταν πολύωρη και μπορεί να μην είχαν καλά αποτελέσματα. Στην τελική, όπως είπε, δεν μπορούσαν να αναλάβουν την επέμβαση αυτή. Παρέπεμψε σε ζήτημα διάβρωσης που απέτρεπε την εγχείρηση.

 

Αναφορικά με το κατεπείγον της πρώτης χειρουργικής επέμβασης που του συνέστησε ο Εναγόμενος 1 εξήγησε ότι του είχαν πει άλλοι γιατροί ότι δεν ήταν τόσο επείγον να γίνει εκείνη την στιγμή και ότι θα μπορούσε να λάβει και άλλη γνώμη ή να την πάρει στο Γενικό Νοσοκομείο, ώστε να μην επιβαρυνθεί χρηματικά. Για το ότι δεν ήταν κατεπείγον δήλωσε ότι διαφάνηκε και εκ του γεγονότος ότι η μητέρα του χειρουργήθηκε την επόμενη ημέρα. Αρνήθηκε ότι η μητέρα του πήγε στο Απολλώνειο το βράδυ της 7^ης Ιουλίου, αλλά το απόγευμα, αφού ήταν ακόμη ημέρα και ο ίδιος ήταν στη δουλεία. Όπως είπε, συνάντησε τον Εναγόμενο 1 που του είπε να πληρώσει για την εισαγωγή €1000 προκαταβολή και να μην την πάρει στο Γενικό Νοσοκομείο, γιατί αυτός δούλευε εκεί προηγουμένως και θα της έκοβαν το πόδι, ενώ ο ίδιος του υποσχέθηκε ότι η μητέρα του θα μπορούσε να τρέξει στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Δεν του είπε όμως ή τον απέτρεψε να λάβει δεύτερη ιατρική γνώμη και πρόσθεσε ότι για το νοσοκομείο τον ρώτησε περισσότερο λόγω του οικονομικού θέματος και επισήμανε ότι δέχθηκε πίεση, γιατί εκείνη την ώρα οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται στη στιγμή.

 

Για τα όσα του υποβλήθηκαν ότι είχε άμεση εμπλοκή με εταιρεία που διατηρούσε γυμναστήριο και ότι όταν ο Εναγόμενος 1 επισκέφθηκε δύο φορές την Ενάγουσα του λέχθηκε ότι την κινησιοθεραπεία της την κάμνει ο γιός της, απάντησε ότι ήταν μέτοχος σε εταιρεία που έκανε personal training, αλλά δεν εμπλεκόταν στην λειτουργία της και ότι μετά είχε μεταβιβάσει το μερίδιο του σε αυτή. Αρνήθηκε ότι φρόντιζε αυτός για την φυσιοθεραπεία της μητέρας του και επανέλαβε την οδηγία για να μην γίνει φυσιοθεραπεία. Επίσης, εξήγησε ότι η Ενάγουσα δεν μπορούσε να κινηθεί και να καθίσει στο κρεβάτι, γιατί είχε πολλούς πόνους στο πόδι της, μάλιστα δε, επισήμανε ότι έβαλαν ένα σχοινάκι δεξιά και αριστερά για να μπορεί να το αρπάζει και να γέρνει λίγο. Μέχρι την επέμβαση δήλωσε ότι η μητέρα του ζύγιζε 72 με 73 κιλά και δεν ήταν υπέρβαρη. Για την έναρξη των φυσιοθεραπειών το 2015 δήλωσε ότι αυτό που θυμάται είναι ότι ο Δρ. Β. τους είπε ότι μπορούσαν να ξεκινήσουν φυσιοθεραπείες. Στην υπόδειξη του τεκμηρίου 3 και σε αυτό που αναγράφει για φυσιοθεραπείες το 2015 στην δεξιά ποδοκνημική χωρίς αναφορά στο αριστερό ισχίο που είχε χειρουργηθεί δήλωσε ότι δεν γνωρίζει γιατί γράφτηκε αυτό, αλλά υποστήριξε ότι και το άλλο πόδι θα χρειάστηκε φυσιοθεραπεία, γιατί είχε φόρτιση, επειδή το αριστερό δεν πατούσε καλά. Όπως δήλωσε, ο ίδιος βρήκε τον φυσιοθεραπευτή, του έδωσε τις ακτινογραφίες, αλλά συνήθως μιλούν και με τον γιατρό. Αρνήθηκε ότι το τεκμήριο 3 αφορούσε σε φυσιοθεραπείες στον ίδιο και είπε πως δεν θυμάται να είχε πάθει οποιοδήποτε διάστρεμμα. Οι φυσιοθεραπείες δεν είχαν οποιοδήποτε αποτέλεσμα και τις σταμάτησαν λόγω οικονομικού.

 

Ο ΜΕ1 απάντησε ότι μετά τον Δρ. Β. αποτάθηκαν στον Δρ. Π.Σ., ο οποίος τους ανέφερε ότι ούτε την μητέρα του ο ίδιος δεν θα χειρουργούσε σε τέτοια κατάσταση. Ποτέ δεν έψαξε οποιαδήποτε ιατρική γνωμάτευση και αν κάποιος γιατρός του έλεγε ότι θα γινόταν επέμβαση με καλά αποτελέσματα θα το έκανε. Κατάθεσε ως τεκμήριο προς αναγνώριση την ιατρική γνωμάτευση του Δρ. Π.Σ. Αρνήθηκε ότι αποκρύβει την ακτινογραφία που έγινε στο πόδι της μητέρας του με ημερ. 07/08/2013.

 

Μαρτυρία Ενάγουσας (ΜΕ2)

 

H Ενάγουσα κατέθεσε γραπτή δήλωση που σημειώθηκε ως Έγγραφο Β’. Σε αυτή αναφέρεται στις περιστάσεις υπό τις οποίες υπέστηκε το κάταγμα στο αριστερό μηριαίο οστό και την μεταφορά της στο Απολλώνειο Νοσοκομείο, όπου υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση από τους Εναγόμενους 1 και 2. Όπως επισήμανε, συναίνεσε στην υποβολή της σε χειρουργική επέμβαση κατόπιν των παραστάσεων και συμβουλών του Εναγόμενου 1 και στην υπόδειξη του ότι αν καθυστερούσε θα επέρχονταν τραγικές συνέπειες στην υγεία της. Αναφέρθηκε στην μεταφορά της στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο εκ της μη λειτουργίας των μηχανημάτων του χειρουργείου, στην νάρκωση της που προηγήθηκε και στην εκ νέου νάρκωση της με επισκληρίδιο αναισθησία για την χειρουργική επέμβαση, η οποία της προκάλεσε άγχος, φόβο και ένταση. Ακολούθως, αναφέρθηκε στην χρησιμοποίηση κοντού αντί του μακρύ ήλου και στην υπόδειξη των Εναγόμενων 1 και 2 για ακινητοποίηση για 1 μήνα και μετέπειτα στην διενέργεια ακτινογραφιών κάθε 1-2 μήνες, όπως και στην μη ομαλή μετεγχειρητική της πορεία, στο σπάσιμο των υλικών και της βίδας, καθώς και στους αφόρητους πόνους που βίωνε. Κατάθεσε ως τεκμήρια σειρά ακτινογραφιών του αριστερού μηριαίου, καθώς και αποδείξεις και τιμολόγια. Επίσης, αναφέρεται στις επισκέψεις της με τον υιό της στους Εναγόμενους 1 και 2, όπου αυτοί την διαβεβαίωναν ότι όλα έβαιναν καλώς, παρά το ότι αυτή δεν μπορούσε να περπατήσει και βίωνε αφόρητους πόνους, μέχρι την 11/12/2014, όπου της είπαν ότι θα έπρεπε να υποβληθεί σε νέα χειρουργική επέμβαση, χωρίς αμοιβή ιατρών πλην των εξόδων της κλινικής και των υλικών. Τέτοια χειρουργική επέμβαση, όπως αναφέρει, εκ της αποτυχημένης πρώτης, της ηλικίας της και της καθυστερημένης διάγνωσης δεν θα είχε πιθανότητες επιτυχίας. Όπως προβάλλει, έκτοτε έχει καθηλωθεί σε αναπηρικό καροτσάκι και αποστερήθηκε τις δραστηριότητες που απολάμβανε πριν να υποστεί τον τραυματισμό. Μπορεί δε, να περπατήσει μόνο με βοήθεια και αρκετή δυσκολία, ενώ σήμερα βγαίνει έξω από το σπίτι μία φορά τον μήνα σε αντίθεση με την προ του τραυματισμού της περίοδο όπου έβγαινε συνεχώς. Σήμερα υποβάλλεται σε συχνές φυσιοθεραπείες, σε ιατρικές εξετάσεις και έξοδα. Υποστήριξε ότι ουδέποτε έλαβε οδηγίες για φυσιοθεραπεία, αλλά αντίθετα οι οδηγίες των Εναγόμενων 1 και 2 ήταν να παραμείνει ακινητοποιημένη. Σε καμία φυσιοθεραπεία από τον υιό της δήλωσε ότι υποβλήθηκε, αλλά παρέμεινε καθηλωμένη στο κρεβάτι της. Αναφέρθηκε στον ισχυρισμό περί υποβολής της σε φυσιοθεραπεία μετά το χειρουργείο και στο ότι ο φυσιοθεραπευτής απλά είδε την πίεση της και τίποτα παραπάνω. Εξήγησε ότι έχει υποστεί βράχυνση κατά 1-2cm του αριστερού της ποδιού και χρήζει καθημερινής και συνεχούς βοήθειας από τα παιδιά της σε βαθμό πλήρους απασχόλησης. Ακόμη, υποστήριξε ότι η νέα χειρουργική επέμβαση θα της κοστίσει €20.000, ότι εξακολουθεί να λαμβάνει φάρμακα και βιώνει κατάθλιψη.

 

Η ΜΕ2 υποστήριξε ότι σε όλη της την μετεγχειρητική πορεία παρών ήταν ο Εναγόμενος 1 όσο και ο Εναγόμενος 2, σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις. Ο Εναγόμενος 2 συμφωνούσε με τις υποδείξεις και οδηγίες του Εναγόμενου 1. Στις καταληκτικές τις δηλώσεις, η ΜΕ2 αναφέρει ότι της ασκήθηκε ψυχική πίεση να δεχθεί την υποβολή της σε χειρουργική επέμβαση, καθότι ο Εναγόμενος 1 αναφέρθηκε μέχρι και σε ακρωτηριασμό του ποδιού της, ενώ άλλοι γιατροί τους οποίους επισκέφθηκαν της ανέφεραν ότι υπήρχαν περιθώρια για αναζήτηση 2^ης ιατρικής γνώμης και πως το ζήτημα δεν ήταν κατεπείγον.  Μεταξύ των τεκμηρίων που κατάθεσε ήταν και τεκμήριο προς αναγνώριση η ιατρική έκθεση του Δρ. Fell, που στην δική του μαρτυρία αυτός αναγνώρισε και κατέστησε ως τεκμήριο 39. Σε συνέχεια της κυρίως της εξέτασης υποστήριξε ότι λάμβανε διαβεβαιώσεις ότι όλα εξελίσσονταν ομαλά μέχρι που οι Εναγόμενοι 1 και 2 της ανέφεραν για την ανάγκη για 2^ο χειρουργείο χωρίς να της εγγυηθούν το αποτέλεσμα, οπόταν και αυτή δεν δέχθηκε.

 

Κατά την αντεξέταση της, η ΜΕ2 υποστήριξε ότι έπεσε και κτύπησε μεταξύ των ωρών 18:00 και 19:00 και μεσολάβησε κάποιος χρόνος μέχρι να μεταφερθεί στο Απολλώνιο Νοσοκομείο, όμως σίγουρα δεν ήταν 21:30. Όταν έλαβε εξιτήριο δήλωσε ότι μεταφέρθηκε με το ασθενοφόρο στο σπίτι της κόρης της Μαρίας που έμενε σε διαμέρισμα με ασανσέρ και μετά από περίπου ένα εξάμηνο επέστρεψε στο σπίτι της κόρης της Γιάννας που έμενε προηγουμένως. Αρνήθηκε ότι πριν από την εγχείρηση ήταν υπέρβαρη παραπέμποντας σε βάρος περίπου 72 κιλών. Όπως εξήγησε, μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο και την ανέβασαν με το καροτσάκι στο διαμέρισμα με το ασανσέρ, ενώ για την δήθεν φυσιοθεραπεία υποστήριξε ότι απλά κάποιος την πλησίασε και όταν διαπίστωσε χαμηλή την πίεση της της έδωσε αλάτι και της υπέδειξε ότι όταν πάει στο σπίτι θα πρέπει να κάνει φυσιοθεραπεία. Παραδέχθηκε ότι ο ΜΕ1 της είπε τι ανέφερε στη μαρτυρία του στο Δικαστήριο και πως αυτό δεν ήταν κρυφό. Αρνήθηκε ότι είχε οστεοπόρωση κατά τον χρόνο του ατυχήματος της, αλλά οστεοπενία για την οποία παλιά λάμβανε ένα χάπι, το οποίο απαγορεύτηκε και το σταμάτησε. Λάμβανε από τότε φάρμακα για την πίεση και τον θυροειδή ελαφριάς μορφής και έκανε ενέσεις στα γόνατα της γιατί αντιμετώπιζε πρόβλημα κόπωσης. Όπως δήλωσε, οστεοπόρωση πραγματική διαπίστωσε μετά που αρρώστησε με κορονοϊό και νοσηλεύτηκε το 2021, μετά από εξετάσεις στις οποίες ακολούθως υποβλήθηκε και ότι είχε κάνει μέχρι τότε 3 εξαμηνιαίες ενέσεις.

 

Την φυσιοθεραπεία στο σπίτι δήλωσε ότι δεν την έκαμε στο δεξί πόδι γιατί ήταν καλό, αλλά στο πληγωμένο της πόδι, το οποίο έμεινε ατροφικό. Σταμάτησε τις φυσιοθεραπείες λόγω χρημάτων. Όπως δήλωσε, επισκέφθηκε και άλλους γιατρούς. Σε κατοπινή της απάντηση δήλωσε ότι Εναγόμενος 1της είπε πως αν τύχει θα της έκανε μια μικρή εγχείρηση και θα της έβαζε κόκκαλο, χαριτολογώντας, από οφτό κλέφτικο που θα έτρωγε με τον γιό της και την διαβεβαίωνε ότι όλα ήταν μια χαρά και πως έπρεπε να τα πετάξει όλα και να περπατήσει, αλλά αυτή του έλεγε πως δεν μπορούσε.

 

Όπως απάντησε η ΜΕ2, μετά που εξήλθε του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου και πήγε στο σπίτι της κόρης της, ο Εναγόμενος 1 της έδωσε αντιθρομβωτικές ενέσεις που της έβαζε η νύφη της στην κοιλία. Η φυσιοθεραπεία που της έκανε ο Αλέξανδρος το 2015 γινόταν στο κρεβάτι για 45’ τόσο στο αριστερό, όσο και στο δεξί της πόδι, γιατί δεν μπορούσε να περπατήσει. Δικαιολόγησε την φυσιοθεραπεία στο δεξί πόδι στο γεγονός ότι αυτό «τρώει την φάκκα». Δεν έβλεπε βελτίωση και τις σταμάτησε. Τα χρήματα δήλωσε ότι τα πλήρωνε ο γιός της.

 

Η ΜΕ2 απάντησε ότι άρχισε να χρησιμοποιεί το «Π» από τις 40 ημέρες που σηκώθηκε από το κρεβάτι της και ότι το χρησιμοποιούσε μέσα στο σπίτι γιατί δεν μπορούσε να βγει έξω. Όπως δήλωσε, σε όποιο γιατρό αποτάθηκε της είπε ότι δεν αξίζει τον κόπο να χειρουργηθεί ξανά. Επέμεινε ότι στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο δεν της έγινε φυσιοθεραπεία και απλά της είπε ότι θα χρειαζόταν να κάνει, αλλά δεν πρόλαβε να τον ρωτήσει κάτι άλλο γιατί ήρθε το ασθενοφόρο και την παρέλαβε. Ήταν κατηγορηματική ότι ο Εναγόμενος 1 δεν της επέτρεψε να κάνει οτιδήποτε για 40 ημέρες απαντώντας στην ερώτηση αν στις δύο φορές που την επισκέφθηκε στο σπίτι της δεν την ρώτησε αν κάνει ή όχι φυσιοθεραπεία, προσθέτοντας ακολούθως ότι δεν θυμάται κάτι τέτοιο.

 

Όπως απάντησε η ΜΕ2, στην κόρης της που είχε διαμέρισμα με ασανσέρ έμεινε περίπου 3 μήνες, αλλά έπρεπε να φύγει γιατί αυτή έπρεπε να δουλέψει. Στο σπίτι της άλλης της κόρης που διαμένει, το οποίο είναι διαμέρισμα 2^ου ορόφου και δεν έχει ασανσέρ, εξήγησε ότι κατεβαίνει σιγά σιγά τις σκάλες με την βοήθεια των παιδιών της. Οι γιατροί που επισκέφθηκε της είπαν ότι έγινε λάθος στην εγχείρηση.

 

Εκείνο που ίδια θυμάται, όπως δήλωσε, ήταν ότι κατά την διάρκεια της εγχείρησης άκουσε τους Εναγόμενους 1 και 2 να συνομιλούν και κατάλαβε ότι δεν πήγαιναν καλά τα πράγματα αναφέροντας μια συγκεκριμένη έκφραση που ειπώθηκε. Άκουγε κουβέντες, γέλιο και το τρυπάνι. Δεν ρώτησε τον Εναγόμενο 1 για αυτό που αντιλήφθηκε ότι δεν πήγαν καλά τα πράγματα. Δεν γνώριζε ποιος γιατρός της υπέγραψε το εξιτήριο και ο Εναγόμενος 1 δεν ήρθε κοντά της και δεν τον είδε.

 

Η ΜΕ2 απάντησε ότι άκουσε για την δυνατότητα ολικής αρθροπλαστικής που γίνεται σε άτομα της δικής της ηλικίας, μάλιστα δε πρόσθεσε ότι γίνεται και σε ακόμη μεγαλύτερης ηλικίας άτομα. Όμως απάντησε, ότι δεν της το είπε οποιοσδήποτε γιατρός. Στην ερώτηση γιατί δεν αποτάθηκε σε γιατρό που κάνει ολική αρθροπλαστική, απάντησε ότι δεν είναι γιατρός να ξέρει, αφού οι Εναγόμενοι 1 και 2 την διαβεβαίωναν ότι όλα έβαιναν καλώς. Αναφέρθηκε και στο περιστατικό που έγινε στο ιατρείο του Εναγόμενου 1 με τον γιό της και αρνήθηκε ότι αυτός τον εξύβρισε, αλλά ότι απλά μίλησε σε έντονο ύφος γιατί αγχώθηκε. Ξεκαθάρισε ότι ο λόγος που είπε ότι δεν θα ξανακάνει την εγχείρηση ήταν ότι δεν της εγγυήθηκαν ότι θα ήταν καλύτερο το αποτέλεσμα. Αρνήθηκε ότι την 2^η εγχείρηση της την εισηγήθηκαν τον Ιούλιο του 2014. Αν της την εισηγούνταν τότε θα το σκεφτόταν, αλλά δεν ήξερε τι θα αποφάσιζε, μπορούσε να πει και όχι. Αν της το έλεγαν στους 4 με 6 μήνες μπορεί και να έμπαινε στο χειρουργείο για να γίνει καλά. Πάντοτε της έλεγαν ότι πάει καλά, όμως αυτή δεν μπορούσε να περπατήσει χωρίς βοήθεια. Την πρώτη ακτινογραφία που έκανε στις 07/08/2013 δήλωσε ότι την κράτησε ο Εναγόμενος 1.

 

Η ΜΕ2 απάντησε ότι οι Δρ. Β. και Δρ. Π.Σ. δεν της είπαν ότι οι εγχειρήσεις αυτές παρουσιάζουν επιπλοκές, απλά εκείνη ρώτησε τον Δρ. Β. τι εννοούσε ο Εναγόμενος 1 όταν της είπε ότι θα της έκανε επέμβαση να της βάλει κόκκαλο, αλλά δεν της έδωσε ελπίδες προσθέτοντας ότι της είπε πως δεν μπορεί να περπατήσει.

 

Μαρτυρία φυσιοθεραπευτή Αλ. Μαννάρη (ΜΕ3)

 

Ο ΜΕ3 δήλωσε ότι το 2015 κλήθηκε από τον εργοδότη του Ε.P.C να κάνει φυσιοθεραπείες στην Ενάγουσα. Όπως εξήγησε, αυτές έγιναν στο σπίτι της και συγκεκριμένα στο κρεβάτι της, αφού μίλησε τηλεφωνικώς με τον γιατρό της Δρ. Β.. Τις φυσιοθεραπείες δήλωσε ότι πλήρωνε ο γιός της. Όσες φορές την είδε ήταν στο κρεβάτι της. Οι φυσιοθεραπείες αφορούσαν σε ήπια άσκηση και αναλγησία τόσο στο δεξί όσο και στο αριστερό της πόδι, περίπου δέκα στον αριθμό.

 

Κατά την αντεξέταση του ο ΜΕ3 δήλωσε ότι τις κατευθυντήριες οδηγίες για φυσιοθεραπείες τις λαμβάνει από τον γιατρό που χειρούργησε την ασθενή, τον οποίον δεν γνώριζε, αλλά στην προκείμενη περίπτωση τις έλαβε από τον γιατρό της δεδομένης στιγμής. Όπως απάντησε, είχε επιληφθεί ξανά φυσιοθεραπειών για STF σε άτομα ηλικιωμένα. Καθόρισε το περιθώριο για έναρξη φυσιοθεραπειών σε αυτές τις περιπτώσεις από την επομένη του χειρουργείου μέχρι και 7 ημέρες, πάντα όμως σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού. Δεν θυμόταν αν έγινε κάτι τέτοιο στην Ενάγουσα, ούτε και θυμόταν αν ρώτησε κάτι τέτοιο. Ούτε και θυμόταν αν ρώτησε πότε έγινε το χειρουργείο. Συμφώνησε ότι αν για δύο έτη αδρανοποιηθεί ο ασθενής και δεν κάνει φυσιοθεραπεία καθυστερεί η πρόοδος και η αποκατάσταση του. Όπως δήλωσε, η τακτική που ακολουθεί είναι να μιλά με τον ασθενή και να επικοινωνεί με τον γιατρό του, κάτι που έκανε και στην προκείμενη περίπτωση μετά που τον πήρε τηλέφωνο ο γιός της Ενάγουσας και του είπε για τις φυσιοθεραπείες. Ο ΜΕ3 απαντώντας σχετικά, είπε ότι όταν πήγε για να κάνει φυσιοθεραπεία στο αριστερό πόδι της Ενάγουσας, επειδή του είπε ότι πονούσε και το δεξί, στο οποίο διαπίστωσε μια διάταση του ιστού λόγω μεγαλύτερης φόρτισης έκανε και στο δεξί πόδι. Όπως εξήγησε, η Ενάγουσα του ανέφερε πως επειδή της είπαν να περπατά φόρτιζε το δεξί πόδι περισσότερο και πόνεσε τον αστράγαλο της. Ο Δρ. Β. του έδωσε κατευθυντήριες μόνο για το αριστερό πόδι. Όπως ανέφερε, στο αριστερό ισχίο της Ενάγουσας έκανε ήπια άσκηση στο κρεβάτι, γιατί δεν μπορούσε να περπατήσει για να δώσει άλλες ασκήσεις. Αναγνώρισε τον εαυτό του ως τον συντάκτη του τεκμηρίου 3 και δήλωσε πως την αναφορά σε δεξιά ποδοκνημική πιθανόν να του είπε να την αναγράψει ο γιός της, ενώ ο Δρ. Β. δεν του ανέφερε οτιδήποτε περί δεξιάς ποδοκνημικής. Αρνήθηκε την υποβολή ότι ουδέποτε μίλησε με τον Δρ. Β. και εξήγησε ότι ο λόγος που το τεκμήριο 3 εκδόθηκε στο όνομα του γιού της Ενάγουσας δεν ήταν επειδή έκανε σε αυτόν φυσιοθεραπεία, αλλά επειδή αυτός πλήρωνε. Όπως εξήγησε, εκ της πείρας του μπορεί να αναγνωρίσει ένα διάστρεμμα και δεν χρειαζόταν να γίνουν ακτινογραφίες. Επανέλαβε την θέση που εξέφρασε ότι αν δεν γίνει φυσιοθεραπεία μετά από μία επέμβαση δεν υπάρχει φυσιολογική αποκατάσταση, ότι βοηθά στην πώρωση του κατάγματος και εξήγησε την φυσιοθεραπευτική διαδικασία. Δεν ξέρει τι έγινε πριν στην περίπτωση της Ενάγουσας.  

 

Μαρτυρία κόρης Ενάγουσας (ΜΕ4)

 

Η κ. Μ. Κωνσταντίνου στα πλαίσια της κυρίως της εξέτασης δήλωσε ότι εργάζεται ως οδηγός ταξί με μισθό 2-3.000€ αναλόγως του μήνα. Όπως εξήγησε, μετά την χειρουργική επέμβαση της Ενάγουσας την μετέφεραν με το ασθενοφόρο στο διαμέρισμα της, επειδή είχε ασανσέρ. Προηγουμένως, όπως εξήγησε, ήταν δραστήριο άτομο, αλλά μετά τον τραυματισμό της και την χειρουργική επέμβαση στην οποία υποβλήθηκε, δεν μπορούσε να περπατήσει και χρειαζόταν συνεχή φροντίδα, σε βαθμό που επηρεάστηκε η εργασία της. Δεν μπορούσαν οικονομικά να φέρουν κάποια να την φροντίζει και ήθελαν να είναι κοντά στην μητέρα τους για να την φροντίζουν σωστά. Έμεινε μαζί τους 5 με 6 μήνες και μετά επέστρεψε στο σπίτι της αδελφής της που διέμενε προηγουμένως. Όπως δήλωσε, οι οδηγίες που είχαν λάβει ήταν ότι δεν έπρεπε να περπατήσει για 40 ημέρες.

 

Στα πλαίσια της αντεξέτασης της απάντησε ότι ο Εναγόμενος 1 όταν ήρθε και στο σπίτι της να δει την Ενάγουσα είχε πει να μην περπατήσει για 40 ημέρες. Όπως υποστήριξε, ήρθε στο σπίτι της δύο φορές και τους ανέφερε ότι θα τους έλεγε ο ίδιος πότε θα άρχιζαν, αν χρειαζόταν, τις φυσιοθεραπείες. Ουδέποτε άκουσε τον Εναγόμενο 1 να μιλήσει για φυσιοθεραπείες. Όπως είπε, την ημέρα που την έβγαλαν από την κλινική ήταν μαζί της συνέχεια και δεν της έγινε φυσιοθεραπεία, απλά πήγε κάποιος φυσιοθεραπευτής και τους είπε πως θα τους έλεγε πότε θα είχε εντολή από τον γιατρό για φυσιοθεραπείες. Κατάλαβαν ότι κάποια στιγμή που θα τους έλεγε ο γιατρός θα χρειαζόταν φυσιοθεραπεία. Από ότι κατάλαβαν δεν έπρεπε ούτε να πατά το πόδι της ούτε και να κάνει φυσιοθεραπεία. Για το ζήτημα της χρέωσης του ποσού των €35 για φυσιοθεραπεία από την κλινική δήλωσε ότι δεν γνωρίζει, διότι με αυτά ασχολήθηκε ο ΜΕ1 και ότι δεν ρώτησε τι πλήρωσε και τι έκανε. Για το τι είπε ο φυσιοθεραπευτής στην κλινική δήλωσε ότι τους το είπε η Ενάγουσα, γιατί η ίδια, επειδή ήταν όλοι συγχυσμένοι, δεν θυμόταν. Δεν είδε τον φυσιοθεραπευτή, γιατί είχε πολλούς που ερχόντουσαν και έβλεπαν την μητέρα της. Δεν είδε κάτι να της κάνει κάποιος και δεν μπορούσε να ξέρει αν ήταν κάποιος ο φυσιοθεραπευτής. Παραδέχθηκε την υπόδειξη ότι η ίδια δεν είχε προσωπικά δική της γνώση αν πριν δοθεί εξιτήριο στην Ενάγουσα την είδε φυσιοθεραπευτής ή όχι, ούτε και για την χρέωση που έγινε για την φυσιοθεραπεία. Όπως υποστήριξε, η μητέρα της έκανε φυσιοθεραπεία μετά από πολλούς μήνες. Για τον ΜΕ3 είπε ότι τον έφερε ο ΜΕ1 και πως πήγε αρκετές φορές. Στο ερώτημα αν ρώτησαν τον φυσιοθεραπευτή τι φυσιοθεραπεία θα έκανε μετά από δύο χρόνια απάντησε ότι αυτά δεν τα γνώριζε γιατί για το ζήτημα αυτό μιλούσε ο αδελφός της. Όπως απάντησε, για τις φυσιοθεραπείες πήρε γνώμες από άλλους γιατρούς ο αδελφός της. Δεν τις συνέχισε γιατί δεν είδε βελτίωση.

 

Η ΜΕ4 απάντησε ότι στις επισκέψεις της στον Εναγόμενο 1 έβλεπε τις πιο πολλές φορές και τον Εναγόμενο 2 στο ιατρείο και ότι έδειχναν ο ένας στον άλλο τις ακτινογραφίες και συμφωνούσαν λέγοντας στην μητέρα της, η οποία τους μετέφερε ότι πονούσε και δεν ένιωθε καλά, ότι θα γίνει καλά και πως θέλει χρόνο. Για το ζήτημα του κατά πόσο ρώτησαν τον Εναγόμενο 1 κατά τις επισκέψεις τους στο ιατρείο του για το πότε θα άρχιζε φυσιοθεραπεία η μητέρα της, δήλωσε ότι περισσότερο συζητούσαν το πρόβλημα του ποδιού της και δεν ήξερε να απαντήσει και ανέφερε πως ήταν παρούσα τις πιο πολλές φορές, αλλά ξεχωριστά από τον αδελφό της. Δεν πήγαιναν μαζί. Δεν θυμάται αν ο Εναγόμενος 1 τους ρωτούσε αν έκανε φυσιοθεραπείες η Ενάγουσα, αλλά μπορεί να έλεγε με τον αδελφό της.

 

Όπως απάντησε η ΜΕ4, η Ενάγουσα δεν σηκώθηκε οποτεδήποτε μόνη της από το κρεβάτι, αλλά χρειαζόταν την βοήθεια τους και πως ήταν λογικό να φορτίσει το δεξί της πόδι, αφ’ ης στιγμής δεν μπορούσε να πατήσει το αριστερό της. Κάτι τέτοιο έγινε μετά από πολλές μέρες και όχι στην αρχή. Μετά από 6 μήνες δήλωσε ότι την κρατούσαν να περπατήσει λίγο, αλλά δεν μπορούσε και πως έκανε λίγα βήματα για να κάτσει στην καρέκλα της, να πάει στην τουαλέτα και να κάνει μπάνιο.

 

Η ΜΕ4 δήλωσε πως τα χρήματα που ανέφερε ότι λάμβανε μηνιαίως δεν ήταν καθαρά γιατί υπήρχαν και έξοδα και πως δούλευε όσες ώρες μπορούσε μερικώς. Την 2^η επέμβαση δήλωσε ότι της την συνέστησε ο Εναγόμενος 1, επειδή κατάλαβε ότι έκανε λάθος και δεν ήταν σίγουρος πως θα ήταν επιτυχής. Η μητέρα της, όπως εξήγησε, δεν την δέχθηκε, μετά από όσα υπέστη και χωρίς την σιγουριά. Το πόδι της μητέρας της, όπως δήλωσε, είναι πιο κοντό από το άλλο, όπως είπαν άλλοι γιατροί, οι οποίοι τους είπαν ότι δεν έπρεπε να την αφήσει κατάκοιτη ο Εναγόμενος 1 τις πρώτες μέρες, αλλά πως έπρεπε να σηκωθεί και να περπατήσει και να κάνει φυσιοθεραπεία.

 

Μαρτυρία Δρ. Daniel Fell (ME5)

 

O ME5 δήλωσε ότι είναι ορθοπεδικός χειρούργος με 14 εμπειρία, με ερευνητικό έργο και έκδοση σειράς άρθρων. Επίσης, ανέφερε ότι είναι υπεύθυνος ειδικευομένων στο Νοσοκομείο Karolinska της Στοκχόλμης. Για τα STF υποστήριξε ότι έχει εγχειρίσει περίπου 50-100 και εξήγησε ότι την απόφαση για το πως θα χειρουργηθεί ένα κάταγμα την λαμβάνει ο χειρούργος σύμφωνα με κλινική απόδειξη, δηλαδή αυτό το οποίο έχει αποδειχθεί επιστημονικά ως αποτελεσματικό. Αναφέρθηκε στην ΑΟ Foundation («ΑΟ»), ως μια επιστημονική ομάδα εργασίας για προβλήματα οστεοσύνθεσης, ο οποίος είναι σύλλογος για την αντιμετώπιση ορθοπεδικού τραύματος που κατηγοριοποιεί τα κατάγματα, διεξάγει έρευνα και διενεργεί εκπαιδεύσεις. Κατέστησε δια αναγνωρίσεως ως τεκμήριο 39 την γνωμάτευση του ημερ. 24/05/2018 που αφορά στην Ενάγουσα. Ο ΜΕ5 κατάθεσε ως τεκμήριο 40 Review Article με τίτλο «Management of Subtrochanteric Proximal Femur Fracture: A Review of Recent Literature» ημερ. δημοσίευσης 28/10/2018 και υποστήριξε με αναφορά σε αυτό ότι το πρότυπο για την παροχή φροντίδας στις περιπτώσεις αυτές είναι ο ενδομυελικός ήλος πλήρους μήκους, κάτι που υποστηρίζεται από βιομηχανικές («biomechanical») έρευνες που αποκαλύπτουν αδύναμες κατασκευές και περιεμφιτευτικά κατάγματα όταν γίνεται σύγκριση μεταξύ κοντών και μακρών μηχανισμών («devices»). Υποστήριξε δε, ότι η χρήση μακριού ήλου για τα κατάγματα ST που υπέστη η Ενάγουσα αποδείχθηκε ότι παρέχουν εξαιρετικά αποτελέσματα με περιορισμένες επιπλοκές.

 

Ο ΜΕ5 απαντώντας σχετικά, είπε ότι δεν γνώριζε από πριν την Ενάγουσα και ότι την προηγούμενη μέρα γνώρισε το γιό της και πως την υπόθεση του την έδωσε για γνωμάτευση ένας συνάδελφος του όταν εργαζόταν στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Karolinska. Ξεκαθάρισε ότι από τη δική του εμπειρία θα χρησιμοποιούσε ήλο πλήρους μήκους, επειδή αυτό αποτελεί τον χρυσό κανόνα και πως ο κοντός ενδομυελικός ήλος δεν ήταν ο κατάλληλος. Όπως δήλωσε, θα χρησιμοποιούσε κοντό ήλο μόνο σε ένα διατροχαντήριο κάταγμα και πως αν είχε αμφιβολία θα χρησιμοποιούσε πάντοτε μακρύ ήλο, καθότι το μόνο του ελάττωμα είναι ένας ελάχιστα περισσότερος μετεγχειρητικός χρόνος και λίγο περισσότερη απώλεια αίματος. Τόνισε δε, ότι ο μικρός ήλος δεν έπρεπε να χρησιμοποιηθεί και πως από όσα είδε δεν μπόρεσε να βρει κάποια έρευνα και πως δεν πρόκειται για αμφιλεγόμενη περίπτωση, προσθέτοντας ότι θα τον εξέπλησσε αν οποιαδήποτε επιτροπή αξιολόγησης θα ενέκρινε αν κάποιος έκανε αίτηση για να προβεί σε έρευνα μεταξύ μακρύ και κοντού ήλου για τέτοιου είδους κατάγματα. Υπέδειξε ότι το ρίσκο με την χρήση του κοντού ήλου είναι η αποτυχία της σταθεροποίησης, ότι  το κάταγμα δεν θα θεραπευθεί, ο ασθενής θα βίωνε έντονο πόνο που πιθανόν δεν θα μπορούσε να περπατήσει και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα και λαμβανομένου υπόψη την ποιότητα του οστού και άλλων παραγόντων, το εμφύτευμα θα έσπαζε ή θα κοβόταν από το οστό. Αυτά, όπως ανέφερε, συνέβησαν και στην περίπτωση της Ενάγουσας. Με υπόδειξη των ακτινογραφιών της Ενάγουσας δήλωσε ότι από την πρώτη ακτινογραφία μετά την επέμβαση φάνηκε πως δεν επρόκειτο να λειτουργήσει. Η επιλογές ακολούθως ήταν είτε να γίνει η επέμβαση με τον σωστό τρόπο ή όχι. Συμφώνησε στην ερώτηση αν αυτό θα μπορούσε να γίνει εντός δύο μηνών από την επέμβαση. Εξηγώντας περαιτέρω, ο ΜΕ5 είπε ότι αν η επέμβαση γίνει σωστά ο ασθενής σηκώνεται την επόμενη ημέρα και τον βάζουν να περπατήσει με κάποιο φυσιοθεραπευτή ή νοσηλεύτρια ή κάποιον άλλο. Όπως τόνισε, σε αυτού του είδους κατάγματα γίνεται χειρουργείο σχεδόν πάντα, διαφορετικά εάν δεν μπορεί να σηκωθεί ο ασθενής αυξάνεται ο κίνδυνος πνευμονίας, απώλειας μυών, δημιουργίας θρόμβων και εντός 36 ωρών αυξάνεται η θνησιμότητα. Το να γίνει χειρουργείο δεν έχει να κάνει με το κατά πόσο ο ασθενής είναι υπέρβαρος πέραν των 40 με 45 ΒΜΙ. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι ο γιατρός θα έπρεπε να αντιληφθεί ότι η επέμβαση δεν πήγε καλά με την πρώτη ακτινογραφία μετά το χειρουργείο και υπέδειξε ότι στην ακτινογραφία  ημερ. 05/09/2013 φαίνεται ήδη η αλλαγή της θέσης και ελάττωμα στο οστό. Παρέπεμψε στην ακτινογραφία ημερ. 30/07/2014, όπου δήλωσε πως εμφαίνεται ότι το εμφύτευμα έχει σπάσει και υπέδειξε ότι σύμφωνα με την βιβλιογραφία θα αναμενόταν ότι τέτοιου είδους κατάγματα θα αποθεραπεύονταν εντός 25 εβδομάδων κατά μέσο όρο.

 

Στην ερώτηση αναφορικά με τα ποσοστά επιτυχίας μιας δεύτερης χειρουργικής επέμβασης, ο ΜΕ5 απάντησε ότι αν κάποιος δει άμεσα ότι δεν ήταν επιτυχής και την επόμενη μέρα ή εβδομάδα τοποθετήσει μακρύ ήλο, η πιθανότητα επούλωσης του κατάγματος ανέρχεται στο 70-80%, ενώ αν αναμένει κάποιος τότε θα επέλθει η αποτυχία του εμφυτεύματος και θα έπρεπε να γίνει αρθροπλαστική, η οποία είναι μεγαλύτερη επέμβαση με μεγαλύτερες επιπλοκές και 10% θανατηφόρες συνέπειες, όπως εμφράγματος, καθώς και πιθανότητες 15-20% ανάγκης για επανεγχείριση. Κατάθεσε προς υποστήριξη της θέσης του ως τεκμήριο 41 άρθρο που φέρει τίτλο «Hip arthroplasty after failed fixation of trochanteric and subtrochanteric fractures».

 

Για την επέμβαση που υπεβλήθη η Ενάγουσα και με βάση το τεκμήριο 39 υποστήριξε ότι αποτελεί μια τυπική υπόθεση όπου το κάταγμα δεν ταυτοποιήθηκε με τον σωστό τρόπο και είχε ως αποτέλεσμα να επιλεγεί το λανθασμένο εμφύτευμα, κάτι που οδήγησε στην αποτυχία του εμφυτεύματος και στην μη αποθεραπεία του κατάγματος. Όπως επισήμανε, τα συμπεράσματα του τα εξήγαγε από τις ακτινογραφίες και μόνο, χωρίς να εξετάσει την ασθενή είτε πριν είτε μετά την επέμβαση, όμως σε αυτού του είδους τα κατάγματα οι παράγοντες που σχετίζονται με τον ασθενή όπως η παχυσαρκία, καρδιακά προβλήματα ή οστεοπόρωση δεν θα επηρέαζαν την φύση του εμφυτεύματος, αλλιώς δεν θα προέβαινε σε συμπεράσματα χωρίς να εξετάσει την περίοδο εκείνη την Ενάγουσα. Την μεταφορά της μετά το εξιτήριο στο σπίτι της με ασθενοφόρο δεν την έκρινε ως λογική.

 

Στην αντεξέταση του ο ΜΕ5 απάντησε ότι έλαβε την ειδικότητα του το 2015, ήτοι 3 χρόνια πριν την σύνταξη του τεκμηρίου 39, όμως προηγουμένως ως ειδικευόμενος είχε διεκπεραιώσει τεράστιο αριθμό χειρουργικών επεμβάσεων, διευκρινίζοντας ότι από το 2010 έκανε επεμβάσεις με επιτήρηση και από το 2011 χωρίς επιτήρηση. Από το 2011 μέχρι το 2018 δήλωσε ότι προέβη σε 100 ST επεμβάσεις περίπου, όμως δεν είχε τον ακριβή αριθμό τους. Στο Karolinska δήλωσε ότι εργάστηκε από το 2016 μέχρι το 2022 και έκτοτε εργάζεται στο Κέντρο Σπονδυλικής Στήλης της Στοκχόλμης. Όπως εξήγησε, μέχρι το τέλος του 2018 εργαζόταν στο αντικείμενο του τραύματος και από το 2019 και με την σπονδυλική στήλη, στην οποία εστίασε περισσότερο από τον Αύγουστο του 2020. Του υποβλήθηκε ότι δεν έκανε καν 100 ST επεμβάσεις και απάντησε ότι δεν μπορούσε να απαντήσει το αντίθετο, γιατί έπρεπε να ελέγξει τα αρχεία.

 

Τις ακτινογραφίες με βάση τις οποίες συνέταξε το τεκμήριο 39 τις έλαβε από ένα συνάδελφο του ορθοπεδικό χειρούργο στο Karolinska τον Π.Σ. και δήλωσε ότι δεν ήταν απαραίτητο να δει τις διεγχειρητικές ακτινογραφίες, γιατί οι ακτινογραφίες μιλούν από μόνες τους. Στην υπόδειξη των 4 διεγχειρητικών ακτινογραφιών ημερ. 07/07/2013 και στην ερώτηση αν συμφωνεί ότι σε αυτές καταδεικνύεται πως υπάρχει ανατομική ανάταξη του κατάγματος απάντησε αρνητικά και σε επόμενη του απάντηση δήλωσε ότι εμφαίνεται «αποδεκτή ανάταξη» του κατάγματος και όχι «ανατομική ανάταξη». Όπως υποστήριξε, ακόμη και αν υπήρχε μια τέλεια ανατομικά ανάταξη δεν θα ήταν αρκετό, επειδή θα έπρεπε να υπάρχει και μια σταθερή ήλωση, στερέωση, ήτοι σταθερότητα, επισημαίνοντας ότι το πρόβλημα ήταν ο κοντός ήλος. Στην ακτινογραφία του τεκμηρίου 11 ημερ. 05/09/2013 υποστήριξε ότι άρχισε να φαίνεται ότι κάτι δεν πάει καλά. Παραδέχθηκε ότι στην εν λόγω ακτινογραφία δεν υπήρχε κάταγμα στο διάστημα που διανύει η άνω βίδα του εμφυτεύματος. Επισήμανε ότι υπήρχε ελάχιστο «varus malalignment» και δεν χρειαζόταν να υπήρχε κάταγμα για να προκύψει κάτι τέτοιο. Αναγνώρισε ελάχιστο varus malalignment και στην πρώτη διεγχειρητική ακτινογραφία, αλλά πιο εμφανές στην τέταρτη. Υπέδειξε ότι η άκρη της μεγάλης βίδας του εμφυτεύματος βρίσκεται στο ανώτερο σημείο της κεφαλής και αυτό αυξάνει το ρίσκο της αποτυχίας και ότι θα έπρεπε να ευρίσκεται λίγο πιο κάτω για να αποφευχθεί το ρίσκο του «cutout». Επανέλαβε ότι το πρόβλημα ήταν το εμφύτευμα και η ανάταξη.   

 

Στην ερώτηση αν μπορούσε να επέλθει varus malalignment και αποτυχία εμφυτεύματος από υπερφόρτιση, ήτοι να περπατήσει ο ασθενής και δώσει κανονικά το βάρος του σώματος στο πόδι του, ο ΜΕ5 απάντησε ότι αυτό λέει να κάνουν οι ασθενείς του, τους οποίους χειρουργεί με τον σωστό τρόπο και όχι με το εμφύτευμα της Ενάγουσας. Όπως υπέδειξε, υπάρχουν πολλά άρθρα που αναφέρουν ότι ο ασθενής περπατά μετά την επέμβαση και πως ο ξεκάθαρος στόχος μετά το χειρουργείο είναι η χρήση πλήρους βάρους. Χαρακτήρισε την σταδιακή φόρτιση ως σπάνια περίπτωση για άτομα ηλικιωμένα ή με άνοια που δεν ακολουθούν οδηγίες. Επανέλαβε ότι με τον μακρύ ήλο κατά 70-80% θα επερχόταν επούλωση του κατάγματος, ενώ με τον κοντό ήλο 80-100% αποτυχία. Το χαρακτήρισε κακή θεραπεία και την συζήτηση σε μια διεθνή συνάντηση ορθοπεδικών «τσίρκο». Όπως απάντησε, σε μερικές περιπτώσεις θα μπορούσες να δώσεις περιθώριο ενός έτους σε ένα κάταγμα να πορωθεί, όχι όμως γενικά γιατί ιατρικώς είναι λάθος.  Αν είχε μια ασθενή ετών 70 μετά από ένα χειρουργείο όπως της Ενάγουσας με απαράδεκτο εμφύτευμα που δεν μπορούσε να περπατήσει για δύο μήνες θα συνέστηνε να γίνει ορθά η επέμβαση, δεν θα ανέμενε γιατί ιατρικά είναι λάθος.

 

Ο ΜΕ5 δήλωσε ότι θα ανέμενε πως ένα άτομο της ηλικίας της Ενάγουσας θα ήταν οστεοπορωτικό. Επανέλαβε ότι για τέτοιου είδους κατάγματα ο χρόνος πώρωσης είναι οι 25 εβδομάδες. Δεν παίζει ρόλο επειδή είναι οστεοπορωτικοί να μην περπατήσουν μήπως πέσουν. Δεν έχει σχέση το ότι αναμένεται η πώρωση, αλλά περπατά με πλήρη φόρτιση. Στην περίπτωση της Ενάγουσας δήλωσε ότι οι οδηγίες που της δόθηκαν για σταδιακή φόρτιση ήταν λανθασμένες. Διευκρίνισε ακολούθως ότι η μόνη σωστή οδηγία ήταν να πάει να κάνει την εγχείρηση σωστά, την ημέρα ακριβώς μετά την επέμβαση. Στην υποβολή ότι οι επιπλοκές που επήλθαν ήταν του κατάγματος και όχι του ήλου, ο ΜΕ5 απάντησε ότι αυτές οι επιπλοκές θα μπορούσαν να επέλθουν μόνο αν η επέμβαση γινόταν με τον ορθό ήλο και πως αν γίνει με τον λανθασμένο δεν μετράει το πόσο καλά έγινε η επέμβαση. Όπως εξήγησε, οι επιπλοκές του STF και με μακρύ ήλο δεν εξαφανίζονται αλλά μειώνεται δραματικά το ρίσκο.

 

Αντεξεταζόμενος αναφορικά με το τεκμήριο 41 που παράθεσε στην μαρτυρία του, επανέλαβε ότι οι κοντοί ήλοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διατροχαντήρια κατάγματα και όχι υποτροχαντήρια, υποστηρίζοντας ότι στην μελέτη που παρατίθεται και στον πίνακα δεν παρατίθεται ότι για τα STF οι ασθενείς έλαβαν κοντό ήλο. Του υποδείχθηκε άλλο επιστημονικό άρθρο που αποκαλύφθηκε από την πλευρά της Ενάγουσας, το οποίο κατατέθηκε ως τεκμήριο 42, στο οποίο γίνεται αναφορά σε χρήση κοντού ήλου σε ποσοστό 42% των ασθενών της έρευνας και του υποβλήθηκε ότι η χρήση του δεν είναι άγνωστη ή δεν συζητείτο, όπως ο ίδιος υποστηρίζει. Επέμεινε ότι δεν έχει υπόψη του μελέτες για συζητήσεις για την χρήση του κοντού και του μακρύ ήλου. Το κάταγμα της Ενάγουσας δήλωσε ότι ήταν κατηγορίας ΑΟ 33-C3 που είναι χειρότερο από το 31-Α3. Του υποδείχθηκε ότι εκ του τεκμηρίου 42 δεν προκύπτει οποιαδήποτε άλλη κατηγοριοποίηση και παραδέχθηκε ότι αυτό το άρθρο έτσι αναφέρει, όμως επέμεινε στην θέση ότι δεν ήταν το 31-Α3, προσθέτοντας ότι ακόμη και αν ήταν τέτοιας κατηγορίας η επέμβαση θα έπρεπε να γίνει με μακρύ ήλο, υποδεικνύοντας ότι στο τεκμήριο 42 δεν αναφέρεται σε επέμβαση για STF με κοντό ήλο. Δεν γνωρίζει περί των οποιωνδήποτε ωφελημάτων εκ της χρήσης του κοντού ήλου.

 

Στην υποβολή ότι ο κοντός ήλος προτιμάται ειδικότερα στις μεγάλες ηλικίες εκ του μικρότερου χειρουργικού χρόνου που απαιτείται,  απάντησε ότι δεν γίνεται κάποιος να επιλέξει ένα εμφύτευμα που παράγει καταστροφικά αποτελέσματα εκ του μικρότερου χειρουργικού χρόνου ή της λιγότερης αιμορραγίας. Παραδέχθηκε δε, ότι δεν έχει να παρουσιάσει οποιοδήποτε επιστημονικό σύγγραμμα που να αναφέρει ότι απαγορεύεται να χρησιμοποιηθεί ο κοντός ήλος σε STF. Ξεκαθάρισε, απαντώντας σχετικά, ότι στα νοσοκομεία που εργαζόταν ο κοντός ήλος δεν ήταν επιλογή. Όλοι, όπως δήλωσε, σε σχέση με το ζήτημα αυτό συμφωνούν και δεν έχει υπόψη του να γίνεται η οποιαδήποτε συζήτηση στην επιστημονική κοινότητα. Χαρακτήρισε την εγχείρηση με κοντό ήλο στις περιπτώσεις αυτές ως πειραματική και δήλωσε ότι δεν γνωρίζει αν υπάρχουν στον δυτικό κόσμο ανόητοι ή τρελοί άνθρωποι που να την επιχειρούν. Ήταν απόλυτος ότι ο κοντός ήλος για STF δεν είναι επιλογή, παρά μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις και ανέφερε το παράδειγμα που χειρούργησε ασθενή με όγκο, όπου δεν θα μπορούσε να διέλθει του όγκου με μακρύ ήλο, υποδεικνύοντας όμως ότι το κάταγμα του σχεδόν δεν ήταν καν ST.

 

Μαρτυρία Εναγόμενου 1 (ΜΥ1)

 

O MY1 κατάθεσε γραπτή δήλωση που σημειώθηκε ως Έγγραφο Γ’. Σε αυτή έκανε αναφορά στις σπουδές και εξειδίκευση του ως Ορθοπεδικός Χειρούργος. Όπως δήλωσε, την ειδικότητα του την έλαβε το 2009, όμως κατά την περίοδο της εξειδίκευσης του συμμετείχε σε πολλές χειρουργικές επεμβάσεις διατροχαντηρίων και ST καταγμάτων όπως αυτό της Ενάγουσας υπό την εποπτεία καθηγητών, όπου χρησιμοποιείτο ο κοντός ήλος. Το ίδιο δήλωσε ότι έκανε και στο Γ. Ν. Λευκωσίας.

Ο ΜΥ1 αναφέρθηκε στη μεταφορά της Ενάγουσας στο Απολλώνειο Νοσοκομείο στις 06/07/2013 περί την 21:30 και στη διάγνωση του μετά από ακτινολογικό έλεγχο ότι υπέστη συντριπτικό παρεκτοπισμένο υποτροχαντήριο κάταγμα του αριστερού ισχίου, το οποίο έχρηζε χειρουργικής επέμβασης ένεκα κινδύνου επέλευσης θανάτου και παράπεμψε περί τούτου στο τεκμήριο 42 που κατάθεσε ο ΜΕ5. Στο χειρουργείο σύμφωνα με την ορθή ιατρική πρακτική έπρεπε να συμμετέχει και ένας βοηθός και αυτός ήταν ο Εναγόμενος 2. Όπως προέβαλε, η Ενάγουσα ήταν μεγάλης ηλικίας, έπασχε από οστεοπόρωση και ήταν υπέρβαρη. Αναφέρθηκε στο ότι η πληροφορία του νοσοκομείου ήταν ότι τα μηχανήματα ήταν σε λειτουργήσιμη κατάσταση, όμως διαπιστώθηκε κατά την εισαγωγή της Ενάγουσας ότι το ακτινοσκοπικό παρουσίαζε βλάβη, οπόταν και έγινε η μεταφορά της Ενάγουσας στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου της έγινε στις 07/07/2013 το απόγευμα η επέμβαση, αφού της χορηγήθηκε 2^η ραχιαία αναισθησία, αφού παρήλθε ο χρόνος δράσης της 1^ης που της χορήγησε ο αναισθησιολόγος.  

 

Στα πλαίσια της επέμβασης, ο ΜΥ1 δήλωσε ότι έβγαλε τις διεγχειρητικές ακτινογραφίες και τις κατέστησε κατόπιν αναγνώρισης τους ως τεκμήριο 43. Παράπεμψε σε θέση του ΜΕ5 για «αποδεκτή ανατομική ανάταξη» και υποστήριξε ότι δεν χρειαζόταν τις επόμενες μέρες να επαναληφθεί το χειρουργείο, κάτι που δεν ενδείκνυται ιατρικά σε άτομα ηλικιωμένα και οστεοπορωτικά. Η οδηγίες που υποστήριξε ότι έδωσε την επόμενη του χειρουργείου ήταν να γίνει φυσιοθεραπεία στην Ενάγουσα και να κινητοποιηθεί με την βοήθεια του «Π» χωρίς πλήρη φόρτιση του αριστερού της ισχίου. Όπως πληροφορήθηκε, οι οδηγίες του αυτές ακολουθήθηκαν. Η ίδιες οδηγίες δόθηκαν στην Ενάγουσα και για τις επόμενες μέρες, όπως δήλωσε, μαζί με αντιθρομβωτική αγωγή και πως μετά την πάροδο 40 ημερών να γίνει κλινικός και ακτινολογικός έλεγχος στο ιατρείο του.

 

Για τον προς χρήση ήλο, ο ΜΥ1 ανέφερε πως αποφάσισε με τον Εναγόμενο 2, με δεδομένο του είδους του κατάγματος, ήτοι Α3 στην ταξινόμηση της ΑΟ, της ηλικίας της και της οστεοπόρωσης, ότι ο κοντός ήλος υπερτερούσε του μακρύ ήλου, «…καθότι με την χρήση κοντού ήλου χρειαζόταν λιγότερος χειρουργικός χρόνος και η απώλεια αίματος είναι λιγότερη». Εξήγησε την διαδικασία εισαγωγής του ήλου στον αυλό του μηριαίου οστού με γλυφανισμό που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε ηλικιωμένα και οστεοπορωτικά άτομα εκ του εύθραυστου των οστών. Υπέδειξε δε, ότι δεν θα επέτρεπε σε ένα άτομο όπως η Ενάγουσα να κινητοποιηθεί χωρίς την βοήθεια του «Π» με κίνδυνο να ξαναπέσει και να τραυματιστεί. Αναφέρθηκε σε μετεγχειρητικές επιπλοκές των καταγμάτων ST όπως η μη πώρωση, η καθυστερημένη πώρωση, η αστοχία υλικών και η επιμόλυνση και επισήμανε ότι στο τεκμήριο 39 δεν παρατίθενται όλες οι μετεγχειρητικές ακτινογραφίες. Περαιτέρω, επισήμανε ότι ο ΜΕ5 αναφέρει τις επιπλοκές αυτές ως επιπλοκές της χρήσης του κοντού ήλου, παρά την αναφορά του τεκμηρίου 40 που τις παρουσιάζει ως επιπλοκές του κατάγματος. Επίσης, υπέδειξε ότι αυτό συντάχθηκε αποκλειστικά και μόνο με βάση τις ακτινογραφίες που παρουσιάστηκαν στον ΜΕ5. Τις ακτινογραφίες που έκανε η Ενάγουσα δηλώνει ότι πάντοτε της επέστρεφε στον γιό ή την κόρη της και παρατηρεί ότι η ακτινογραφία ημερ. 07/08/2013 δεν κατατέθηκε στο Δικαστήριο, παρά την κατάθεση της ακτινολογικής έκθεσης ως τεκμήριο προς αναγνώριση.

 

Ο ΜΥ1 κατάθεσε σειρά άρθρων υποστηρίζοντας ότι πολλές μελέτες υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα στην περίθαλψη STF με την χρήση τόσο κοντού όσο και μακρύ ενδομυελικού ήλου. Υποστηρίζει ότι εκ της βιβλιογραφίας προκύπτει ότι ο μακρύς ήλος έχει μεγαλύτερο χειρουργικό χρόνο και αναλογία μετάγγισης αίματος στον ασθενή και πως και οι δύο ήλοι προσφέρονται ως επιλογή, αλλά ότι με τον κοντό ήλο στους ηλικιωμένους με οστεοπόρωση αποφεύγεται ο κίνδυνος πρόκλησης δευτερεύοντος κατάγματος του κεντρικού μηριαίου, κάτι που δεν υπέστηκε η Ενάγουσα. Επίσης, προβάλλει ότι τα τελευταία χρόνια στην επιστημονική κοινότητα τυγχάνει συζήτησης το αποτέλεσμα της χρήσης κοντού και μακρύ ήλου για περίθαλψη διατροχαντηρίων και υποτροχαντηρίων καταγμάτων, ενώ η πρόγνωση των ασθενών είναι η ίδια. Κατάθεσε δε ως τεκμήριο 45 επιστημονικό άρθρο στο οποίο αναφέρεται ότι η μη πώρωση ή η καθυστερημένη πώρωση στα STF και αστοχία κυμαίνεται σε ποσοστό 7-20% και πως υπογραμμίζεται η σημαντικότητα της μείωσης του χειρουργικού χρόνου και της απώλειας αίματος σε ηλικιωμένα άτομα, ενώ τονίζει την αναφορά σε αυτό όπου αναγράφεται ότι «…Although long nails are generally used for subtrochanteric fractures, short CMNs are also used for high subtrochanteric fracture.». Με άλλο επιστημονικό άρθρο που κατάθεσε ως τεκμήριο 46 υποστηρίζει ότι ελλείπει η συστηματική σύγκριση της σταθερότητας της χρήσης μακρύ ή κοντού ήλου για τα STF και πως δεν υπάρχει κλινική διαφορά στη βιβλιογραφία μεταξύ μακρύ και κοντού ήλου για τα Α3 κατάγματα μηριαίου οστού.

 

Ο ΜΥ1 δηλώνει ότι ο Εναγόμενος 2 ήταν μόνο ο βοηθός του στο χειρουργείο της Ενάγουσας και πως μόνο ο ίδιος την παρακολουθούσε μετεγχειρητικά και ήτο ο θεράπων ιατρός της. Ούτε και ήταν παρών στο ιατρείο του ο Εναγόμενος 2 όταν προσερχόταν η Ενάγουσα για κλινικό και ακτινολογικό έλεγχο. Όπως υποστήριξε, όταν επισκέφθηκε την Ενάγουσα στο σπίτι της 2 φορές εντός του Ιουλίου 2013 του λέχθηκε ότι κινείτο με το «Π» και πως υποβαλλόταν σε κινησιοθεραπεία από τον γιό της που είχε γυμναστήριο, ενώ αυτός της υπέδειξε ότι έπρεπε να κάνει φυσιοθεραπεία από φυσιοθεραπευτή. Την 07/08/2013 η Ενάγουσα προσήλθε με στο ιατρείο του με το «Π», ενώ την 02/12/2013 δήλωσε ότι η Ενάγουσα προσήλθε στο ιατρείο του με μπαστούνι. Την ημερομηνία αυτή διέγνωσε ότι η περιφερική βίδα έσπασε και την καθυστερημένη πώρωση του κατάγματος ως την αιτία. Αυτό τον οδήγησε στο να δώσει χρόνο να εξελιχθεί η πώρωση, κάτι που είναι αποδεκτό στην ιατρική επιστήμη για ένα περιθώριο 12-15 μήνες, ώστε να αποφεύγεται η επανεπέμβαση. Την πώρωση καταγμάτων υποστήριξε ότι την διαπίστωσε στο παρελθόν σε διάστημα πέραν των 12 μηνών. Όπως αναφέρει, στις 30/07/2013 διαπίστωσε ότι η πώρωση του κατάγματος δεν εξελισσόταν και εισηγήθηκε στην Ενάγουσα 2^η χειρουργική επέμβαση, όμως αυτή αρνήθηκε και είπε πως ένιωθε καλύτερα και πως προτιμούσε να περιμένει. Το ίδιο έκανε και στις 07/10/2014 λαμβάνοντας την ίδια απάντηση, αλλά και στις 11/12/2014 με συνακόλουθη άρνηση της. Τον Ιανουάριο του 2015 προβάλλει ότι με την συνοδεία του γιού της προσήλθε στο ιατρείο του και ο γιός της του συμπεριφέρθηκε απρεπώς. Κατάθεσε τις καταγραφές των επισκέψεων της Ενάγουσας από το αρχείο που τηρούσε ως τεκμήριο 47. Υποστήριξε ότι η μη πώρωση του κατάγματος ήταν επιδεκτική 2^ης επέμβασης με την τοποθέτηση οστικού μοσχεύματος για την πώρωση του με αναμενόμενη περίοδο πώρωσης τους 3 μήνες, κάτι που έχει ξανακάνει στο παρελθόν σε αρκετές περιπτώσεις. Ακόμη και μέχρι σήμερα, όπως υποστηρίζει, η Ενάγουσα έχει την επιλογή της ολικής αρθροπλαστικής ισχίου που θα της επιτρέψει να κινητοποιηθεί άμεσα, μια μέθοδος που ακολουθούν άτομα ηλικιωμένα τόσο στο Γενικό Νοσοκομείο όσο και σε Ιδιωτικά Νοσηλευτήρια. Όπως εξηγεί, ακόμη και αν δεν τον εμπιστεύονταν για την 2^η χειρουργική επέμβαση, μπορούσαν να αποταθούν σε άλλο ορθοπεδικό χειρούργο και δεν το έκαναν. Ο ΜΥ1 δήλωσε ότι επιβεβαίωσε την πληροφορία ότι ο γιός της Ενάγουσας διατηρούσε γυμναστήριο με τον κ. Χ.

 

Ο ΜΥ1 επανέλαβε ότι τις ακτινογραφίες τις παραδίδει πάντοτε στους ασθενείς του γιατί είναι δική τους περιουσία. Ο μακρύς ήλος, όπως εξήγησε, δεν πιστοποιείται ότι προσφέρει μεγαλύτερη σταθερότητα και αποφεύγονται τα κατάγματα. Ο ήλος που χρησιμοποιήθηκε στην Ενάγουσα ήταν τελευταίας γενιάς και υπέδειξε στο τεκμήριο 47 την αναφορά του στην Ενάγουσα στις 30/07/2013 για πιθανότητα επέμβασης με οστικό μόσχευμα, καθώς και τα όσα μετέπειτα εξήγησε. Ξεκαθάρισε ότι μετά την επέμβαση έγινε κινητοποίηση της στην κλινική με φυσιοθεραπευτή, ότι σηκώθηκε και πάτησε με τη βοήθεια «Π» και πως της υποδείχθηκαν ασκήσεις μυοσκελετικού συστήματος για μείωση του κινδύνου φλεβικής στάσης και θρόμβωσης στο αίμα. Στο σπίτι της του υποδείχθηκε ότι μετακινείτο με το «Π» στον διάδρομο. Για το ότι προσφέρθηκε να μην χρεώσει αμοιβή για την 2^η επέμβαση εξήγησε ότι αναγνώρισε ότι υπήρξε επιπλοκή του κατάγματος.

 

Στην αντεξέταση του ο ΜΥ1 απάντησε ότι την ημερομηνία που έκανε την επέμβαση στην Ενάγουσα είχε 9 χρόνια εμπειρία ως ειδικευόμενος γιατρός και 4 ως ειδικός. Όπως απάντησε, δεν γνώριζε τον ακριβή αριθμό STF που έκανε στην καριέρα του. Εξηγώντας το ζήτημα της επείγουσας επέμβασης είπε ότι η θνησιμότητα μειώνεται όταν ο ασθενής χειρουργηθεί μέσα στις πρώτες 48 με 72 ώρες και παραδέχθηκε ότι στην Ενάγουσα και τον γιό της είπε πως χρήζει άμεσης χειρουργικής επέμβασης και συνάμα το ενδεχόμενο θανάτου. Αρνήθηκε την θέση ότι μίλησε για ακρωτηριασμό ποδιού. Ο ΜΥ1 εξήγησε την διαδικασία σε μια χειρουργική επέμβαση σε ένα STF αναφορικά με την ανάγκη για περισσότερα «χέρια» εκ της φύσεως της εργασίας που γίνεται  για γίνει για ανάταξη, γλυφανισμός, είσοδο των υλικών, χρήση του τρυπανιού κτλ. Δεν είχε να κάνει με έλλειψη αυτοπεποίθησης και εμπειρίας, όπως του υποβλήθηκε. Αρνήθηκε κατηγορηματικά την θέση ότι ο κοντός ήλος έχει περισσότερες επιπλοκές και ότι στα STF κανείς δεν τον χρησιμοποιεί και υποστήριξε πως στο Γ.Ν. Λευκωσίας η αναλογία κοντού και μακρύ ήλου είναι 70%-30%. Επανέλαβε τις θέσεις του με βάση τις μελέτες και επισήμανε ότι τα αποτελέσματα είναι τα ίδια, όμως ο κοντός ήλος πλεονεκτεί σε χειρουργικό χρόνο και απώλεια αίματος. Όπως υπέδειξε, αναλόγως του ύψους του κατάγματος θα χρησιμοποιήσει κοντό ήλο, διότι σε ένα οστεοπορωτικό κάταγμα αν δοκιμάσει να περάσει μακρύ ήλο κατά την διάρκεια του γλυφανισμού μπορεί να δημιουργήσει κάταγμα στη μεσότητα. Επίσης, επανέλαβε ότι στις μελέτες που παρουσίασε δεν προκύπτει πλεονέκτημα του μακρύ ήλου σε θέμα καθυστέρησης πώρωσης ή μη πώρωσης.

 

Ο ΜΥ1 απάντησε ότι το άρθρο του τεκμηρίου 44 κάνει αναφορά σε Α3 κάταγμα της ΑΟ που είναι το STF και αρνήθηκε ότι αυτό αναφέρεται σε διατροχανήρια κατάγματα. Τις οδηγίες για φυσιοθεραπεία δήλωσε ότι τις έδωσε στην υπεύθυνη της βάρδιας και δεν ήταν παρών όταν έγινε η φυσιοθεραπεία. Παράπεμψε στην κάρτα νοσηλείας του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου που κατατέθηκε ως τεκμήριο 48 και στην χρέωση της φυσιοθεραπείας. Επανέλαβε τα όσα ανέφερε στην κυρίως του εξέταση για την φύση της φυσιοθεραπείας, των ασκήσεων και τους σκοπούς τους, την χορήγηση αντιθρομβωτικών, αλλά και την διαδικασία την πρώτη μετεγχειρητική ημέρα, όπου η ασθενής σηκώνεται από το κρεβάτι και με την βοήθεια του «Π» ακουμπά ελαφρά το πόδι της.  

 

Το γεγονός ότι η Ενάγουσα έφυγε από την κλινική με ασθενοφόρο το απέδωσε σε επιθυμία του γιού και της κόρης της και στην υποβολή ότι υπέφερε από αφόρητους πόνους παράπεμψε στην νοσηλευτική αναφορά ότι είχε ήσυχο απόγευμα, ότι έγινε φυσιοθεραπεία, ότι την είδε ο γιατρός, δόθηκαν οδηγίες και πήρε εξιτήριο. Αυτό δήλωσε ότι έγραψε η επί καθήκοντι νοσηλεύτρια. Δεν θεωρεί παράξενη την μεταφορά με ασθενοφόρο προς αποφυγή ταλαιπωρίας του ασθενούς σε σχέση με την μεταφορά του με ένα όχημα μετά από επέμβαση στο ισχίο και είπε ότι πολλοί ασθενείς το ζητούν. Στην προκείμενη περίπτωση έγινε μετά από παράκληση για να την βοηθήσουν στο να ανεβεί στο διαμέρισμα. Η μεταφορά με ασθενοφόρο χρεώνεται και δεν έγινε χωρίς την συνεννόηση με τα παιδιά της.

 

Ο ΜΥ1 αρνήθηκε ότι δεν εξήγησε στην Ενάγουσα τους κινδύνους της επέμβασης σε τέτοιου είδους κατάγματα και παράπεμψε στο έντυπο συγκατάθεσης που υπέγραψε ο γιός της, καθότι εκείνη τελούσε υπό την επήρεια φαρμάκων. Αυτά τα εξήγησε, όπως δήλωσε, στον γιό της στο ιατρείο του και υπέγραψε. Υπογράμμισε την ανάγκη για άμεση επέμβαση και τον κίνδυνο θανάτου. Στην ερώτηση αν οι επιπλοκές των STF που ανέφερε ο ΜΥ1 στην γραπτή του δήλωση αυξάνουν ραγδαία τους ενδεχόμενους κινδύνους αν γίνει χρήση λανθασμένου εμφυτεύματος, απάντησε ότι οι κίνδυνοι αυτοί στα υποτροχαντήρια κατάγματα είναι αυξημένοι σε σχέση με άλλα υποτροχαντήρια κατάγματα λόγω της ιδιαιτερότητας της περιοχής του υποτροχαντηρίου, όπου υπάρχει μειωμένη αιματολογική ροή και τα κάνει ευάλωτα σε πώρωση ή μη πώρωση του κατάγματος και τέτοιες επιπλοκές επισυμβαίνουν είτε η επέμβαση γίνει με μακρύ είτε με κοντό ήλο περίπου στα ίδια ποσοστά. Στην υπόδειξη ότι το τεκμήριο 45 αναφέρει ότι για τα υποτροχανήτρια κατάγματα η χρήση του κοντού ήλου έχει μειωθεί ή είναι μειωμένη απάντησε ότι δεν αναφέρει αυτό οπουδήποτε ότι δεν έχει θέση ο κοντός ήλος και επανέλαβε ότι το άρθρο μιλά ξεκάθαρα ότι και τα δύο είδη ήλων ενδείκνυνται για τα κατάγματα αυτά.

 

Ο ΜΥ1 προς επίρρωση των θέσεων του κατάθεσε ως τεκμήριο 49 ιατρικό άρθρο το οποίο αφορά στα συμπεράσματα έρευνας με 194 ασθενείς υποστηρίζοντας ότι οι 70 χειρουργήθηκαν με κοντό ήλο και σε 66 από αυτούς το κάταγμα κόλλησε, ενώ από τους 124 που χειρουργήθηκαν με μακρύ ήλο η πώρωση επήλθε σε 116. Η ηλικίες ήταν περίπου γύρω στα 80 έτη, όπου αναμενόταν να είναι οστεοπορωτικά άτομα, ενώ υπολόγισε ότι τα κατάγματα πορώθηκαν στους 6-12 μήνες. Στην περίπτωση της Ενάγουσας, όπως ανέφερε, δήλωσε ότι είχε επισημάνει στους 6-7 μήνες καθυστερημένη πώρωση μετά την εγχείρηση και πως μεταξύ 6-12 μηνών μετά την εγχείρηση σύμφωνα με την βιβλιογραφία υπάρχει καθυστερημένη πώρωση και μετά τους 12 μήνες θεωρείται ότι δεν υπάρχει πώρωση του κατάγματος. Όμως εξήγησε πως αναμένουμε για διάστημα μεταξύ 6-12 μηνών. Για το άρθρο που κατάθεσε ως τεκμήριο 46 του υποβλήθηκε ότι οι ηλικίες της έρευνας είναι για γυναίκες άνω των 75 ετών, ενώ η Ενάγουσα ήταν 71 ετών και απάντησε ότι αυτή πρέπει να έπασχε από οστεοπόρωση και λάμβανε αγωγή, όμως δεν υπάρχει διαφορά στις δύο ηλικίες. Το άρθρο δίδει έμφαση στην οστεοπόρωση και όχι στην ηλικία, όπως δήλωσε. Επέμεινε στη θέση του ότι συνέστησε χειρουργική επέμβαση από τον Ιούλιο του 2014 και η Ενάγουσα ήθελε να περιμένει. Αρνήθηκε ότι κατασκεύασε το τεκμήριο 47.

 

Αναφορικά με το σπάσιμο της βίδας επανέλαβε ότι αυτό οφειλόταν στη μη πώρωση του κατάγματος. Όπως υποστήριξε, αν δεν υπάρξει πώρωση του κατάγματος, τότε γίνεται δυναμοποίηση του ήλου με ένα μικρό χειρουργείο αφαίρεσης της περιφερικής βίδας, όπου ο ασθενής αφήνεται να περπατήσει και με τους μικροκραδασμούς ερεθίζεται η πώρωση του κατάγματος. Στην περίπτωση της Ενάγουσας, όπως εξήγησε, με το σπάσιμο της βίδας έγινε εκ φύσεως δυναμοποίηση του ήλου και δεν χρειάστηκε το μικρό χειρουργείο. Αυτό το εξήγησε στον γιό της Ενάγουσας και έδωσε περιθώριο πώρωσης, κάτι που στο παρελθόν επήλθε ακόμη και μεταξύ 14, 15 και 16 μηνών, όμως στην περίπτωση της εισηγήθηκε νέα επέμβαση στους 12 με 13 μήνες.

 

Ο ΜΥ1 επανέλαβε ότι ο Εναγόμενος 2 ήταν απλά ο βοηθός του στο χειρουργείο και δεν είχε μεταγενέστερα ανάμειξη. Την ακτινολογική εξέταση την καθόρισε αρχικά ανά μήνα και μετά κάθε 2 μήνες ως είθισται μετά από τέτοιες επεμβάσεις ως τον μόνο τρόπο ελέγχου της πώρωσης του κατάγματος και την καλή του θέση. Αρνήθηκε ότι ο λόγος έγκειτο στο ότι δήθεν ήξερε πως τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά. Επίσης, αρνήθηκε ότι κράτησε την ακτινογραφία ημερ. 07/08/2013 και παράπεμψε στις διεγχειρητικές για τις οποίες δήλωσε ότι έβγαλε 20 στον αριθμό και έχουν εξαφανιστεί. Όλες οι ακτινογραφίες εκτός της 07/08/13 φυλάχθηκαν σε ένα CD. Όπως δήλωσε, η Ενάγουσα ήρθε στο γραφείο του αρχικά με το «Π» και μετά με μπαστούνι, ότι η εικόνα της ήταν βελτιωμένη, ακτινολογικά ήταν σε καλή θέση, μέχρι που ένεκα της μη πώρωσης του κατάγματος έσπασε η περιφερική βίδα. Για την παραπομπή της Ενάγουσας σε Νευρολόγο υποστήριξε ότι οφείλετο σε αιμωδίες των άκρων και δεν ζήτησε νευρολογική εκτίμηση, αλλά ηλεκτρομυογράφημα. Επέμεινε ότι την είδε να περπατά με το «Π» και το μπαστούνι.

 

Στον ΜΥ1 υποδείχθηκαν οι ακτινογραφίες που έγιναν κατά τις διάφορες ημερομηνίες. Σε αυτές απάντησε ότι δεν φαινόταν πρόβλημα με την ανάταξη του κατάγματος, ενώ στις 2/12/2013 παραδέχθηκε την θραύση της περιφερικής βίδας εκ της μη πώρωσης του κατάγματος. Επανέλαβε τη θέση του για δυναμοποίηση του ήλου, περίπτωση στην οποία εξήγησε ότι υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθεί οστικός πόρος και να κολλήσει το κάταγμα. Για το ζήτημα των πόνων που βίωνε η Ενάγουσα υποστήριξε ότι κάποιοι πόνοι δικαιολογούνται κυρίως κατά τις καιρικές αλλαγές, σε περίπτωση υπερβολικής φόρτισης, όμως η πορεία της από την βάδιση με το «Π» μέχρι την βοήθεια με μόνο το μπαστούνι υποδηλώνει ότι ένιωθε καλύτερα, εξ’ ου και μετακινήθηκε σε κάποιους μήνες στο σπίτι της άλλης της κόρης που δεν είχε ασανσέρ. Υπέδειξε και πάλι ότι το υποτροχαντήριο κάταγμα είναι ιδιαίτερο κάταγμα, διότι η περιοχή δεν έχει ικανοποιητική αιμάτωση. Τόνισε ότι μέχρι τους 12 μήνες θεωρείται ότι ένα κάταγμα δεν πορώνεται και του δίδεται χρόνος, όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση. Διερωτήθηκε δε, στην υποβολή περί έλλειψης εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του, γιατί δεν προχώρησε με άλλο γιατρό σε νέο χειρουργείο. Παράπεμψε και στον ΜΕ5 που δήλωσε ότι υπάρχει η επιλογή της ολικής αρθροπλαστικής ή της ημιαρθροπλαστικής και πως σήμερα η Ενάγουσα παραμένει αχειρούργητη. Η μέθοδος  αυτή σήμερα έχει γίνει μια επέμβαση ρουτίνας και εξήγησε στην υποβολή ότι ένεκα ηλικίας έχει μεγάλο ρίσκο θνησιμότητας, ότι στην ηλικία της Ενάγουσας διεκπεραιώνουν καθημερινά τέτοιες εγχειρήσεις. Για το ζήτημα των κινδύνων πρόκλησης διάβρωσης και φθοράς του κοκάλου και οστεοαρθρίτιδας του αριστερού ισχίου, ο ΜΥ1 εξήγησε ότι η Ενάγουσα είχε οστεοαρθριτικές αλλοιώσεις προ του κατάγματος τόσο στα γόνατα όσο και στο ισχίο, καθώς και ότι το υποτροχαντήριο κάταγμα είναι εξωαρθρικό κάταγμα που προκαλεί περαιτέρω μετατραυματική αρθρίτιδα, κάτι που σε κάποιο βαθμό είναι ζήτημα ηλικίας και χρόνου.

 

Μαρτυρία Εναγόμενου 2 (ΜΥ2)  

 

Ο Δρ. Γ. Παπαγιάννης κατάθεσε γραπτή δήλωση που σημειώθηκε ως Έγγραφο Δ’. Σε αυτή εξηγεί τα ακαδημαϊκά του προσόντα, την εξειδίκευση και την εμπειρία του ως Ορθοπεδικός Χειρούργος από το 1981 που απέκτησε την εν λόγω ειδικότητα. Όπως δήλωσε, εργάστηκε τόσο σε Νοσοκομεία στην Αθήνα, όσο και στο Νοσοκομείο Λάρκακας και στο Γ.Ν. Λευκωσίας, ενώ από το 2013 ιδιωτεύει στο Απολλώνειο Νοσοκομείο. Κατά την διάρκεια της καριέρας του στο Γ.Ν. Λευκωσίας είχε ως Αναπληρωτής Διευθυντής και Διευθυντής της Ορθοπεδικής Κλινικής τον Δρ. Β., ο οποίος συμμετείχε μαζί του σε μεγάλο αριθμό χειρουργικών καταγμάτων όπως αυτό της Ενάγουσας, κυρίως ατόμων με οστεοπόρωση και προχωρημένης ηλικίας μετά από πτώση. Ο ήλος  που χρησιμοποιούσαν και με τον Δρ. Β. ήταν σε αναλογία 70%-30% κοντός-μακρύς, όπως και στα άλλα Νοσοκομεία που εργάστηκε. Υπέδειξε ότι ο μακρύς ενδομυελικός ήλος χρησιμεύει σε κάταγμα στο μηριαίο οστό που είναι πολύ χαμηλά και όχι όπως αυτό της Ενάγουσας.

 

Όπως υποστηρίζει, πέραν της συμμετοχής του στη χειρουργική επέμβαση της Ενάγουσας ως Βοηθός Χειρουργός δεν είχε οποιαδήποτε ανάμειξη στη μετεγχειρητική της πορεία και ούτε οποιαδήποτε  άλλη επαφή ή συνομιλία είτε με τον γιό ή την κόρη της. Προέβαλε δε, ότι κατά το χειρουργείο προέβησαν σε ανάταξη του κατάγματος σε πολύ καλή θέση, κάτι που εξηγεί ότι αποτυπώνεται στις ενδοεγχειρητικές ακτινογραφίες που έβλεπε και ο ίδιος κατά την διάρκεια της επέμβασης.

 

Ο ΜΥ2 προβάλλει ότι ο χρόνος που δόθηκε για πώρωση του κατάγματος ήταν ο ενδεδειγμένος μέχρι την σύσταση από τον Εναγόμενο 1 για επέμβαση τοποθέτησης οστικού μοσχεύματος. Τις οδηγίες για σταδιακή φόρτιση με την χρήση «Π» κρίνει ως ιατρικά ενδεδειγμένες και εξηγεί ότι αντενδείκνυται η πλήρης φόρτιση σε άτομα οστεοπορωτικά και ηλικιωμένα χωρίς το «Π» εκ του κινδύνου πτώσης. Τον κοντό ήλο που χρησιμοποίησαν τον έκρινε ως τον καταλληλότερο για την περίπτωση της Ενάγουσας. Όπως εξήγησε, άτομα ηλικιωμένα και οστεοπορωτικά μετά από ένα κάταγμα όπως της Ενάγουσας από πέσιμο μπορεί να αποθάνουν και η ορθή πρακτική και δεοντολογία επιβάλλει την επιλογή εκείνης της μεθόδου που συντομεύει τον χειρουργικό χρόνο, περιορίζει την εκτεταμένη αιμορραγία, το ενδεχόμενο πρόσθετης βλάβης και σε προέκταση τον κίνδυνο θανάτου. Δεν έχει ακούσει οποτεδήποτε στα επιστημονικά συνέδρια ή διαπίστωσε σε επιστημονικά άρθρα ότι η χρήση του κοντού ήλου προκαλεί τις επιπλοκές που αναφέρονται στο τεκμήριο 39 του ΜΕ5, αλλά οι επιπλοκές αυτές είναι του ίδιου του κατάγματος και όχι του μήκους του χρησιμοποιηθέντος ήλου. Ούτε και η πώρωση του κατάγματος ή η μη πώρωση εξαρτάται από αυτό. Προβάλλει ότι υπήρξαν περιπτώσεις που το κάταγμα πορώθηκε μετά από 1-1.5 έτη, ενώ σε περίπτωση επιπλοκής μη πώρωσης αντιμετωπιζόταν ως επιπλοκή με την συνεργασία του ασθενή μέσω χειρουργικής επέμβασης, με την οποία τοποθετείτο οστικό μόσχευμα, όπως αυτή που εισηγήθηκε ο Εναγόμενος 1 στην Ενάγουσα. Η Ενάγουσα ήτο δεκτική τέτοιας επέμβασης ακόμη και όταν επισκέφθηκε τον Φεβρουάριο του 2015 τον Δρ. Β., την οποία υποστηρίζει ότι διενέργησε μαζί του και με άλλους γιατρούς. Αυτό δήλωσε ότι θα της είχε εισηγηθεί και ο ίδιος. Η συζήτηση για κοντό ή μακρύ ήλο προβάλλεται ότι υπήρχε και υπάρχει στα επιστημονικά άρθρα και το ότι υπερτερεί για τους λόγους που εξηγεί ο κοντός ήλος το αναφέρει η βιβλιογραφία, όπως και ότι την επιλογή την κάνει ο γιατρός με βάση όλες τις παραμέτρους του ασθενούς και όχι μόνο τις ακτινολογικές εξετάσεις. Η ολική αρθροπλαστική, όπως εξηγεί ο ΜΥ2, θα επέτρεπε στην Ενάγουσα να κινητοποιηθεί άμεσα και ελεύθερα.

 

Σε συνέχεια της κυρίως του εξέτασης ο ΜΥ2 αναγνώρισε την ανάταξη του κατάγματος ως πολύ καλή στο τεκμήριο 43. Υποστήριξε ότι, όχι μόνο τα επιστημονικά άρθρα που κατάθεσε ο ΜΥ1 επιβεβαιώνουν τις θέσεις του, αλλά ακόμη και αυτά που κατάθεσε ο ΜΕ5. Όπως υπέδειξε, το κάταγμα της Ενάγουσας ήταν «high proximal fracture» και αυτό ήταν ένδειξη για χρήση κοντού ενδομυελικού ήλου. Αναφέρθηκε στους κινδύνους του μακρύ ενδομυελικού ήλου, όπως ο διπλάσιος χρόνος της θεραπείας, την απώλεια αίματος, τον κίνδυνο με τον γλυφανισμό για να γίνει κάταγμα, της λιπώδους εμβολής στους πνεύμονες και τον θάνατο του ασθενούς. Υπέδειξε σε εικόνες του τεκμηρίου 42 τι εννοεί ως «high proximal fracture» με αναφορά στα Α1, Α2 και Α3 κατάγματα, καθορίζοντας ότι το κάταγμα της Ενάγουσας ήταν συντριπτικό, διότι έσπασε και ο μείζονας και ο ελάσσονας τροχαντήρας. Όπως εξήγησε, σύμφωνα με την βιβλιογραφία, όταν το κάταγμα ευρίσκεται μέχρι 4-5 εκατοστά κάτω από τον ελάσσοντα τροχαντήρα περιφερικά θεωρείται ως «high proximal» και πρέπει να χρησιμοποιηθεί κοντός ήλος ή ένα Γ nail μακρύ κλειδωμένο περιφερικά. Στην περίπτωση της Ενάγουσας υποστήριξε ότι το κάταγμα ήταν τόσο του μείζονα, όσο και του ελάσσονα τροχαντήρα και είναι λιγότερο από 3 εκατοστά κάτω από τον ελάσσονα τροχαντήρα. Υπέδειξε το κάταγμα στο τεκμήριο 43.

 

Κατά την αντεξέταση του ο ΜΥ2 διαφώνησε με την θέση ότι στα STF δεν έχει θέση ο κοντός ήλος και υπέδειξε ότι δεν δέχεται την γνώμη του ΜΕ5, αλλά ούτε και την μικρή του εμπειρία στην τραυματολογία και ακολούθως στην ορθοπεδική σπονδυλικής στήλης.

 

Στα πλαίσια της αντεξέτασης του ΜΥ2 κατατέθηκαν δύο αποσπάσματα από την ιστοσελίδα του ΑΟ αναφορικά με τον κοντό και τον μακρύ ήλο ως τεκμήρια 51 και 52 αντίστοιχα. Παρά τις αναφορές σε αυτά διαφώνησε με την θέση ότι έπρεπε να χρησιμοποιηθεί μακρύς ήλος και εξήγησε ότι ο ήλος που χρησιμοποιήθηκε ήταν 23 εκατοστά και περνούσε τόσο το κάταγμα, όσο και την βίδα, ενώ το τέρμα του ήλου ήταν 4-5 ακολούθως. Όπως υπέδειξε, επιλέγεται ανάλογα με την περίπτωση εκείνος ο ήλος, ώστε να μην φτάσει στο τέρμα του γόνατος που θα παρουσιάσει επιπλοκές μετεγχειρητικά, ενώ κάποιοι κατασκευαστές προμηθεύουν και ενδιάμεσου μήκους ήλους. Περαιτέρω, όπως ανάφερε, όταν το κάταγμα είναι διατροχαντήριο κοντά στους τροχαντήρες ο ήλος που χρησιμοποιείται είναι 17 με 18 εκατοστά, ενώ όταν περιλαμβάνει το shaft

του μηριαίου, την διάφυση του μηριαίου, τότε επιβάλλεται η χρήση των ενδιάμεσων ήλων για σταθεροποίηση του κατάγματος. Στην περίπτωση της Ενάγουσας ο ήλος που χρησιμοποιήθηκε επεκτεινόταν για σκοπούς σταθεροποίησης πέραν των 7-8 εκατοστών του κατάγματος. Κατάθεσε ως τεκμήρια 53 και 54 δείγματα τέτοιων ήλων που ανέφερε.

 

Ο ΜΥ2 αρνήθηκε την θέση ότι εκείνος χειρούργησε την Ενάγουσα και παράθεσε την διαδικασία εκ της οποίας προκύπτει ότι είναι απαραίτητο να υπάρχουν τουλάχιστον δύο, αλλά και περισσότεροι γιατροί στο χειρουργείο. Επισήμανε, απαντώντας σχετικά, ότι ο μακρύς ήλος χρησιμοποιείται μόνο σε εξειδικευμένα κατάγματα που αφορούν την διάφυση του μηριαίου και υποτροχαντήρια σε πολύ χαμηλότερη θέση από αυτή που ήταν το κάταγμα της Ενάγουσας. Στην υποβολή της θέσης ότι ο μόνος λόγος που δεν έδωσε ιατρικό πιστοποιητικό ο Δρ. Β. ήταν η σχέση μαζί του, ο ΜΥ2 απάντησε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ορθοπεδικών στην Κύπρο έχουν σχέση μαζί του λόγω της ειδικότητας τους στο Γ. Ν. Λευκωσίας και πως κανένας δεν θεωρεί τον άλλο ψεύτη ή ότι δεν θέλει να κάνει την δουλεία του ένεκα της σχέσης αυτής. Διερωτήθηκε γιατί αφού η θέση της Ενάγουσας είναι ότι ο Δρ. Β. τους είπε πως χρησιμοποιήθηκε λανθασμένη χειρουργική μέθοδος δεν τον έφεραν στο Δικαστήριο να μαρτυρήσει. Επανέλαβε ότι αν το κάταγμα καθυστερήσει στην πώρωση ή δεν πορωθεί ή αν σπάσουν τα υλικά είναι θέμα επιπλοκής και όχι αμέλειας και πρόσθεσε ότι στην Ενάγουσα χρησιμοποιήθηκε ο κατάλληλος ήλος με πάρα πολύ καλή ανάταξη του κατάγματος.

 

Σε σχέση με την απόφαση για 2^η χειρουργική επέμβαση, ο ΜΥ2 δήλωσε ότι πρέπει να αξιολογηθούν οι κίνδυνοι και να ληφθεί η απόφαση με τους οικείους του ασθενή. Πρόσθεσε ότι αν ο Εναγόμενος 1 εισηγήθηκε 2^η χειρουργική επέμβαση ορθά την εισηγήθηκε, καθότι φάνηκε πως υπήρχε καθυστερημένη πώρωση του κατάγματος και ψευδάρθρωση. Στην ερώτηση αν θα μπορούσε η Ενάγουσα μετά από 17 μήνες να υποβληθεί σε 2^η χειρουργική επέμβαση χωρίς τεράστιο ρίσκο της ζωής της, απάντησε ότι θα μπορούσε, προσθέτοντας ότι τεράστιο ρίσκο της ζωής της είχε από την ημέρα που έσπασε το πόδι της. Διαφώνησε στην θέση ότι τρεις γιατροί είπαν ότι μια 2^η χειρουργική επέμβαση θα ήταν αποτυχημένη και πρόσθεσε ότι γενικά ο κόσμος σε περίπτωση μη επιτυχίας αναζητεί άλλους τρόπους να χειρουργηθεί. Όλα έχουν επιπλοκές, όπως δήλωσε, ακόμη και η αποτυχία 2^ης επέμβασης.

 

Ο ΜΥ2 δήλωσε ότι η Ενάγουσα ήταν μια εύσωμη γυναίκα και για την ηλικία της υπέρβαρη. Το πρόβλημα στην περίπτωση της Ενάγουσας υπέδειξε ότι ήταν η συντριπτικότητα του κατάγματος. Η κινητοποίηση της είναι επακόλουθο της επέμβασης όσο γινόταν, αλλά δεν γνωρίζει τι έγινε γιατί δεν είχε συμμετοχή σε αυτό. Ό,τι γνωρίζει το έμαθε από την δήλωση του Εναγόμενου 1. Για την επεξήγηση των επιπλοκών της επέμβασης παράπεμψε στον Εναγόμενο 1, όπως και στο ζήτημα της συμβουλής για 2^η επέμβαση και στον χρόνο που προτάθηκε στην Ενάγουσα. Σε σχέση με την υποβολή της θέσης ότι λόγω των ενεργειών και παραλείψεων των Εναγόμενων 1 και 2 η Ενάγουσα υφίσταται πόνο, ταλαιπωρία, ζημίες και έξοδα διερωτήθηκε αν οι Εναγόμενοι 1 και 2 την έσπρωξαν να πέσει κάτω και να σπάσει το πόδι της.

 

Μαρτυρία ΜΥ3

 

Ο καθηγητής Δρ. Θ. Καραχάλιος, Πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κατάθεσε το βιογραφικό του σημείωμα και δήλωσε ότι εκ των θέσεων που κατέχει συμμετέχει σε μεγάλο αριθμό επιστημονικών συνεδρίων, ειδικότερα ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ορθοπεδικής και Τραυματολογίας.  Υιοθέτησε το περιεχόμενο των άρθρων που κατάθεσε ο Εναγόμενος 1. Απαντώντας στην ερώτηση αν για τον τύπο του κατάγματος της Ενάγουσας ως συντριπτικό, παρεκτοπισμένο, υποτροχαντήριο κάταγμα, την ηλικία της και την οστεοπόρωση ήταν σωστή η χρήση του κοντού ενδομυελικού ήλου, δήλωσε ότι ήταν η καταλληλότερη θεραπευτική αντιμετώπιση. Όπως εξήγησε, στην ορθοπεδική δεν λαμβάνονται οι αποφάσεις με βάση τις ακτινογραφίες, αλλά συνεκτιμώνται διάφοροι παράγοντες κάνοντας λόγο για «personality of fraction», ήτοι η ηλικία του ασθενούς, η νοσηρότητα με άλλες παθήσεις και η σωματική μάζα. Υπέδειξε ότι ο ΜΕ5 ετοίμασε το τεκμήριο 39 μόνο με βάση την εκτίμηση των ακτινογραφιών και όχι την συνολική εκτίμηση της Ενάγουσας. Στην ερώτηση αν οι πιθανότητες πώρωσης του κατάγματος, η καθυστερημένη πώρωση, η πιθανότητα μόλυνσης και η αστοχία των υλικών ή η πιθανότητα θανάτου έχουν σχέση με το μήκος του χρησιμοποιούμενου ήλου απάντησε αρνητικά. Όπως εξήγησε, υπάρχει πρόβλημα στη βιολογία τέτοιων καταγμάτων όπως αυτό της Ενάγουσας, ήτοι την αιμάτωση και την μηχανική στην περιοχή του όπου υπάρχει έκκεντρη φόρτιση, προσθέτοντας ότι το θέμα της αιμάτωσης οδηγεί σε καθυστερημένη πώρωση, ενώ οι έκκεντρες φορτίσεις στην αστοχία των υλικών. Όπως υποστήριξε, όλοι οι ενδομυελικοί ήλοι ανεξαρτήτως του μήκους τους παρέχουν το κατάλληλο μηχανικό περιβάλλον για να οδηγήσουν στην πώρωση και αν η πώρωση καθυστερήσει λόγω ηλικίας και οστεοπόρωσης ή άλλων θεμάτων ασθενούν τα υλικά. Το ζήτημα το δημιουργεί το κάταγμα με την περίπτωση του ασθενούς και όχι ο ήλος.

 

Για την μετεγχειρητική μέθοδο σε σχέση με την κινητοποίηση εξήγησε ότι γίνεται άμεσα κινητοποίηση με το «Π», αλλά με μερική φόρτιση. Σκοπός είναι να αποφευχθεί η εκ νέου πτώση σε ηλικιωμένα άτομα που έχουν μεγάλα ποσοστά τέτοιων πτώσεων ξανά. Η περίοδος αναμονής πώρωσης του κατάγματος για αποφυγή επανεπέμβασης υποστήριξε ότι είναι 9-12 μήνες, κάποτε και περισσότερο. Στην περίπτωση μη πώρωσης ενός κατάγματος, όπως της Ενάγουσας, εξήγησε ότι υπάρχει η μέθοδος τοποθέτησης αυτομοσχευμάτων από την ίδια την ασθενή ή άλλομοσχευμάτων, ήτοι τεχνητής παραγωγής και αν δεν είναι αυτό αποτελεσματικό ακόμη λύσεις δεύτερης ή τρίτης γραμμής. Χαρακτήρισε την ολική αρθροπλαστική δεύτερης και τρίτης γραμμής λύση.

 

Κατά την αντεξέταση του δήλωσε ότι η εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι συνολική και καλύπτει όλη την γκάμα της ορθοπεδικής και η εξειδίκευση του καλύπτει τραυματολογία, καθυστερημένη ανακατασκευή καταγμάτων, ανακατασκευή αρθρώσεων και ολικές αρθροπλαστικές, ενώ ως Διευθυντής Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου καλύπτει όλα τα βαριά κατάγματα. Τους Εναγόμενους 1 και 2 δεν τους γνωρίζει προσωπικά, όμως τους αναγνωρίζει κατά όνομα εκ της διοργάνωσης των συνεδρίων. Είναι αναγνωρίσιμοι ως ονόματα ορθοπεδικοί στην Κύπρο. Μαρτυρία στο Δικαστήριο του ζητήθηκε να δώσει μέσω των συνηγόρων τους. Δεν έχει πληρωθεί για να δώσει μαρτυρία και δεν διατηρεί φιλική σχέση με τους Εναγόμενους 1 και 2. Όπως δήλωσε, το Νοσοκομείο Λάρισας επιλαμβάνεται 80-85 συνολικά κατάγματα μηριαίου, αλλά και ως κέντρο αναφοράς από άλλα Νοσοκομεία της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας, έχουν 5 με 6 προβληματικά, ήτοι με επιπλοκές.  Εξέτασε τις διεγχειρητικές φωτογραφίες του τεκμηρίου 43, όπου διαπίστωσε την τεχνική που χρησιμοποίησαν οι Εναγόμενοι, απαντώντας ότι «…αυτό που ξέρω είναι ότι βλέποντας τις ακτινογραφίες αντιλαμβάνομαι το κλινικό ερώτημα που είχαν και αναγνωρίζω ότι η λύση που έδωσαν ήταν η σωστή.».

 

Εξηγώντας την διαδικασία, υποστήριξε ότι το χειρουργείο με τον μικρό ενδομυελικό ήλο και αυτό με τον μακρύ ενδομυελικό ήλο είναι δύο διαφορετικά χειρουργεία. Στον πρώτο γίνεται λίγος γλυφανισμός και χωρίς πιθανότητα αστοχίας κλειδώνει και ασφαλίζει, ενώ ο μακρύς ήλος εφαρμόζεται με ελεύθερο χέρι και χρειάζεται 45’ με μία ώρα περισσότερο χειρουργικό χρόνο. Ο γλυφανισμός σε μεγάλη απόσταση σε ένα ασθενή μεγαλύτερης ηλικίας μπορεί να προκαλέσει μεταβολικά προβλήματα και να τον επιβαρύνει. Στα διατροχαντήρια ή υποτροχαντήρια κατάγματα σε ηλικίες μετά τα 65-70 χρόνια έχουν γενικότερες συστηματικές επιπλοκές στον οργανισμό και τα ποσοστά θανάτου μετά τις 30 ημέρες, τον 1 χρόνο ή τα 2 χρόνια είναι πολύ υψηλά. Αυτό επιφέρει το ζήτημα της σύντομης επέμβασης τόσο χρονικά, αλλά και της όσο το δυνατό ελάχιστης παρέμβασης στον ασθενή.

 

Ο ΜΥ3 δήλωσε ότι το όνομα του Δρ. Π.Σ. δεν είναι αναγνωρίσιμο στην κοινότητα των ελληνόφωνων ορθοπεδικών που κάνει τραυματολογία. Για τα κατάγματα 31-Α3 εξήγησε ότι γίνεται μεγάλη συζήτηση από το 2005 και οι εταιρείες έχουν προσαρμοστεί σε αυτό με τους κοντούς ήλους να γίνονται πιο μακρύς από πριν. Το ερώτημα μακρύς ή κοντός ενδομυελικός ήλος δεν επηρεάζει τις επιπλοκές και εναπόκειται στον χειρούργο να επιλέξει την αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη λύση που στην προκείμενη περίπτωση ήταν ο κοντός ενδομυελικός ήλος, που είναι ενδιάμεσοι, όπως στην περίπτωση της Ενάγουσας. Υπέδειξε ότι το κάταγμα που υπέστηκε ήταν 31-Α3, το οποίο ήταν πολύ ψηλά και επανέλαβε τα πλεονεκτήματα σε σχέση με την μικρότερη δυνατή επιβάρυνση, καθώς και την μικρότερη απώλεια αίματος και λιγότερου χειρουργικού χρόνου. Δεν αποδέχθηκε την θέση ότι το κάταγμα δεν ήταν 31-Α3 της ΑΟ και δήλωσε εκπαιδευτής σε πολύ ψηλό επίπεδο της ΑΟ Trauma και ΑΟ Recon. Ούτε και δέχθηκε την θέση ότι η ΑΟ λέει ξεκάθαρα ότι τα STF πρέπει να χειρουργούνται με μακρύς ήλους και παράπεμψε στο ότι οι γενικές κατευθυντήριες που μπορεί να δίδονται περί τούτου μπορεί να αφορούν σε χαμηλά STF.

 

Σε σχέση με την αστοχία της περιφερικής βίδας δήλωσε ότι αποτελούσε καθυστέρηση της πώρωσης του κατάγματος. Αυτό εξήγησε ότι μπορεί να είναι σημάδι για άμεση παρέμβαση και ότι κατά τον τρόπο αυτό δυναμοποιείται ο ήλος. Όπως υποστήριξε, όταν δούμε σημάδια καθυστερημένης πώρωσης του κατάγματος αφαιρούμε την βίδα για συμπίεση και δυναμοποίηση της περιοχής και το σπάσιμο της βίδας επιταχύνει την πώρωση. Αν ήταν ο ίδιος ο θεράπων ιατρός δήλωσε ότι μετά το σπάσιμο της βίδας θα ανέμενε ένα χρονικό διάστημα μέχρι να πάρει την τελική απόφαση. Στην υποβολή ότι αν είχε η ασθενής την κλινική εικόνα χωρίς αφόρητους πόνους και μπορούσε να περπατήσει με σημάδια κλινικά επούλωσης απάντησε ότι δεν είχε την εικόνα της ασθενούς και δεν μπορούσε να απαντήσει, όμως και αυτά θα συνεκτιμώντο στην απόφαση.

 

Στην υπόδειξη του τεκμηρίου 40, ο ΜΥ3 είπε ότι είναι ένα «Review paper» με γενικές κατευθυντήριες που απευθύνονται σε νεαρούς εκπαιδευόμενους για να ξεκινήσουν με τα βασικά και αναγκαία. Δεν αναλύουν συγκεκριμένο πρόβλημα, ενώ χαρακτήρισε εξειδικευμένα τα τεκμήρια 44-47 που αφορούν σε STF σε συγκεκριμένη περιοχή κοντά στους τροχαντήρες. Συνόψισε την θέση του ως εξής: «…Με άλλα λόγια ο ενδομυελικός ήλος είτε βραχύς είτε μακρύς δεν κολλάει καλύτερα το κάταγμα…ο ενδομυελικός ήλος δίνει στο κάταγμα να επουλωθεί, αν δε επουλωθεί το κάταγμα θα κάνει την επιπλοκή του είτε μακρύς είναι είτε κοντός..». Για το τεκμήριο 45 συνόψισε την θέση του στα εξής: «…για τα περιφερικοτερα χρησιμοποιούμε τον μακρύ αλλά για αυτό που είναι κοντά στον ελάσσονα τροχαντήρα και με την προϋπόθεσή ότι έχουν 2 εκατοστά γραμμή πάνω από την περιφερική ασφάλιση μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα short…».

 

Αναφορικά με τις οδηγίες κινητοποίησης, ο ΜΥ3 είπε ότι αποφεύγεται η ακινητοποίηση, εκτός σε ειδικές περιπτώσεις. Για το τι έγινε στην προκείμενη περίπτωση η γνώση του περιορίζεται σε αυτά που του δόθηκαν και διάβασε. Για το ζήτημα της κινητοποίησης με την υποβολή της θέσης ότι με σωστές οδηγίες φυσιοθεραπείας η Ενάγουσα δεν θα ευρίσκετο στην κατάσταση αυτή, τόνισε ότι ακόμη και με πολύ καλή μετεγχειρητική αποκατάσταση τα ποσοστά παραμένουν ψηλά γιατί η κινητοποίηση δεν επηρεάζει τον παράγοντα βιολογίας του κατάγματος και πως η μετεγχειρητική αποκατάσταση αποφεύγει επιπλοκές που αφορούν το αναπνευστικό και την καρδιά όταν παραμένει ένας ασθενής στο κρεβάτι για μεγάλο χρονικό διάστημα.

 

Σε σχέση με το πότε δόθηκαν οδηγίες για 2^η επέμβαση ο ΜΥ3 δήλωσε ότι με τα στοιχεία που έχει αυτές δόθηκαν στον χρόνο μετά που έσπασε η βίδα στους 5 με 6 μήνες υπό μορφή μοσχευμάτων. Όπως δήλωσε, σε τέτοιου είδους κατάγματα καθυστερούν να ληφθούν οι αποφάσεις. Το ένα έτος το χαρακτήρισε ως συνήθη πρακτική. Η ασθενής, όπως εξήγησε, θα έπρεπε να αναζητήσει κάποια λύση από τις διαθέσιμες. Αν γίνει κατάλληλη προετοιμασία του ασθενούς μια αποκατάσταση μπορεί να είναι εφικτή.

 

Κρίσιμο ζήτημα στις αστικές υποθέσεις είναι η απόσειση του βάρους απόδειξης από τον διάδικο που το φέρει στο ισοζύγιο των πιθανοτήτων. Σε αύτη την παράμετρο δεν έχει σημασία αν η εκδοχή του διαδίκου που φέρει το βάρος απόδειξης είναι πιο πιθανή από εκείνη του αντιδίκου του, αλλά το κατά πόσο ο διάδικος που φέρει το βάρος απόδειξης ικανοποίησε το Δικαστήριο ότι η δική του εκδοχή είναι πιο πιθανή παρά όχι (βλ. Μαρσέλ και Άλλων ν. Λαϊκής Κυπριακής Τράπεζας Λτδ (2001) 1 A.A.A. 1858). Όπως έχει υποδειχθεί στην  Αγγλική υπόθεση Ashcroft v. Mersey Regional Health Authority [1983] 2 All. E.R. 245, «The question for consideration is whether on a balance of probabilities it has been established that a professional man has failed to exercise the care required of a man possessing and professing special skill in circumstances which require the exercise of such special skill.». Το βάρος απόδειξης το φέρει ο Ενάγων (βλ. Πέτρου Πέτρος Σ. και Άλλος ν. Νίκου Θεμιστοκλέους (2003) 1 Α.Α.Δ. 1426).

 

Η προσκομισθείσα μαρτυρία στην παρούσα υπόθεση αφορούσε κατά το μεγαλύτερο της μέρος σε ιατρική μαρτυρία, καθότι η πλευρά της Ενάγουσας προσκόμισε την μαρτυρία του ΜΕ5, ενώ οι Εναγόμενοι 1 και 2 είναι γιατροί, οι οποίοι προσκόμισαν και την μαρτυρία του ΜΥ3. Η ιατρική μαρτυρία, όπως και άλλη μαρτυρία εμπειρογνώμονα, θεωρείται κατά κανόνα ότι είναι μαρτυρία ανεξάρτητου μάρτυρα (βλ. Andreas Anastassiades v. The Republic (1977) 2 C.L.R. 97). Το  Δικαστήριο δέχεται τη μαρτυρία εμπειρογνωμόνων και χρησιμοποιεί την εξειδικευμένη γνώμη τους για να καταλήξουν σε ορθές αποφάσεις (βλ. Σπύρου v. Χατζηχαραλάμπους (1989) 1(Ε) Α.Α.Δ. 298). Το καθήκον ενός εμπειρογνώμονα είναι να δώσει στον Δικαστή τα αναγκαία επιστημονικά κριτήρια για να μπορέσει να σχηματίσει γνώμη για την ανεξαρτησία της κρίσης του και να καταλήξει ορθά στα ευρήματα των γεγονότων από την ενώπιον του μαρτυρία εξάγοντας τα δικά του ανεξάρτητα συμπεράσματα (βλ. Πελεκάνος κ.ά. ν. Πελεκάνου κ.ά. (2010) 1 Α.Α.Δ. 1746). Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί το Δικαστήριο να καθίσταται το ίδιο εμπειρογνώμονας (βλ. Philippou v. Odysseos (1989) 1 C.L.R. 1. Το Δικαστήριο μπορεί να υιοθετήσει τη θέση ενός εμπειρογνώμονα είτε ολικά, είτε μερικά, είτε και καθόλου, ενώ η μαρτυρία των εμπειρογνώμονων υπόκειται στους ίδιους ακριβώς κανόνες αξιολόγησης όπως οι συνήθεις μάρτυρες επί γεγονότων (βλ.  Vasilico Cements Works v. Σταύρου (1978)1 Α.Α.Δ. 389 και Ν. Νικολάου ν. Κλεάνθη Σταύρου (1992)1 Α.Α.Δ. 746).

  

Στην υπόθεση Κωνσταντίνα Σιακόλα ν. Αστυνομίας (2013) 2 Α.Α.Δ. 110 σε σχέση με το ζήτημα της αξιολόγησης της μαρτυρίας εμπειρογνώμονα υποδείχθηκαν τα εξής:

 

«Σύμφωνα με τη νομολογία, το Δικαστήριο αποφασίζει κατά πόσο ένας μάρτυρας είναι ικανός να δώσει μαρτυρία ως εμπειρογνώμονας. Για την εξακρίβωση τούτου, πρέπει να απαντηθούν δύο ερωτήματα: Πρώτο, κατά πόσο το αντικείμενο της εμπειρογνωμοσύνης του εμπίπτει στην κατηγορία των θεμάτων εκείνων για τα οποία επιτρέπεται να δοθεί μαρτυρία πραγματογνώμονα και δεύτερο, κατά πόσο ο μάρτυρας έχει αποκτήσει είτε κατόπιν σπουδών είτε λόγω εμπειρίας επαρκή γνώση του αντικειμένου ώστε η γνώμη του να καθίσταται πολύτιμη (of value) στην επίλυση των επίδικων θεμάτων (βλ. μεταξύ άλλων, R. v Bonython (1984) 38 S.A.S.R. 45 και R. v Henderson [2010] EWCA 1269). Είναι δε σαφώς νομολογημένο από το Ανώτατο Δικαστήριο ότι η εμπειρογνωμοσύνη πάνω σε ένα θέμα δεν βασίζεται μόνο στα ακαδημαϊκά προσόντα αλλά και στην πραγματική εμπειρία που αποκτάται πάνω σ' αυτό. Βλ. Θεοσκέπαστη Φαρμ ν. Δημοκρατίας (1990) 1 Α.Α.Δ. 984.».

 

Στην περίπτωση ύπαρξης διιστάμενης ιατρικής μαρτυρίας ο τρόπος προσέγγισης στην αξιολόγηση της αναδεικνύεται στο κάτωθι απόσπασμα από την υπόθεση Daria Novichkova ν. Θέμη Βλάβη (2012) 1 Α.Α.Δ. 1111:

 

«Επί διϊστάμενης ιατρικής μαρτυρίας, το Δικαστήριο οφείλει, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση αξιολόγησης μαρτυρίας εμπειρογνωμόνων, να κρίνει την μαρτυρία αυτή στη βάση του ισοζυγίου των πιθανοτήτων μη δίνοντας προβάδισμα σε οποιαδήποτε ιατρικώς εκφρασθείσα γνώμη από εκάτερο των διαδίκων. Η κρίση του Δικαστηρίου πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα επιστημονικά δεδομένα που παρουσιάζονται ενώπιον του, σχηματίζοντας ιδίαν άποψη επί του θέματος, αιτιολογώντας επαρκώς την κατάληξη του, ως προς την προτίμηση του με αναφορά σ' αυτά τα δεδομένα.»

 

Τα ζητήματα που εγείρονται στην παρούσα που θα αποτελέσουν και τις παραμέτρους αξιολόγησης του Δικαστηρίου για κατάληξη επί των επιδίκων θεμάτων αφορούν στα ακόλουθα:

 

·         Αν δόθηκε συμβουλή για άμεση χειρουργική επέμβαση στην Ενάγουσα χωρίς να δοθεί χρόνος για 2^η ιατρική γνώμη ή αν απετράπη η λήψη τέτοιας γνώμης με άσκηση πίεσης.

·         Μέχρι πότε πρέπει να χειρουργείται ο ασθενής μετά από το κάταγμα που υπέστηκε η Ενάγουσα.

·         Αν το κάταγμα που υπέστηκε η Ενάγουσα παρουσιάζει μεγάλες επιπλοκές και αν ναι γιατί.

·         Αν η Ενάγουσα προειδοποιήθηκε για τους κινδύνους των επιπλοκών της χειρουργικής επέμβασης και δόθηκε συγκατάθεση.

·         Αν έγινε πλήρης νάρκωση ή όχι την πρώτη φορά και νάρκωση με επισκληρίδιο την 2^η φορά ή αν και στις δύο φορές η Ενάγουσα έλαβε νάρκωση με επισκληρίδιο.

·         Ποιος φέρει την ευθύνη για την μη λειτουργία του ακτινοσκοπικού μηχανήματος στο χειρουργείο.

·         Αν δόθηκαν οδηγίες μεταγχειρητικά για να μην γίνει φυσιοθεραπεία μέχρι οδηγιών.

·         Αν έγινε φυσιοθεραπεία στην Ενάγουσα την επόμενη ημέρα της χειρουργικής επέμβασης.

·         Αν η Ενάγουσα φόρτιζε το αριστερό της πόδι και επί ποιου ποδιού έγινε εν τέλει η φυσιοθεραπεία. Τι είδους φόρτιση επιτρέπεται.

·         Σε ποιο ζήτημα αφορά η μετεγχειρητική αποκατάσταση και κατά πόσο αλλάζει την βιολογία του κατάγματος.

·         Αν ο Εναγόμενος 2 έχει ευθύνη για την χειρουργική επέμβαση στην Ενάγουσα και για την μετεγχειρητική της πορεία.

·         Αν η Ενάγουσα έπασχε από οστεοπόρωση.

·         Τι είδους κάταγμα υπέστηκε εκ της πτώσεως της η Ενάγουσας στην κλίματα ΑΟ.

·         Ποιες οι επιπλοκές του κατάγματος που υπέστηκε η Ενάγουσα.  

·         Αν ορθά έγινε η επέμβαση με τον κοντό ήλο ή αν έπρεπε να γίνει με ενδομυελικό ήλο πλήρους μήκους.

·         Ποιος αποφάσισε την χρήση του κοντού ενδομυελικού ήλου στην Ενάγουσα.

·         Αν ο κοντός ενδομυελικός ήλος προβλέπεται για το είδος του κατάγματος που υπέστηκε η Ενάγουσα, ήτοι υποτροχαντήριο συντριπτικό κάταγμα με παρεκτόπιση και ποια τα πλεονεκτήματα του. 

·         Ποια τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του μακρύ ενδομυελικού ήλου.

·         Υπάρχει απόλυτη απαγόρευση χρήσης κοντού ενδομυελικού ήλου στις χειρουργικές επεμβάσεις για την θεραπεία του κατάγματος που υπέστηκε η Ενάγουσα ή υπάρχει σώμα ορθοπεδικών χειρούργων που υποστηρίζει την χρήση τους; Αν η απάντηση είναι καταφατική, υπάρχει καθορισμένο ποσοστό στην ιατρική κοινότητα για χρήση μακρύ ή κοντού ήλου για κατάγματα ST; Είναι ζήτημα απλώς προτίμησης με συνεκτίμηση των περιστάσεων;

·         Οι συνέπειες της καθυστερημένης πώρωσης, της μη πώρωσης, της αστοχίας των υλικών και της θραύσης εξαρτώνται από το είδος του χρησιμοποιηθέντος ήλου ή αποτελούν επιπλοκές του είδους του κατάγματος;

·         Πόσος χρόνος δίδεται σε ένα κάταγμα να πορωθεί και πότε υπάρχει καθυστερημένη πώρωση κατάγματος.

·         Τι ενέργειες πρέπει να γίνουν όταν υπάρχει θραύση της περιφερικής βίδας και τι σημαίνει αυτό.

·         Αν υπήρξε καθυστερημένη διάγνωση για την αποτυχία της πρώτης εγχείρησης σε σχέση με την μη πώρωση του κατάγματος, ενόψει και του σπασίματος της περιφερικής βίδας. 

·         Πότε λέχθηκε στην Ενάγουσα και στους οικείους της ότι έπρεπε να επαναχειρουργηθεί.  

·         Αν έγινε εισήγηση για τοποθέτηση οστικού μοσχεύματος και πότε. Μέχρι πότε υπάρχει η δυνατότητα για επέμβαση τοποθέτησης οστικού μοσχεύματος.  

·         Ποιες οι ενέργειες μετά την αποτυχία μιας χειρουργικής επέμβασης για αποκατάσταση και ποιες οι εναλλακτικές θεραπείες.

Προχωρώ ακολούθως στην αξιολόγηση της προσαχθείσας μαρτυρίας.  

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΕ1

 

Ο ΜΕ1 παρουσιάστηκε απόλυτος στις θέσεις του που εξέφρασε στο Δικαστήριο σε σχέση με την ιατρική κατάσταση της μητέρας του. Τα όσα εξήγησε αποτελούσαν το τι ο ίδιος φαίνεται να αντιλήφθηκε από τις ιατρικές γνωματεύσεις που έλαβε ως επί το πλείστο προφορικές. Ήταν έντονη η προσπάθεια του να υποστηρίξει την θέση ότι η κατάσταση της μητέρας του αποδίδεται στα λάθη και παραλείψεις των Εναγόμενων 1 και 2 ως ζήτημα αποτελέσματος της σημερινής της κλινικής εικόνας υποβαθμίζοντας την σημασία γεγονότων και καταστάσεων. Όπως δήλωσε, ο Εναγόμενος 1 του έκανε λόγο για επείγουσα χειρουργική επέμβαση, η οποία δεν ήταν εν τέλει επείγουσα γιατί το χειρουργείο έγινε την επόμενη ημέρα. Η έννοια του επείγοντος εκλήφθηκε ως ζήτημα μερικών ωρών και όχι ως ζήτημα ανάγκης για χειρουργική αντιμετώπιση του κατάγματος όσο το δυνατόν το συντομότερο. Προσπάθησε να στηρίξει κατά τον τρόπο αυτό την θέση του ότι ο Εναγόμενος 1 τον ξεγέλασε και τον απέτρεψε να πάρει 2^η ιατρική γνώμη μέσω της ψυχικής πίεσης των πραγμάτων για τα οποία ο ίδιος θα έπρεπε να λάβει μια απόφαση της στιγμής. Παραδέχθηκε εν τέλει ότι δεν τον απέτρεψε να λάβει την γνώμη άλλου ιατρού, ενώ δεν κρίνω ότι δεν είχε το χρονικό περιθώριο να ζητήσει τέτοια ιατρική γνώμη είτε από το Γενικό Νοσοκομείο είτε από άλλο ιδιωτικό νοσηλευτήριο. Εν τέλει ο ΜΕ1 είπε ότι ήταν και ζήτημα χρημάτων και ότι ρώτησε περισσότερο λόγω του οικονομικού. Το κατά πόσο του αναφέρθηκε ότι θα έκοβαν το πόδι της μητέρας του στο κρατικό Νοσοκομείο, γιατί ο ίδιος ο Εναγόμενος 1 δούλευε εκεί και γνωρίζει στερείται της όποιας σοβαρότητας και εκ της λογικής προβάλλεται ως υπερβολή. Σε σχέση με την νάρκωση της μητέρας του και παρά την αρχική του θέση ότι αρχικά ήταν ολική, εν τέλει συμφώνησε ότι αυτό του είχαν πει και δεν ήξερε ο ίδιος κάτι συγκεκριμένο.

 

Τα όσα υποστηρίζει περί του τι του ανέφεραν άλλοι ιατροί για το πως έπρεπε να χειρουργηθεί η Ενάγουσα δεν χρήζουν ιδιαίτερης αξιολόγησης. Πάντως και για το ζήτημα αυτό το Δικαστήριο διαβλέπει την προσπάθεια υπερβολής, αφού παρά τα όσα καταλογίζει στους Εναγόμενους 1 και 2 και παρά την απόλυτη αρχικά του θέση ότι του είπαν πως θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί ο μακρύς ήλος, εν τέλει παραδέχθηκε ότι μπορούσε να μπει και κοντός ήλος, αλλά ότι θα υπήρχαν μεγάλα ρίσκα στην περίπτωση αυτή, ότι καταλόγιζε ευθύνη για το ότι τον διαβεβαίωναν πως όλα πηγαίνουν καλά μέχρι που του εισηγήθηκαν την 2^η επέμβαση ως κεραμίδα στην κεφαλή, ενώ παραδέχθηκε ότι και άλλοι ιατροί του είχαν πει πως το κάταγμα θα μπορούσε να χρειαστεί ακόμη και 12 μπορεί και 14 μήνες για τη πώρωση του, όχι όμως τους 18 που του ανέφεραν για χειρουργείο. Δεν γίνεται πιστευτός ότι ο Εναγόμενος 1 δεν του είχε επεξηγήσει κατά την διάρκεια των επισκέψεων του ιδιαίτερα μετά την θραύση της περιφερικής βίδας για το τι θα επακολουθούσε. Δεν έδειξε ότι δεν ήταν ενήμερος και πως όλα ήταν ζήτημα ότι όλα πάνε καλά και τίποτα περισσότερο, όπως τα παρουσίασε υπεραπλουστευμένα ο ΜΕ1 στο Δικαστήριο. Παραδέχθηκε ότι άρχισε να ρωτά δεξιά και αριστερά για το ζήτημα ειδικότερα μετά την θραύση της βίδας, αλλά τον καθησύχαζαν οι Εναγόμενοι 1 και 2.  Σε σχέση με τις φυσιοθεραπείες, ήτοι ότι τους λέχθηκε να μην προβούν σε καμία φυσιοθεραπεία μέχρι να λάβουν οδηγίες, δεν κρίνεται πιστευτός. Η φυσιοθεραπεία στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπως προκύπτει εκ της χρεώσεως της, αλλά και στο τεκμήριο 47, ήτοι την αναφορά νοσηλείας δεν κρίνω ότι αφήνει περιθώριο προς την αντίθετη κατεύθυνση, ενώ η θέση ότι απλά χρεώθηκε και δεν έγινε απορρίπτεται. Ούτε ξεκάθαρος υπήρξε ο ΜΕ1 αν ήταν παρών όταν ο φυσιοθεραπευτής επισκέφθηκε την μητέρα του ούτε και αν γνώριζαν ποια φυσιοθεραπεία μπορούσε να γίνει και τι έγινε μετά από ένα χειρουργείο σε υποτροχναντήριο κάταγμα. Τα ίδια ισχύουν και για την θέση του ότι του είπαν πως δεν έπρεπε να γίνει καμία φυσιοθεραπεία, αλλά ακολούθως έπρεπε η Ενάγουσα να πατήσει το πόδι της με την βοήθεια του «Π». Διερωτώμαι πως γίνεται να πρέπει να κινηθεί η Ενάγουσα, χωρίς να έχουν δοθεί οδηγίες για φυσιοθεραπεία, μάλιστα δε με την προβαλλόμενη θέση ότι αυτή δεν έπρεπε να γίνει. Αυτό στερείται της όποιας λογικής εξήγησης. Σε σχέση με το πότε τους λέχθηκε ότι έπρεπε να υποβληθεί η Ενάγουσα σε 2^η χειρουργική επέμβαση δεν κρίνω ότι τέτοια δεν συστήθηκε από τον Εναγόμενο 1 τον Ιούλιο του 2013, αλλά πολύ μεταγενέστερα όπως προβάλλει ο ΜΕ1. Το ότι η Ενάγουσα μπορούσε να έλεγε όχι, κάτι που επιβεβαιώνει και η ίδια στην δική της μαρτυρία, όταν θα της συνέστηναν νέο χειρουργείο στο ένα έτος περίπου, το ανέφερε στη δική της μαρτυρία, για να μην μπει ξανά κάτω από το μαχαίρι, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε και πως μόνο όταν θα ήταν σίγουρη ότι θα γινόταν καλά θα το έκανε. Για το ζήτημα του κατά πόσο πέραν της συμμετοχής του στο χειρουργείο, ο Εναγόμενος 2 συμμετείχε στις συνεδρίες της μετεγχειρητικής πορείας της Ενάγουσας, το μόνο που προβάλλει ο ΜΕ1 είναι ότι ήταν πάντα παρών στο ιατρείο του και πως συμφωνούσε με το τι έλεγε ο Εναγόμενος 1 εξετάζοντας τις ακτινογραφίες. Τίποτα περισσότερο δεν υποστήριξε και η αίσθηση που αποκόμισα ήταν ότι ο ΜΕ1 απλά ήθελε να καταλογίσει ευθύνη στον Εναγόμενο 2. Άλλωστε ούτε ο ίδιος δήλωσε ότι γνώριζε τον Εναγόμενο 2 παρά μόνο μετά που ολοκληρώθηκε το χειρουργείο. Πέραν αυτής της θέσης τίποτα δεν αναφέρθηκε στην μαρτυρία του ΜΕ1 για οτιδήποτε άλλο σε σχέση με τον Εναγόμενο 2 ως προς την όποια του συμβολή στην διαδικασία αποκατάστασης παρά μόνο γενικότητες και υπεραπλουστευμένους ισχυρισμούς περί συμφωνίας με τις θέσεις και συμβουλές του Εναγόμενου 1.  Τα όσα εξήγησε ο ΜΕ1 για το 2^ο χειρουργείο χωρίς αμοιβή, πλην των εξόδων της κλινικής γίνονται παραδεκτά από τον Εναγόμενο 1, όμως και στο ζήτημα αυτό ο ΜΕ1 προσπάθησε να το συνδέσει με λάθος της ιατρικής αντιμετώπισης της κατάστασης της Ενάγουσας και εν τέλει παραδέχθηκε ότι ο Εναγόμενος 1 δεν του ανέφερε ότι έκανε λάθος, αλλά ότι δεν πήγαν τα πράγματα όπως τα ανέμεναν. Το ότι δε, μετά από τον Δεκέμβριο του 2014 δεν μπορούσε να γίνει 2^ο χειρουργείο στην Ενάγουσα, γιατί του ανέφεραν άλλοι γιατροί ότι όλα έχουν πήξει και ενδεχομένως να χειροτερέψει η κατάσταση της αντιφάσκει με την θέση του ότι του έχει αναφερθεί πως για να γίνει νέα εγχείρηση για τοποθέτηση νέας ενδομυελικής ήλωσης θα πρέπει να δαπανηθεί το ποσό των 20.000€. Βέβαια το ποια θεραπευτική αντιμετώπιση θα μπορούσε να τύχει η Ενάγουσα την δεδομένη εκείνη περίοδο αποτελεί ζήτημα ιατρικής μαρτυρίας, η οποία θα αξιολογηθεί από το Δικαστήριο.

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας Ενάγουσας-ΜΕ2

 

Η ταλαιπωρία που αναφέρει ότι υφίσταται η Ενάγουσα δεν αμφισβητήθηκε. Όμως, στα όσα και αυτή ανέφερε στο Δικαστήριο διαπιστώνονται ασάφειες και με λύπη παρατηρώ συνεννόηση με τον ΜΕ1. Η ΜΕ2 σε σχέση με την υποβολή της σε νάρκωση από τον Δρ. Ζαβρίδη δεν ήταν ξεκάθαρη αν ήταν υπό πλήρη νάρκωση ή όχι. Το ίδιο δεν φάνηκε να γνωρίζει παρά την αρχική του θέση περί πλήρους νάρκωσης και ο ΜΕ1. Τα όσα υποστήριξε περί της χρήσης του κοντού αντί του μακρύ ήλου θα αποτελέσουν ζήτημα αξιολόγησης της ιατρικής μαρτυρίας. Οι ακτινογραφίες δεν χρήζουν αξιολόγησης, καθότι είναι κάτι που δεν αμφισβητείται, ενώ το τι αυτές υποδηλώνουν και πάλι θα αξιολογηθεί στα πλαίσια της ιατρικής μαρτυρίας. Δεν δέχομαι την θέση της ότι δεν της έγινε φυσιοθεραπεία την επόμενη μέρα της χειρουργικής επέμβασης και πριν λάβει εξιτήριο. Τα όσα παρατίθενται στο ημερολόγιο νοσηλείας που κατατέθηκε, καθώς και στην χρέωση φυσιοθεραπείας, αν και εξ ακοής μαρτυρία, δεν κρίνω ότι δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Εξάλλου, το ποια φυσιοθεραπεία μπορεί να γίνει σε ένα χειρουργημένο πόδι και τι κατάλαβε ότι έγινε από τον φυσιοθεραπευτή η Ενάγουσα, την παρουσία του οποίου επιβεβαίωσε και η ίδια δεν μου έχει παραθέσει ή ήταν σε θέση να εξηγήσει, απλά υποστήριξε την θέση της περί χαμηλής πίεσης και χορήγησης αλατιού χωρίς οτιδήποτε άλλο. Ούτε και γίνεται πιστευτή η θέση της ότι δεν έλαβε οδηγίες για οποιαδήποτε φυσιοθεραπεία, με δεδομένη και την αναφορά της ίδιας ότι της είχε αναφερθεί και γνώριζε η ίδια ότι έπρεπε να γίνει φυσιοθεραπεία με την έξοδο της από την κλινική. Δεν ήταν σε θέση να απαντήσει αν ρώτησαν τον Εναγόμενο 1 όταν την επισκέφθηκε στην οικία της για το πότε θα κάνει φυσιοθεραπεία και αρκέστηκε να πει ότι δεν είχε οδηγίες για φυσιοθεραπεία.

 

Σε σχέση με την άσκηση πίεσης για να χειρουργηθεί, δεν επεξήγησε ποιος της άσκησε πίεση και με ποιο τρόπο, αφού η ίδια δεν προέκυψε να μίλησε με τον Εναγόμενο 1 κατά την εισαγωγή της στην κλινική, αλλά με τον ΜΕ1, ο οποίος και υπέγραψε την σχετική συγκατάθεση και δήλωση. Ούτε και γίνεται πιστευτή ότι δεν μπορούσε να λάβει 2^η ιατρική γνώμη, κάτι που και ο ίδιος ο ΜΕ1 παραδέχθηκε στην δική του μαρτυρία.

 

Η θέση της ότι δεν έπασχε από οστεοπόρωση δεν γίνεται πιστευτή. Προς τον σκοπό αυτό υπογραμμίζω ότι και ο ΜΕ1 δήλωσε ότι το έμαθε, αν και δεν το γνώριζε, κατά το στάδιο της χειρουργικής της επέμβασης, ενώ και ο ΜΕ5 εξήγησε ότι στην ηλικία της θα το ανέμενε. Η χρήση του «Π» από την Ενάγουσα δεν κρίνεται ότι δεν γινόταν από τα αρχικά στάδια μετά την επέμβαση και ότι ανέμενε αυστηρά για 40 ημέρες. Σε συνδυασμό με το ζήτημα της φυσιοθεραπείας τίθεται το θέμα του γιατί αφού όπως λέει δεν της δόθηκαν οδηγίες για φυσιοθεραπεία σε καμία περίπτωση της λέχθηκε ότι πρέπει να φορτίσει με τη βοήθεια του «Π» το πόδι της. Η θέση της για το τι άκουγε τους Εναγόμενους 1 και 2 να λένε κατά την εγχείρηση και η συγκεκριμένη φράση, ουδόλως στηρίζει τις θέσεις, ενώ δεν προκύπτει ότι δεν γνώριζε εκ των προτέρων για την πιθανότητα επέμβασης με χρήση οστικού μοσχεύματος, αφού η ίδια παραδέχθηκε ότι χαριτολογώντας με συγκεκριμένη αναφορά της το είχε σε κάποιο στάδιο πει ο Εναγόμενος 1. Η θέσεις της για την εμπλοκή του Εναγόμενου 2 στη μετεγχειρητική της πορεία δεν γίνονται πιστευτές για τους λόγους που έχω επεξηγήσει στην αξιολόγηση της μαρτυρίας του ΜΕ1 και δεν χρήζει επανάληψης.

 

Το κατά πόσο της έγινε εισήγηση για επέμβαση στις 11/12/2014 κρίνω ότι δεν είπε την αλήθεια στο Δικαστήριο και πως, όπως υποστήριξε ο ΜΕ1 του ήρθε σαν κεραμίδα στο κεφάλι. Η ανάγκη για 2^η χειρουργική επέμβαση κρίνω στο ισοζύγιο ότι της λέχθηκε στις 30/07/2014 και αυτή επέλεξε να αναμένει. Η πιθανότητα υπενθυμίζω για οστικό μόσχευμα της είχε λεχθεί και προηγουμένως αν δεν πήγαιναν όλα καλά, ενώ παραδέχθηκε, παρά τη θέση της για το πότε της λέχθηκε το 2^ο χειρουργείο, ότι δεν ήξερε αν θα το αποδεχόταν αν αυτό της προτεινόταν στους 12 μήνες και πως μπορούσε να πει και όχι. Δεν αμφισβητώ ότι είχε πόνους κατά την βάδιση της και πως οι μετακινήσεις της περιορίστηκαν έως και σημαντικά και πως χρειάζεται φροντίδα για κάποιες από τις δραστηριότητες της. Όμως δεν αποδέχομαι ότι καθηλώθηκε πλήρως και δεν χρησιμοποιούσε το «Π» από την αρχή της περιόδου μετά το χειρουργείο και σε κάποια στιγμή και το μπαστούνι. Για δε το τι θα μπορούσε να κάνει μετά το έτος 2014 ως θεραπεία αναφέρθηκε αόριστα και γενικά στο ότι οι γιατροί που την είδαν της είπαν πως δεν μπορούσε να γίνει κάτι, παραδέχθηκε όμως ότι άκουσε για την ολική αρθροπλαστική στην οποία υποβάλλονται και άτομα ακόμη μεγαλύτερης ηλικίας. Δεν θεωρώ ότι δεν της το είχαν εισηγηθεί και τότε και η ίδια επέλεξε να μην προχωρήσει. Αυτό άλλωστε ως δυνατότητα για θεραπεία το ανέφερε και ο ΜΕ5. Πάντως αποδέχομαι την θέση της ότι το 2015 έκανε φυσιοθεραπείες και στα δύο της πόδια, παρά το ότι φαίνεται να άλλαξε την αρχική της θέση ότι δεν έκανε φυσιοθεραπεία και στο δεξί πόδι επειδή ήταν καλό, καθότι υποστηρίζεται και από την μαρτυρία του ΜΕ3 που για το ζήτημα αυτό αποδέχομαι ως αξιόπιστη.

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΕ3

 

Ο ΜΕ3 κρίνεται ως ειλικρινής και αντικειμενικός μάρτυρας. Δεν θεωρώ ότι ήρθε στο Δικαστήριο για να βοηθήσει την υπόθεση της Ενάγουσας. Εξήγησε με σαφήνεια τις περιστάσεις υπό τις οποίες έλαβε εντολή για φυσιοθεραπεία στο αριστερό πόδι της Ενάγουσας και από ποιον έλαβε οδηγίες, καθώς και ότι μίλησε με τον γιατρό που τότε την παρακολουθούσε. Για το ότι έκανε φυσιοθεραπεία και στο δεξί πόδι της Ενάγουσας δεν θεωρώ τον λόγο που προέβαλε ότι στερείται λογικής εξήγησης και πως έπρεπε να λάβει περί τούτου σαφείς οδηγίες από τον γιατρό. Φάνηκε ότι είναι γνώστης της διαδικασίας για φυσιοθεραπεία σε κατάγματα ST υποδεικνύοντας την περίοδο έναρξης των φυσιοθεραπειών. Το ζήτημα της αναφοράς στο τεκμήριο 3 σε φυσιοθεραπεία δεξιάς ποδοκνημικής δεν θεωρώ ότι προσπάθησε να δικαιολογήσει το τι έγγραψε και παραδέχθηκε ειλικρινώς ότι το σοβαρότερο ήταν η φυσιοθεραπεία στο αριστερό ισχίο.

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΕ4

 

Η μαρτυρία της ΜΕ4 σε πολλές της παραμέτρους αποτελούσε επανάληψη της μαρτυρίας του ΜΕ1 και της Ενάγουσας, χωρίς να έχει η ίδια προσωπική γνώση. Χαρακτηριστική ήταν η αναφορά της για το ζήτημα της φυσιοθεραπείας στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου εν τέλει παραδέχθηκε ότι δεν είδε τι έγινε με τον φυσιοθεραπευτή, ενώ αρχικά παράθεσε τι είπε αυτός ο φυσιοθεραπευτής. Δεν είπε την αλήθεια στο Δικαστήριο και όπου την βόλευε παράπεμπε στον αδελφό της ΜΕ1, ειδικότερα στο ζήτημα της χρέωσης για την υπό αναφορά φυσιοθεραπεία, αλλά και το κατά πόσο ρωτούσαν πότε θα άρχιζαν οι φυσιοθεραπείες. Παραδέχθηκε ότι το να μην γίνει φυσιοθεραπεία και να μην πατά το πόδι της η Ενάγουσα είναι απλά αυτό που κατάλαβαν. Επίσης, παραδέχθηκε ότι υπήρχαν ζητήματα της μαρτυρίας της για τα οποία της είπε ο αδελφός της ότι δήλωσε στο Δικαστήριο, ενώ δεν έπεισε στα όσα ανέφερε για τον μισθό που ελάμβανε μηνιαίως και απώλεσε την στιγμή που δήλωνε ότι δεν μπορούσαν να εργοδοτήσουν κοπέλα για την φροντίδα της.

 

Προτού προχωρήσω με την αξιολόγηση της προσκομισθείσας ιατρικής μαρτυρίας για σκοπούς αντιπαραβολής και καλύτερης κατανόησης, κρίνω ότι είναι χρήσιμο να παραθέσω στον κάτωθι πίνακα την σύνοψη των θέσεων εκάστου ιατρού επί των ζητημάτων που αναφύονται στις «παραμέτρους της επιστημονικής μαρτυρίας».

 

Παράμετροι επιστημονικής μαρτυρίας	Δρ. Fell (ΜΕ5)	Δρ. Αταλιανής (ΜΥ1)	Δρ. Παπαγιάννης (ΜΥ2)	Καθηγητής Δρ. Καραχάλιος (ΜΥ3)
1.     Τύπος ήλου για υποτροχαντήρια κατάγματα	Ενδομυελικός ήλος πλήρους μήκους είναι το πρότυπο φροντίδας και ο χρυσός κανόνας	Ως κάταγμα 31-Α3 και υψηλό υποτροχαντήριο ο κοντός ήλος πλεονεκτεί.	Ως high proximal fracture με θραύση του μείζονος και ελάσσονα τροχαντήρα (μέχρι 4-5 εκ- εδώ 3εκ) ενδείκνυτο ο κοντός ενδιάμεσος ήλος	Ως κάταγμα 31-Α3 υποτροχαντήριο που ήταν ψηλά ο κοντός ήλος ήταν ο καταλληλότερος
2.     Εμπειρική χρήση του ήλου που υποστηρίζουν	Νοσοκομεία Γερμανίας και Σουηδίας	Νοσοκομεία Γερμανίας και Γενικό Νοσοκομείο (70-30)	Νοσοκομεία Αθηνών και Γενικό Νοσοκομείο	Νοσοκομεία που εργάζεται και Πανεπιστημιακή Κλινική
3.     Πλεονεκτήματα ήλου που υποστηρίζουν	Σταθεροποίηση, περιορισμένες επιπλοκές, με λίγο περισσότερο χειρουργικό χρόνο και απώλεια αίματος. Οστεοπόρωση ή παχυσαρκία δεν έχει καμία επίδραση στη χρήση του. Κοντός ήλος οδηγεί σε αποτυχία σταθεροποίησης, πόνους, μη πώρωση, ανικανότητα βάδισης, αστοχία και σπάσιμο υλικού ή αποκοπή του από το οστό. Κοντοί ήλοι μόνο για διατροχαντήρια κατάγματα. Καμία γνώση για οφέλη κοντού ήλου. 70-80% επούλωση με μακρύ ήλο και 80-100% αποτυχία με κοντό ήλο. Κανένα όφελος δεν γνωρίζει εκ της χρήσης του κοντού ήλου.	Με τον κοντό ήλο υπάρχει λιγότερος χειρουργικός χρόνος και απώλεια αίματος και σε ηλικιωμένα-οστεοπορωτικά άτομα αποφεύγονται δευτερεύοντα κατάγματα εκ του γλυφανισμού με μακρύ ήλο. Μη πώρωση, καθυστερημένη πώρωση και η αστοχία υλικών αποτελούν επιπλοκές του είδους του κατάγματος και όχι του επιλεγόμενου ήλου εκ της μειωμένης αιματολογικής ροής του υποτροχαντηρίου.	Άτομα ηλικιωμένα, οστεοπορωτικά πρέπει να χειρουργούνται με σύντομο χρόνο, με περιορισμένη αιμορραγία και αποφυγή πρόσθετης βλάβης. Κίνδυνος από μακρύ ήλο για κάταγμα κατά τον γλυφανισμό, λιπώδη εμβολή και θάνατο. Ο κοντός ήλος εδώ ήταν 23 εκατοστά και προεκτεινόταν για 7-8 εκ πέραν του κατάγματος για σταθεροποίηση. Μακρύς ήλος χρησιμοποιείται για κατάγματα διάφυσης μηριαίου και χαμηλά υποτροχαντήρια. Η μη πόρωση ή το σπάσιμο των υλικών δεν έχει να κάνει με το μήκος ήλου, αλλά είναι επιπλοκή.	Η επιλογή εξαρτάται από την ηλικία ασθενούς, σωματική μάζα και όχι από ακτινογραφίες και η μη πόρωση ή καθυστερημένη πόρωση ή μόλυνση και αστοχία των υλικών δεν εξαρτάται από το είδος του ήλου. Οι επιπλοκές είναι θέμα της μη επαρκούς αιμάτωσης και της μηχανικής της περιοχής του υποτροχαντηρίου. Όλοι οι ενδομυελικοί ήλοι είναι κατάλληλοι, αλλά ο κοντός εμπεριέχει μικρότερο γλυφανισμό, μικρότερη πιθανότητα αστοχίας, λιγότερο χειρουργικό χρόνο και απώλεια αίματος, και ένας ασθενής μεγαλύτερης ηλικίας χρειάζεται την λιγότερη επιβάρυνση.
4.     Έρευνα	Η χρήση κοντού-μακρύ ήλου δεν αποτελεί μια αμφιλεγόμενη περίπτωση για τέτοιου είδους κατάγματα και δεν εντοπίζει περί τούτου κάποια έρευνα-συζήτηση, σε διεθνή συνάντηση θα ήταν «τσίρκο» και δεν αναμένει ότι θα εγκρινόταν έρευνα σύγκρισης μεταξύ των δύο. Κανένα σύγγραμμα απαγόρευσης κοντού ήλου σε STF.	Τόσο ο κοντός όσο και ο μακρύς ήλος είναι αποτελεσματικές θεραπείες για STF και η πρόγνωση είναι η ίδια. Μη πώρωση, καθυστερημένη πώρωση και αστοχία από 7-20%, όμως για τους λόγους που εξήγησε προκρίνεται ο κοντός ήλος. Δεν υπάρχει συστηματική σύγκριση σταθερότητας κοντού-μακρύ ήλου.	Δεν έχει ακούσει στα επιστημονικά συνέδρια ότι οι επιπλοκές έχουν να κάνουν με το μήκος του ήλου, αλλά με το είδος του κατάγματος.	Συζήτηση και προσαρμογή των εταιρειών σε ήλους ενδιάμεσους από το 2005 όπως αυτός της Ενάγουσας που αναγνώρισε.
5.     Ανάταξη κατάγματος	Αποδεκτή ανάταξη, αλλά ακόμη και αν ήταν μια τέλεια ανατομική το πρόβλημα ήταν ο κοντός ήλος	Πολύ καλή	Πολύ καλή	Εκ του τεκμηρίου 43 δήλωσε ότι δόθηκε σωστή λύση.
6.     Πόρωση κατάγματος	25 εβδομάδες με τον μακρύ ήλο και σε μερικές μόνο περιπτώσεις δίδεται περιθώριο μέχρι 1 έτος, όμως γενικά είναι ιατρικώς λανθασμένο. Αν γινόταν με κοντό ήλο και δεν περπατούσε σε 2 μήνες δεν θα ανέμενε.	Μη πώρωση σε 6-7 μήνες τότε υπάρχει καθυστέρηση, αναμονή μέχρι 12 μήνες, οπόταν μετά δεν υπάρχει πώρωση, αν και υπήρξαν περιπτώσεις και μέχρι 14-16 μήνες. Δυνατότητα δυναμοποίησης του ήλου με αφαίρεση της περιφερικής βίδας κάτι που έγινε εκ της φύσης την Ενάγουσα.	Υπήρξαν περιπτώσεις που κατάγματα πορώθηκαν μετά από πάροδο ενός με ενάμιση χρόνο.	Η περίοδος αναμονής για αποφυγή 2ης επέμβασης είναι 9-12 μήνες, κάποτε και περισσότερο. Αν δούμε σημάδια καθυστερημένης πώρωσης αφαιρούμε τη βίδα για δυναμοποίηση.
7.     Ενέργειες περίπτωσης θραύσης περιφερικής βίδας	Σε περίπτωση αποτυχίας του εμφυτεύματος τότε γίνεται αρθροπλαστική με 10% θανατηφόρες συνέπειες και 15-20% ανάγκη επανεγχείρησης. Όμως εξ αρχής θα πρέπει να γίνει επέμβαση για τοποθέτηση του σωστού μακρύ ήλου πριν φτάσουμε στην θραύση των υλικών.	Προκύπτει εκ της μη πώρωσης του κατάγματος και δίδεται χρόνος πώρωσης εκ της δυναμοποίησης του ήλου που επισυμβαίνει για 12 ίσως και μέχρι 15 μήνες.	-----------------------	Οφείλεται στην καθυστέρηση πώρωσης του κατάγματος. Σημάδι για άμεση παρέμβαση και με αυτό τον τρόπο δυναμοποιείται ο ήλος με επιτάχυνση πώρωσης. Θα ανέμενε ένα χρονικό διάστημα μέχρι να λάβει απόφαση, με συνεκτίμηση της όλης εικόνας της ασθενούς. Σε τέτοιου είδους κατάγματα καθυστερούν να ληφθούν οι αποφάσεις.
8.     Ενέργειες περίπτωσης μη πώρωσης	Αρθροπλαστική	Οστικό μόσχευμα με 2η επέμβαση με αναμενόμενη περίοδο επούλωσης τους 3 μήνες, αλλά και ολική αρθροπλαστική ακόμη και σήμερα.	Οστικό μόσχευμα με 2η επέμβαση σε συνεργασία με τον ασθενή, στην περίπτωση της Ενάγουσας ακόμη και τον Φεβρουάριο του 2015 και η επιλογή της αρθροπλαστικής που θα επέτρεπε την άμεση κινητοποίηση της.	Τοποθέτηση αυτομοσχευμάτων ή αλλομοσχευμάτων και ολική αρθροπλαστική, μετά από κατάλληλη προετοιμασία της ασθενούς.
9.     Κινητοποίηση μετά την χειρουργική επέμβαση	Χρήση πλήρους βάρους και κατ’ εξαίρεση σταδιακή φόρτιση. Δεν έχει σχέση ότι αναμένεται πώρωση. Οι οδηγίες για σταδιακή φόρτιση είναι λανθασμένες.	Φυσιοθεραπεία και κινητοποίηση με τη βοήθεια «Π» για αποφυγή κινδύνου εκ νέου πτώσης, χωρίς πλήρη φόρτιση ισχίου	Η κινητοποίηση με την βοήθεια «Π» για αποφυγή κινδύνου πτώσης σε οστεοπωρωτικά και ηλικιωμένα άτομα χωρίς πλήρη φόρτιση είναι ιατρικά ενδεδειγμένη.	Άμεση κινητοποίηση με το «Π» για αποφυγή εκ νέου πτώσης με μερική φόρτιση σε ηλικιωμένα άτομα.
10.   Λειτουργία φυσιοθεραπείας	[δεν ανέφερε]	Ασκήσεις μυοσκελετικές στη γαστροκνημία και τετρακεφάλου ως αντιθρομβωτική θεραπεία, ήτοι της αποφυγής θρόμβων.	[δεν ανέφερε]	Η πολύ καλή μετεγχειρητική αποκατάσταση και κινητοποίηση δεν επηρεάζει την βιολογία του κατάγματος, αλλά αποφεύγονται επιπλοκές που αφορούν το αναπνευστικό, την καρδιά όταν ο ασθενής παραμένει στο κρεβάτι για μεγάλο χρονικό διάστημα.
11.   Τρόπος αντιμετώπισης ST καταγμάτων	Σχεδόν γίνεται πάντα χειρουργείο γιατί αν δεν σηκωθεί ο ασθενής αυξάνεται ο κίνδυνος πνευμονίας, απώλειας μυών, δημιουργίας θρόμβων και εντός 36 ωρών η θνησιμότητα.	Χειρουργικά, εκ του κινδύνου επέλευσης θανάτου. Η θνησιμότητα μειώνεται αν ο ασθενής χειρουργηθεί μέσα στις πρώτες 48 με 72 ώρες.	[Η μαρτυρία του αφορούσε σε χειρουργική αποκατάσταση και δεν τέθηκε ζήτημα για αποφυγή της στην περίπτωση της Ενάγουσας]	[Η μαρτυρία του αφορούσε σε χειρουργική αποκατάσταση και δεν τέθηκε ζήτημα για αποφυγή της στην περίπτωση της Ενάγουσας]
12.   Επιλογή τρόπου θεραπείας	Μακρύς ήλος ο χρυσός κανόνας. Μαρτυρία εκ των ακτινογραφιών που εντόπισε το πρόβλημα στον κοντό ήλο. Απόφαση με βάση την κλινική απόδειξη, δηλαδή αυτό που έχει αποδειχθεί επιστημονικά ως αποτελεσματικό.	Λαμβάνεται υπόψη το βάρος, ηλικία, οστεοπώρωση ασθενούς εκ του ευθραύστου των οστών.	Γίνεται με βάση τις παραμέτρους της ασθενούς και όχι από τις ακτινολογικές εξετάσεις.	Λαμβάνεται υπόψη το «personality of fraction», ήτοι η ηλικία, η νοσηρότητα με άλλες παθήσεις και η σωματική μάζα και υπέδειξε ότι ο ΜΕ5 ετοίμασε την Έκθεση του βάσει των ακτινογραφιών.
13.   Εμπειρία στο αντικείμενο	Σήμερα ορθοπεδικός χειρούργος με 14 έτη εμπειρία, ερευνητικό έργο και έκδοση σειράς άρθρων. Εγχείρησε περίπου 50-100 STF. Έλαβε την ειδικότητα του το 2015 και δήλωσε ότι από 2011-2018 προέβηκε σε επέμβαση για περίπου 100 STF. Από το 2019 εργάζεται στο αντικείμενο της σπονδυλικής στήλης.	Ορθοπεδικός χειρούργος με ειδικότητα από το 2009, ενώ με εμπειρία 9 ετών ως ειδικευόμενος. Δεν γνωρίζει τον ακριβή αριθμό STF που έκανε στην καριέρα του.	Ορθοπεδικός χειρούργος από το 1981 με μεγάλο αριθμό επεμβάσεων σε κατάγματα όπως αυτό της Ενάγουσας σε Ελλάδα και Κύπρο.	Εκπαίδευση που καλύπτει όλη τη σειρά ορθοπεδικής, εξειδίκευση στην τραυματολογία, καθυστερημένη ανακατασκευή καταγμάτων, ανακατασκευή αρθρώσεων και ολικών αρθροπλαστικών, και ως Διευθυντής Ορθοπεδικής Κλινικής Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου καλύπτει όλα τα βαριά κατάγματα. Το Νοσοκομείο που εργάζεται επιλαμβάνεται 80-85 κατάγματα μηριαίου ετησίως και άλλα 5-6 προβληματικά με επιπλοκές. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με μεγάλο αριθμό μελετών, δημοσιεύσεων, συμμετοχών και παρουσιάσεων σε επιστημονικά συνέδρια.

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΕ5

 

Ο ΜΕ5 παράθεσε λεπτομέρειες της εμπειρίας και των προσόντων του στο Δικαστήριο σε σχέση με την ειδικότητα του στην Χειρουργική Ορθοπεδική. Παρά την μικρή μετά την λήψη της ειδικότητας του εμπειρία, ήτοι μετά το 2015 σε σχέση με το πότε ετοίμασε και συνέταξε το τεκμήριο 39, αλλά και την ενασχόληση του από το 2019 με την σπονδυλική στήλη, κρίνω ότι τα όσα υπέδειξε τόσο για πριν όσο και μετά την λήψη της ειδικότητας του για την εξειδίκευση του τον καθιστούν εμπειρογνώμονα, ώστε να μπορώ να αξιολογήσω την μαρτυρία του ως τέτοια.

 

Καταρχάς, ο ΜΕ5 ήταν απόλυτος στη θέση του για τον απόλυτο κανόνα στην χειρουργική αντιμετώπιση των STF υποστηρίζοντας ότι αυτό γίνεται με την χρήση του ενδομυελικού ήλου πλήρους μήκους. Όπως εξήγησε, αυτό αποτελεί τον χρυσό κανόνα και την αποδεκτή ιατρική πρακτική, με βάση τα όσα έχουν κριθεί ως το αποτελεσματικά μέχρι σήμερα. Δήλωσε άγνοια για την οποιαδήποτε επιστημονική συζήτηση για μακρύ – κοντό ήλο, υπογραμμίζοντας ότι δεν θα μπορούσε να διανοηθεί να υπάρχει τέτοια επιστημονική συζήτηση ή έστω να εγκριθεί οποιαδήποτε έρευνα περί τούτου. Τα όσα υποστήριξε είναι καταγεγραμμένα τόσο στην παράθεση της μαρτυρίας του, όσο και στον συγκριτικό πίνακα που παρατίθεται πιο πάνω. Τα όσα δήλωσε, είναι αποστασιοποιημένα από την ίδια κατάσταση του ασθενούς, ήτοι την κλινική του εικόνα σε σχέση με οστεοπόρωση ή βάρος, όμως στο τεκμήριο 39 αναφέρει ότι η επιλογή μεταξύ των διαθέσιμων εμφυτευμάτων είναι αποτέλεσμα επιστημονικής μαρτυρίας, κατευθυντήριων ή την αντίληψη (consensus) στην κοινότητα της Ορθοπεδικής Τραυματολογίας, αλλά και της προσεκτικής ανάλυσης της γενικής κλινικής εικόνας του ασθενούς («patient’s overall medical status»). Ο ίδιος παραδέχεται ότι βασίστηκε στις ακτινογραφίες και δεν εξέτασε την Ενάγουσα πριν να εκδώσει το τεκμήριο 39, αλλά το έπραξε την προηγούμενη ημέρα που έδωσε μαρτυρία στο Δικαστήριο. Η κλινική εικόνα της ασθενούς έχει κατά τους ΜΥ1, ΜΥ2 και ΜΥ3 μια ιδιαίτερη σημασία, η οποία εμφαίνεται στο σημείο υπό (3) του συγκριτικού πίνακα και έχει να κάνει με το ζήτημα οστεοπόρωσης, της ανάγκης για λιγότερο χειρουργικό χρόνο, λιγότερη απώλεια αίματος και όπως εξήγησε ο ΜΥ3 την λιγότερη δυνατή επιβάρυνση του ασθενούς. Εκείνο στο οποίο έδωσε μεγάλη σημασία ο ΜΕ5 και αναδεικνύεται τόσο στο τεκμήριο 39 όσο και στην μαρτυρία του είναι στην ανάγκη για σταθερότητα, κάτι που δεν διασφαλίζει ο κοντός ήλος, σε αντίθεση με τον μακρύ ήλο και εξαιτίας της χρήσης του κοντού ήλου επισυμβαίνει η αποτυχία των υλικών, η μη πώρωση και η αποκοπή. Σε αντίθεση με τους ΜΥ1, ΜΥ2 και ΜΥ3, οι οποίοι εξήγησαν ότι η χρήση του κοντού ήλου για υψηλά υποτροχαντήρια κατάγματα όπως της Ενάγουσας είναι μια εφαρμοσμένη ιατρική πρακτική, με την οποία δεν τίθεται ζήτημα σταθερότητας, μάλιστα δε ο ΜΥ2 εξήγησε ότι ο ήλος στην περίπτωση της Ενάγουσας επεκτάθηκε 7-8 εκατοστά μετά το κάταγμα. Ως εφαρμοσμένη ιατρική πρακτική που χρησιμοποιείται δήλωσε και ο ΜΥ3.

 

Στα όσα κατάθεσε ο ΜΕ5 ως τεκμήρια για να στηρίξει τις θέσεις του, ήτοι τα τεκμήρια 40 και 41 παρατηρώ ότι στο τεκμήριο 40 γίνεται αναφορά ότι το επίπεδο φροντίδας είναι η χρήση ενδομυελικού ήλου πλήρους μήκους, κάτι που υποστηρίζεται από βιομηχανικές («biomechanical») έρευνες που συμπέραναν ασθενείς κατασκευές και πέριξ του εμφυτεύματος κατάγματα. Τα όσα όμως παρατίθενται προκύπτουν να είναι αποσυνδεδεμένα από οποιαδήποτε συγκεκριμένη κλινική εικόνα ασθενούς και να μην λαμβάνουν υπόψη παραμέτρους που να δίδουν απάντηση σε συγκεκριμένο ερώτημα του πως θα γινόταν η θεραπεία της Ενάγουσας, η οποία ήταν οστεοπορωτικό άτομο (κατά τα όσα δήλωσε ο ΜΕ5 ότι ανέμενε, τα όσα δήλωσε ότι έμαθε ο ΜΕ1 και υποστήριξαν οι ΜΥ1 και ΜΥ2). Άλλωστε, ο ΜΕ5 απάντησε ότι δεν γνωρίζει κάποιο επιστημονικό άρθρο που να απαγορεύει την χρήση του κοντού ήλου, ενώ ο ΜΥ3 ανέφερε ότι τα «review papers» είναι μια γενική θεώρηση των πραγμάτων και δεν αποτελούν μια έρευνα που να απαντά σε ένα πρόβλημα, κάτι που διαπιστώνει και το Δικαστήριο. Στο δε τεκμήριο 41, ειδικότερα στον πίνακα 4 παρατίθεται έρευνα σε συνολικά 88 ασθενείς που χειρουργήθηκαν με διάφορα εμφυτεύματα, μεταξύ των οποίων και κοντούς και μακρύς ήλους για τροχαντήρια και υποτροχανήτρια κατάγματα. Σε όλα αυτά δεν γίνεται ξεκάθαρο σε ποια υποτροχαντήρια κατάγματα χρησιμοποιήθηκαν οι κοντοί και οι μακριοί ήλοι, απλά ο ΜΕ5 στην μαρτυρία του για να υποστηρίξει τις θέσεις του δήλωσε ότι αυτό πάει να πει ότι δεν αποδεικνύεται ότι σε υποτροχαντήρια κατάγματα χρησιμοποιήθηκαν κοντοί ήλοι. Απλά υπέδειξε την αναφορά στο «Discussion» του τεκμηρίου 40 ότι οι συνήθους μήκους ήλοι (σε αντίθεση με τους ήλους πλήρους μήκους) συνδέονται με μεγαλύτερο ρίσκο επανεγχείρισης. Αυτό όμως όπως αναγράφεται, ήταν αποτέλεσμα στις συνήθεις περιπτώσεις περιπροσθετικών καταγμάτων («periprosthetic fractures»). Αυτό δεν προκύπτει ότι υπέστηκε η Ενάγουσα.

 

Στο τεκμήριο 42, το οποίο απεκάλυψε η πλευρά της Ενάγουσας, αλλά δεν χρησιμοποίησε ο ΜΕ5 για να στηρίξει τις θέσεις του εμφαίνεται μία έρευνα όπου έγινε σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση της ΑΟ σε 10.548 ασθενείς, εκ των οποίων οι 2.288 (22%) υπέστησαν υποτροχαντήριο κάταγμα 31-Α3. Ο ΜΕ5 σε αντίθεση με τους ΜΥ1, ΜΥ2 και ΜΥ3 δήλωσε ότι δεν είναι αυτό το είδους κάταγμα που υπέστηκε η Ενάγουσα, όμως δεν προκύπτει ότι μπορούσε να υποδείξει σε ποια κατηγορία εντάσσει αυτό που δήλωσε στο τεκμήριο 39 για κάταγμα 32-C3i, παραδεχόμενος εν τέλει ότι το άρθρο 42 δεν αναφέρει κάτι διαφορετικό. Πάντως στον πίνακα 3 της σελ. 4 του άρθρου 42 παρατίθεται παράδειγμα του κατάγματος 31-Α3 που δείχνει ως τέτοιο κάταγμα στον μείζονα τροχαντήρα, στον ελάσσονα τροχαντήρα και υπό του τροχαντήρα, κάτι που υποστήριξε και ο ΜΥ2 στη μαρτυρία του ότι υπέστηκε η Ενάγουσα με το συγκεκριμένο παράδειγμα. Σε όλα τα κατάγματα χρησιμοποιήθηκε σε ποσοστό 42% ο κοντός ενδομυελικός ήλος και σε ποσοστό 18% ο μακρύς ενδομυελικός ήλος. Στο συμπέρασμα αυτής της έρευνας που προκύπτει ότι έγινε στη χώρα καταγωγής του ΜΕ5 την Σουηδία τα έτη 2014-2016 αναφέρεται ότι το συμπέρασμα εκ της αυξανόμενης πολυπλοκότητας των καταγμάτων, η αναλογία της χρήσης του μακρύ έναντι του κοντού ενδομυελικού ήλου αυξανόταν και ότι ο μακρύς ήλος μπορεί να προσφέρει προστασία κατά μήκος του μηριαίου οστού σε σύγκριση με τον κοντό ήλο. Αυτό σε καμία περίπτωση προκύπτει ότι αποκλείεται η χρήση του κοντού ήλου σε επεμβάσεις STF, όπως αυτή που υποβλήθηκε η Ενάγουσα και ότι η μη πώρωση, η καθυστερημένη πώρωση και η αστοχία των υλικών οφείλεται στο είδος του ήλου, αλλά στην μηχανική και βιολογία του κατάγματος, όπως υποστήριξαν οι ΜΥ1, ΜΥ2 και ΜΥ3. Ούτε και καταδεικνύεται η θέση που εξέφρασε ο ΜΕ5 ότι δεν μπορεί να διανοηθεί συζήτηση για μακρύ νs κοντό ήλο για STF. Παραδέχθηκε ότι η ανάταξη του κατάγματος ήταν αποδεκτή και παρά την θέση του ότι ο μακρύς ήλος ήταν η απόλυτα ενδεδειγμένη περίπτωση δεν προέκυψε ότι υπήρξε πρόβλημα σταθερότητας ή ανάταξης του κατάγματος.

 

Η επιστημονική άποψη που φαίνεται να υποστηρίζει ο ΜΕ5 με κάθε σεβασμό προς ένα ιατρό επιστήμονα επιεικώς μπορεί να χαρακτηριστεί απόλυτη με τις εκφράσεις που χρησιμοποίησε για να υποστηρίξει την θέση του ως συζήτηση «τσίρκο», «ανόητους» και εγχειρήσεις που με τον κοντό ήλο δεν γίνονται στον δυτικό κόσμο αλλά μόνο στην Β. Κορέα και Ρωσία. Τα όσα ο ίδιος κατάθεσε, δεν φαίνεται να αποκλείουν την χρήση του κοντού ήλου στην χειρουργική αντιμετώπιση των STF όπως αυτό της Ενάγουσας, ενώ τα τεκμήρια που κατάθεσε ο ΜΥ1 και υιοθέτησαν οι ΜΥ2 και ο ΜΥ3 φαίνεται να υποστηρίζουν την επιστημονική θέση ότι το ποιος ήλος θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την κλινική εικόνα του ασθενή και ότι με βάση αυτή ο θεράπων ιατρός επιλέγει το είδος του εμφυτεύματος που θα χρησιμοποιήσει. Το τεκμήριο 39 παραθέτει αυτή την παράμετρο, όμως η απόλυτη θέση του ΜΕ5 στις επόμενες παραγράφους και τα όσα υποστήριξε στην προφορική του μαρτυρία, δείχνουν ότι αποστασιοποιείται από την όποια κλινική εικόνα του ασθενή παραδεχόμενος βέβαια ότι δεν την είχε, καθότι τα όσα παραθέτει υποστηρίζει ότι προκύπτουν εκ των ακτινογραφιών. Στην προκείμενη περίπτωση τα όσα υποστήριξε τα έκρινε εκ του αποτελέσματος και όχι ως θεράπων ιατρός που έπρεπε να λάβει μια απόφαση υπό τις περιστάσεις και σε καμία περίπτωση δεν μου κατέδειξε ότι ο μακρύς ενδομυελικός ήλος ήταν ο μόνος που θα μπορούσε ευλόγως να χρησιμοποιηθεί υπό τις περιστάσεις και πως δεν υπάρχει εκείνη η θέση που επιστημονικά ευλόγως υποστηρίζει για κάποιους λόγους την χρήση του κοντού ενδομυελικού ήλου ή ότι η όποια τέτοια άποψη είναι ανεδαφική. Οι όποιες θέσεις φαίνεται να εκφράζει ο ΜΕ5 είναι εκ του αποτελέσματος και όχι προϊόν ξεκάθαρης και κλινικά αιτιολογημένης επιστημονικής τεκμηρίωσης, ενώ οφείλω να επισημάνω ότι με ξένισε η θέση που εξέφρασε ο ΜΕ5 αναφορικά με την άμεση και πλήρη κινητοποίηση του ασθενή μετά από ένα χειρουργείο αντιμετώπισης κατάγματος ST με πλήρη φόρτιση του χειρουργημένου άκρου, στο οποίο η πώρωση του κατάγματος ευρίσκεται σε αρχικό στάδιο σε αντίθεση με μια πιο ήπια σε αρχικά στάδια φόρτιση.

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας του ΜΥ1

 

Ο ΜΥ1 με την όση εμπειρία και προσόντα κατέδειξε ότι έχει κρίνω ότι μπορεί να αξιολογηθεί, πέραν της πραγματικής μαρτυρίας που έδωσε στο Δικαστήριο, ως ιατρός εμπειρογνώμονας.

 

Το κατά πόσο ο ΜΥ1 ανέφερε το άμεσο και κατ’ επείγον της χειρουργικής επέμβασης στην Ενάγουσα, δεν κρίνω ότι το γεγονός ότι χειρούργησε την Ενάγουσα την επόμενη ημέρα το αναιρούσε. Η προσκομισθείσα ιατρική μαρτυρία από όλους τους μάρτυρες συμπεριλαμβανομένου και του ΜΕ5 υποστηρίζει ότι τέτοια κατάγματα αντιμετωπίζονται χειρουργικά και μάλιστα σε ένα διάστημα περίπου 36 ωρών για μείωση του κινδύνου θνησιμότητας τον οποίον ο ασθενής διατρέχει. Παραπέμπω σε σχέση με τις περί τούτου θέσεις που εκφραστήκαν στο σημείο υπό 11 του συγκριτικού πίνακα. Ο ΜΥ1 χειρούργησε την Ενάγουσα σε περίπου 24 ώρες από την πτώση της, κάτι που δεν αμφισβητήθηκε. Ο ίδιος ο ΜΕ1 παραδέχθηκε ότι δεν τον απέτρεψε να λάβει 2^η ιατρική γνώμη ή σε τι αυτή θα αφορούσε, ενώ εστίασε εν τέλει στο οικονομικό ζήτημα που θα ενείχε η επέμβαση σε ένα ιδιωτικό νοσηλευτήριο από ένα ιδιώτη ιατρό. Η όποια ψυχική πίεση επικαλέστηκε ο ΜΕ1 ή η Ενάγουσα δεν μπορεί να αποδοθεί σε μια προσπάθεια του ΜΥ1 να αποκτήσει ίδιον όφελος ασκώντας το επάγγελμα του. Ο ΜΕ1 και η Ενάγουσα αποτάθηκαν στον ΜΥ1, έστω και ένεκα της κρίσης της στιγμής και τίποτα δεν τους απέτρεπε να αποταθούν σε κάποιο άλλο γιατρό ή νοσηλευτήριο ή έστω στο Γενικό Νοσοκομείο ακόμη και αν ήταν ζήτημα μερικών ωρών.

 

Τα όσα ανέφερε ο ΜΥ1 για προειδοποίηση των κινδύνων από την χειρουργική επέμβαση, αλλά και τις επιπλοκές εμφαίνονται ότι αποτέλεσαν το αντικείμενο της συγκατάθεσης που υπέγραψε ο ΜΕ1, ενώ στο τεκμήριο 47 εμφαίνονται τα όσα λέχθηκαν εκ των σημειώσεων που έλαβε ο ΜΥ1 μετά από έκαστο ραντεβού. Δεν κρίνω ότι το τεκμήριο 47 έχει κατασκευαστεί από τον ΜΥ1 για να υποστηρίξει τις θέσεις του, τέτοια δεδομένα είθισται να τηρούνται και πρέπει να τηρούνται στα πλαίσια της άσκησης του επαγγέλματος τους. Στις εν λόγω σημειώσεις εμφαίνονται και λεπτομέρειες για την ποσότητα του αίματος που χρειάστηκε στα πλαίσια της επέμβασης. Τα ίδια προκύπτουν και για την φυσιοθεραπεία που έγινε στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο. Το τεκμήριο 48, ήτοι η νοσηλευτική αναφορά του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου υποδεικνύει τις οδηγίες για φυσιοθεραπεία και την διενέργεια φυσιοθεραπείας πριν λάβει η Ενάγουσα εξιτήριο, ενώ η χρέωση του ποσού των €35- κρίνω ότι δεν αφήνει την οποιαδήποτε αμφιβολία περί τούτου. Η όποια φυσιοθεραπεία έγινε συνάδει με τα όσα προβάλλονται ως ενδεδειγμένα στο σημείο υπό 10 του συγκριτικού πίνακα σε συνδυασμό με την λήψη αντιθρομβωτικών φαρμάκων, εξαιτίας της παραμονής στο κρεβάτι. Οι ασκήσεις φυσιοθεραπείας όπως επεξηγήθηκαν από τον ΜΥ1, αλλά και τον ΜΥ3 εξυπηρετούν συγκεκριμένο σκοπό που έχει να κάνει με την λειτουργία του μυοσκελετικού συστήματος και την κίνηση του αίματος. Δεν αποδέχομαι ότι ο ΜΥ1 έδωσε οδηγίες για πλήρη ακινητοποίηση και απαγόρευση διενέργειας φυσιοθεραπείας μέχρι να δώσει οδηγίες, κάτι που δεν έπραξε. Αυτό εκ της λογικής δεν συνάδει με τις κατά παραδοχή οδηγίες για κινητοποίηση της Ενάγουσας με το «Π» και με το μπαστούνι. Ο ΜΥ1 κρίνεται ως ειλικρινής σε σχέση με το πότε ανέφερε στην Ενάγουσα και στους οικείους της για το ζήτημα του 2^ου χειρουργείου με οστικό μόσχευμα και ότι η Ενάγουσα προτιμούσε να περιμένει. Η ίδια δήλωσε ότι παρά την αντίθετη θέση της σε σχέση με το πότε της έγινε η εισήγηση, είπε πως ακόμη και γινόταν μετά την πάροδο του 1 έτους θα το σκεφτόταν, μπορεί και να έλεγε όχι για να μπει ξανά κάτω από το μαχαίρι, ενώ παραδέχθηκε ότι η πιθανότητα σε περίπτωση που δεν επιτύγχανε εν τέλει η αποθεραπεία της για τέτοια επέμβαση της είχε ήδη λεχθεί από τον ΜΥ1.

 

Προχωρώ στην αξιολόγηση της μαρτυρίας του ΜΥ1 τόσο για την διεγχειρητική όσο και την μετεγχειρητική αποθεραπεία της Ενάγουσας.

 

Χωρίς να χρήζει επανάληψης η όλη επιστημονική μαρτυρία του ΜΥ1, επισημαίνω ότι επεξήγησε τεκμηριωμένα στο Δικαστήριο ότι όπως έκρινε στην προκείμενη περίπτωση για ένα υποτροχαντήριο κάταγμα, το οποίο ήταν συντριπτικό, παρεκτοπισμένο και ψηλά ο ενδεδειγμένος ήλος ήταν ο κοντός αντί ο μακρύς. Αυτός υπό τις περιστάσεις έκρινε ότι για ένα άτομο οστεοπορωτικό και ηλικιωμένο θα έπρεπε να ολοκληρώσει το χειρουργείο σε μικρό χρονικό διάστημα και να υπάρξει η όσο το δυνατόν λιγότερη απώλεια αίματος. Την απόφαση του αυτή την έλαβε με γνώμονα την κλινική κατάσταση της Ενάγουσας και τους κινδύνους που ενέχει ο γλυφανισμός με την χρήση ενός ενδομυελικού ήλου πλήρους μήκους για πρόκληση κατάγματος, αλλά και την θνησιμότητα που ενέχει το κάταγμα που υπέστηκε η Ενάγουσα. Η ανάγκη για την μικρότερη δυνατή επέμβαση στον ασθενή τόνισε και ο ΜΥ3 σε αντίθεση με τον ΜΕ5 που δεν έδωσε καμία σημασία στους παράγοντες αυτούς, μάλιστα δε, φαίνεται ότι τους έχει εκμηδενίσει. Τα όσα παράθεσε μέσω της επιστημονικής βιβλιογραφίας, τα οποία υπέδειξε στη μαρτυρία του, σε αντίθεση με την απόλυτη θέση που εξέφρασε ο ΜΕ5, υποδηλώνουν ότι δεν υπάρχει ο χρυσός κανόνας που υποστήριξε ο ΜΕ5, αλλά ότι υπάρχουν συζητήσεις στην επιστημονική κοινότητα για το ποιος ήλος είναι ο ενδεδειγμένος, μάλιστα χωρίς να υπάρχει κατάληξη. Τα κριτήρια που έθεσε περί τούτου, τα όσα υποστήριξε, αλλά και τα όσα προσκόμισε φαίνεται να καταρρίπτουν επιστημονικά, αλλά και εκ της λογικής τα όσα απόλυτα προσπάθησε να υποστηρίξει ο ΜΕ5.

 

Για την μετεγχειρητική πορεία της Ενάγουσας, πέραν της αξιολόγησης της μαρτυρίας του ΜΥ1 σε σχέση με τις οδηγίες που δόθηκαν για φυσιοθεραπεία, κινητοποίηση με το «Π» και μερική φόρτιση του αριστερού της ποδιού προκύπτει ότι τόσο στη δική του μαρτυρία όσο και στην μαρτυρία του ΜΥ2 και ΜΥ3, η πώρωση αναμένεται να επέλθει σε περίπου 6 μήνες. Ο ΜΕ5 βέβαια δεν έδωσε στοιχεία ενέργειας σε σχέση με την μετά τους 6 μήνες θεραπείας, καθότι ενέμεινε στη θέση του ότι την επόμενη ημέρα ή εντός 2 μηνών θα πρέπει να γίνει εγχείρηση με μακρύ ήλο μιας και θεωρεί τον κοντό ήλο απαράδεκτο και ως την αιτία των επιπλοκών της επέμβασης στην Ενάγουσα. Δεν παραβλέπω ότι ανέφερε πως σε εξαιρετικές περιστάσεις και πάντα μετά από επέμβαση με τον μακρύ ήλο αναμένεται και πέραν των 6 μηνών η πώρωση, αλλά υπέδειξε ότι γενικά ιατρικώς είναι λάθος. Ο ΜΥ1, συμφωνούντων των ΜΥ2 και ΜΥ3 μίλησαν για πώρωση πέραν των 6 μηνών, η οποία θα είναι καθυστερημένη πώρωση, κατά την οποία δίδεται η ευκαιρία να πορωθεί το κάταγμα, ώστε να αποφευχθεί η 2^η επέμβαση. Οι λόγοι που έδωσε περί τούτου ο ΜΥ1 αναφέροντας ότι ο στόχος είναι να δοθεί μια τέτοια ευκαιρία κρίνονται λογικοί και τεκμηριωμένοι, ενώ ακόμη και μετά από το σπάσιμο της περιφερικής βίδας και ο ΜΥ3 δέχθηκε ότι αναμένουμε ώστε να προκύψει δυναμοποίηση του ήλου με τους κραδασμούς προς επέλευση πώρωσης. Η μέγιστη περίοδος αναμονής καθορίστηκε στους 12 μήνες, αν και υπήρξαν περιπτώσεις που αυτό έγινε και μετά τους 12 μήνες. Δέχομαι την θέση αυτή του ΜΥ1, η οποία υποστηρίζεται από την ιατρική άποψη του ΜΥ2 και του ΜΥ3 ως η πιο λογική και επιστημονικά θεμελιωμένη υπό τις περιστάσεις, λαμβανομένου υπόψη και του ατόμου στο οποίο αφορά, ήτοι ένα ηλικιωμένο και οστεοπορωτικό άτομο, ενώ η δυνατότητα παροχής περιθωρίου για αποφυγή του 2^ου χειρουργείου θα αποτελούσε και την επαρκή αιτιολογία προς τον σκοπό αυτό.

 

Η 2η επέμβαση ως η θέση του ΜΥ1 με οστικό μόσχευμα υποστηρίζεται και από την θέση του ΜΥ2, αλλά και από την θέση του ΜΥ3 ως μια δυνατότητα, η οποία ακολουθείται στις περιπτώσεις κατά κόρον και με μεγάλη επιτυχία, όπως και η δυνατότητα για ολική αρθροπλαστική, η οποία επιτρέπει την πλήρη κινητοποίηση και χρήση του ισχίου. Αυτό δεν αμφισβητείται ούτε από τον ΜΕ5, παρά την θέση του ότι ενέχει ένα ρίσκο για ένα ποσοστό θνησιμότητας. Το τι ακολουθείται στην ιατρική πρακτική φαίνεται από την παραδεκτή από όλους τους ιατρούς, που έδωσαν μαρτυρία στο Δικαστήριο ότι γίνεται ως αντιμετώπιση των επιπλοκών από ένα τέτοιο κάταγμα, το οποίο φέρει εκ της φύσεως του τις επιπλοκές που παρατέθηκαν, ακόμη και σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Αυτό φαίνεται να παραδέχθηκε και η Ενάγουσα, ότι έλαβε αυτή την συμβουλή και από άλλους γιατρούς στους οποίους αποτάθηκε.

 

Το γεγονός ότι ο ΜΥ1 προσφέρθηκε να χειρουργήσει αφιλοκερδώς την Ενάγουσα, πλην των εξόδων του νοσηλευτηρίου και των υλικών, ουδόλως κρίνεται ενάντια στην αξιοπιστία του, ενώ επισημαίνω ότι ακόμη και ο ΜΕ1 παραδέχθηκε ότι η προσφορά αυτή δεν έγινε με την θέση ότι έκανε λάθος θεραπεία. Ο ΜΥ1 ήταν ευθύς εξ αρχής ότι προσέφερε κάτι τέτοιο και δεν το αρνήθηκε.  

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΥ2

 

Τα προσόντα, η εμπειρία και οι θέσεις στις οποίες εργάστηκε ο ΜΥ2 δεν προκύπτει ότι αμφισβητήθηκαν από την πλευρά της Ενάγουσας. Λαμβανομένων υπόψιν μου των όσων περί τούτου παρατέθηκαν, ως η εξειδίκευση, τα προσόντα, η ιατρική εμπειρία, αλλά και οι εργασιακές θέσεις που κατείχε ο ΜΥ2 δέχομαι πέραν της αξιολόγησης της θέσης του επί των γεγονότων, ότι ο ΜΥ2 προσέφερε μαρτυρία εμπειρογνώμονα προς αξιολόγηση.

 

Πριν προχωρήσω στην αξιολόγηση της ιατρικής μαρτυρίας του ΜΥ2 κρίνω ότι εκ της μαρτυρίας τόσο του ιδίου όσο και του ΜΥ1 αυτός ενεπλάκη στην χειρουργική επέμβαση ως 2^ος χειρούργος ορθοπεδικός. Δεν μπορώ να διαχωρίσω τα καθήκοντα εντός του χειρουργείου, παρά το ότι δεν ανέλαβε την χειρουργική επέμβαση στην Ενάγουσα εκ των γεγονότων που προηγήθηκαν με την εισαγωγή της, την υπογραφή της συγκατάθεσης για τους κινδύνους και επιπλοκές επειδή όλα αυτά έγιναν με ενέργειες του ΜΥ1. Βέβαια μαρτυρία δόθηκε για την διαδικασία που ακολουθείται, όμως δεν μπορώ να δεχθώ και να διαχωρίσω την όποια ευθύνη εντός του χειρουργείου σε πρωτεύουσα και δευτερεύουσα. Τόσο ο ΜΥ1, όσο και ο ΜΥ2 ανέφεραν ότι ήταν και των δύο απόφαση να χρησιμοποιηθεί ο κοντός ενδομυελικός ήλος στην Ενάγουσα υπό τις περιστάσεις και για τους λόγους που επεξήγησαν. Όμως, δέχομαι ότι πέραν της συμμετοχής του ΜΥ2 στην διαδικασία της χειρουργικής επέμβασης στην Ενάγουσα, την παρακολούθηση και μετεγχειρητική πορεία, αλλά και σχετικές οδηγίες τις έδιδε ο ΜΥ1 και όχι ο ΜΥ2. Προς τον σκοπό αυτό παραπέμπω στα όσα επεξήγησα στην αξιολόγηση της μαρτυρίας του ΜΕ1 και της Ενάγουσας προς αποφυγή αχρείαστης επανάληψης.

 

Σε σχέση με το ζήτημα της χρήσης του κοντού, αλλά κατ’ ακρίβεια ενδιάμεσου ενδομυελικού ήλου, τα όσα εξήγησε ο ΜΥ2 συμφωνούν με τις θέσεις και εξήγηση που έδωσε ο ΜΥ1. Στον συγκριτικό πίνακα των θέσεων υπό σημεία 2, 3 και 12 καταδεικνύουν την συμφωνία των θέσεων και τους σχετικούς λόγους. Δεν κρίνω ότι οι θέσεις τους συμπίπτουν κατόπιν συνεννόησης. Η μαρτυρία περί τούτου κρίνεται ως αιτιολογημένη με παροχή των σχετικών επιστημονικών δεδομένων για να γίνει αποδεκτή. Ο ΜΥ2 εξήγησε την σχετική αντιμετώπιση ως κάταγμα 31-Α3 που αφορούσε στον μείζονα και ελάσσονα τροχαντήρα και υπό του ελάσσονος τροχαντήρα, ψηλά, ήτοι πάνω από το μέγιστο 4-5 εκ. από το σημείο του ελάσσονα τροχαντήρα, το οποίο αντιμετωπίζεται με τον κοντό ήλο χωρίς να τίθεται ζήτημα ελλιπούς σταθερότητας, ενόψει και της ανάγκης για μείωση του χειρουργικού χρόνου και της απώλειας αίματος σε ένα άτομο ηλικιωμένο και εκ της ηλικίας της οστεοπορωτικό, υποδεικνύοντας και τους κινδύνους που ενέχει ο γλυφανισμός στην περίπτωση αυτή από την χρήση ενός ενδομυελικού ήλου πλήρους μήκους. Η εμπειρία του ΜΥ2 και τα όσα διδάχθηκε και επιμορφώθηκε αυτό υποδείκνυαν με γνώμονα πάντα την περίπτωση και τα χαρακτηριστικά της Ενάγουσας. Δεν κρίνω σκόπιμο να προβώ σε αχρείαστη επανάληψη αξιολογήσεων.

 

Τις όσες ενέργειες επεξήγησε σε περίπτωση μη πώρωσης πέραν των 6 μηνών, ήτοι για την αναμονή για ένα διάστημα έως το 1 έτος με πιθανότητα για πέραν του 1 έτους για να επέλθει πώρωση προς αποφυγή 2^ου χειρουργείου κρίνεται ως θέση που έχει επιστημονικά δεόντως αιτιολογηθεί, κάτι με το οποίο συμφωνεί και ο ΜΥ3. Σημειώνω ότι την πιθανότητα αυτή την παραδέχθηκε και ο ΜΕ1 ότι του την ανέφεραν οι γιατροί στους οποίους αποτάθηκε. Η θέση του για δυνατότητα 2^ου χειρουργείου με κατάλληλη προετοιμασία της ασθενούς για οστικό μόσχευμα υποστηρίζεται και από την υπόλοιπη ιατρική μαρτυρία του ΜΥ1 και ΜΥ3 χωρίς οποιαδήποτε εξαίρεση ή προϋπόθεση, όπως και η δυνατότητα της ολικής αρθροπλαστικής. Σημειώνεται ότι η θέση του ΜΥ2 για την μετεγχειρητική εξέλιξης της αποθεραπείας με την κινητοποίηση με το «Π» για μερική φόρτιση του αριστερού ποδιού της Ενάγουσας προ αποφυγή πτώσης και δυσάρεστων συνεπειών κρίθηκε ήδη ως η αποδεκτή ιατρική και ενδεδειγμένη πρακτική για τους λόγους που δόθηκαν στην αξιολόγηση της μαρτυρίας του ΜΥ1.

 

Αξιολόγηση μαρτυρίας ΜΥ3

 

Τα προσόντα, η εξειδίκευση, η εμπειρία και η θέση του ΜΥ3 δεν αμφισβητήθηκαν από την πλευρά της Ενάγουσας. Εκ των όσων μου έχουν παρατεθεί περί τούτου από τον ΜΥ3 κρίνω ότι ο μάρτυρας αποτελεί εμπειρογνώμονα, του οποίου την μαρτυρία θα αξιολογήσω ως σχετική με τα περιστατικά της παρούσας υπόθεσης.

 

Ο ΜΥ3 άφησε θετική εντύπωση στο Δικαστήριο τόσο με τα προσόντα που κατέχει, την εμπειρία, αλλά και για όσα ιατρικώς επεξήγησε και υποστήριξε χωρίς περιστροφές και υπεκφυγές. Η εικόνα που εξέπεμψε ήταν αυτή ενός ανεξάρτητου μάρτυρα που προσήλθε στο Δικαστήριο για να το διαφωτίσει με ουσιαστικές επιστημονικές πτυχές των επίδικων θεμάτων.

 

Ο ΜΥ3 επεξήγησε ότι εκείνο που πρωτίστως λαμβάνεται υπόψη είναι η προσωπικότητα του κατάγματος, κάτι που συνάδει με τον ασθενή και τα ιατρικά ζητήματα που τον περιβάλλουν, όπως ηλικία και η οστεοπόρωση και ότι δεν είναι απλά θέμα διαπιστώσεων εκ των ακτινογραφιών. Σε αυτά εστίασαν και οι ΜΥ1 και ΜΥ2. Υπήρξε σαφής ότι η αντιμετώπιση του κατάγματος της Ενάγουσας έγινε με τον ιατρικώς ενδεδειγμένο τρόπο και την χρήση του κοντού ενδομυελικού ήλου, τον οποίο αναγνώρισε ως ένα ενδιάμεσο ενδομυελικό ήλο, κατά τα πρότυπα που από το 2005 ετοιμάζουν οι εταιρίες. Τόνισε την σημασία σε ηλικίες όπως αυτή της Ενάγουσας να υπάρχει το όσο το δυνατό μικρότερος χειρουργικός χρόνος και η όσο το δυνατό μικρότερη επέμβαση στον ασθενή. Αυτό υποδήλωνε η εμπειρία του και τα όσα γνωρίζει εκ της συμμετοχής του σε πλειάδα επιστημονικών συνεδρίων ορθοπεδικής. Υπέδειξε και επεξήγησε με σαφήνεια ότι η μη πώρωση, η καθυστερημένη πώρωση και η αστοχία των υλικών αποτελούν επιπλοκές του συγκεκριμένου είδους κατάγματος και αποτέλεσμα μηχανικής και βιολογίας, ήτοι η ελλιπής αιμάτωση της περιοχής του υποτροχαντηρίου, αλλά και οι δυνάμεις που ασκούνται στο σημείο και όχι του είδους του ήλου, όπως υπέδειξε ο ΜΕ5. Δεν έκρινε τον ενδομυελικό ήλο πλήρους μήκους ως το καταλληλότερο για την περίπτωση, ο οποίος θα χρειαζόταν και μεγαλύτερο χειρουργικό χρόνο και μεγαλύτερη απώλεια αίματος με αποτέλεσμα την μεγαλύτερη επιβάρυνση στην ασθενή. Υπήρξε σαφής ότι το σπάσιμο της βίδας αποτέλεσε αιτία της μη πώρωσης και πως στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να υπάρξει άμεση δράση, όμως θεώρησε την αναμονή ως κάτι που μπορούσε να γίνει ως μια ευκαιρία για ερεθισμό της πώρωσης. Αυτό θα κρατούσε μέχρι το 1 έτος, αν και υπήρξαν περιπτώσεις πώρωσης και μετά από το χρονικό διάστημα αυτό. Σε αυτό συμφώνησε με τις θέσεις του ΜΥ1 και ΜΥ2. Βέβαια δεν απάντησε με οποιαδήποτε υπεκφυγή ότι αν τα πράγματα δεν πάνε καλά με αδυναμία βάδισης και πόνους σε περίπτωση αστοχίας των υλικών και στο κατά πόσο δεν θα έπρεπε να αναληφθεί δράση, λέγοντας ότι όλα συνεκτιμώνται στην απόφαση,  όμως επανέλαβε την θέση του ότι σε τέτοιου είδους κατάγματα οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται βιαστικά και υπάρχει αναμονή. Την δυνατότητα για χειρουργείο με χρήση αυτομοσχευμάτων και εν τέλει ολική αρθροπλαστική με κατάλληλη προετοιμασία της ασθενούς την έχει επιβεβαιώσει. Ο ΜΥ3 με την ιατρική μαρτυρία που παρέθεσε τεκμηρίωσε με τον δικό του επιστημονικό τρόπο και προσέγγιση τα όσα υποστήριξαν οι ΜΥ2 και ΜΥ3 ως ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας την μαρτυρία του οποίου αποδέχομαι ως τέτοια στην ολότητα της. Τα όσα συγκριτικά απάντησε εμφαίνονται στον σχετικό πίνακα που έχει ήδη παρατεθεί.

 

Έχοντας προβεί στην αξιολόγηση της μαρτυρίας προβαίνω ακολούθως στην διατύπωση των κάτωθι ευρημάτων:

 

      i.        Στις 06/06/2013 κατά την απογευματινή προς βραδινή ώρα η Ενάγουσα  που ήταν 72 ετών, μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο στο Απολλώνειο Νοσοκομείο μετά από πτώση που είχε στην οικία της, όπου μετά από ακτινογραφία που της έγινε διαπιστώθηκε ότι είχε υποστεί συντριπτικό υποτροχαντήριο κάταγμα στο αριστερό πόδι με παρεκτόπιση.

     ii.        Την ίδια ημέρα ο γιός της Ενάγουσας κατέβαλε τα χρήματα που απαιτούντο για την εισαγωγή της στο Απολλώνειο Νοσοκομείο, όπου ο Εναγόμενος 1 του εξήγησε ότι θα έπρεπε άμεσα να της γίνει χειρουργική επέμβαση ως θεραπευτική αντιμετώπιση και του εξηγήθηκε το είδος της εγχείρησης και οι επιπλοκές της θρόμβωσης, της επιμόλυνσης, της μη πώρωσης του κατάγματος και της εμβολής, για τα οποία υπέγραψε σχετικό έντυπο συγκατάθεσης του τεκμηρίου 5.

    iii.        Στις 07/07/2013 το πρωί όταν ήταν προγραμματισμένη η χειρουργική επέμβασης στην Ενάγουσα και αφού της είχε χορηγηθεί ραχιαία αναισθησία από τον αναισθησιολόγο  Δρ. Ζαβρίδη διαπιστώθηκε ότι το ακτινοσκοπικό μηχάνημα του Απολλώνειου Νοσοκομείου δεν λειτουργούσε. Ο Εναγόμενος 1 προέβη σε διευθετήσεις και η Ενάγουσα στις 17:00 εισήχθη στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, οπόταν αργότερα, αφού της χορηγήθηκε 2^η ραχιαία αναισθησία την χειρούργησε μαζί με τον Εναγόμενο 2 ως βοηθό του.

   iv.        Η ανάταξη που έγινε στο κάταγμα σύμφωνα με τις διεγχειρητικές φωτογραφίες του τεκμηρίου 43 ήταν πολύ καλή και ως θεραπευτική μέθοδος χρησιμοποιήθηκε ο κοντός ενδομυελικός ήλος 11.3mm X 20cm, αντί ο ενδομυελικός ήλος πλήρους μήκους. Η Ενάγουσα μεταφέρθηκε στο θάλαμο περί τις 8:45 μ.μ., όπου δόθηκαν οδηγίες για λήψη φαρμάκων και οδηγίες όπως την επόμενη ημέρα γίνει φυσιοθεραπεία.

     v.        Στις 08/07/2013 την είδε ο Εναγόμενος 1 και της έγινε αλλαγή στην πληγή και επιβεβαιώθηκαν οι οδηγίες για να γίνει φυσιοθεραπεία. Αργότερα, την είδε και πάλι ο Εναγόμενος 1, της έγινε φυσιοθεραπεία και έλαβε εξιτήριο, οπόταν και μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο στην οικία της κόρης της ΜΕ4.

   vi.        Οι οδηγίες που έδωσε ο Εναγόμενος 1 ήταν όπως η Ενάγουσα προβαίνει σε φυσιοθεραπεία, να λαμβάνει αντιθρομβωτικά φάρμακα και σε χρήση του βοηθήματος «Π» με ελαφρά φόρτιση του αριστερού της ισχίου και όπως ανά συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα να μεταβαίνει στο Απολλώνειο Νοσοκομείο στο ιατρείο του για παρακολούθηση της αποθεραπείας της, όπου θα γίνεται και ακτινολογικός έλεγχος προς τον σκοπό αυτό. Η Εναγόμενη εκ της ηλικίας της έπασχε από οστεοπώρωση.

  vii.        Εντός Ιουλίου 2013 ο Εναγόμενος 1 επισκέφθηκε την Ενάγουσα στο διαμέρισμα όπου διέμενε όπου του επιβεβαιώθηκε ότι προβαίνει σε ασκήσεις φυσιοθεραπείας, άγνωστο όμως από ποιόν.

 viii.        Η Ενάγουσα επισκέφθηκε το ιατρείο του Εναγόμενου 1 σε διάφορα χρονικά διαστήματα συνοδευόμενη είτε από τον γιό της ΜΕ1 είτε από την κόρη της ΜΕ4. Συγκεκριμένα έγιναν επισκέψεις αρχικά στις 07/08/2013, στις 05/09/2013 και στις 07/10/2013, όπου ο Εναγόμενος 1 διαπίστωσε την ομαλή αποθεραπεία της Ενάγουσας και της συνέστησε να συνεχίσει την χρήση του βοηθήματος «Π» και μπαστουνιού για τις μετακινήσεις της.

   ix.        Κατά την επίσκεψη της Ενάγουσας στον Εναγόμενο στις 02/12/2013 διαπιστώθηκε από την ακτινογραφία που της έγινε ότι η περιφερική βίδα έσπασε, ενώ στην επίσκεψη που έγινε στις 30/01/2014 ο Εναγόμενος 1 εξήγησε στην Ενάγουσα και τον γιό της ότι με το σπάσιμο της περιφερικής βίδας έγινε δυναμοποίηση του ήλου με τους κραδασμούς και την πίεση, κάτι το οποίο θα ενεργοποιήσει την πώρωση του κατάγματος.

     x.        Η κλινική εικόνα του κατάγματος δεν προέκυψε ότι άλλαξε στις 17/04/2014 με δημιουργία οστικού πόρου και συστήθηκε αναμονή, όπως και ούτε και στις 12/05/2014.

   xi.        Στις 30/07/2014 μετά από νέα ακτινογραφία του αριστερού ισχίου στην Ενάγουσα διαπιστώθηκε ότι δεν αναπτύχθηκε οστικός πόρος και ο Εναγόμενος 1 της εξήγησε την δυνατότητα για νέα χειρουργική επέμβαση με τη χρήση οστικού μοσχεύματος, αλλά και την πιθανότητα αποτυχίας, όμως η Ενάγουσα προτίμησε να αναμένει.

  xii.        Στις περιπτώσεις που ένα υποτροχαντήριο κάταγμα δεν πορωθεί είναι δυνατή 2^η χειρουργική επέμβαση με τη τοποθέτηση οστικού μοσχεύματος. Η μη πώρωση ενός κατάγματος όπως αυτό που υπέστηκε η Ενάγουσα μετά από την χειρουργική επέμβαση που υπέστηκε επέρχεται εντός 6 μηνών από την ημερομηνία του χειρουργείου, σε αντίθετη περίπτωση μετά την περίοδο των 6 μηνών υπάρχει καθυστερημένη πώρωση του κατάγματος, οπόταν και η ιατρική πρακτική είναι να αναμένεται μέχρι και 1 χρόνο περίπου η πώρωση του κατάγματος για να αποφευχθεί η 2^η χειρουργική επέμβαση.

 xiii.        Η μη πώρωση του κατάγματος του κατάγματος διαπιστώθηκε από τον Εναγόμενο 1 και στις 07/10/2014, κάτι που επιβεβαιώθηκε και μετά από νέα ακτινογραφία στις 11/12/2014, όπου και πάλι η Ενάγουσα αρνήθηκε μια νέα χειρουργική επέμβαση. Τέτοια επέμβαση ήταν δυνατή ακόμη και την περίοδο εκείνη.

 xiv.        Τον Ιανουάριο του 2015 ο γιός της Ενάγουσας ΜΕ1 μετά από επίσκεψη διαφώνησε έντονα με τον Εναγόμενο 1 και ουδεμία άλλη επίσκεψη έγινε στο ιατρείο του. Η Ενάγουσα εντός του 2015 προέβη σε κάποιες συνεδρίες φυσιοθεραπείας.  

  xv.        Η δυνατότητα για ολική αρθροπλαστική στο κάταγμα της Ενάγουσας ήταν δυνατή από τον Φεβρουάριο του 2015 μέχρι ακόμη και σήμερα.

 xvi.        Η Ενάγουσα ουδέποτε υποβλήθηκε σε 2^η χειρουργική επέμβαση μέχρι σήμερα.

xvii.        Η Ενάγουσα μετά την χειρουργική επέμβαση δύναται να βαδίσει μόνο με την βοήθεια του «Π» ή να μετακινηθεί με τροχοκάθισμα.

xviii.        Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκε η Ενάγουσα, με βάση τις αποδείξεις και τιμολόγια που δεν αμφισβητήθηκαν αφορούν στο ποσό των €1.000- για το Απολλώνειο Νοσοκομείο,  €1.693,78 για το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, για αγορά υλικών χειρουργικής επέμβασης το ποσό των €1.316,30, κόστος ακτινογραφιών στο Απολλώνειο Νοσοκομείο €146-, καθώς και σε κόστος ηλεκτρομυογραφήματος €120-.  

 xix.        Μετά την ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης στον Εναγόμενο 1 η Ενάγουσα προέβη σε έξοδα για επισκέψεις στον Δρ. Β. €100-, και στον Δρ. Μ. για €40-, για φυσιοθεραπεία €300, σε αγορά τροχοκαθίσματος €120-, έξοδα για ακτινοδιάγνωση συνολικά €80- (40 & 40), άλλες ακτινογραφίες €88-, 2 CT για €220 και €170- και για κλινική εξέταση €100-.

  xx.        Το κόστος της όποιας μελλοντικής αρθοπλαστικής επέμβασης δεν μου έχει τεκμηριωθεί με επιστημονική μαρτυρία, πλην της αόριστης αναφοράς ενός ποσού στην μαρτυρία του ΜΕ1 και της Ενάγουσας για €20.000- για 2^η εγχείρηση τοποθέτησης ενδομυελικού ήλου που δεν το αποδέχομαι.  Δεν έχει κατατεθεί κάποια απόδειξη χρέωσης για την αμοιβή του Εναγόμενου 1.

 xxi.        Η εγχείρηση με αρθροπλαστική θα επέτρεπε στην Ενάγουσα να κινηθεί ελεύθερα μετά την θεραπευτική της αποκατάσταση.      

Το αστικό αδίκημα της αμέλειας εμπεριέχεται στο άρθρο 51 εδάφιο 1 του Περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 148, το οποίο προβλέπει ως ακολούθως:

 

«Αμέλεια συνίσταται-

 

(α)       στην τέλεση πράξης την οποία υπό τις περιστάσεις δεν θα τελούσε λογικό συνετό πρόσωπο ή στην παράλειψη τέλεσης πράξης την οποία υπό τις περιστάσεις τέτοιο πρόσωπο θα τελούσε ή

 

(β)       στην παράλειψη καταβολής τέτοιας δεξιότητας ή επιμέλειας για την άσκηση επαγγέλματος, επιτηδεύματος ή ασχολίας όπως ένα λογικό συνετό πρόσωπο, που έχει τα προσόντα για την άσκηση του επαγγέλματος αυτού, επιτηδεύματος ή ασχολίας θα κατέβαλλε υπό τις περιστάσεις, και στην πρόκληση ζημιάς εξαιτίας αυτής:

 

Νοείται ότι για αυτή δύναται να τύχει αποζημίωσης μόνο το πρόσωπο έναντι του οποίου ο υπαίτιος της αμέλειας υπείχε υποχρέωση, υπό τις περιστάσεις, να μην επιδείξει αμέλεια».

 

Στην περίπτωση αγωγής για ιατρική αμέλεια, όπως έχει λεχθεί στην υπόθεση Χρίστος Αγγελή v. Ανδρέα Βορκά  (2007) 1 ΑΑΔ 761:

 

«Ο ασθενής ο οποίος επιζητά αποζημιώσεις λόγω ιατρικής αμέλειας, θα πρέπει να αποδείξει:

 

(i) Την ύπαρξη υποχρέωσης επιμέλειας προς τον ασθενή. Προς τούτο ο ασθενής θα πρέπει να αποδείξει την ύπαρξη της σχέσης γιατρού - ασθενή. Ο γιατρός έχει τη νομική υποχρέωση να περιθάλψει ένα ασθενή στο νοσοκομείο ή στην κλινική όπου εργάζεται, αλλά δεν έχει καμιά νομική υποχρέωση να ενεργήσει ως σωτήρας για ένα ξένο που χάνει τις αισθήσεις του σε μια δεξίωση ή τραυματίζεται σε ένα τροχαίο ατύχημα. Εδώ σημειώνεται η νομική υποχρέωση σε αντίθεση με την ηθική.

 

(ii) Αμελή πράξη ή παράλειψη εκ μέρους του γιατρού. Ο ασθενής θα πρέπει να αποδείξει ότι ο γιατρός έχει παραβιάσει το καθήκον του να είναι επιμελής, παρουσιάζοντας μαρτυρία ότι οι ενέργειες του γιατρού ήταν κατώτερες από ό,τι θεωρούνται ως ικανοποιητικές από τα δικαστήρια.

 

(iii) Την πρόκληση ζημιάς. Ο ασθενής θα πρέπει να αποδείξει ότι λόγω των ενεργειών του γιατρού η υγεία του έχει χειροτερεύσει ή ότι έχει υποστεί κάποια άλλη συγκεκριμένη ζημιά.»

 

Στη ίδια απόφαση με παράθεση Αγγλικής νομολογίας (βλ. Lanphier v. Phipos [1835-42]  All E.R. R 421,  Rich v. Pierpont  [1862] 3 F&F 35,  R. v. Bateman [1925] All E.R. Rep. 45 και Cassidy v. Ministry of Health  [1951] 1 All E.R. 574),  επισημαίνεται ότι ένας γιατρός δεν αναμένεται ότι θα είναι πάντα επιτυχής στο ιατρικό έργο που αναλαμβάνει και πως το καθήκον του είναι η άσκηση λογικής φροντίδας και προσοχής. 

 

Στην υπόθεση Αθανασίου ν. Κουνούνη (1997) 1 Α.Α.Δ. 614 σε σχέση με το επίπεδο επιδεξιότητας που αναμένεται από ένα επαγγελματία γιατρό, λέχθηκαν χαρακτηριστικά τα εξής:

 

«Το καθήκον ιατρού, όπως και κάθε ειδικευμένου επαγγελματία (πρακτήρα), προς πρόσωπο, το οποίο βασιζόμενο στην δεξιότητα του περιέρχεται υπό τη φροντίδα του, προσδιορίζεται περιεκτικά στην απόφαση Ashcroft v. Mersey Regional Health Authority (1983) 2 All E.R. 245. Συνίσταται, στην στράτευση της γνώσης και την επίδειξη της επιμέλειας που αναμένεται από πρόσωπο το οποίο κατέχει και διακηρύττει ότι κατέχει τη συγκεκριμένη δεξιότητα, καθήκον το οποίο στην περίπτωση του ωτορινολαρυγγολόγου προσλαμβάνει τη μορφή της δεξιότητας που αναμένεται από Ιατρό της ειδικότητας του. Η προσέγγιση του Δικαστή Kilner Brown, J., στην πιο πάνω υπόθεση, έτυχε της έγκρισης του Αγγλικού Εφετείου (βλ. Note Ashcroft v. Mersey Regional Health Authority (1985) 2 All E.R. 96).

 

To  επίπεδο  δεξιότητας,  το  οποίο  αναμένεται  από  επαγγελματία  ιατρό  (medical practitioner), τέθηκε με την ίδια σαφήνεια από τον McNair, J., στην Bolam v. Friern Hospital Management Committee (1957) 1 W.L.R. 582.  Είναι εκείνο της συνήθους δεξιότητας την οποίαν αναμένεται να έχει πρόσωπο το οποίο επαγγέλλεται και ασκεί τη συγκεκριμένη ειδικότητα. Η ορθότητα της προσέγγισης αυτής επιβεβαιώθηκε σε σειρά μεταγενέστερων αποφάσεων, που επίσης επεξηγούν το πρακτικό πεδίο εφαρμογής της. (βλ. μεταξύ άλλων, Sideway ν. Gov, of Bethlem Roval Hospital (1985) A.C. 871, 893 -894; Wilsherv. Essex A.H.A. (1987) Q.B. 730).»

 

Στην υπόθεση Βαριάνου Αθηνά ν. Δρ. Ανδρέα Π. Βορκά (2010) 1 ΑΑΔ 1541 το Ανώτατο Δικαστήριο πραγματεύτηκε τα κριτήρια που εφαρμόζονται για να κριθεί πότε ένας ιατρός κρίνεται αμελής σε σχέση με την προειδοποίηση για τους κινδύνους που ενέχει μια επέμβαση, καθώς και για τον τρόπο διεξαγωγής μιας θεραπείας με αναφορά στην Αγγλική νομολογία. Όπως έχει χαρακτηριστικά λεχθεί:

 

«Στην υπόθεση Bolam v. Friern Hospital Management Committee [1957] 2 All E.R. 118, επίδικο θέμα ήταν κατά πόσο η προειδοποίηση για τους κινδύνους που έδωσε ο ιατρός στον ασθενή ήταν ικανοποιητική. Όπως και στην υπό εκδίκαση υπόθεση, δεν υπήρχε ισχυρισμός για αμέλεια στον τρόπο διεξαγωγής της επέμβασης. Όμως στη συνέχεια το κριτήριο Bolam επεκτάθηκε και στις δύο κατηγορίες υποθέσεων (προειδοποίηση για κινδύνους και στον τρόπο διεξαγωγής της θεραπείας). Σύμφωνα με το «Bolam test», ένας ιατρός δεν είναι ένοχος αμέλειας αν η πρακτική που ακολούθησε είναι αποδεκτή από ένα υπεύθυνο σώμα εξειδικευμένων ιατρών, ανεξάρτητα αν ένα άλλο σώμα διατηρεί διαφορετική άποψη. Ειδικά σε σχέση με προειδοποίηση για κινδύνους, ο ιατρός δεν είναι αμελής αν παραλείψει να προειδοποιήσει εκεί όπου οι κίνδυνοι είναι μηδαμινοί.

 

Στην υπόθεση Sidaway v. Bethlem Royal Hospital Governors [1985] 1 All E.R. 643 στην οποία αναφέρεται το πρωτόδικο δικαστήριο, εκφράστηκαν και οι πρώτες αμφιβολίες για την εφαρμογή του «Bolam test» στην πρώτη κατηγορία υποθέσεων που αφορούν το επίπεδο πληροφόρησης του ασθενή. Το δικαστήριο της Βουλής των Λόρδων, όπως ήταν τότε, κατά πλειοψηφία εφάρμοσε το «Bolam test», θεωρώντας ότι ένας ιατρός είναι υπόχρεος να προειδοποιήσει τον ασθενή του για πιθανούς κινδύνους, μόνο αν μια μερίδα συνήθων επαγγελματιών ιατρών που έχουν τη συγκεκριμένη ειδίκευση, εύλογα θα αποκάλυπταν τους κινδύνους αυτούς στον ασθενή. Επειδή στην υπόθεση Sidaway, η μαρτυρία ενώπιον του δικαστηρίου ήταν ότι οι πλείστοι νευροχειρούργοι δεν θα πληροφορούσαν την κα Sidaway για τους συγκεκριμένους κινδύνους, η αγωγή απορρίφθηκε επί αυτού του σημείου. Όμως, ο Λόρδος Scarman παρά τη συμφωνία του με το αποτέλεσμα, λόγω της μαρτυρίας που δόθηκε, δεν ήταν διατεθειμένος να υποστηρίξει ότι εφαρμοζόταν το κριτήριο Bolam. Υποστήριξε ότι το ορθό κριτήριο θα έπρεπε να ήταν αυτό του «μέσου λογικού ασθενή» («reasonable prudent patient»), δηλαδή τι θα ήθελε ο μέσος συνετός ασθενής να του αποκαλυφθεί. Το θέμα έχει σχέση με την αρχή της ελεύθερης παροχής συγκατάθεσης μετά από πλήρη ενημέρωση και γνώση των κινδύνων («informed consent»).

Παρά το γεγονός ότι τα όσα ανέφερε ο Λόρδος Scarman στην υπόθεση Sidaway ήταν οι απόψεις της μειοψηφίας, εντούτοις αποτέλεσαν τον προπομπό της διαφοροποίησης που θα επερχόταν. Το συγκεκριμένο κριτήριο στην υπόθεση Bolam, τελικά περιορίστηκε μερικώς με την απόφαση του δικαστηρίου της Βουλής των Λόρδων στην υπόθεση Bolitho v. City and Hackney Health Authority [1997] 4 All E.R. 771, στην οποία αποφασίστηκε ότι ένας ιατρός θα μπορούσε να βρεθεί ένοχος για αμέλεια, παρά το ότι μια μερίδα επαγγελματιών ιατρών με τη γνώμη τους επικροτούν τον τρόπο που ενήργησε, αν το δικαστήριο ικανοποιηθεί ότι η άποψή τους δεν ήταν λογική ή υπεύθυνη. Αξιολογώντας τη γνώμη της μερίδας ιατρών που επικροτεί τη θεραπεία, το δικαστήριο οφείλει να αποφασίσει αν αυτή η ιατρική πρακτική θέτει ή όχι τον ασθενή σε περιττό κίνδυνο.».

 

Ειδικότερα, για το ζήτημα της προειδοποίησης για κινδύνους από χειρουργική επέμβαση στην Αγγλική υπόθεση Hotson v. East Berkshire Area Health Authority [1987] AC 750, λέχθηκε ότι «the plaintiff could only succeed if she established on the» balance of probabilities that, had she received proper warning and advice, she would have elected against the operation» (βλ. και  Chester v. Afshar, [2003] Q.B. 356).

 

Μετά από παράθεση της Αγγλική υπόθεσης  Pearce v. United Bristol Healthcare NHS Trust [1999] 48 B.M.L.R. 118, το Ανώτατο Δικαστήριο στην Βαριάνου Αθηνά ν. Δρ. Ανδρέα Π. Βορκά, ανωτέρω, καταλήγει ως εξής:

 

«Τελικά, στην πιο πάνω υπόθεση, ο ιατρός δεν κρίθηκε ένοχος αμέλειας, επειδή ο αυξημένος κίνδυνος του 0.1-0.2% δεν θεωρήθηκε σημαντικός. Όμως, η υπόθεση σηματοδότησε διαφοροποίηση του «Bolam test». Φαίνεται ότι το νέο κριτήριο που διαμορφώθηκε από το Αγγλικό Εφετείο με την απόφαση του Λόρδου Woοlf, είναι ότι σε περίπτωση που υπάρχει σημαντικός κίνδυνος, ένας λογικός ιατρός οφείλει να αποκαλύψει εκείνες τις πληροφορίες που ο μέσος λογικός ασθενής θα ήθελε να γνωρίζει προτού δώσει τη συγκατάθεσή του (Βλ. Medical Negligence, M. A. Jones, 4η Έκδοση (2008) σελ. 651-662).

 

Στην προκειμένη περίπτωση, το βασικό κριτήριο που θα έπρεπε να εφαρμοστεί, θα έπρεπε να ήταν αυτό στην υπόθεση Pearce, ανωτέρω, η οποία διαμόρφωσε το αρχικό κριτήριο Bolam, στις περιπτώσεις αποκάλυψης των κινδύνων σε ασθενείς. Το νέο κριτήριο κατά την άποψή μας είναι πολύ πιο λογικό, εφόσον κριτής του τι πρέπει να αποκαλυφθεί γίνεται πλέον ο μέσος λογικός ασθενής.».

 

Στην υπόθεση  Bolitho a.o. v. City and Hackney Health Authority (1997) 4 ALL E.R 771 αναφέρονται χαρακτηριστικά τα εξής:

 

«It is not enough for the defendant to call a number of doctors to say that what he had done or not was in accord with accepted clinical practice.  It is necessary for the judge to consider that evidence and decide whether that clinical practice puts the patient unnecessarily at risk.»

 

Σε ελεύθερη μετάφραση:

 

«Δεν είναι αρκετό για τον εναγόμενο να καλέσει ένα αριθμό γιατρών για να πουν ότι αυτό που έκαμε ή αυτό που δεν έκαμε συνάδει με αποδεκτή ιατρική πρακτική.  Είναι αναγκαίο για το Δικαστήριο να αξιολογήσει αυτή τη μαρτυρία και να αποφασίσει αν αυτή η ιατρική πρακτική θέτει τον ασθενή σε περιττό κίνδυνο.»

 

Ως εκ τούτου, ο γιατρός δεν απαλλάσσεται της ευθύνης για ιατρική αμέλεια αν καταδείξει ότι ακολούθησε μια καθιερωμένη πρακτική που είχε υιοθετηθεί από ένα υπεύθυνο σώμα εξειδικευμένων ιατρικών λειτουργών, αλλά το κατά πόσο είναι αμελής κρίνεται από το Δικαστήριο στα πλαίσια του συνόλου της μαρτυρίας που προσκομίζεται και αξιολογείται (βλ.  Πέτρου κ.ά. ν. Θεμιστοκλέους (2003) 1 ΑΑΔ 1426, Γιάλλουρος ν. Ψύλλου (2009) 1 ΑΑΔ 1552, Πολυκλινική Υγεία Λτδ ν. Λάμπρου, Πολ. Εφέσεις 114 και 115/2011 ημερ. 26.11.2016, Μιχαήλ ν. Λαπίθη κ.ά. Πολ. Έφεση 336/2011, ημερ. 12.1.2018, Ελευθέριου ν. Γενικός Εισαγγελέας, Πολ. Έφεση 292/2012, ημερ. 5.2.2018, ECLI:CY:AD:2018:A58 και Αλέκου ν. Γενικός Εισαγγελέας, Πολ. Έφεση 98/2014, ημερ. 4.4.2018, ECLI:CY:AD:2018:A168). Το Δικαστήριο δύναται να αποφασίσει ότι μια συνήθης ιατρική πρακτική δεν είναι εύλογη και υπεύθυνη όταν δεν αντέχει στη βάσανο της λογικής ανάλυσης και θέτει σε κίνδυνο τον ασθενή. Σημαντική παράμετρο προς αυτή την κατεύθυνση είναι η στάθμιση των κίνδυνων και του οφέλους από την εφαρμογή της.

 

Στην Γιάλλουρος ν. Ψύλλου, ανωτέρω σε σχέση με την προσκομισθείσα μαρτυρία για την όποια ορθή πρακτική και το πως αυτή θα πρέπει να κρίνεται από το Δικαστήριο λέχθηκαν τα εξής:

 

«Αναγνωρίζεται ότι για τον καθορισμό του επιπέδου που απαιτείται από το συγκεκριμένο επαγγελματία εμπειρογνώμονα, πρέπει να δοθεί εμπειρογνώμονη μαρτυρία για την ορθή πρακτική που ακολουθείται στον κλάδο («proper practice»). Όταν η πρακτική αμφισβητείται τότε, όπως αναφέρεται στο σύγγραμμα Street on Torts - πιο πάνω - σελ. 265 «... conformity with a responsible body of opinion within the profession will generally suffice». Ο Δικαστής βέβαια παραμένει ο τελικός κριτής του τι αποτελεί «reasonable and responsible professional practice». Και όπως εξηγείται στο πιο πάνω σύγγραμμα, παρά τη μέχρι πρόσφατα απροθυμία των Δικαστηρίων να αμφισβητήσουν την επιστημονική άποψη εμπειρογνωμόνων, στην Bolitho v. City and Hackney Health Authority [1998] A.C. 232, o Lord Browne-Wilkinson τόνισε ότι για να τεκμηριωθεί η μαρτυρία περί της ορθής μη αμελούς πρακτικής, η μαρτυρία που δίνεται ως προς αυτή, πρέπει να είναι εύλογη και υπεύθυνη. Όπως ανέφερε: «... The court has to be satisfied that the exponents of the body of opinion relied on can demonstrate that such opinion has a logical basis.».

 

Το Ανώτατο Δικαστήριο στην ίδια απόφαση παράθεσε την κάτωθι αναφορά της Αγγλικής απόφασης στην υπόθεση Maynard v. West Midland RHA [1984] 1 W.L.R. 634:

 

«A judge's "preference" for one body of distinguished professional opinion to another also professionally distinguished is not sufficient to establish negligence in a practitioner whose actions have received the seal of approval of those whose opinion professionally expressed and honestly held were not preferred.»,

 

και συνεχίζοντας υπογράμμισε ότι:

 

«Είναι σε μια σπάνια περίπτωση, όπως αναφέρεται στο Street on Torts - πιο πάνω - σελ. 266, που θα αποδειχθεί ότι η επαγγελματική γνώμη των ατόμων που ασκούν το ίδιο επάγγελμα με αυτό ενός εναγομένου, δεν αντέχει τη βάσανο της λογικής ανάλυσης, οπότε και το Δικαστήριο δικαιούται να προβεί σε εύρημα ότι η μαρτυρία των εμπειρογνωμόνων δεν είναι ούτε λογική, ούτε υπεύθυνη. Το πρωτόδικο Δικαστήριο δεν προέβηκε εδώ σε τέτοιο εύρημα. Αντίθετα είχε προβεί σε εύρημα ότι μια μερίδα επαγγελματιών ιατρών θα έπραττε ως έπραξε και ο εφεσείων, με αποτέλεσμα η κρίση του προς το αντίθετο να είναι εσφαλμένη.».

 

Σε περίπτωση χειρουργικής επέμβασης το καθήκον επιμέλειας ενός γιατρού αφορά τόσο στην προεγχειρητική προετοιμασία όσον και στην μετεγχειρητική φροντίδα του ασθενούς, αλλά και την αντιμετώπιση πιθανών επιπλοκών (βλ. Michael Johns,  Medical Negligence, 4^η έκδοση, Sweet & Maxwell, 2008 σελ. 381). Όπως αναφέρεται  στο σύγγραμμα του  Michael Jones,  Medical Negligence, ανωτέρω σελ. 90, με παράθεση της Αγγλικής υπόθεσης  Jones v. Manchester Corporation [1952] Q.B. 852, «Once a patient is accepted for treatment a duty of care will arise.», ενώ στην σελ. 88 με παράθεση της Αγγλικής υπόθεσης R v. Bateman (1925) 94 L.J.K.B 791 αναφέρεται ότι δεν απαιτείται η ύπαρξη σύμβασης ή αμοιβής για την θεμελίωση καθήκοντος επιμέλειας του γιατρού προς τον ασθενή.

 

Τέλος, στην Bolitho, ανωτέρω, ο Λόρδος Browne-Wilkinson εξήγησε χαρακτηριστικά τα όσα αποτελούν και την βάση εξέτασης του Δικαστηρίου για το κατά πόσο καταδεικνύεται ιατρική αμέλεια εκ της επιλογής μιας μεθόδου θεραπείας, η οποία υποστηρίζεται από μια επαγγελματική άποψη ειδικών ως η πρέπουσα. Όπως αναφέρει:

 

«…in cases of diagnosis and treatment there are cases where, despite a body of professional opinion sanctioning the defendant's conduct, the defendant can properly be held liable for negligence…. In my judgment that is because, in some cases, it cannot be demonstrated to the judge's satisfaction that the body of opinion relied upon is reasonable or responsible. In the vast majority of cases the fact that distinguished experts in the field are of a particular opinion will demonstrate the reasonableness of that opinion. In particular, where there are questions of assessment of the relative risks and benefits of adopting a particular medical practice, a reasonable view necessarily presupposes that the relative risks and benefits have been weighed by the experts in forming their opinions. But if, in a rare case, it can be demonstrated that the professional opinion is not capable of withstanding logical analysis, the judge is entitled to hold that the body of opinion is not reasonable or responsible.

 

I emphasise that in my view it will very seldom be right for a judge to reach the conclusion that views genuinely held by a competent medical expert are unreasonable. The assessment of medical risks and benefits is a matter of clinical judgment which a judge would not normally be able to make without expert evidence. As the quotation from Lord Scarman makes clear, it would be wrong to allow such assessment to deteriorate into seeking to persuade the judge to prefer one of two views both of which are capable of being logically supported. It is only where a judge can be satisfied that the body of expert opinion cannot be logically supported at all that such opinion will not provide the benchmark by reference to which the defendant's conduct falls to be assessed.”

 

Ξεκινώντας να ξεδιπλώνω την δικαστική κρίση σύμφωνα με τις σχετικές νομικές αρχές, μετά και από την αξιολόγηση της προσαχθείσας μαρτυρίας και την εξαγωγή των ευρημάτων του Δικαστηρίου θα πρέπει να γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ της προεγχειρητικής-διεγχειρητικής και της μετεγχειρητικής θεραπείας της Ενάγουσας.

 

Αναφορικά με την προεγχειρητική διαδικασία που ακολουθήθηκε το ζήτημα που τέθηκε αφορά στην προειδοποίηση των κινδύνων της χειρουργικής επέμβασης. Δεν τίθεται ζήτημα της διαφορετικής θεραπευτικής αντιμετώπισης του υποτροχαντήριου κατάγματος της Ενάγουσας και κάτι τέτοιο δεν προβλήθηκε δικογραφικά. Η ενδεδειγμένη μέθοδος, όπως ήταν παραδεκτό από όλη την προσαχθείσα ιατρική μαρτυρία, ήταν ότι το STF έπρεπε να αντιμετωπιστεί εντός περίπου 36 ωρών χειρουργικά, ένεκα της διασύνδεσής του με μεγάλη θνησιμότητα, ώστε, όσο το δυνατό συντομότερα διενεργείτο η χειρουργική επέμβαση, τόσο θα μειωνόταν η θνησιμότητα. Εκείνο που τέθηκε, αλλά δεν κρίνει το Δικαστήριο ότι στοιχειοθετήθηκε από την Ενάγουσα ήταν ότι εκ της αναφοράς του Εναγόμενου 1 σε άμεση χειρουργική επέμβαση ασκήθηκε πίεση στον γιό της και κατ’ επέκταση στην ίδια να συγκατατεθούν στην επέμβαση από τον Εναγόμενο 1 και να μην λάβουν 2^η ιατρική συμβουλή. Το Δικαστήριο επεξήγησε τους λόγους για τους οποίους δεν αποδέχεται τους ισχυρισμούς της Ενάγουσας και του ΜΕ1 περί τούτου στην αξιολόγηση της μαρτυρίας τους. Περαιτέρω, δέχθηκα ότι ο Εναγόμενος 1 ενημέρωσε δεόντως της Ενάγουσα εκ της υπογραφής της συγκατάθεσης στην επέμβαση για την μέθοδο επέμβασης, αλλά και τις επιπλοκές, ειδικότερα της μη πώρωσης του κατάγματος.

 

Σε σχέση με την διεγχειρητική διαδικασία, και την μέθοδο χειρουργικής επέμβασης που επέλεξε ο Εναγόμενος 1 και ο Εναγόμενος 2, ήτοι τον κοντό ενδομυελικό ήλο αντί του ενδομυελικού ήλου πλήρους μήκους εναπόκειτο στην Ενάγουσα να καταδείξει ότι η πράξη αυτή ήταν αμελής. Οι Εναγόμενοι 1 και 2 παρουσίασαν μαρτυρία και μέσω του ΜΥ3, η οποία υποστηρίζει ότι μια σημαντική μερίδα λογικών και υπεύθυνων ορθοπεδικών χειρούργων τραυματολόγων υποστηρίζουν την χρήση του κοντού ήλου σε επεμβάσεις όπως αυτή που υποβλήθηκε η Ενάγουσα. Σημειώνω ότι για το ζήτημα της ανάταξης του κατάγματος δεν προβλήθηκε δικογραφικά ως λεπτομέρεια αμέλειας και έχω ήδη αποδεχθεί ότι ήταν αρκετά καλή. Συνεπώς, η απαίτηση της Ενάγουσας για το ζήτημα αυτό θα αποτύχει εκτός αν ικανοποιηθώ ότι στο ισοζύγιο των πιθανοτήτων ο ήλος που χρησιμοποιήθηκε στην Ενάγουσα υπό τις περιστάσεις της περίπτωσης της δεν μπορεί ευλόγως και λογικώς να υποστηριχθεί. Σε ένα άλλο επίπεδο σκέψης, εκ της μαρτυρίας που προσέφερε ο ΜΕ5, δεν με έχει πείσει ότι ο χρυσός κανόνας αποτελεί η χρήση του ενδομυελικού ήλου πλήρους μήκους, αλλά ούτε και έχει καταδείξει ότι η πλειοψηφία των ορθοπεδικών χειρούργων για τα ψηλά υποτροχαντήρια κατάγματα («high proximal subtrochanteric fractures») ευνοεί και ακολουθεί χειρουργική επέμβαση με την χρήση ήλου πλήρους μήκους, αντί αυτό που χρησιμοποιήσαν οι Εναγόμενοι 1 και 2 και παρά την αναφορά σε μείωση της χρήσης του κοντού ήλου δεν μου έχει καταδειχθεί ότι αυτός είναι ο κανόνας. Υπενθυμίζω ότι ο ΜΕ5 ήταν απόλυτος στη θέση του και χρησιμοποίησε ακραίες αναφορές για να τις υποδείξει, ενώ δήλωσε ότι σε καμία περίπτωση δεν θα χρησιμοποιούσε τον κοντό ενδομυελικό ήλο παρά μόνο σε μια περίπτωση όπου υπήρχε όγκος και δεν μπορούσε να τον διαπεράσει.

 

Από την άλλη, η μαρτυρία που προσκομίστηκε από την πλευρά των Εναγόμενων 1 και 2 υποστηρίζει τον ήλο που χρησιμοποιήθηκε στην Ενάγουσα ως την ενδεδειγμένη χειρουργική επέμβαση λαμβανομένων υπόψη το ότι έπασχε από οστεοπόρωση, τον κίνδυνο να αποφευχθεί επιπρόσθετο κάταγμα κατά τον γλυφανισμό, ότι δεν υπήρχε ζήτημα να μην γίνει ανάταξη στο κάταγμα και σταθεροποίηση του, αλλά και την όσο το δυνατό μικρότερη χρονικά χειρουργική επέμβαση και απώλεια αίματος ενόψει και της ηλικίας της. Η θέση αυτή, η οποία επιβαρύνει λιγότερο την ασθενή κρίνεται στο ισοζύγιο ως λογική και εύλογη και σε καμία περίπτωση δεν διαπιστώνω ότι την εξέθεσε σε αχρείαστο ρίσκο. Οι όποιες επιπλοκές προέκυψαν στην συνέχεια ουδόλως μου έχει καταδειχθεί ότι αποτέλεσαν επιπλοκές εκ χρήσης λανθασμένου εμφυτεύματος, αλλά αποτελούσαν επιπλοκές του είδους του κατάγματος ως ζήτημα μηχανικής και βιολογίας, επιφέροντας μη πώρωση και αστοχία υλικών.

 

Σε σχέση με την μετεγχειρητική θεραπεία της Ενάγουσας για την οποία δέχθηκα ότι δεν είχε συμμετοχή ή ανέλαβε την παρακολούθηση ο Εναγόμενος 2, εκ της αξιολόγησης της ιατρικής μαρτυρίας που προσήχθηκε, η αναμονή μετά τους 6 μήνες από την ημερομηνία που έγινε η χειρουργική επέμβαση κρίνεται εντός της ιατρικής πρακτικής, ενώ και με το σπάσιμο της περιφερικής βίδας, εκ της μη πώρωσης του κατάγματος δόθηκε ευκαιρία μέσω των κραδασμών σε δυναμοποίηση του ήλου και δημιουργία οστικού πόρου ενεργοποιώντας την πώρωση. Το ένα έτος περίπου και κάτι, μέχρι να γίνει η εισήγηση από τον Εναγόμενο 1 για 2^η χειρουργική επέμβαση με την χρήση οστικού μοσχεύματος δεν κρίνεται ότι ήταν μη εύλογη ή ότι εξέθεσε την ασθενή σε αχρείαστο ρίσκο με συνέπειες, οι οποίες δεν ήταν δυνατόν να αντιμετωπιστούν, αλλά ούτε και δέχομαι ότι τέτοια επέμβαση δεν ήταν δυνατόν να μην μπορούσε να πραγματοποιηθεί ακόμη και στους επόμενους μερικούς μήνες. Συγκεκριμένη περί τούτου μαρτυρία δεν μου προσκόμισε η Ενάγουσα, η οποία αρκέστηκε γενικά τόσο αυτή όσο και ο ΜΕ1 να αναφέρουν ότι οι άλλοι γιατροί, που δεν ήρθαν στο Δικαστήριο να καταθέσουν, τους ανέφεραν ότι δεν ήταν δυνατόν να γίνει και πως θα προκαλούσε μεγαλύτερα προβλήματα, ενώ ο ΜΕ5 χαρακτήρισε την αναμονή για πώρωση μέχρι τους 12 μήνες ακόμη και με τον ενδεδειγμένο κατά την άποψη του ήλο ιατρικώς λανθασμένη, ενώ μίλησε και για άμεση, ήτοι εντός 2 μηνών το μέγιστο παρακολούθηση για επέμβαση με τον ορθό ήλο, θέση για την οποία έχει ήδη αξιολογηθεί από το Δικαστήριο. Για τα ζητήματα υποβολής της Ενάγουσας σε φυσιοθεραπεία, έχει ήδη καταλήξει το Δικαστήριο, για τα οποία δεν διαπιστώνει την όποια αμέλεια του Εναγόμενου 1.

 

Την όποια ταλαιπωρία υπέστηκε η Ενάγουσα εκ της μη λειτουργίας των μηχανημάτων του χειρουργείου ουδόλως την αποδίδω σε παράβαση καθήκοντος του Εναγόμενου 1, αλλά οφείλεται ενδεχόμενα σε παράβαση υποχρέωσης του νοσηλευτηρίου, το οποίο θα χρέωνε την Ενάγουσα, όπως έπραξε και για άλλα έξοδα που κατατέθηκαν ως τεκμήρια. Οι ενέργειες του Εναγόμενου 1 κρίνονται ως άμεσες και ενδεδειγμένες για την μεταφορά της Ενάγουσας στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου και εν τέλει υποβλήθηκε εντός εύλογου χρόνου στην χειρουργική επέμβαση.

 

Οι πιο πάνω κρίσεις του Δικαστηρίου αναπόδραστα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ενάγουσα έχει αποτύχει να αποδείξει ότι οι Εναγόμενοι 1 και 2 είναι ένοχοι αμέλειας και κατά συνέπεια η αγωγή της εναντίον τους δεν έχει επιτυχή κατάληξη.

 

Παρά την πιο πάνω κατάληξη μου, για σκοπούς πληρότητας σε περίπτωση ανατροπής των πιο πάνω συμπερασμάτων και απόφασης μου στο θέμα της ευθύνης, θα προχωρήσω να εξετάσω το ύψος των γενικών και ειδικών αποζημιώσεων που θα δικαιούτο η Ενάγουσα.

 

Οι ειδικές αποζημιώσεις πρέπει τόσο να δικογραφούνται ειδικώς, όσο και να αποδεικνύονται αυστηρά (βλ. Σπύρου ν. Χ"Χαραλάμπους (1989) 1(Ε) Α.Α.Δ. 298, Παναγιώτου ν. Φραγκέσκου (1999) 1 Α.Α.Δ.  6871). Σε σχέση με τις ειδικές αποζημιώσεις, τα όποια έξοδα προέβηκε η Ενάγουσα για την χειρουργική επέμβαση, ήτοι τα έξοδα της κλινικής, των υλικών, των φαρμάκων, της φυσιοθεραπείας, του ακτινολογικού ελέγχου, της αγοράς του «Π», στην έκταση που κατατέθηκαν ως τεκμήρια στο Δικαστήριο και καλύπτονται από τα δικόγραφα δεν κρίνω ότι θα τα εδικαιούτο η Ενάγουσα ως έξοδα που θα είχαν γίνει εν πάση περιπτώσει. Για οποιοδήποτε κόστος μελλοντικής επέμβασης δεν μου έχει προσκομιστεί οποιαδήποτε συγκεκριμένη ιατρική μαρτυρία που να στηρίζει την θέση της Ενάγουσας για το ποσό των €20.000-, όπως και δεν μου προσκομίστηκε η οποιαδήποτε μαρτυρία για το κόστος φροντίδας της. 

 

Αναφορικά με το θέμα των γενικών αποζημιώσεων για τον πόνο και ταλαιπωρία επισημαίνω ότι σύμφωνα με τις κείμενες νομολογιακές αρχές οι αποζημιώσεις θα πρέπει να συνιστούν εύλογη και δίκαιη αποκατάσταση του ενάγοντος (βλ. Ioannou & Paraskevaides (Overseas) Ltd and Other v. Cristofis (1982) 1 C.L.R. 719) και πρέπει να είναι κοινωνικά αποδεκτές (βλ. Δ. Κουμπαρή κ.ά. ν. Δ. Χρίστου Φατρή (2001) 1 Β Α.Α.Δ. 921), όμως το Δικαστήριο δεν θα πρέπει να αποπειράται να επιδικάσει αποζημιώσεις για το πλήρες ποσό ή να προβεί σε τέλεια χρηματική αποκατάσταση (βλ. Paraskevopoulos v. Georghiou (1970) 1 C.L.R. 118). Η τάση της ακολουθούμενης ανοδικής πορείας για τη χορήγηση αποζημιώσεων σε υποθέσεις πρόκλησης σωματικών βλαβών, δεν θα πρέπει να είναι ανεξέλεγκτη και πρέπει να περιορίζεται μέσα στα σωστά πλαίσια της λογικής και δίκαιης για όλους τους διαδίκους αποζημίωσης (Αρετούλα Μερακλή κ.α. ν. Αυγερινού Ταλιώτη (1997) 1 ΑΑΔ 1148). Όπως έχει νομολογηθεί, προηγούμενες αποφάσεις αναφορικά με αποζημιώσεις δεν αποτελούν δεσμευτικό προηγούμενο αλλά παρέχουν καθοδήγηση γιατί είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθούν δύο υποθέσεις με τα ίδια ακριβώς στοιχεία, ενώ στα πλαίσια καθορισμού αυτών λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η συνεχής μείωση της αξίας του χρήματος (βλ. G & L Calibers Ltd ν. Λεμεσιανού (2003) 1 Α.Α.Δ. 948). Περαιτέρω, στόχος είναι να αποδοθεί δικαιοσύνη στην απώλεια και στη ζημιά του τραυματισθέντα χωρίς να τίθεται υπέρμετρο βάρος στον αδικοπραγούντα (βλ. Ανδρέου ν. Θεμιστοκλέους  (2004) 1 Α.Α.Δ. 355). Ο υπολογισμός των αποζημιώσεων καθίσταται περισσότερο άσκηση διακριτικής ευχέρειας παρά συνηθισμένη πράξη λήψης απόφασης (Ανδρέου v. Οικονομίδη (1997) 1 Α.Α.Δ. 1501).

 

Σύμφωνα με την Έκθεση Απαίτησης δικογραφούνται στις λεπτομέρειες της παραγράφου 17 διάφορες ζημιές, τις οποίες προβάλλει ότι υπέστηκε η Ενάγουσα, όπως η δραματική μείωση των κινήσεων της, ο επηρεασμός και ικανότητα κινήσεων, σωματικούς τραυματισμούς, η ανάγκη για συστηματική φυσιοθεραπεία, περπάτημα με βοήθεια και αρκετή δυσκολία, αδυναμία φροντίδας του εαυτού της, με αποτέλεσμα να χρειάζεται διαρκώς φροντίδα από τρίο πρόσωπο που παρέχεται από τις θυγατέρες της ως φροντίδα πλήρους απασχόλησης. Περαιτέρω, προβάλλει κίνδυνο διάβρωσης και φθοράς του κοκάλου και οστεοαρθρίτιδα αριστερού ισχίου, βράχυνση του αριστερού ποδιού κατά 1-2cm σε σχέση με το δεξί πόδι, η υποβολή της σε επέμβαση με επισκληρίδιο αναισθησία, κάτι που της προκάλεσε ταλαιπωρία και άγχος και ότι αναγκάστηκε να αλλάξει σπίτι για περίοδο 6 μηνών που διαθέτει ανελκυστήρα.  

Η όποια απόδοση αποζημιώσεων στην Ενάγουσα θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη της το γεγονός ότι πέραν από την δική της μαρτυρία για την απώλεια των απολαύσεων της ζωής της ως άτομο δραστήριο κτλ και το τι ανέφερε ο ΜΕ5 αόριστα ότι σήμερα δεν μπορεί να περπατήσει, δεν υπάρχει οποιαδήποτε ιατρική μαρτυρία κάποιου θεράποντα ιατρού μετά που η Ενάγουσα έπαυσε να επισκέπτεται τον Εναγόμενο 1 για την ακριβή της κατάσταση μέχρι σήμερα. Τα όσα δήλωσε περί μείωσης του ποδιού της κατά 1-2 cm, αλλά και το ότι σήμερα αυτό είναι ατροφικό παρέμειναν ιατρικώς ατεκμηρίωτα. Το ίδιο και η συστηματική φυσιοθεραπεία που επικαλείται, καθότι εκ της μαρτυρίας έγινε παραδεκτό ότι πέραν της φυσιοθεραπείας που έγινε με βάση το τεκμήριο 3 το 2015 δεν έγινε κάτι άλλο, αφού η ίδια υποστήριξε ότι δεν βοηθούσε. Ο κίνδυνος διάβρωσης και φθοράς του κοκάλου δεν υποστηρίχθηκε από καμία μαρτυρία και όπως παρατηρώ η οστεοαρθρίτιδα αποτελεί συνέπεια του κατάγματος που υπέστηκε. Η επέμβαση στην Ενάγουσα με την χορήγηση της συγκεκριμένης αναισθησίας δεν μου καταδείχθηκε ως ιατρικώς μη δέουσα, ενόψει και της ηλικίας της, ενώ η παραμονή της σε οικία με ασανσέρ κρίνω ότι αποτελούσε τρόπο που θα διευκόλυνε την αποθεραπεία της. Η ατροφία του αριστερού της ποδιού δεν δικογραφείται, ούτε και αποδεικνύεται, ενώ η ανάγκη που έχει για φροντίδα από τους οικείους της εξετάζεται υπό το πρίσμα των ειδικών αποζημιώσεων, εκτός βέβαια την ποια ψυχολογική αναστάτωση της προκαλεί το γεγονός αυτό. Όμως, το Δικαστήριο δέχθηκε ότι σήμερα η Ενάγουσα δεν μπορεί να περπατήσει χωρίς την βοήθεια του «Π» ή να μετακινηθεί χωρίς τροχοκάθισμα, κάτι που δεν αμφισβήτησε η πλευρά των Εναγόμενων 1 και 2. Εκείνο που επίσης θα πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι ότι τα όσα έχει υποστεί η Ενάγουσα αποτελούν αποτέλεσμα της δικής της πτώσης στην οικία της και πως θα πρέπει να εξεταστεί μόνο σε σχέση με την μη άσκηση δέουσας επιμέλειας των Εναγόμενων 1 και 2 για την διεγχειρητική της πορεία και για τον Εναγόμενο 1 και η μετεγχειρητική της πορείας σε σχέση με το ποια ζημιά επήλθε εξ αυτού.

 

Συνεπώς, εκείνο που θα απέμενε να αποφασιστεί είναι το κατά πόσο οι όποιες πράξεις ή παραλείψεις των Εναγόμενων 1 και 2 επέφεραν την ζημιά την οποία επικαλείται η Ενάγουσα στο βαθμό που αυτή την επικαλείται. Ειδικότερα, θα έπρεπε να καταδειχθεί ότι αυτές οι πράξεις ή παραλείψεις στο ισοζύγιο των πιθανοτήτων συνείσφεραν ουσιωδώς στην ζημιά της Ενάγουσας, καθότι στην αντίθετη περίπτωση δεν θα τίθετο ζήτημα υπολογισμού (βλ. Hotson v. East Berkshire Area Health Authority [1987] 2 All ER 909). Αυτό που γίνεται κατανοητό εκ της προσαχθείσας ιατρικής μαρτυρίας είναι ότι οι επεμβάσεις τέτοιου είδους όπως αυτή που υποβλήθηκε η Ενάγουσα με τους ενδομυελικούς ήλους έχουν αρκετές πιθανότητες επιτυχίας, αλλά και πιθανότητες να μην επιτύχουν. Όπως δήλωσε ο ΜΥ3, του οποίου την μαρτυρία το Δικαστήριο δέχθηκε ως την πλέον αξιόπιστη και ανεξάρτητη, η μη πώρωση, η καθυστερημένη πώρωση και η αστοχία των υλικών δεν είναι επιπλοκές του είδους του ήλου, αλλά βιολογίας και μηχανικής της περιοχής του κατάγματος. Σε καμία περίπτωση δεν σήμαινε ότι δεν θα παρίστατο ανάγκη για επανεπέμβαση είτε με τοποθέτηση οστικού μοσχεύματος είτε με ολική αρθροπλαστική.

 

Προτού προχωρήσω στην διατύπωση κρίσης για το ποσό το οποίο θα έκρινα ότι θα δικαιούτο ως γενικές αποζημιώσεις η Ενάγουσα, ενόψει των ευρημάτων του Δικαστηρίου αναφορικά με την άρνηση της να υποβληθεί σε δεύτερη χειρουργική επέμβαση με χρήση οστικού μοσχεύματος ή σε ολική αρθροπλαστική, θα πρέπει να κρίνω αν η Ενάγουσα εξ αυτού είναι υπαίτια για παράβαση του καθήκοντος της για μετριασμό της ζημιάς της. Οι θέσεις της πλευράς των Εναγόμενων 1 και 2, όπως ξεδιπλώνονται στην Υπεράσπιση τους είναι ότι η Ενάγουσα παρέλειψε να μειώσει την ισχυριζόμενη βλάβη και/ή ζημιά εκ της άρνησης της να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση και πως συνεχίζει να παραλείπει να το πράξει (παρ. 29). Τα ίδια προβάλλονται και στις λεπτομέρειες της παραγράφου 31 για συντρέχουσα αμέλεια και παράλειψη μετριασμού ζημιάς. Όπως αποφασίστηκε στην υπόθεση Ταμπούρας v. Κοζάνη (2008) 1 ΑΑΔ 384:

 

«Όπως σ' όλες τις υποθέσεις μετριασμού της ζημιάς, έτσι και στις ιδιαίτερες  υποθέσεις στις οποίες ο ενάγων παρέλειψε ή αρνήθηκε να υποβάλει τον εαυτό του σε εγχείρηση, το ζητούμενο φαίνεται πάντοτε να είναι κατά πόσο η παράλειψη ή η άρνηση αυτή είναι υπό τις περιστάσεις λογική.                                  Όπως πρόσθετα αναφέρεται στον Charlesworth & Percy on Negligence 7η Έκδ. σελ. 339-340 παρ. 5-45:

 

«What is reasonable for a plaintiff to do in mitigation of his damage is not a question of law but one of fact in each case, the burden of proof being upon the defendant to show that the plaintiff had acted unreasonably.»

 

Στη McAuley v. London Transport Executive [1957] 2 Lloyds List Reports 500, ο ενάγων παρόλον που είχε συμβουλή από γιατρό του εναγομένου να υποστεί εγχείρηση που κατά το 90% θα του αποκαθιστούσε την κινητικότητα των δακτύλων του χεριού του, αρνήθηκε να το πράξει χωρίς λόγο, αλλάζοντας απλώς τη γνώμη του μετά μάλιστα που είχε δεχθεί να εισαχθεί σε νοσοκομείο και είχαν γίνει προς τούτο και οι αναγκαίες διευθετήσεις.  Δεν υπήρχε αμφιβολία στα γεγονότα της υπόθεσης ότι ο ενάγων είχε αντιληφθεί πλήρως τη συμβουλή που του δόθηκε και έπρεπε, ως λογικό άτομο, να μην την αγνοήσει έστω και αν προερχόταν από τον γιατρό της αντίθετης πλευράς. Στην υπόθεση Marcroft v. Scruttons Ltd [1954] 1 Lloyds List Reports 395, υπήρχε συμβουλή από τους γιατρούς του ίδιου του ενάγοντα να αναλάβει μια συγκεκριμένη θεραπεία με εύλογες πιθανότητες επιτυχίας.  Στην άρνηση του να ακολουθήσει τη συμβουλή αυτή, άρνηση που κρίθηκε αντικειμενικά παράλογη υπό τις περιστάσεις, παρόλο που υποκειμενικά η θέση του ήταν κατανοητή (per Lord Denning L.J. στη σελ. 401), αποφασίστηκε ότι οι εναγόμενοι δεν θα έπρεπε να συνεχίσουν να δαπανούν χρήματα για τις ζημιές του ενάγοντα από το σημείο από το οποίο ο ίδιος έπρεπε να είχε υποβληθεί στη θεραπεία προς αποκατάσταση του προβλήματος του.

 

Από την άλλη, στην υπόθεση Savage v. T. Wallis Ltd [1966] 1 Lloyds List Reports 357, οι πονοκέφαλοι που είχε ο ενάγων μπορούσαν με μια μικρή εγχείρηση στους αυχενικούς σπονδύλους να θεραπευθούν.  Ο ενάγων όμως δεν ήταν πρόθυμος να υποστεί την εγχείρηση αυτή, ιδιαίτερα ενόψει του γεγονότος ότι οι δικοί του γιατροί δεν συνέστηναν την εγχείρηση η οποία, κατά την άποψη τους, θα ήταν αμφιβόλου επιτυχίας, ενώ μια εναλλακτική θεραπεία θα μπορούσε με τον καιρό να επιφέρει την εξάλειψη των πονοκεφάλων. Στα δεδομένα αυτά το Εφετείο έκρινε ότι δεν ήταν παράλογο για τον ενάγοντα να μην δεχθεί να υποβληθεί στην εγχείρηση.

 

Το θέμα επομένως, επαναλαμβάνεται, σχετίζεται με το κατά πόσο ο ενάγων εύλογα ή παράλογα, ανάλογα με τις περιστάσεις, αρνείται ή παραλείπει να υποστεί μια κατά τα άλλα ενδεδειγμένη θεραπεία.  Εάν την αρνείται παράλογα τότε, όπως αναφέρεται και στον Salmond on the Law of Torts 16η έκδ. σελ. 570, αυτή η συμπεριφορά του ισοδυναμεί με novus actus interveniens.». 

 

Όπως προκύπτει από τις ανωτέρω παραμέτρους σε σχέση με το ζήτημα του μετριασμού της ζημιάς και το τι λαμβάνεται υπόψη προς τον σκοπό αυτό, η Αγγλική νομολογία υποδηλώνει ότι τα πιθανά οφέλη και ρίσκα της επίδικης θεραπείας είναι σχετικά και ότι ο Ενάγων δεν θα πρέπει να ρισκάρει στα χέρια των χειρούργων, όμως αν το χειρουργείο δεν θεωρηθεί από λογικούς ανθρώπους ως ρίσκο, τότε η άρνηση στο να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση δύναται να θεωρηθεί ως παράλειψη μετριασμού (McGregor, paragraph 9-081). Περαιτέρω, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι λόγοι για τους οποίους ο Ενάγων αρνείται να λάβει συγκεκριμένη θεραπεία. Στην Αγγλική υπόθεση Edmonds v. Lloyds TSB [2004] EWCA Civ 1526, το Αγγλικό Εφετείο, ανέτρεψε την πρωτόδικη απόφαση, επειδή δεν δόθηκε η δέουσα σημασία στην κατανοητή ανησυχία για την προτεινόμενη θεραπεία, ενόψει του ότι δεν είχαν δοθεί εγγυήσεις για την επιτυχίας της, στο γεγονός ότι ο προσωπικός γιατρός της Ενάγουσας, τον οποίο εμπιστευόταν ήταν σκεπτικός για το ότι η θεραπεία θα ήταν ωφέλιμη, εκ του ότι ο γιατρός που πρότεινε την θεραπεία  δεν μπορούσε να την εγγυηθεί, καθώς και εκ του γεγονότος ότι η άποψη του γιατρού ήταν πως η απόφαση της ήταν εύλογη. Ακόμη λαμβάνονται υπόψη ζητήματα νοσηρότητας, τα οποία επιδρούν στο ρίσκο και στην πιθανότητα επιτυχίας της προτεινόμενης θεραπείας [βλ. Stansfield v. BBC [2021] EWHC 2638 (QB)].

 

Ο Εναγόμενος 1 σε σχέση με την πιθανότητα για 2^ο χειρουργείο μετά από υπόδειξη των ημερολογιακών του σημειώσεων ανέφερε για τις 30/07/2014 ότι «…Ο ακτινολογικός έλεγχος χωρίς στοιχεία πώρωσης εξηγήθηκε η πιθανότητα νέας επέμβασης με οστικό μόσχευμα. Επίσης εξηγήθηκε η πιθανότητα αστοχίας των υλικών και επανακατάγματος…». Για την δυνατότητα ολικής αρθροπλαστικής του ισχύου απάντησε ότι σήμερα έχει γίνει μια επέμβαση ρουτίνας και πως στην ηλικία της Ενάγουσας υπάρχουν αρκετά άτομα στα οποία γίνονται τέτοιες επεμβάσεις. Στην γραπτή του δήλωση ανέφερε ότι με χειρουργική επέμβαση μέσω τοποθέτησης οστικού μοσχεύματος δυνατόν επέλθει η πώρωση του κατάγματος με αναμενόμενη περίοδο περίπου τους 3 μήνες, για δε την αρθροπλαστική δήλωσε ότι είναι διαθέσιμη ακόμη και σήμερα με άμεση και ελεύθερη κινητοποίηση και πως γίνεται από ηλικιωμένα άτομα τόσο στα Γενικά Νοσοκομεία, όσο και στα Ιδιωτικά Νοσηλευτήρια.

 

Ο δε Εναγόμενος 2 δήλωσε τα ίδια, προσθέτοντας ότι θα ήταν και η δική του συμβουλή στην Ενάγουσα αν του ζητούσε την γνώμη του, όπως και την ολική αρθροπλαστική. Και οι δύο Εναγόμενοι μίλησαν για δυνατότητα τοποθέτησης του οστικού μοσχεύματος, νοουμένου ότι θα τηρείτο συμμόρφωση με τις οδηγίες. Ο ΜΥ3 δήλωσε ότι η νέα χειρουργική επέμβαση είναι μια συνηθισμένη πρακτική, η οποία μπορεί να γίνει βελτιοποίηση του ασθενή και κατάλληλη προετοιμασία για να γίνει με σχετική ασφάλεια ένα χειρουργείο ανακατασκευής και πως η Ενάγουσα θα έπρεπε να αναζητήσει τέτοια λύση. Ο ΜΕ5 στο τεκμήριο 39, το οποίο συντάχθηκε στις 24/05/2018 μίλησε για δυνατότητα 2^ου χειρουργείου με αφαίρεση του υφιστάμενου εμφυτεύματος και αντικατάσταση του με μακρύ ήλο ή η αντικατάσταση της άρθρωσης και όλα αυτά μετά από μελέτη του ιστορικού του ασθενή, φυσιολογική εξέταση, λαμβανομένης υπόψη της νοσηρότητας και των αναγκών και επιθυμιών του ασθενή. Με παράθεση του τεκμηρίου 41 μίλησε για κίνδυνο θανάτου από επέμβαση αρθροπλαστικής.

 

Ακολουθούν οι απαντήσεις της Ενάγουσας κατά την αντεξέταση της για το ζήτημα της 2^ης χειρουργικής επέμβασης.

 

«Α. Αν ήταν πιο γρήγορα όπως έδειχναν οι πλάκες ήταν να αποφασίσω. Να ρωτήσω τον γιό μου, να ρωτήσουμε τι πρέπει να γίνει, ναι. Δεν μου είπε έτσι πράμα, όχι.

Ε. 30.07.2014, αν σου έλεγε, κυρία Αυγούστα, συμβουλή μου εμένα είναι να κάνεις εγχείρηση. Θα έμπαινες ξανά κάτω που το μαχαίρι;

A. Αν ήταν στους πέντε, έξι μήνες, ναι. Αν ήταν να κάναμε το λάθος μπορούσε να πω ναι.

Ε. Αλλά 30.07.2014 του είπες όχι;

Α. Ναι, από τη στιγμή που μου έλεγε και ο ίδιος μην φοβάσαι και είναι εντάξει. Δεν μου τόνισε καμία φορά ότι πρέπει να ξαναγίνει η εγχείρηση δεν μου είπε.

Ε. Για να το ξεκαθαρίσουμε, αν δηλαδή σου έλεγε στους 4 στους 6 μήνες να ξανακάνεις εγχείρηση θα έμπαινες ξανά κάτω που το μαχαίρι;

A. Μπορεί και να έμπαινα για να γίνω καλά.

Ε. Αλλά αν σου το έλεγε 30.07.2014 δεν θα εδέχεσουν;

A. Εξαρτάται.

Ε. …..Σου κάμνω μια απλή ερώτηση, για το θέμα της δεύτερης εγχείρησης που δεν ήθελες δεύτερη φορά να μπεις κάτω που το μαχαίρι. Ξεκαθάρισες και είπες ότι στους 3 με 6 μήνες θα αποφάσιζες να την κάμεις.

Α. Ναι.

Ε. Και σε ρωτώ μετά που 12 μήνες στις 30.07.2014 ποιος ήταν ο λόγος που δεν θα ήθελες να κάμεις αυτή την επέμβαση.

Α. Στον ενάμιση χρόνο.

Ε. Αν σου έλεγαν στον χρόνο να την κάμεις θα την έκαμνες;

A. Δεν ξέρω.

Ε. Ποιος ξέρει;

A. Δεν ξέρω τι θα αποφάσιζα. Άλλον η αρχή, άλλον  το μέσο και άλλο το τέλος.

Ε. Μπορούσες να πεις όχι;

A. Ναι, μπορούσα να πω και όχι.».  

 

Εκ της ιατρικής μαρτυρίας πέραν των ευρημάτων του Δικαστηρίου για το κατά πόσο ήταν δυνατή η υποβολή της Ενάγουσας σε 2^η χειρουργική επέμβαση με χρήση οστικού μοσχεύματος, μάλιστα δε, σύμφωνα και με την θέση του εμπειρογνώμονα του οποίου προσέφερε την μαρτυρία, ακόμη και επέμβαση αλλαγής ήλου, παρά την θέση της ίδιας όπως και του ΜΕ1 ότι οι γιατροί τους είπαν ότι είναι αδύνατο γιατί όλα έχουν πήξει, προκύπτει ότι με σωστή προετοιμασία του ασθενή είναι δυνατή η επιτυχία της πώρωσης του κατάγματος, ενώ σε περίπτωση αποτυχίας προσφέρεται και η δυνατότητα της ολικής αρθροπλαστικής. Πάντως για ζήτημα 2^ης χειρουργικής επέμβασης για αντικατάσταση του ήλου ο ΜΕ5 υπέδειξε ως την άμεση ενδεδειγμένη λύση μέχρι και 2 μήνες από το πρώτο χειρουργείο. Το ζήτημα όμως δεν είναι αυτό το οποίο πραγματεύεται το Δικαστήριο. Αυτό που προκύπτει από την μαρτυρία είναι πως η Ενάγουσα γνώριζε τις δυνατότητες για μια 2^η χειρουργική επέμβαση με χρήση οστικού μοσχεύματος ή ακόμη και της αρθροπλαστικής και δεν προέβηκε σε καμία από αυτές τις επιλογές. Η Ενάγουσα δήλωσε ότι 2^η επέμβαση μέχρι τους 6 μήνες μπορεί να την έκανε για να γίνει καλά, όμως στον ένα χρόνο περίπου εξαρτάται, μπορούσε να πει και όχι. Με όλη την συμπάθεια προς την Ενάγουσα, δεν φαίνεται να έχει επεξηγήσει την θέση της γιατί στους 6 μήνες η απάντηση της θα ήταν θετική, αλλά στον ένα χρόνο μπορούσε να πει και όχι. Αντιλαμβάνομαι την ταλαιπωρία της, η οποία ξεκίνησε με την πτώση και το κάταγμα που υπέστηκε, αλλά και την χειρουργική επέμβαση, όμως δεν επεξήγησε την διαφοροποίηση των 6 από τους 12 μήνες. Η προσκομισθείσα ιατρική μαρτυρία υποδηλώνει ότι η πιθανότητα επιτυχίας ήταν μεγάλη και ότι σε περίπτωση αποτυχίας υπήρχε και η λύση της αρθροπλαστικής. Γιατί την αρνήθηκε τότε η Ενάγουσα; Το ενδεχόμενο επιπλοκών πάντοτε μπαίνει στην εξίσωση σε τέτοιου είδους χειρουργεία σε ηλικιωμένα άτομα και για τέτοιου είδους κατάγματα, όμως όταν οι πιθανότητες επιτυχίας είναι μεγάλες, όπως στην προκείμενη περίπτωση, δεν μπορώ να αντιληφθώ πέραν την ταλαιπωρίας που θα υποστεί, γιατί να θεωρηθεί λογική στο να μην την έχει επιδιώξει αξιώνοντας αποζημιώσεις από τους Εναγόμενους 1 και 2. Η μαρτυρία του ΜΕ5 αναφέρθηκε σε κίνδυνο θανάτου σε ποσοστό 10%, όμως δεν κρίνω ότι αυτό αποτελεί δικαιολογία για να μην υποβληθεί σε επέμβαση έστω αρθροπλαστικής, η οποία θα της επέτρεπε να κινηθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η μαρτυρία των Εναγόμενων 1 και 2 και ειδικότερα του ΜΥ3 υποδεικνύει το συμπέρασμα και τις δυνατότητες αυτές, κάτι που δεν έχει αμφισβητηθεί από την πλευρά της Ενάγουσας, μάλιστα δε με δυνατότητα διεξαγωγής τους και στα Γενικά Νοσοκομεία.

 

Προβαίνοντας σε μια δόμηση της δικαστικής σκέψης, μετά την παράθεση όλων των ανωτέρω, κρίσεων και νομικών αρχών, ακόμη και στην περίπτωση που οι Εναγόμενοι 1 και 2 κρίνονταν ένοχοι αμέλειας, η παράλειψη της Ενάγουσας να προβεί σε 2^η χειρουργική επέμβαση, η οποία κατά μια πολύ μεγάλη πιθανότητα θα της επέτρεπε να κινηθεί ελεύθερα θα απόβαινε καταλυτική στην απόδοση ουσιαστικών αποζημιώσεων, επειδή κατά πρώτον εκ του είδους του κατάγματος πάντοτε υπήρχαν οι πιθανότητες να υπάρξει ανάγκη 2^ης χειρουργικής επέμβασης και κατά δεύτερον η 2^η χειρουργική επέμβαση στο ένα έτος από την πρώτη θα της εξασφάλιζε κατά πάσα πιθανότητα αποκατάσταση. Αυτό θα με οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι μόνο για την απώλεια της ευκαιρίας της Ενάγουσας να αποκατασταθεί θα μπορούσα να αποδώσω αποζημιώσεις, κάτι που η αποτυχία της να επιδιώξει και η ίδια την αποκατάσταση θα μείωνε σημαντικά το ποσό της αποζημίωσης για την ταλαιπωρία της με όλη την συμπάθεια που μπορεί να επιδείξει σε αυτή το Δικαστήριο. Ως εκ τούτου, υπό τις περιστάσεις θα έκρινα ως αποζημίωση το ποσό των €5.000- ως γενικές αποζημιώσεις.  

Για όλους τους πιο πάνω λόγους η αγωγή της Ενάγουσας εναντίον των Εναγόμενων 1 και 2 απορρίπτεται. Επιδικάζονται δικηγορικά έξοδα υπέρ Εναγόμενων 1 και 2 και εναντίον της Ενάγουσας, όπως αυτά θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή και θα εγκριθούν από το Δικαστήριο.

 

 

 

(υπ.)………………………………

                                                                                                                                                      Χ-Μ Καραπατάκης

                                                                                                                                                             Επαρχιακός Δικαστής

 

 

 

 

 

ΠΙΣΤΟΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝ

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΗΤΗΣ

 

 

 

 

 

 

 

---

cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο